Η έπαυλη Σκουλούδη στη Φρεαττύδα.

                                                                                           Του Δημήτρη Κρασονικολάκη.

Σκαρφαλωμένη ψηλά, μοναχική, γαντζωμένη στα βράχια της Φρεαττύδας με θέα το Φαληρικό όρμο και τον Υμηττό, η  «έπαυλις Φρεαττύος», ή, πιο καλά γνωστή σαν «έπαυλη Σκουλούδη», από το όνομα του πρώτου ιδιοκτήτη της, άντεξε γερά στις ανθρώπινες ορέξεις και παρεμβάσεις, μέχρι που μοιραία, σβήστηκε, χάθηκε από τα μάτια των Πειραιωτών, ξεχάστηκε, για να παραχωρήσει τη θέση της στο λευκό όγκο του Νοσοκομείου Μεταξά, του Αντικαρκινικού.

Οι έρημες, άγονες εκτάσεις της Φρεαττύδας, που ανήκαν στον οθωμανό Ηλί Αγά Λιάμπεη (αλλιώς Λιόσμπεη), «αγοράστηκαν» από τον κτηματία Παναγιώτη Καμπά που υπολογίζεται να κατείχε γη γύρω στις εκατό χιλιάδες πήχες.

Στις 31.5.1873 ο Καμπάς πούλησε - μέσω πληρεξουσίων του - 5000 τεκτονικές πήχες προς μια δραχμή την πήχη στο Στέφανο Σκουλούδη (αρ. συμβ. 16466 στον Αθηναίο συμβολαιογράφο Γεράσιμο Αφεντάκη, μεταγραφή στο Δήμο Πειραιά, 6.8.1873).

Λίγο αργότερα, στις 19.6.1873 ο Σκουλούδης αγόρασε άλλες 2000 πήχες προς μια δραχμή την πήχη που συνόρευε Α. με το οικόπεδο του Ιωάννη Βούρου, Β. με υπόλοιπο Π. Καμπά, Δ. με το δικό του οικόπεδο,     Ν. με την παραλιακή λεωφόρο Πειραϊκής Χερσονήσου. Στις 15.12.1873 το μεταβίβασε στον γαμπρό του.

Ο Στέφανος Σκουλούδης, γεννήθηκε στις 23.11.1838 στην Κωνσταντινούπολη.

Γιος του Ιωάννη Σκουλούδη και της Ζεννούς Α. Καλαρώνη, ήταν πολύπλευρη προσωπικότητα, επιδόθηκε στο εμπόριο κι έγινε (1863) γενικός διευθυντής των καταστημάτων του οίκου Ράλλη στην Τουρκία.

Ίδρυσε με άλλους την Τράπεζα Κωνσταντινουπόλεως (1878). Στην Αθήνα, ασχολήθηκε με την πολιτική ως διαμεσολαβητής, εκλέχτηκε τρικουπικός βουλευτής Σύρου και μετά Θηβών, χρημάτισε υπουργός και πρωθυπουργός. Υπουργός εξωτερικών στα 1915 -1916. Το 1918 κατηγορήθηκε από τους Βενιζελικούς για έσχατη προδοσία αλλά η Εθνική Συνέλευση στα 1920 τον αθώωσε.

Δεν έκανε οικογένεια, η αδελφή του Μαρία παντρεύτηκε το Γεώργιο Εμμ. Αθηνογένη κι απέκτησε κόρες και δυο γιους, το Στέφανο και τον Ιωάννη, που τον κληρονόμησαν.    

Είχε μεγάλη περιουσία, πολλά ακίνητα με κύρια κατοικία του στην πλατεία Συντάγματος (όπου σήμερα το ξενοδοχείο King George Palace) κι εξοχικά στο Σούνιο και στη Φρεαττύδα. Πέθανε στις 19.8.1928. Άφησε μια πολύτιμη συλλογή έργων στην Εθνική Πινακοθήκη.

Στα 1920, φανατικοί βενιζελικοί επιτέθηκαν στο σπίτι του κι εκπαραθύρωσαν τα χαρτιά του. Ο Στέφανος Ι. Μαυρομίχαλος βρήκε μέρος του Αρχείου του να γίνεται προσάναμα φωτιάς στην κατοχή, σε σπίτι «λαϊκής γυναίκας». Άλλο τμήμα του κατέληξε στα 1986 στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στη Αθήνα (δωρήθηκε από το Γεώργιο Αθηνογένη, πλήρη ταξινόμηση στα 2004, όπου υπάρχει και φάκελος με έγγραφα για την εκχώρηση της έπαυλης για χρήση στρατιωτικού νοσοκομείου στα 1912, ενότητα IV, φ. 27.2 ) και στο ΕΛΙΑ.

Μετά το Σκουλούδη αγόρασαν κι άλλοι γειτονικά οικόπεδα (Γεώργιος Μαντζαβίνος, Γεώργιος Κορωνιός, Αντώνης Βλαστός. Στο υπάρχον σχέδιο του ΕΛΙΑ αναγράφονται κατά σειρά τα οικόπεδα των Συγγρού, Σκουλούδη, Βούρου και Μαντζαβίνου).

Η Σοφία, χήρα Π. Καμπά έκανε μαζί με άλλα μέλη της οικογένειάς της αγωγή προς το Συγγρό στα 1882. Τα οικόπεδα «άτινα δια το ευάερον και υγιεινόν της θέσεως ήσαν και είναι προωρισμένα να κατασθώσι κέντρον συνοικισμού και ιδίως θερινού», είχαν δωθεί από τον Καμπά «με την υποχρέωσιν των αγοραστών να οικοδομήσωσιν εντός ωρισμένου χρόνου οικίας προς τον σκοπόν του να υπερτιμηθώσι τα υπόλοιπα οικόπεδά του δια της ανοικοδομήσεως των πωληθέντων...». Ζητούσαν λοιπόν αποζημίωση, θεωρώντας ευτελές το ποσό (μια δραχμή η πήχης) με το οποίο πουλήθηκαν.

Η έπαυλη υψώθηκε στα 1884 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αναστασίου Μεταξά (1862 - 1937). Στο υπόγειο ήταν το μαγειρείο, το πλυσταριό, η αποθήκη.

Στον Α΄ όροφο η είσοδος, σαλόνι, γραφείο, γωνιακό δωμάτιο, τραπεζαρία, μπιλιάρδο, μικρό δωμάτιο υπηρεσίας, διάδρομος, μπουφές.

Στο Β΄ όροφο, μεσαίο δωμάτιο, τέσσερις κρεβατοκάμαρες, δωμάτια νιπτήρων, μπάνιο, αυλή ταράτσας. Στην κορυφή της δέσποζε η σοφίτα.  

Από το δρόμο χώριζε με «τοίχο περιμαντρώσεως» 51,90 μ.

Η όλη έκταση του οικοπέδου με το απέναντι ανάχωμα ήταν 4.036, 50 μ. 

Η έπαυλη πέρασε στη δικαιοδοσία των ανηψιών του Σκουλούδη, Στεφάνου και Ιωάννη Αθηνογένη, που την ενοικίαζαν.

Στα 1912-13 στεγάστηκε εδώ προσωρινά το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο

(όταν το κτήριό του έγινε νοσοκομείο). Στα 1938 - 41 πουλήθηκαν τα πολυτελή έπιπλα του σπιτιού βάσει καταλόγου. Με απόφαση του Υπουργείου Εσωτερικών (68850, 7.11.1941) «εκηρύχθη απαλλοτριωτέον λόγω δημοσίας ωφελείας ακίνητον υπέρ Δήμου».

Με παρέμβαση του Υπουργείου Οικονομικών η έπαυλη επιτάχθηκε υπέρ του Ελληνικού Υδροβιολογικού Ινστιτούτου (Α. 6570, 7.5.1946) που στεγάστηκε με μίσθωμα 15.000 δραχμών. Η προσφυγή των ιδιοκτητών έγινε στις 30.6.1947.

Το Συμβούλιο της Επικρατείας ακύρωσε την επίταξη δέκα χρόνια μετά (απόφ. 91, 11.2.1957).  Στις 30.3.1957, στο συμβολαιογραφείο Πειραιά του Νικολάου Παν. Κορδώση, ο Στέφανος Γ. Αθηνογένης (πέθανε στα 1967) ως πληρεξούσιος και των άλλων κληρονόμων (Αικατερίνη Αθανασίου Κανακάρη - Ρούφου χήρα Ιωάννου Αθηνογένη και Γεώργιος Ιωάννου Αθηνογένης) πούλησε την έπαυλη (αρ. συμβ. 18852) αντί 1.500.000 δραχμών στο «Αντικαρκινικόν Ινστιτούτον Πειραιώς εις μνήμην Σπυρίδωνος και Δεσποίνης Μεταξά», του οποίου αντιπρόσωποι ήταν ο Γεώργιος Δ. Κατσαφάδος (πρόεδρος) και Ανδρέας Σπ. Μεταξάς (ταμίας).

Το Ινστιτούτο συστάθηκε με διαθήκες του Αγγέλου Σπ. Μεταξά (πέθανε στις 1.10.1954) στις 2.11.1942 και 15.4.1954. Η τελετή θεμελίωσης έγινε στις 22.11.1959.

Τελευταίοι ένοικοι της έπαυλης - αναγκάστηκαν να τους κάνουν έξωση - το Σεπτέμβρη του 1957, ήταν οι οικογένειες του Λουκά Χαϊδεμένου και της Ειρήνης Παπαδάκη.

Η βίλα Σκουλούδη, από ακρότατο, εξοχικό σημείο  το οποίο προσέγγιζες περπατώντας σε χωμάτινα μονοπάτια, βρέθηκε σιγά-σιγά ενταγμένη στον πολεοδομικό ιστό ανάμεσα σ’ άλλα, νεότερα κτήρια.

Οι πολυκατοικίες φύτρωσαν παντού και το τεράστιο Νοσοκομείο άλλαξε τόσο το τοπίο, που μόνο ένας παλιός Πειραιώτης θα αναγνώριζε στη φωτογραφία που βλέπετε τη θαυμάσια, με αρμονικές γραμμές έπαυλη που κάποτε στόλιζε τη Φρεαττύδα... 

[Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη 30 Σεπτεμβρίου 1999, σελ. 17. Εδώ το κείμενο ελαφρά επαυξημένο. Ευχαριστώ αναδρομικά τη φίλη αρχιτέκτονα Ματίνα Μαλικούτη για το φάκελο που μου έστειλε  στις 17.4.2000 με τις φωτοτυπίες σχεδίων και την εργασία της «Η βίλλα Σκουλούδη στον Πειραιά»]

Δεύτερη δημοσίευση: Περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ, τεύχος 41, Οκτώβριος - Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2012. Σελ. 18 - 19.