Ο κυρός Πολύκαρπος Λιώσης.

 Τα ορφανοτροφεία αρρένων ο Άγιος Γεώργιος και θηλέων ο Άγιος Πολύκαρπος  στον Πειραιά.

                                                                                    Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.    

Τον περασμένο μήνα έφυγε αθόρυβα από τη ζωή μια σημαντική πνευματική μορφή του Πειραιά, ο πατέρας Πολύκαρπος, ο παππούλης που με τη δική του πρωτοβουλία ίδρυσε και λειτούργησε επί 64 χρόνια τα δυο ορφανοτροφεία στα Ταμπούρια.

Σε αυτά βρήκαν προστασία και μόρφωση γύρω στα χίλια πεντακόσια ορφανά και φτωχά πειραιωτόπουλα μα και πάνω από χίλιοι μαθητές του ιδιωτικού δημοτικού του σχολείου.

Ο Πολύκαρπος (κατά κόσμο Παναγιώτης) Λιώσης ήταν ένα από τα δέκα παιδιά του Νικολάου και της Φλωρεντίας. Γεννήθηκε στην «Αγιά Σοφιά» στις 8.9.1900. Σε ηλικία οκτώ ετών τον βρίσκουμε να διακονεί στους ιερείς της Αγίας Σοφίας. Μέχρι τα εικοσιένα του χρόνια τον ενίσχυαν οικονομικά αφού η οικογένειά του ήταν φτωχή. Το 1920 έβγαλε το Β΄ Γυμνάσιο και γράφτηκε στη Θεολογική Σχολή. Το Φεβρουάριο του 1924 χρίστηκε μοναχός στη Φανερωμένη Σαλαμίνας και το Μάρτη Διάκονος. Διορίστηκε στον Άγιο Δημήτριο Ξυλοκερατέας (Ταμπουρίων) και μετά στον Άγιο Γεώργιο Κερατσινίου απ’ όπου και ξεκίνησε το φιλανθρωπικό του έργο.

Τέλη του 1926 προχώρησε στη σύσταση του « Μικτού Δημοτικού Σχολείου Ορφανών και Απόρων ο Άγιος Γεώργιος» σε ενοικιαζόμενο σπίτι στην οδό Δράμας και Καλοκαιρινού με κεφάλαιο 11.000 δραχμές από το ταμείο του ναού.

Τα παιδιά έπαιρναν δωρεάν τα βιβλία, γραφικά, ρούχα, σάκα κι ένα γεύμα. Δίδασκε ο ίδιος επί χρόνια μαζί με τους συνεργάτες του. Το 1928 έγινε ο μικρός κοιτώνας με οκτώ κρεβάτια οπότε γρήγορα (1930) αναγνωρίστηκε σαν «Ορφανοτροφείο Αρρένων Άγιος Γεώργιος Πειραιώς». Είχε γίνει αρχιμανδρίτης κι εφημερεύων ιεροκήρυκας στην Υπαπαντή (1927) και πολύ συνέβαλλε στον εξωραϊσμό της.

Αργότερα διετέλεσε ηγούμενος στη Φανερωμένη και στον Όσιο Μελέτιο στα Βίλλια. [Μαρτυρία Ελευσινιώτη Σταμάτη, λειτουργούσε και στα Εισόδια της Παναγίας, παλαιοημερολογίτικη]. Αργότερα για την παραμονή των εσωτερικών - οικότροφων παιδιών παραχώρησε το ιδιόκτητο οίκημά του στο Χαϊδάρι (Δαφνί, Ιερά  Οδός) ενώ συνεχίζονταν τα μαθήματα στα Ταμπούρια. Αυτή η διαίρεση των τμημάτων έκανε αναγκαία την εξεύρεση κάποιου ενιαίου χώρου για την κοινή στέγασή τους.

Τότε ο Επίτροπος της Αρχιεπισκοπής Αθηνών στον Πειραιά Επίσκοπος Βρεσθένης Άνθιμος Τσάτσος του υπέδειξε τη Σταυρούλα Ζαντιώτου από τα Κύθηρα, υπηρέτρια, που είχε αγοράσει οικόπεδο κι ήθελε να εκπληρώσει το τάξιμό της, να κτίσει εκεί εκκλησία στο όνομα του Αγίου Χαραλάμπους τον οποίο έβλεπε συχνά στον ύπνο της, δεν της δινόταν όμως η άδεια.

Ο Πολύκαρπος της πρότεινε να το δώσει στο ίδρυμά του που θα αναλάμβανε και την υποχρέωση να φτιάξει το ναό. Αυτή συμφώνησε ευχαρίστως. Το οικόπεδο όμως ήταν 800 μέτρα κι απαιτούντο τουλάχιστον 2.000. Με την ενίσχυση κι εγγύηση του Γεωργίου Δρέλλια αγοράστηκε με δόσεις το όμορο οικόπεδο από τον κτηματία Αναστάσιο Μελετόπουλο. (Ο Δρέλλιας  κι η γυναίκα του Δήμητρα χάρισαν στο Ίδρυμα και την ιδιωτική  εκκλησούλα τους, την Αγία Βαρβάρα). Σύντομα άρχισε η οικοδόμηση. Στις 7.7.1931 κατατέθηκε ο θεμέλιος λίθος και στις 15.10 ήλθαν τα 20 παιδιά από το Χαϊδάρι στα μόνιμα κτίρια μεταξύ των οδών Καλαμών - Καλοκαιρινού - Πατρών. Το 1932 ανεγέρθηκε ο Άγιος Χαράλαμπος που έχει και τα παρεκκλήσια των Αγίων Γεωργίου και Πολυκάρπου. Το 1934 θέλοντας να κάνει και γηροκομείο αγόρασε με δόσεις από τον Κωνσταντίνο Μπούτο δύο στρέμματα στην Αμφιάλη ενώ ο ίδιος ο κτηματίας του έδωσε ακόμα ένα.         Ο θεμέλιος λίθος μπήκε στις 8.7.1934 και το κτίριο τελείωσε το Νοέμβριο του 1939. Ο χώρος όμως λειτούργησε ως Ορφανοτροφείο Θηλέων ο Ιερός Πολύκαρπος. Για το κτίσιμό του διέθεσε και τις 135 λίρες αγγλίας που του δώρησε η Ακαδημία όταν στις 27.12.1934 του απένειμε το Μαυρογένειο βραβείο Αρετής.     Το 1935 έγινε Επίσκοπος Διαυλείας.

Τα ορφανοτροφεία έδρασαν κατά την Κατοχή παρά τις επιτάξεις των κτιρίων τους από τους Γερμανούς. Πολλοί μαθητές εργάζονταν στο Καλλιτεχνικό Τυπογραφείο του Ιδρύματος που έβγαλε πολύ ωραίες εκδόσεις βιβλίων, ακατάγραφες δυστυχώς και δυσεύρετες. Μετά τον πόλεμο, το Θηλέων της Αμφιάλης (Δεμερτζή και Άνδρου)  έκλεισε αφού έγινε Αστυνομικός Σταθμός μετά το Δ΄ Γυμνάσιο Θηλέων και αργότερα Δημοτικό Σχολείο.

Τα κορίτσια έμεναν πια στο οίκημα των αγοριών κι αυτά σε άλλο απέναντι στην Καλαμών που δόθηκε από το Υπουργείο Πρόνοιας. Εκεί υπήρχαν και τα εργαστήρια. Το Εξωτερικό τμήμα έγινε επιχείρηση με τίτλο «Ιδιωτικό Δημοτικό Εκπαιδευτήριο». Τα εργόχειρα των κοριτσιών πήραν χρυσό βραβείο στην 16^η  Έκθεση Θεσσαλονίκης το 1951. Το 1953 ο Πολύκαρπος έγινε Επίσκοπος Σταυρουπόλεως.

Το 1955 τα ιδρύματα συγχωνεύτηκαν με κοινή ονομασία. Στις 22.9.1958 ο Πολύκαρπος έγινε Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης μέχρι τις 31.12.1973 που απομακρύνθηκε λόγω ηλικίας.

Η κατάσταση των κτιρίων απαιτούσε  ανακαίνιση, που έγινε το 1985. Ο αριθμός πλέον των παιδιών είχε ελαττωθεί, ο Πολύκαρπος είχε γεράσει..

Στις 15.4.1986 τιμήθηκες από τη Μητρόπολη Πειραιά ως Μέγας Ευεργέτης αφού της παραχώρησε οικόπεδο 17 στρεμμάτων στην Παιανία για παιδικές κατασκηνώσεις.

Το 1989 αποφασίστηκε η διακοπή λειτουργίας  των Ορφανοτροφείων και το 1990 ο σύλλογός τους σύστησε διάδοχο κοινωφελές ίδρυμα με την επωνυμία «Κληροδότημα Άγιος Γεώργιος και Άγιος Πολύκαρπος» με σκοπό τη χορήγηση υποτροφιών σε μαθητές και φοιτητές. Παράλληλα ο ναός με τα κτίρια μεταβιβάστηκαν στη Μητρόπολη «προκειμένου ο Μητροπολίτης κ. Καλλίνικος να τα χρησιμοποιήσει για την πειραϊκή νεολαία». Έτσι συστάθηκε το Ίδρυμα Προστασίας Νεότητος «Άγιος Πολύκαρπος - Άγιος Γεώργιος», Καλοκαιρινού 112 - Πατρών και Καλαμών. Στις 22.4.1993 έγινε η τελευταία γενική συνέλευση του παλαιού συλλόγου.

Ο Πολύκαρπος πέρασε ήρεμα στη Γλυφάδα τα ύστερα χρόνια της ζωής του. Εκοιμήθη τη Δευτέρα 18.11.1996. Το σώμα του εκτέθηκε σε τριήμερο λαϊκό προσκύνημα στην Υπαπαντή. Εκεί, δίπλα στο σώμα του στάθηκα για λίγο σιωπηλός κι αυτή ήταν η μόνη επαφή μου με τον φιλάνθρωπο - θρησκευτικό ποιμένα.

Τάφηκε στις 20.11 μέσα στον Άγιο Χαράλαμπο. «Τίποτα δεν έπραξα απ’ όσα όφειλα να πράξω για την αγάπη του Χριστού» έλεγε κι όσοι συμπορεύτηκαν μαζί του ήταν πραγματικά τυχεροί. Γιατί «ήταν μια άγια μορφή αναντίρρητα» που η λάμψη της φώτισε και ζέστανε χιλιάδες ψυχές Πειραιωτών.

[Ευχαριστώ το πατέρα Γεώργιο, τον κ. Γεώργιο Μπαρμπέρη και τον κ. Δημοσθένη Μπαϊράμογλου για τις ευκολίες που μου παρείχαν στη σύνταξη του παρόντος κειμένου].

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ. Πέμπτη 5 Δεκεμβρίου 1996, σελ. 18. Αντιγραφή και διόρθωση εδώ, 28.10.2009