Προκήρυξη πλειοδοσίας για ακίνητο στο κέντρο του Πειραιά.

Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης. Δημοσιογράφος - Συλλέκτης. Ανεξάρτητος ερευνητής πειραϊκής ιστορίας και λογοτεχνίας.

Αμέσως μετά τον πόλεμο ο κόσμος άρχισε να ανασυγκροτείται και να παρουσιάζεται - ειδικά στις κατεστραμμένες πόλεις όπως υπήρξε ο Πειραιάς - έξαρση στην οικοδομική δραστηριότητα. Αποτέλεσμα, να αυξηθούν οι μάντρες με τα απαραίτητα υλικά επιδιόρθωσης κατασκευής αλλά και παροχής παρεμφερών υπηρεσιών, όπως πώλησης ασβέστη, καυσόξυλων κ .ά.
Στα προηγούμενα χρόνια οικοδομική ύλη διέθεταν οι παρακάτω έμποροι:
Βαρίνος Γεώργιος, Νεωρίων 50.
Βεντούρης Ι., Αρτεμησίου 10.
Δεβετζόγλου Β., Ασκληπιού 7.
Δημητρίου Α., οδός Σφαγείων.
Δημητρίου Δ. Βενιζέλου και Μεθώνης.
Εξαμυλιώτης Ν., Κερατσινίου 65.
Ιωάννου Εμμανουήλ, Ζέας 78.
Κελάμης - Τζάβαρης, Σαχτούρη 36.
Κελεμένης Ζ., οδός Μουτσοπούλου.
Κλώνος Γ., Παλαιά Κοκκινιά.
Κρυμάνδαλης Σ., οδός Σφαγείων.
Λοεντιάδης Στ., Καραΐσκου 87^α.
Μαθιός Ι., Βασιλίσσης Σοφίας 14.
Μεθενίτης Ιωάννης, Κανθάρου 20.
Μπούκης Δημοσθένης-Υιός, Ναυάρχου Μπήττυ 63, τηλ. 41.415.
Ξενάριος Γεώργιος, οδός Γεωργίου Ναύλερη 38.
Πανταζής Θ., Κουντουριώτου 134.
Παυλίδης - Καλδερών, Δερβενακίων 14.
Πιπεράκης Αν., Κάνιγγος 10.
Πίτσας Γ. - Γρυπαίος Αντ., Ιωνιδών 21.
Πίττας Χαρ., Μιαούλη 11.
Σπέντζος Χρ., Ευριπίδου 76.
Στραβοκέφαλος Αντ., Σαχτούρη 86^α.
Τσούρος Μ., Υμηττού 7.
Φούντος Αρ., Αγίου Διονυσίου.
Φούντος Ιωάννης, Αγίου Διονυσίου 51.
Χατζηβασιλείου Αν., τέρμα οδού Χορμοβίτου.
Χιόνας Παν., οδός Χατζηκυριακού.
Την άνοιξη του 1945 το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών προκήρυξε διαγωνισμό πλειοδοσίας για να μισθώσει ένα χώρο ιδιοκτησίας του στο κέντρο του Πειραιά. Από την συλλογή μου τραβάω δύο έγγραφα αντίστοιχων ενδιαφερόμενων προς ενοικίασή του για να χρησιμοποιηθεί ως μάνδρα οικοδομών:

*Χειρόγραφο κείμενο. Χαρτόσημο ΔΡΑΧΜΩΝ 10.
Εν Πειραιεί τη 13η Απριλίου 1945
Προς
Το Εθνικόν Καποδιστριακόν Αθηνών
Αθήνας
Προσφορά
Του κ. Μ. Μάστορη <οδός Βούλγαρη 106 Πειραιεύς>
Εν συνεχεία της από 29-3-1945 αιτήσεώς μου και του υπ’ αρθ. 1687/ 4-4-45 εγγράφου σας. Έχω την τιμήν να σας προσφέρω το ποσόν των τριών χιλιάδων ως μηνιαίον μίσθωμα, δια την εκμετάλευσιν και ενοικίασιν του όλου χώρου ιδιοκτησίας σας κειμένη επί των οδών Γεωργίου Α΄ και Υψηλάντου, και υπό τους εξής ειδικοτέρους όρους.
1^ον) Τον χώρον θέλω χρησιμοποιήση δια Μάνδραν πωλήσεως διαφόρων οικοδομισήμων υλών, πωλήσεως καυσοξύλων κ.λ.π.
2^ον) Θέλω περιφράξη τούτον δαπάναις μου, δια μανδροτοίχου.
3^ον) Θέλω οικοδομίση δαπάναις μου διάφορα κτίσματα και δωμάτια προς εξυπηρέτησιν της εργασίας μου.
4^ον) Να μου επιτραπή η ενοικίασις εις τρίτους εντός των ορίων και των όρων του μισθωτικού σας συμβολαίου.
5^ον) Το προσφερόμενον ενοίκιον προϋποθέτη πολυετή ενοικίασιν, τα δε επί χώρου τούτου κτίσματα και εγκαταστάσεις μου να παραμείνουν εις όφελος του μισθίου μετά την Δεκαετίαν.
6^ον) Εάν ο ορισθείς παρ’ εμού χρόνος διαρκείας ενοικιάσεως «δεκαετία» ήθελεν μειωθή, τότε μετά την λήξιν της μισθώσεως να συναποκομίσω τας εγκαταστάσεις μου ως και άπαντα τα υλικά των κτισμάτων μου πλην της εξωτερικής τοιχοποιΐας.
Δια τον διαγωνισμόν της 16ης Απριλίου 1945
ο προσφέρων
[Υπογραφή]

*Δακτυλογραφημένο κείμενο.
Εν Πειραιεί τη 16η Απριλίου 1945
ΠΡΟΣΦΟΡΑ
Παναγιώτου Νικολάου Ισμαΐλου κατοίκου Πειραιώς οδός Υψηλάντου 54
Προς
Το Εθνικόν Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον
(Οικονομικόν Συμβούλιον)
Επί προκηρυχθείσης πλειοδοσίας δια την μίσθωσιν ενός οικοπέδου του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου ευρισκομένου εν Πειραιεί και επί των οδών Γεωργίου Α΄ και Υψηλάντου δηλούμεν προς Υμάς ότι προσφερόμεθα να ενοικιάσωμεν το οικόπεδον τούτο δια μίαν πενταετίαν με μηνιαίον μίσθωμα δραχμών πέντε χιλιάδων (5.000.-).
Εφ’ όσον η μίσθωσις αύτη ήθελε κατοχυρωθή επ’ ονόματί μας Σας δηλούμεν ότι θέλομεν χρησιμοποιήσει το οικόπεδον τούτο δι’ εμπορίαν οικοδομησίμων υλών και ότι θέλομεν ανεγείρη εν αυτώ τα αναγκαία κτίσματα ήτοι: Μιαν κοινήν αίθουσαν διαστάσεων 4Χ4 μέτρων δια Γραφείον ετέραν τοιαύτην διαστάσεων 4Χ5 μέτρων ή 4Χ8 μέτρων (αναλόγως των αναγκών) δι’ έκθεσιν των πωλουμένων προϊόντων ως και διάφορα υπόστεγα προς εναποθήκευσιν των υλικών της ως άνω εμπορίας. Τα κτίσματα ταύτα μετά την λήξιν της μισθώσεως θα παραμείνουσι προς όφελος του Πανεπιστημίου.
Συμφώνως τη διακηρύξει Σας συνημμένως υποβάλλομεν το υπ’ αριθ. 5804. Γραμμάτιον συστάσεως Παρακαταθήκης του Κεντρικού Ταμείου Παρακαταθηκών & Δανείων εκ δραχμών επτά χιλιάδων πεντακοσίων (7.500.-)
Μετά πάσης τιμής
[Υπογραφή]
Κάτω αριστερά του εγγράφου, ο Ισμαήλος έγραψε «Η εγγύησις επεστράφη 31/5/45».

Ο Παναγιώτης Ισμαΐλος (Ισμαήλος) ήταν ιδιοκτήτης οικοπέδων στην περιοχή, διατέλεσε δημοτικός σύμβουλος επί Παύλου Ντεντιδάκη (1959-1964) και Γεωργίου Κυριακάκου (1964-1967). Επίσης δημοτικός σύμβουλος τους μήνες που είχε αναλάβει ο Παναγιώτης Λεούσης (Μάιος - Αύγουστος 1967). Ο γιός του Αντώνης είναι εξουσιοδοτημένος διανομέας και επισκευαστής της εταιρείας Mercedes-Benz.

Δεν γνωρίζω το αποτέλεσμα της πλειοδοσίας, αν τελικά κατοχυρώθηκε σε κάποιον άλλο υποψήφιο ή το οικόπεδο παρέμεινε ως έχει. Στη θέση του όμως στον σημερινό Πειραιά βρίσκεται η πολυκατοικία επί της οδού Υψηλάντου 129. Στην κληρονομία Αντώνιου Παπαδάκη (1810-1878) προς το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, έχουμε τα διαμερίσματα και καταστήματα πολυκατοικίας οδού Υψηλάντου 129 Πειραιεύς (αντικειμενική αξία στα 2013 1.887.633,90 ευρώ), καταστήματα και γραφεία Μεγάρου Ευριπίδου 14, πολυκατοικία οδού Αιόλου-Βασιλικής και Κολοκοτρώνη, Μέγαρον οδού Ακαδημίας και Ιπποκράτους 14, Μέγαρον οδού Σανταρόζα και Πανεπιστημίου 53, καταστήματα και γραφεία οδού Χαλκοκονδύλη 15 και αναπαλλοτρίωτες μετοχές.
Οι μάνδρες οικοδομών με την παλαιά έννοια έχουν σχεδόν εκλείψει από τον Πειραιά, αντικαταστάθηκαν από τα χρωματοπωλεία, τα καταστήματα οικοδομικών υλικών (εμπόριο δομικών και μονωτικών υλικών, ξηρά δόμηση, κονιάματα, εργαλεία) και τα πολυκαταστήματα εισαγωγής (εταιρείες ιδιοκατασκευών). 

Ένδεκα επιστολές προς τον πειραιώτη στρατιώτη Ανδρέα Χατζή από την οικογένειά του στα 1923.

Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης. Δημοσιογράφος - Συλλέκτης. Ανεξάρτητος ερευνητής πειραϊκής ιστορίας και λογοτεχνίας.

Δεν θυμάμαι πώς βρέθηκαν στην κατοχή μου ένδεκα από τα γράμματα (αγνοώ τον συνολικό αριθμό τους, αν ήταν μόνο αυτά) τα οποία στάλθηκαν με πολλή αγάπη στο συγκεκριμένο άρρεν μέλος της οικογενείας Χατζή που άκουγε στο όνομα Ανδρέας και υπηρετούσε στον ελληνικό στρατό, τα είχα διαβάσει κι αποθέσει στην άκρη για να τα ξανακοιτάξω μια επόμενη φορά. Δεν δρέπουν λογοτεχνικής προσοχής, δεν διαθέτουν πληροφοριακά ιστορικά στοιχεία άξια μνείας. Είναι όμως γραμμένα από καρδιάς, με απέραντη στοργή και ειλικρινείς πατρικούς ή - σε μια περίπτωση - αδελφικούς χαιρετισμούς. Επειδή στην εποχή μας απουσιάζει το συναίσθημα ή έχει αλλάξει ο ψυχισμός, η επικοινωνία με τα ηλεκτρονικά μέσα (κινητά - υπολογιστές κ.ά.) απόσβησε την έκφραση μέσω εκτενούς γραπτού λόγου όπως την γνωρίζαμε με την μορφή της κλασικής αλληλογραφίας (επιστολόχαρτα, φάκελοι). Λεκτικά η απλή καθαρεύουσα, η έκφραση, η ορθογραφία, μας επιστρέφουν σε εκείνη την εποχή με νοσταλγία και ευχάριστη διάθεση: Η οικογένεια είναι καλά, σκέπτεται πολύ το αγόρι της που φόρεσε τα χακί, όλοι ενδιαφέρονται, ο πατέρας πρώτος ενημερώνει για την καλή κατάστασή της και μεταφέρει τα νέα, δίνει τα χρήματα και ο πιο μεγάλος από ότι φαίνεται αδελφός Κώστας πηγαίνει στο ταχυδρομείο, εμβάζει τις επιταγές, καταθέτει τα γράμματα, τα δέματα με κουλουράκια, σουγιά, τσιγάρα κλπ). Μια φορά μόνο γίνεται αναφορά στα πολιτικά γεγονότα που μάλλον καθυστερούν τις άδειες σε έναν στρατευμένο και η πικρή διαπίστωση των συνεπειών του πολέμου (επιστολή αριθμός 8). Ίσως δεν επέτρεπε η λογοκρισία περισσότερα ανοίγματα.

Τα ένδεκα εμπορικά επιστολόχαρτα έχουν τυπωμένα την ονομασία της οικογενειακής εταιρείας στα ελληνικά και γαλλικά καθώς και την τηλεγραφική διεύθυνση:
ΥΙΟΙ ΧΑΤΖΗ ΞΥΛΕΜΠΟΡΟΙ ΕΝ ΠΕΙΡΑΙΕΙ ΑΡΙΘ. ΤΗΛΕΦΩΝΟΥ 2-55
ΤΗΛΕΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΙΣ: ΥΙΟΙ ΧΑΤΖΗ - ΠΕΙΡΑΙΑ
Καταγράφονται σε χρονολογική σειρά.

1-Εν Πειραιεί τη 21 Μαΐου 1923
Αγαπιτέμου Ανδρέα
Εχθές έλαβα την επηστολήν σου και εχάρημεν πολή όπου είσε καλά. Ευχαριστίθην Ανδρέαμου όπου έλαβες και άλα χρίματα, και αύριον θα σου στίλω πάλην. Έλαβες και το δέμα με τον σουγιάν και τα τσιγάρα αυτά τα είχεν στίλη ο Κώστασμας, σίμερον μάλιστα σου στέλνη πάλην. Έλαβες και την φωτογραφείαν της Μαρίας και Στέλλας και ως βλέπης έχουν επητιχείαν λαμπράν. Δια τον αξιοματικόν σου όπου είνε καλός αυτό είνε ευχάριστον Ανδρέαμου. Δια την τοποθεσίαν όπου είνε εις ρομαντικόν μέρος πάλην ευχάριστον. Όταν δε λαμβάνω τιαύτα γράματα ξεχνώ ολίγον την έληψήν σου. Τα αδελφάκιασου Σαπφώ Κώστας Μαρία Στέλλα και Νίκος σε ασπάζονται. Η Γιαγιά η Μητέρασου και εγώ σε ασπαζόμεθα.
Ο Πατήρ σου
[Υπογραφή Γερ. Α Χατζής]

2-Εν Πειραιεί τη 22 Μαΐου 1923
Αγαπητέ μου αδελφέ Ανδρέα.
Τ.Τ. 928
Βεβαιώ χθεσινήν μου, σήμερον σε απεστείλαμεν διά ταχυδρ. επιταγής δραχ. 100 Νο επιταγής 10.777 χθες ως σ’ έγραψα σ’ έστειλα 10 πακ. τσιγάρα μετ’ ολίγας ημέρας θα σε στείλω κι άλλα.-
Αδελφέ μου επειδή σε γράφω καθημερινώς δεν ξεύρω αυτήν την στιγμήν τι να σε γράψω είναι και ώρα που κλείωμεν το μαγαζί και επιφυλάσσομαι εις την άλλην μου επιστολή να σε γράψω εκτενώς.-
Εις το σπίτι είμεθα όλοι καλά
Σε φιλώ μετά της Σαπφούλλας
ο αδελφός σου.
[Υπογραφή Κώστας]

3-Εν Πειραιεί τη 28 Ιουνίου 1923
Αγαπημένεμου Ανδρέα
Σήμερον μας επηστράφη η τηλεγραφική επηταγή όπου σου είχαμεν στίλη πρω καιρού εις το νοσοκομείον και αμέσος ο Κώστας σου τα έμβασεν δια ταχηδρομικής επηταγής. Σου έστηλεν και τσιγάρα και σου ετημάζοσιν εις το σπίτη και κάτι κουλουράκια. Πόσον ευχαριστούμε μικρόμου όπου λαμβάνομεν συντόμος τόρα τας επηστολάσου και εσή το ίδιον. Τόρα μάλιστα όπου θα έλθεται κοντίτερα ακόμη καλίτερα. Αύριον θα σου στήλωμεν και ετέρας εκατό δραχμάς. Πόσον εχάριμεν όπο{υ} αντάμοσεν τον Μιχάλη του Καστρίσου, η καημένη η μητέρατου έκλεγεν από την χαράντης. Να φιλάγεσε από ταις ζέστες διότι ως φένετε θα άρχισαν και αυτόθη. Εμής εφέτο διά την ώραν ολίγας ημέρας έχομεν ζέστες. Πότε θα έλθη η ημέρα η χαρούμενη του βίουμου όπου θα σε επανήδω. Γράφεμας τακτικά Ανδρέαμου. Άπαντες υγειένομεν και σε ασπαζόμεθα. Σε ασπάζομε γλικά.-
Ο Πατήρσας
[Υπογραφή Γερ. Α Χατζής]

4-Εν Πειραιεί τη 4 Ιουλίου 1923
Αγαπιτέμου Ανδρέα
Εχθές ήλθεν κάπιος στρατιότης όστης μας είπεν ότι σε αντάμοσεν εις το Διδυμότιχον και είσε μία χαρά. Φαντασθίται την χαράνμας όλων μας. Ενομίσαμεν ότι είδαμεν εσένα αγόριμου. Πότε θα έλθη αυτή η χαρμόσινος ημέρα;
Σίμερον σού εμβάζομεν μίαν επηταγήν και εύχομε να την λάβης γρίγορα. Από τον Γιάννον είχαμεν σίμερον τηλεγράφιμα και μας λέγη ότι αναχορή εκ Μασαλείας και έρχετε εντός ολίγων ημερών.-
Σε ασπαζόμεθα άπαντες ο Νίκοςμας την πέμπτην είχε την εορτήν του ως Ηλίας και εχθές τα γενεθλιάτου. Τόρα πλέον περπατή ελεύθερα και είνε πολή αστίος.
Σε φιλώ γλικά
ο Πατήρσου
[Υπογραφή Γερ. Α Χατζής]

5-Εν Πειραιεί τη 4 Ιουλίου 1923
Αγαπητέμου Ανδρέαμου
Πρω 2 ημερών έλαβα επηστολήν σου και μου γράφης πάλην ότι πλισιάζη ο καιρός να ανταμόσομεν αυτά ελπήζομεν και εμής κατά τα γραφόμενα των εφημερίδων. Ας έλθη έπη τέλους αυτή η χαρούμενη ημέρα. Πόσον ευχαριστήθην καθός και όλοι μας όταν ίδαμεν τον Ρομανόν όστης είχεν έλθη με άδειαν η Γιαγιά και η Μαμάσου έκλεγαν. Ταύτην την στιγμήν μου λέγη η κυραχρυσώ ότι κάπιος φαντάρος άλος επήγεν εις το σπίτη και τους είπεν χερετισμούς από εσένα καλόμου. Εχθές έδοσα του Κώσταμας και σου έμβασεν άλην μίαν επηταγήν. Πρόσεχε Ανδρέαμου να μην χαλάς ασκόπος τα χρίματα δια να έχης όταν αργής καμιά φορά να λάβης επηταγήν μας
Εις το σπίτη σού ετημάζουν πάλην κάτι γλικά βίσινον και λιπά. Ο Κώστας σού στέλνη καραμέλες. Πόσον χέρετε ο Κώστας όταν λαμβάνη επηστολήν σου όταν του δίδω χρίματα να σου εμβάση τρέχη γελαστός εις το ταχηδρομείον. Πόσον έχη φροντίση δια άδιαν ο καημένος αλλά εστάθη αδίνατον. Πολή και μεγάλον ενδιαφέρ{ον} δικνίη Ανδρέαμου δια εσένα ο Κώστασμας και χέρω δια τούτο.
Σε φιλούμεν γλικά όλοι μας εις τα δίω γλικάσου ματάκια.
Ο Πατήρσου
[Υπογραφή Γερ. Α Χατζής]

6-Εν Πειραιεί τη 14 Ιουλίου 1923
Αγαπημένεμου Ανδρέα
Εχθές έλαβα την από 8 γραφίσαν επηστολήν σου και εχάρην πολή. Ευχαριστίθην όπου λαμβάνης τακτικά τα δέματα και τα χρίματα. Επήσης χαίρω όπου μου γράφης ότι έχεται δροσιαίς εις το μέρος όπου μένεται και ότι είνε εξοχή με δένδρα. Δεν υπάρχη ορεότερον πράγμα το καλοκαίρη να είνε κανής εις εξοχικόν μέρος. Εφέτο ακόμη δεν απεφάσισα να στίλω τα πεδιά εις κανέν ταξιδάκη. Την πέμπτην σου έστηλεν ο Κώστας την υπ αριθ. 12.471 επηταγήν και δίω δέματα με διάφορα. Σε εύχομε να τα λάβης γρίγορα. Κατά τον λογαριασμόν του Κώσταμας σου λίπουν περή τας τετρακόσιας δραχμάς εις τον δρόμον. Πόσον φροντίζη ο Κώστας δια εσένα Ανδρέαμου δεν ημπορής να φαντασθής. Αυτό πολή με χαροπιεί. Την δε αδελφούλασου την καμαρόνη σαν παναγεία αλλά της αξίζη της Σαπφός μας είνε τήπος αρετής.
Πόσον θα χαρής όταν έλθης και την ίδης με χάρες πολές όσον μεγαλόνη. Τον Κώστα τον σέβετε πολή και τον υπακούη δέχεται ευχαρίστος τας συμβουλάς του φένετε πολή ευχαριστιμένη.
Άπαντες υγειένομεν. Σε φιλώ γλικά.
ο Πατήρσου
[Υπογραφή Γερ. Α Χατζής]

7-Εν Πειραιεί τη 20 Ιουλίου 1923
Αγαπητέμου Ανδρέα
Πωλλάς ημέρας έχο να λάβω γράμασου αλλά δεν με στενοχορή αυτό ενόσω λαμβάνη η Σαπφούλαμας τακτικά γράματάσου είνε το ίδιον. Αυτάς τας ημέρας έχομεν ζέστες πωλλές αλλά καιρός τους είνε διότι έος τόρα είχαμεν σχετικές δροσιές. Εφέτος Ανδρέαμου δεν απεφάσισα να στίλω την οικογένιάνμας ταξιδάκη διότι μου έρχοντε τα πράγματα ολίγον δύσκολα. Σχεδόν όμος κάθε εσπέρας ο Κώστας πέρνη την Σαπφώμας πότε με την Μητέρασου πότε με την Γιαγιάσου και {και} κάνουν έναν μικρόν περίπατον. Εις τας επηστολάσου Ανδρέαμου βλέπο να είσε ευχαριστημένος από την συνκινονείαν και δια έναν στρατιότην δεν υπάρχη ευχαριστότερον πράγμα να λαμβάνη τακτικά τας επηστολάς του τα δέματα και τα χρίματάτου. Αυτάς τας ημέρας θα λάβης μίαν ορέαν φωτογραφείαν του Νίκουμας. Είνε μια χαρά ο παλιάνθρωπος. Τρέχη άμα τον κρατή κανής από το χέρη και πότε πότε αμολιέτε και μόνος του αλλά είνε φοβιτσίαρης. Άπαντες υγειένομεν και σε φιλούμε γλικά. Σε ασπάζομαι
Ο Πατήρσου
[Υπογραφή Γερ. Α Χατζής]

8-Εν Πειραιεί τη 28 Ιουλίου 1923
Αγαπιτόμου Ανδρικάκη.
Εχθές έλαβα την από 20 τρέχοντος γραφίσαν επηστολήν σας και ευχαρίστισα τον θεόν ότι είσε καλά. Η ηρήνη επή τέλους υπεγράφη και φένετε ότι θα ησιχάση ο κόσμος ολίγον να ίδη ο καθής τη θα κάμη. Καλόν είτο να μην ήρχοντο αυταί αι ανομαλίαι της πρότης Νοεμβρίου και πλιρόσαμεν τόρα αρκετά τα σφάλματάμας. Ας δόση ο Πανάγαθος επη τέλους να λίψουν επ ολίγον οι πόλεμοι αρκετά υπέφερεν η ανθρωπότης. Σήμερον σου εμβάζομεν μίαν επηταγήν και έχω χαράν ότι λαμβάνης εν τάξη τας επηταγάσου τα δέματα και τας επηστολάς. -
Όλοι εις την οικογένιάνμας υγειένομεν και σε ασπαζόμεθα.
Σε φιλώ γλικά ο Πατήρσου
[Υπογραφή Γερ. Α. Χατζής]

9-Εν Πειραιεί τη 31 Ιουλίου 1923
Αγαπιτέμου Ανδρέα
Να έχης την ευχή του Χριστού όπου γράφης τακτικά λαμβάνομεν όλοι επηστολάσου καθημερινός. Καλό πρωτέριμα αυτό αγόριμου. Εχθές σου εστήλαμεν επηστολήν και εσόκλιστον επηστολήν του κυρίου Τσιμικάλη από την μητέραν του. και πρέπη να του την δόσης όσον ημπορής γριγορότερον. Φροντίζη ο θείος Αργύρης και πολοί φίλι μας δια να έλθης μίαν φοράν να σε ίδομεν. Η γιαγιάσου έχασεν την υπομονήν της και εστενοχορίθη πολή.
Άπαντες υγειένομεν και σε ασπαζόμεθα. Η γιαγιάσου εγό η Μητέρασου ο Κώστας η Σαπφώ η Μαρία Στέλλα και ο Νίκος.
Σε φιλώ ο Πατήρσου
[Υπογραφή Γερ. Α Χατζής]

10-Εν Πειραιεί τη 31 Αυγούστου 1923
Αγαπιμένομου Ανδρικάκη
εις Δεδεαγάτς
Έλαβα την από 24 τρέχοντος γραφήσαν επηστολήν σου και εχάρην πολή. Πολή ευχαριστήθην όπου αντάμοσες τους 2 φίλοσου Αντωνιάδην και Αθανασιάδην να τους είπης χερετισμούς πολούς. Πολλά χρίματα κατά τον υπολογισμόν του Κώσταμας σού καθηστερούντε, και σίμερον σου εστήλαμεν και άλην επηταγήν. Πόσον θα χαρό Ανδρέαμου όταν σε επανίδω δεν φαντάζεσε πότε θα είνε αυτή η στιγμή. Η Γιαγιάσου μας γράφη από την Λίμνην πος περνά ευχάριστα όλοι και όλες την αγαπούν απερίγραπτος είνε η χαρά της γράψε της εις την Λίμνην καμίαν επηστολήν αν και μας άφισεν ριτήν εντολήν όταν λαμβάνομεν επηστολάσου να τας στέλνομεν αμέσος εις Λίμνην. Το δάσος [;] έβαλεν εμπρός τακτικά πλέον. Αι άλαι εργασίαι βαδίζουν καλά. Μην στενοχορίσε όσο ισιχάζουν τα πράγματα τόσον γριγορότερα θα σε ίδομεν ας δόση ο θεός. Σε ασπαζόμεθα όλοι.
ο Πατήρσου.
[Υπογραφή Γερ. Α Χατζής]

11-Εν Πειραιεί τη 10 Σεπτεμβρίου 1923
Αγαπιτέμου Ανδρέα
Εις Δράμαν
Την εκ Δράμας γραφήσαν επηστολήν σου έλαβα το σάβατον και εχάρην πολή όπου υγειένης. Μετά χαράν μου έμαθα ως μου γράφης ότι ηπέβης αλά δυσκολέβεσε επηδή επάχινες Ανδρέαμου. Πότε θα σε καμαρόσω καλόμου. Βλέπο να μου γράφης ότι η Δράμα είνε ορέα κομόπολης με θέατρον και λιπά και να σου στέλνω περισσότερα χρίματα. Πολλά χρίματα χασομερούν και θα τα λάβης, αλλά εγώ σίμερον σου στέλνω ετέρας 100 εκατό δραχμάς. Η Μητέρα σου Ανδρέαμου σου στέλνη 2 υποκάμισα και 2 εσόβρακα, ο δε Κώστας σου στέλνη ολίγα τσιγάρα. Πόσον ογρίγορα έρχοντε τόρα τα γράματα καλόμου προς μεγάλην μας χαράν αλλά πότε θα έλθης ο ίδιος;
Υπομονή χριάζετε να έχομεν. Περίεργον να παραπονίσε ότι δεν σου γράφομεν ενώ δεν πάβομεν κάθε ημέραν πρω παντός η Σαπφώμας. Από την Λίμνην λαμβάνομεν τακτικά γράματα περνούν εύμορφα. -
Σε φιλούμεν γλικά άπαντες δράκομου. Ο Νίκοσου υγειένη. Ο Πατήρσου
[Υπογραφή Γερ. Α. Χατζής]

ΣΧΟΛΙΑ
Ξυλουργείο Χατζής Αργ. βρήκα στην Κάστορος 33-35 [1930] και στην Πλούτωνος 8 [1938]
Από ότι συμπεραίνεται η οικογένεια αποτελούνταν από την γιαγιά, τον πατέρα, την μητέρα και τα έξι παιδιά τους τον Ανδρέα που υπηρετούσε, τον Κώστα την Σαπφώ την Μαρία την Στέλλα και τον Νίκο-Ηλία.
Τόποι που πέρασε ή υπηρέτησε ο Ανδρέας Χατζής καταγράφονται εκτός από το στρατιωτικό Τ.Τ. 928 μόνο το Διδυμότειχο, το Δεδεαγάτς (Αλεξανδρούπολη), η Δράμα. Η δε «γιαγιά» το καλοκαίρι του 1923 ξεκουράστηκε στην Λίμνη Ευβοίας. 

Το λιμάνι του Πειραιά, σκέψεις για την ανοικοδόμησή του από τον Νίκο Κιτσίκη στο περιοδικό ΑΝΤΑΙΟΣ, 1946.

Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης. Δημοσιογράφος - Συλλέκτης. Ανεξάρτητος ερευνητής πειραϊκής ιστορίας και λογοτεχνίας.

Άρθρα, ονόματα, περιοδικά, ιστορία. Ένα χαλαρό μπλέξιμο που όταν η αναφορά τους συγκεκριμενοποιείται σε ένα αντικείμενο-θέμα, το άκουσμα ή το διάβασμα μερικές φορές φέρνει στην μνήμη τις δύσκολες εποχές που γράφτηκαν, τους αγώνες, τις ανησυχίες, τις προσπάθειες, τις προτάσεις για λύσεις σε εύκολα ή σε δύσκολα προβλήματα. Απομακρυσμένοι εμείς τόσες δεκαετίες αργότερα, είναι παρακινδυνευμένο να κάνουμε κριτική στις δράσεις και στα όποια συμπεράσματα είχαν εκτεθεί. Μπορούμε όμως να δούμε τα αποτελέσματα όλων των παραπάνω διεργασιών.

Κατά την διάρκεια της κατοχής εκτός από την αντίσταση τις δολιοφθορές και τις πολεμικές επιχειρήσεις οι αριστερές δυνάμεις προνόησαν να οργανώσουν το νέο κράτος που θα προέκυπτε μετά την απελευθέρωση. Με κατάλληλες ενέργειες δημιούργησαν συνθήκες για λαϊκή διακυβέρνηση και της ποθητής εθνικής αναδημιουργίας με εύστοχη επίλυση των ζητημάτων, ειδικά των ζημιών από τις καταστροφές. Δόθηκε σημασία στην επιστημονική δουλειά και στην σχεδίαση πρωτοποριακών δεδομένων.
Η Ηλέκτρα Αποστόλου (1912 - δολοφονήθηκε 26.7.1944) και ο Γιάννης Ζεύγος - Ζεβγος (Γιάννης Ταλαγάνης 1897 - δολοφονήθηκε 2.3.1947), σε μια σημαντική συστράτευση διανοουμένων και επιστημόνων διαφόρων κλάδων, με πρωτοβουλία του ΕΑΜ - ΚΚΕ, είχαν δώσει το παρόν στις κυρίως εαμικές Ομάδες Μελέτης (1943) που εξελίχθηκε στην Ομάδα Μελέτης Σχεδιοποιημένης Ανασυγκρότησης (ΟΜΣΑ). Στα 1944 με τα σημάδια της λήξης του πολέμου όλα είχαν βρει τον δρόμο τους, το πρόγραμμα για την ανόρθωση είχε πλέον μπει σε σωστές βάσεις. Επίσημο όργανο της επιστημονικής αυτής κίνησης στάθηκε ο ΑΝΤΑΙΟΣ.
Ο ΑΝΤΑΙΟΣ, «δεκαπενθήμερο περιοδικό για τη μελέτη των προβλημάτων της ανοικοδόμησης», κυκλοφόρησε στην Αθήνα με ημερομηνία 20-5-1945. Γραφεία Αριστείδου 3. Διευθυντής του ήταν ο Χαράλαμπος Θεοδωρίδης (1883-1957) και στην σύνταξη ο Δημήτρης Μπάτσης.
Η κυκλοφορία του μάλλον στάθηκε αφορμή για την ίδρυση της επιστημονικής εταιρείας «Επιστήμη - Ανοικοδόμηση» (ΕΠ. - ΑΝ.) Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Νεοελληνικών Προβλημάτων, σε συγκέντρωση στην αίθουσα του συλλόγου Εμποροϋπαλλήλων στις 3 Σεπτεμβρίου 1945 (Ανταίος, τεύχος 8, 20.9.1945).
Η διακήρυξη της ΕΠ.ΑΝ. (11.11.1945) δημοσιεύτηκε στον Ανταίο, χρόνος Α΄, τεύχος 12 της 30ής Νοεμβρίου 1945, σελ. 261-262. Πρόεδρος ο Δ. Καββαδάς, αντιπρόεδροι οι Π. Κόκκαλης και Ι. Δεσποτόπουλος, γενικός γραμματέας ο Ν. Κιτσίκης, ταμίας ο Δ. Μπάτσης, μέλη οι Α. Αγγελόπουλος, Θ. Γιαννόπουλος, Η. Ηλιού, Σ. Καλογερέας, Σ. Μάξιμος, Γ. Πάγκαλος, Χ. Παπάζογλου, Σ. Σταυρόπουλος, Κ. Σωτηρίου.
Ο Θεοδωρίδης έγραψε στο 6 τεύχος ότι αποσύρθηκε και έτσι το περιοδικό «διευθύνεται από συντακτική επιτροπή». Πολλά επόμενα τεύχη βγήκαν διπλά, σε τακτά ή αραιά διαστήματα, ο Μπάτσης συνέχισε να διευθύνει και να συντάσσει τον ΑΝΤΑΙΟ μόνος ή μαζί με άλλους. Στα 1951, είχαμε τα τεύχη 1 Ιανουάριος, 2 Φεβρουάριος, 3 Μάρτιος, 4-5 Απρίλιος Μάιος, 6-7 Ιούνιος Ιούλιος. Το περιοδικό διέκοψε απότομα. Ο Δημήτρης Μπάτσης συνελήφθη από άνδρες της Γενικής Ασφάλειας Πειραιά στις 23.10.1951 στην οδό Σοφοκλέους, ανακρίθηκε, πέρασε από δίκη και εκτελέστηκε στου Γουδή μαζί με τους Νίκο Μπελογιάννη Ηλία Αργυριάδη και Νίκο Καλούμενο στις 30 Μαρτίου 1952. Είχε γεννηθεί στα 1916.
Ο Ανταίος στάθηκε ένα σημαντικό έντυπο στο είδος του, προσαρμοσμένο στην εποχή και στις προσδοκίες που αυτή πρέσβευε. Τάχθηκε απόλυτα στην ιδέα της συμμετοχής Ελλήνων μηχανικών στην ανασυγκρότηση της χώρας μετά τον πόλεμο, ακριβώς στα 1945 που η πολιτική κατάσταση ήταν ρευστή και η αριστερά είχε ακόμα λόγο στην εξουσία και στην κοινωνία.
Ήδη από το 1931 ο Νίκος Κιτσίκης, πρύτανης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου είχε έλθει σε αντιπαράθεση - δημόσια κριτική με την κυβέρνηση των Φιλελευθέρων και τον Ελευθέριο Βενιζέλο ζητώντας επίσης να εργαστούν Έλληνες μηχανικοί στα έργα της Μακεδονίας (αποξηράνσεις ελωδών εκτάσεων, διευθετήσεις κοίτης μεγάλων ποταμών κ. ά.).

Στην βιβλιοθήκη μου βρίσκεται το πρώτο τεύχος και το 21-22. Θα μπορούσα να έχω και πολλά άλλα, όμως επέλεξα αυτά λόγω ενδιαφέροντος.
Στο πρώτο τεύχος (20 Μαΐου 1945) τιμή τεύχους 100 δραχμές, σελίδες 28, το εξώφυλλο είχε συνθέσει ο ζωγράφος - χαράκτης Αναστάσιος Αλεβίζος, ο γνωστός μας Τάσσος (1914-1985) τον οποίο είχα γνωρίσει σε έκθεσή του στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.
Στην δεύτερη σελίδα τα περιεχόμενα είναι γραμμένα μόνο στην αγγλική γλώσσα. Τα κείμενα όμως είναι όλα στην ελληνική.
Στο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟ, ο Χ. Θεοδωρίδης έγραψε: «Περνάμε στιγμές που απαιτούν να δώσομε στο λαό μας το καλύτερο, που έχομε.. Ο τόπος αυτός καθυστέρησε αποκαρδιωτικά. Για λόγους κ’ υπαιτιότητες, που τις καταλαβαίνουμε καλύτερα σήμερα, είχε το ατύχημα να συρθεί ως βαθιά στον 20όν αιώνα και ως τις μεγάλες συγκρούσεις των ευρωπαϊκών λαών με τη σφραγίδα φτωχής αγροτικής βαλκανικής και μικροαστικής χώρας.. Θέλω το περιοδικό μας να γίνει κεντρικό όργανο σε όσους αισθάνονται την εσωτερική ορμή ν’ ανασκουμπωθούν σε άγιο οικοδομικόν έργο για τον τόπο και για το λαό μας. Καλώ όλους αυτούς σε συνεργασία με τη βεβαιότητα πως οι παρααισιόδοξες διαστάσεις του σχεδίου μου θα βρουν τη δικαίωσή τους στη δυναμικότητα της εποχής». Άλλα άρθρα, ΤΟ ΒΑΣΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗΣ του Δημήτρη Μπάτση, Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΑΣ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΟΥ Γ΄ ΡΑΪΧ του Σ. Μάξιμου, Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗΣ, ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Η ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ του Νίκου Κιτσίκη Πρύτανη του Πολυτεχνείου, ″ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ…″ του Ι. Δεσποτόπουλου Καθηγητή του Πολυτεχνείου, ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ του Π. Γρανίτη, ΑΠΛΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ του Χ. Θεοδωρίδη, ΟΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ του Γ. Κολόμβου, Η ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΑΓ. ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ - ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΟΥ ΝΤΑΜΠΑΡΤΟΝ ΟΟΥΚΣ του Ν.Μ., ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΜΠΡΕΤΤΟΝ ΓΟΥΝΤΣ του Ν., ΣΤΙΓΜΕΣ «Στις μικρές αυτές στήλες γίνονται απλώς νύξεις για ορισμένα ζητήματα που η αρμοδιότητα του περιοδικού δεν επιτρέπει να εξαντλήσει μεμονωμένα, μα που ίσως και δεν μπορεί να σιωπήσει πάνω σε αυτά».
Στο τεύχος 21-22 (ΑΘΗΝΑ 10 Μαΐου 1946) τιμή τεύχους δραχμές 1000, σελίδες 441-480, βρίσκουμε τα άρθρα Η ″ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ″ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ως πρόλογος, ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ή ΠΡΟΚΑΛΥΜΜΑ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ του Κ. Καραγιώργη, Η ΑΛΙΕΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΣ ΤΩΝ ″ΚΛΕΙΣΤΩΝ″ ΤΗΣ ΥΔΑΤΩΝ του Κ. Ανανιάδη γεωπόνου - υδροβιολόγου, ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ του Σ. Μάξιμου, Η ΕΝΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ του Αριστ. Ι. Κριάρη γεωπόνου, ΤΑ ΣΗΜΕΡΙΝΑ ΑΜΕΣΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΜΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ του Θ. Γιαννόπουλου (συνέχεια από το προηγούμενο), Η ΠΑΡΑΛΑΒΗ, ΦΥΛΑΞΗ, ΚΑΤΕΡΓΑΣΙΑ, ΚΥΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΕΦΟΔΙΩΝ ΤΗΣ ΟΥΝΡΑ του Δ.Μ., ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗΣ - Τα προβλήματα από την κρατικοποίηση των ανθρακορυχείων στην Αγγλία του Γίαννη Μαρίνη, ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΟΠ.ΑΝ, ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΤΕΓΑΣΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ του Κ. Σακαντάνη, ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΜΑΣ ΚΑΙ Η ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ, κριτική του βιβλίου Γ. Αργυρόπουλου - Π. Καπασακάλη Κοιτάζοντας μπροστά, έκδοση ΕΛΕΤ, 1946, σελ. 160 από τον Σ. Μάξιμο. Η Ελληνική Βιομηχανία κατά το 1945, έκδοση Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων, Αθήνα 1946 από τον Ν.Ι.Κ. Βασ. Τσιρίμπα, Το πρόβλημα της Δημοτικής Εκπαιδεύσεως εν Ελλάδι και αι αναγκαίαι μεταρρυθμίσεις δια την αναμόρφωσιν αυτής, Αθήναι, Ν. Αλικιώτης, 1945 από τον Α.Β. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ. ΣΤΙΓΜΕΣ.
Άφησα ένα κείμενο του παραπάνω τεύχους 21-22 που καλύπτει τις σελίδες 442-447 και θα ασχοληθώ τώρα.
Την εισήγηση που έκανε ο Ν. Κιτσίκης στις 4 Μαΐου 1946 στον κύκλο των «Λιμενικών ζητημάτων» του τεχνικού τομέα της ΕΠ. - ΑΝ. Είχε θέμα και περιεχόμενο:

ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ - ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΤΟΥ - ΤΟ ΄ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ΄ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ
Ένας μεγάλος ηρωϊκός τραυματίας του πολέμου, το λιμάνι του Πειραιά, διαλαλεί, με ανοιχτές ακόμα τρομακτικές πληγές, την τεράστια συμβολή του στο συμμαχικό αγώνα, αλλά και την εγκατάλειψή του από τους φίλους ακριβώς εκείνους που με τόση προθυμία εξυπηρέτησε. Ενάμισυ χρόνο ύστερα από την απελευθέρωση, εκτός από τις πρώτες βοήθειες που προσφέρθηκαν σχεδόν α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά από Έλληνες μηχανικούς και Έλληνες εργάτες - η βοήθεια της Αγγλικής στρατιωτικής υπηρεσίας υπήρξε ασήμαντη - και που είχαν σκοπό να ενεργήσουν ελαφρές βυθοκορύσεις, να απομακρύνουν πολύ ολίγα ναυάγια, να κλείσουν τα φοβερά ρήγματα των εξωτερικών μώλων, να καταστήσουν σε μερικές θέσεις δυνατό κατά πρόχειρο τρόπο το πλεύρισμα στα κρηπιδώματα, να καθαρίσουν τους υπαίθριους χώρους και τα κτήρια από τα ερείπια, να επαναφέρουν το ολιγότερο βλαμένο πέμπτο λιμενικό υπόστεγο, το ισόγειο του τέταρτου, μερικά ελεγκτήρια και την πενταώροφο αποθήκη σε ανεκτή κατάσταση για την αποθήκευση των εφοδίων της UNRRA, ν’ αποκαταστήσουν και πυκνώσουν το δίκτυο της ύδρευσης για την υδροληψίαν των πλοίων, δ ε ν έ γ ι ν ε τ ί π ο τ α τ ο σ ο β α ρ ό π ο ύ ν α σ η μ α ί ν ε ι α π α ρ χ ή α ν α σ υ γ κ ρ ό τ η σ η ς κ α ι α ν ο ι κ ο δ ό μ η σ η ς τ ο υ λ ι μ α ν ι ο ύ. Ο βυθός του λιμανιού είναι ακόμα γεμάτος από ναυάγια, τα κρηπιδώματα βρίσκονται ξεκοιλιασμένα ή συθέμελα ξερριζωμένα και ανασκαμμένα με σωρούς από ογκολίθους μπροστά στα λιμενικά υπόστεγα που εμποδίζουν κάθε προσέγγιση, οι γερανοί καταστραμμένοι, τα λιμενικά υπόστεγα ερειπωμένα, τα σιλό με κυψέλες τρύπιες, χωρίς ίχνος μηχανολογικού εξοπλισμού, ολότελα αχρηστευμένα, οι δεξαμενές με πελώρια ρήγματα στα τοιχώματα στην κοίτη και στα στόμια, που παρά τις προσπάθειες και σημαντικές δαπάνες της τεχνικής υπηρεσίας του Υπουργείου Ναυτικών έμειναν σχεδόν όπως ήταν, ύστερα από την ανατίναξη. Η εικόνα της καταστροφής και της ερείπωσης είναι η ίδια όπως την αντικρύσαμε την ημέρα που έφυγε ο κατακτητής, ενώ καθεμέρα η ζωή του λιμανιού σφύζει εντατικώτερα, αυξάνουν οι απαιτήσεις της εθνικής οικονομίας και πολλαπλασιάζονται οι δυσκολίες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων φορτοεκφόρτωσης, απόθεσης ή αποθήκευσης εμπορευμάτων. Τα προβλήματα αυτά βρίσκουν βέβαια στο τέλος την οποιαδήποτε πρόχειρη κακή λύση τους, αλλ’ αυτό μόνο χάρη στα αισθήματα αυτοθυσίας, κοινωνικής αλληλεγγύης και πατριωτισμού των λιμενεργατών μας.
Η καταστροφή του λιμανιού από τους μεγάλους βομβαρδισμούς της 6 Απριλίου του 1941, του Ιουνίου του ίδιου χρόνου, του Ιανουαρίου του 1944 και άλλους μικρότερους είχε πολύ προχωρήσει, ώστε να δικαιολογούνται από τότε σκέψεις για ανασυγκρότηση. Η καταστροφή αυτή έδωσε αφορμή να μπει το όλο πρόβλημα του λιμανιού μέσα στο γενικό πλαίσιο των σκέψεων και μελετών που μας απασχόλησαν στα χρόνια της κατοχής για την ανοικοδόμηση του τόπου, αν και πολύ νωρίτερα είχεν αρχίσει να ωριμάζει σε μας η πεποίθηση ότι έπρεπε ν’ αναθεωρηθούν οι κρατούσες αντιλήψεις πάνω στις προγραμματικές λιμενικές κατευθύνσεις. Μα όταν στις 9 Οκτωβρίου 1944 ανατινάχτηκαν τα κρηπιδώματα, οι δεξαμενές, οι γερανοί, τα λιμενικά κτήρια και η καταστροφή συντελέστηκε, όταν δεν έμεινε τίποτα όρθιο από τα έργα, τις εγκαταστάσεις και τον τεχνικό εξοπλισμό που συγκροτούσαν κάποτε το λιμάνι του Πειραιά, όταν είχαμε μπροστά μας το τρομακτικό αποτέλεσμα της αντεθνικής στάσης των ολίγων αρμοδίων, που από χολερική εμπάθεια και εγκληματική ασυνειδησία δε θέλησαν να επικαλεστούν ή να επιτρέψουν στα οργανωμένα σώματα του ΕΛΑΣ να παρέμβουν, οπότε χάρη στις απόλυτα εξακριβωμένες πληροφορίες της τεχνικής υπηρεσίας του Ο.Λ.Π. για την υπονόμευση των κρηπιδωμάτων το λιμάνι θα σωζότανε, οι σκέψεις μας αυτές για τον προορισμό του λιμανιού, για την ένταξή του στην εξυπηρέτηση της καινούργιας Ελλάδας που οι σχεδιαστές της μέλλουσας ανοικοδόμησης είχαμε οραματιστεί, βρήκαν την ελευθερία ν’ απλωθούν χωρίς περιορισμούς από υφιστάμενες δαπανηρές λιμενικές εγκαταστάσεις. Το μόνο εμπόδιο ήταν η μελέτη του Ιταλού Καθηγητού Cagli, που έγινε ύστερα από παραγγελία της Ελληνικής Κυβέρνησης στα 1932 και που η Διεύθυνση Λιμενικών του Υπουργείου Δημοσίων Έργων θεωρούσε και εξακολουθεί να θεωρεί, σαν ουρανοπρόβλητη αποκάλυψη του λιμενικού μέλλοντος του Πειραιά, ενώ η αλήθεια είναι ότι η μελέτη αυτή από χρόνια πριν από τον πόλεμο διαψεύστηκε σε κάθε πρόβλεψή της, έπαψε ν’ ανταποκρίνεται στις λιμενικές επιταγές της προπολεμικής μας εθνικής οικονομίας και δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση ν’ αποτελέσει τη βάση για την ανασυγκρότηση του λιμανιού.
Η μελέτη αυτή ήταν το αποτέλεσμα των στενόκαρδων αντιλήψεων των αρμοδίων για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας, της συστηματικής προσπάθειας όχι μόνο να μη θιγούν συμφέροντα ιδιοκτητών ακινήτων, εμπορικών επιχειρήσεων και βιομηχανικών εγκαταστάσεων, παρά αντίθετα να εξυπηρετηθούν πλουσιοπάροχα τα ιδιωτικά αυτά συμφέροντα.
Ήταν η φυσική συνέπεια των επισειομένων περιορισμών για τις οικονομικές δυνατότητες του λιμανιού και του κράτους. Αλλά πρώτα απ’ όλα ήταν εκδήλωση της έμμονης σκέψης του φασίστα Ιταλού, αν και εβραίου καθηγητού, που διαλέχτηκε και στάλθηκε στην Ελλάδα από τον Μουσολίνι, ύστερα από αίτηση του Ιταλόφιλου Μιχαλακόπουλου, ότι το λιμάνι του Πειραιά έπρεπε να μείνει σε δευτερεύουσα μοίρα, να μη γίνει μεγάλο εμπορικό και διαμετακομιστικό λιμάνι της Ανατολικής Μεσογείου - βιομηχανικός προορισμός του λιμανιού για την Ελλάδα της εποχής εκείνης δεν μπορούσε να ληφθή υπόψη - και έτσι να μη αποκτήσει πλούσιο τεχνικό εξοπλισμό, νηοδόχες και βοηθητικές εγκαταστάσεις προορισμένες να δεχτούν σκάφη μεγάλου εκτοπίσματος, ευρύχωρους υπαίθριους χώρους που να επιτρέπουν άνετη εγκατάσταση λιμενικών κτηρίων και συγκοινωνιών, ασφαλώς για να μην είναι σε θέση ν’ ανταγωνιστεί μιά μέρα τα Ιταλικά λιμάνια της Γένοβας, της Νάπολης, της Τεργέστης κ.τ.λ.
Κάτω από τέτοιες συνθήκες ήρθε στο φως της δημοσιότητας το σχέδιο Cagli που το χαρακτηρίζει η α θ υ ρ μ α τ ι κ ή διάταξη μιας μικροσκοπικής εμπορικής ελεύθερης ζώνης, απελπιστικά στενόχωρων παραλιακών χώρων και συγκοινωνιακών ζωνών, η διαιώνιση εμποδίων για την μελλοντική ανάπτυξη όπως ο μώλος Τζελέπη, η βιασμένη εξοικονόμηση ολίγων εκατοντάδων μέτρων αναπτύγματος κρηπιδωμάτων σε βάρος της υδατίνης επιφάνειας και της ευκολίας χειρισμών πλευρίσματος και αγκυροβολίας. Πρέπει να σημειωθεί ότι στο γενικό τίτλο «σχέδιο Cagli» περιλαβαίνουμε και τη διαρρύθμιση του λιμανιού που έγινε με βάση το σχέδιο της Λιμενικής Επιτροπής του 1923, για το λόγο ότι η διαρρύθμιση αυτή υιοθετήθηκε απόλυτα υπό τον Cagli και αποτέλεσε αναπόσπαστο μέρος του σχεδίου του.
Όταν πειστήκαμε ότι η μελέτη Cagli δεν μπορούσε να ληφθεί υπόψη παρά μόνο σαν βοηθητικό στοιχείο μαζί με όλες τις μελέτες που προηγήθηκαν - Quellenec (1926), Ησαΐα (1929) Λιμενικής Επιτροπής (1929), Σακκαλή (1929), Hersent (1930), Ζαχαρίου (1931) για να περιοριστούμε μόνο στις τελευταίες - προτείναμε σε μια σύσκεψη που έγινε το Σεπτέμβριο του 1944 στο Πολυτεχνείο με εκπρόσωπους του εμπορικού και βιομηχανικού κόσμου του Πειραιά, να εξεταστεί ολόκληρο το πρόβλημα του λιμανιού από την αρχή, με βάση την πλούσια πείρα του παρελθόντος, την προοπτική μιας καινούργιας Ελλάδας και καινούργιων διαβαλκανικών συνθηκών, μα πριν απ’ όλα με βάση την εξυπηρέτηση μιας Ελλάδας βαρειά βιομηχανικής με αξιοποιημένο τον ενεργειακό της πλούτο, με έντονη εκμετάλλευση του υπεδάφους της. Η εικόνα τέτοιας Ελλάδας ήταν πια γνωστή στις αδρές της γραμμές από τις μελέτες των τεχνικών μας, που κανένας τους δε θεωρούσε τότε σαν προδοτική την υποστήριξη της βιωσιμότητάς της. Οι μελέτες αυτές καθόριζαν τα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα. Κατά τη γνώμη μας το κυριότερο και ένα από τα πιο βαρειά θα ήταν πάντα η περιοχή της Αθήνας, Πειραιά, Ελευσίνας που θα έπρεπε επομένως να εξυπηρετηθεί από βιομηχανικό λιμάνι με όλα τα εφόδια και την κατάλληλη διαρρύθμιση. Αναμφισβήτητα η ναυπηγική βιομηχανία θα κατείχε την πρώτη θέση στο βιομηχανικό αυτό συγκρότημα της περιοχής Πειραιά, πράγμα που έμπαινε σαν σοβαρό καθοριστικό στοιχείο της μελέτης. Ειδικές νηοδόχες, πλωτές και κτιστές δεξαμενές, νεωλκοί, ειδικοί γερανοί και ικριώματα, ευρείς παραλιακοί χώροι δημιουργούσαν ένα εντελώς καινούργιο κόσμο πρωτευουσών εγκαταστάσεων και αιτημάτων με παράγωγες καινούργιες δευτερεύουσες ανάγκες. Η μηχανουργική και ξυλουργική βιομηχανία δεν μπορεί παρά να συνοδεύσει τη ναυπηγική. Εμείς τέλος δεν αποκλείαμε την πιθανότητα εγκαταστάσεων μεταλλουργίας του σιδήρου και χαλυβουργίας τουλάχιστον εφ’ όσον θα έχουμε υψικάμινες με μεταλλουργικό κωκ από ντόπιο λιγνίτη, αν και μερικοί τεχνικοί αρνούνται τέτοια περίπτωση και ορίζουν την περιοχή Ιτέας - Λάρυμνας καθώς και άλλες, σαν πιο ενδεδειγμένες για τη μεταλλουργία του σιδήρου.
Βέβαια βιομηχανική ζώνη έτσι άρτια εφοδιασμένη δεν μπορεί να βρει θέση μέσα στο σημερινό λιμάνι. Ύστερα από αρκετούς ενδοιασμούς και εξέταση διαφόρων περιπτώσεων λύσεων ή συνδυασμών μεταξύ τους, καταλήγουμε στο γενικό συμπέρασμα ότι σκόπιμο είναι το σημερινό λιμάνι όχι μόνο να διατηρήσει τον εμπορικό του χαρακτήρα, αλλά να τον καταστήσει ακόμα πιο έντονο με απαλλαγή του το ταχύτερο από τις εγκαταστάσεις εκείνες, που νοθεύουν το χαρακτήρα αυτόν και δημιουργούν εμπόδια στην εμπορική ανάπτυξη του λιμανιού. Τέτοιες εγκαταστάσεις είναι το ναυπηγείο και μηχανουργείο «Βασιλειάδη» (τώρα ιδιοκτησία Μποδοσάκη) που απασχολεί πολύτιμο τμήμα κρηπιδωμάτων και λιμενικής ζώνης στο προλιμάνι, οι κτιστές μόνιμες δεξαμενές, προπολεμικά πολύ ελαττωματικές, σήμερα ολότελα καταστραμμένες. Γενικά επικρατεί πια οριστική επιστημονική προτίμηση στις πλωτές δεξαμενές, ανεξάρτητα όμως από το λόγο αυτό, που εδώ δε μπορούμε ν’ αναπτύξουμε, οι δεξαμενές ανήκουν στη βιομηχανική ζώνη και μάλιστα στο ναυπηγικό τμήμα της. Πρέπει νάχουν σαν παραστάτη άρτια μηχανουργεία, ξυλουργεία και εγκαταστάσεις ναυπηγικών ικριωμάτων και μεγάλων γερανών.
Στη θέση που βρίσκονται σήμερα οι μόνιμες δεξαμενές δεν υπάρχει ούτε μπορεί να υπάρξει τίποτα τέτοιο και η σοβαρή κάπως επισκευή των δεξαμενιζομένων πλοίων συναντά τεράστιες δυσκολίες. Πρέπει ν’ αφήσουμε κάθε σκέψη για την επισκευή των μονίμων δεξαμενών, που άλλωστε θ’ απαιτήσει μεγάλες δαπάνες και ο χώρος τους να διατεθεί για δημιουργία νηοδόχης σε συνδυασμό με την τόση αναγκαία επέκταση της εμπορικής ελεύθερης ζώνης. Αναφέρουμε ενδεικτικά τις δυο αυτές περιπτώσεις καθαρμού του λιμανιού από εγκαταστάσεις ξένες προς τον εμπορικό του χαρακτήρα.
Υπάρχουν όμως και άλλες μικρότερης σημασίας. Μπορεί επίσης να γίνει σκέψη και για απομάκρυνση των σιλό που κατέχουν πολύτιμους χώρους για την ανάπτυξη της εμπορικής ελεύθερης ζώνης και που ανήκουν φυσιολογικά στο τμήμα της αλευροβιομηχανίας της βιομηχανικής ζώνης, αν τέτοιο τμήμα συγκροτηθεί. Για την επισκευή μόνο του κτηρίου των σιλό έχουν ίσαμε σήμερα δαπανηθεί μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια, χρειάζονται όμως ακόμη πολλά για να ολοκληρωθεί η επισκευή του. Αλλά το σημαντικότερο εμπόδιο για την αποκατάστασή τους είναι ότι ολόκληρο το μηχανολογικό μέρος έχει καταστραφεί ή κλαπεί από τον κατακτητή. Πριν από ένα χρόνο ανάλαβε η UNRRA να το αντικαταστήσει μα ως τώρα δεν έγινε τίποτα.
Κατάργηση δεξαμενών και απομάκρυνση των σιλό θα είχε για αποτέλεσμα την ένωση σκόρπιων τμημάτων της ελεύθερης ζώνης σε κάτι λειτουργικά λογικό, συγκροτημένο και οργανικά ενιαίο.
Είναι αυτονόητο ότι ύστερα από τις παραπάνω αντιλήψεις δεν μπορούσε να είναι διαφορετική η γνώμη που έντονα διατυπώσαμε πάνω στη πρόσφατη εισήγηση του προέδρου κ. Κιζάνη και της υπηρεσίας του Ο.Λ.Π. για την εγκατάσταση εργοστασίων της αμερικανικής επιχειρήσεως ΚΟΚΑ-ΚΟΛΛΑ μέσα στην μικροσκοπική μας εμπορική ελεύθερη ζώνη και για την τροποποίηση του διατάγματος που καθορίζει το χαρακτήρα της ελεύθερης ζώνης. Σύμφωνα με τη τροποποίηση αυτή η ζώνη δεν θα είναι πια μόνο εμπορική δηλαδή διαμετακομιστική και αποταμιευτική που να επιτρέπει αποκλειστικά την συσκευή διασκευή διαλογή, κορεσμό, διαχωρισμό και σύνθεση των ειδών και εμπορευμάτων μα και βιομηχανική όπου να εγκατασταθούν εργοστάσια ύστερα από απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Ο.Λ.Π. και έγκριση των Υπουργείων Εθνικής Οικονομίας, Δημοσίων Έργων και Οικονομικών. Το ζήτημα αυτό είναι χαρακτηριστικό της επιπολαιότητας με την οποίαν οι αρμόδιοι δημιουργούν εμπόδια στη διαρύθμιση και ανάπτυξη του λιμανιού μας, μόνο και μόνο για να εξυπηρετήσουν ατομικά συμφέροντα. Αξίζει να αφιερώσουμε λίγο ακόμη χώρο για το ζήτημα αυτό. [Ακολουθούν αποσπάσματα από τα πρακτικά, με ίδιες πληροφορίες, μεταξύ των οποίων και η πρόταση επέκτασης του βιομηχανικού λιμένα προς Πέραμα κ.λ.π.]
Εννοείται ότι το συμβούλιο δεν με άκουσε, μα έμεινε σύμφωνο με την πρόταση της υπηρεσίας κι’ αποφάσισε να δοθεί απάντηση στο υπουργείο ότι εγκρίνει την ίδρυση της βιομηχανική ζώνης, μόνο και μόνο για να εγκατασταθεί το εργοστάσιο της ΚΟΚΑ-ΚΟΛΛΑ. Προς την απόφαση αυτή διαφώνησαν εκτός από μένα οι δυο εργατικοί σύμβουλοι.
Η άρτια σύνθεση για την απρόσκοπτη λειτουργία του εμπορικού λιμανιού θα ολοκληρωθεί μόνο με τη δημιουργία πλατείας χερσαίας λιμενικής ζώνης και την πρόβλεψη άνετης εγκατάστασης πυκνών συγκοινωνιακών ζωνών οδικών και σιδηροδρομικών. Η ε π α ν α φ ο ρ ά τ η ς π ρ ο π ο λ ε μ ι κ ή ς κ α τ ά σ τ α σ η ς ω ς π ρ ο ς τ ο σ η μ ε ί ο α υ τ ό ε ί ν α ι ο λ ό τ ε λ α α π α ρ ά δ ε κ τ η.
Έχουν βαρύτατη ευθύνη οι λιμενικές επιτροπές, οι διοικήσεις του Ο.Λ.Π. καθώς και τα αρμόδια κρατικά όργανα ότι με γνώμονα τα ιδιωτικά συμφέροντα μεγαλεμπόρων, εφοπλιστών και επιχειρηματιών που τα εκπροσωπούσε ανέκαθεν μια πολύ μεγάλη πλειοψηφία στα διοικητικά συμβούλια, δεν φρόντισαν αρκετά νωρίς για την απαλλοτρίωση ευρύτατης ζώνης και έγκαιρη παρεμπόδιση του οικοδομικού συνωστισμού πολύ κοντά στα κρηπιδώματα. Το σφάλμα αυτό έλαβε την αποκορύφωσή του με την παρέμβαση του Cagli, ο οποίος προμελετημένα ή με ελαφρή συνείδηση δέχτηκε μοιρολατρικά τις εισηγήσεις των ενδιαφερομένων, σεβάστηκε τη δικαιολογημένη κατάσταση και έκαμε συμβιβασμούς που εξηγούνται από τη φασιστική νοοτροπία, αλλ’ είναι απαράδεκτοι για επιστήμονα περιωπής.
Σήμερα η καταστροφή διευκολύνει την επανόρθωση σφαλμάτων μακρού παρελθόντος. Σχεδόν ολόκληρη οικοδομική ζώνη γύρω από τα κρηπιδώματα σε βάθος ενός ή δυο τετραγώνων έχει κατερειπωθεί. Η εύρυνση της χερσαίας λιμενικής ζώνης με την ενέργεια αναγκαστικών απαλλοτριώσεων είναι σε μεγάλο βαθμό δυνατή, ακόμα και για το σημερινό κυβερνητικό καθεστώς, χωρίς να καταβληθούν υπερβολικές αποζημιώσεις στους ιδιοκτήτες, αρκεί να επικρατήσει η αντίληψη για το συμφέρον όχι ολίγων εμπόρων, αλλά της εθνικής μας οικονομίας, που σαν κυριότατος συντελεστής εξυπηρετεί το λιμάνι του Πειραιά. Βέβαια για μια Κυβέρνηση Λαϊκής Δημοκρατίας που θα είχε αποκλειστικό σκοπό την κατοχύρωση των λαϊκών συμφερόντων και την επιβολή κοινωνικής δικαιοσύνης, δεν θα υπήρχε κανένας δισταγμός για την άμεση λύση κατά τον καλύτερο τρόπο του ζητήματος αυτού, που αποτελεί τη βάση για την ανοικοδόμηση του λιμανιού.
Η τεχνική Υπηρεσία του Ο.Λ.Π. με την οποία βρίσκομαι, όπως είναι αυτονόητο, σε στενή επαφή, έδειξε ως ένα βαθμό κατανόηση της επιτακτικής ανάγκης για μιαν εύρυνση της χερσαίας ζώνης του λιμανιού καθώς και την διόρθωση άλλων σφαλμάτων της μελέτης Cagli. Πριν από ένα χρόνο έκαμε ένα σχέδιο για την επέκταση της λιμενικής ζώνης και ζήτησε την άμεση ενέργεια σχετικών απαλλοτριώσεων. Συμπληρωματικά υπόδειξε, αλλά με αρκετή δειλία, τροποποιήσεις στις διατάξεις προβλητών της νοτίας πλευράς του λιμανιού, τις προβλεπόμενες από την μελέτη Cagli. Στο υπόμνημά της η τεχνική υπηρεσία υποστηρίζει ότι η ετήσια αύξηση της εμπορικής κίνησης που πραγματοποιήθηκε στα χρόνια 1932 και 1938 ανέβηκε σε 6,5% και διαψεύδει τον Cagli που την υπολόγισε σε 3%.
Πρέπει να σημειωθεί ότι το ποσοστό αυτό έχει εξαιρετική σημασία για τη μελέτη. Σύμφωνα με αυτήν το λιμάνι, ενώ με τα νέα κρηπιδώματα που έγιναν στα χρόνια 1924 έως 1931 είχε την ικανότητα, ύστερα από ορισμένες συμπληρώσεις, να εξυπηρετήσει κίνηση εμπορευμάτων τριών εκατομμυρίων τόννων, θα μπορούσε με τη νέα διαρρύθμιση ν’ αποχτήσει ικανότητα έξη εκατομμυρίων. Την κίνηση όμως αυτή θα την έφτανε το λιμάνι μόνο ύστερα από 25 χρόνια σύμφωνα με το ποσοστό 3% ετησίας αύξησης της εμπορικής κίνησης. Στην πραγματικότητα όμως η ανεπάρκεια και του νέου ολικού μήκους κρηπιδωμάτων -9.130 μ- θ’ αποδειχνότανε μέσα σε πολύ λιγότερα χρόνια.
Γενικά όλα οι στατιστικές έρευνες ενισχύουν την πεποίθηση ότι οι προβλέψεις Cagli στάθηκαν πολύ χαμηλά. Πρέπει ακόμα να σημειωθεί ότι ο ι ι κ α ν ό τ η τ ε ς των κρηπιδωμάτων για τις οποίες μιλούμε υπολογίζονται μ’ ένα τρόπο που δεν έχει μεγάλη πρακτική αξία και δεν εμπνέει πολλή εμπιστοσύνη. Τα κρηπιδώματα που κατασκευάστηκαν, παρουσίαζαν πριν από τον πόλεμο σ’ όλο τους το μήκος των 2850 μέτρων φαινόμενο ανεπαρκείας στις φορτοεκφορτώσεις εμπορευμάτων, παρά το γεγονός ότι τους 2,5 εκατομμύρια τόννους του 1932, τους 3,2 εκ. τόννους του 1935 και τους 3,5 εκ. τόννους του 1938 εξυπηρετούσαν όχι μόνο τα καινούργια κρηπιδώματα, παρά και όλα τα παληά. Αυτονόητο είναι ότι για την ανεπάρκεια αυτή και την απερίγραπτη συσσώρευση στα κρηπιδώματα, εμπορευμάτων κάθε λογής, σε σημείο, ώστε ήταν αδύνατο πια να μετακινηθούν οι γερανοί, φταίει πριν απ’ όλα η στενότητα των χερσαίων λιμενικών χώρων, υπαιθρίων και στεγασμένων.
Η τεχνική υπηρεσία του Ο.Λ.Π. αντιμετώπισε στη μελέτη που αναφέραμε τα ζητήματα αυτά με τον ακόλουθο τρόπο. Στην έκθεσή της, σημειώνει:
«Από απόψεως σχεδίου δύο είναι οι επιδιωκόμενοι σκοποί:
1^ον) Κατά το δυνατόν μεγαλύτερον μήκος χρησίμων κρηπιδωμάτων και
2^ον) Κατά το δυνατόν μεγαλύτεροι χερσαίοι χώροι με κατανομήν τοιαύτην ώστε να επιτυγχάνεται το μέγιστον της αποδόσεως από απόψεως εκμεταλλεύσεως…..
Αι προϋποθέσεις χαράξεως της μελέτης Cagli εβελτιώθησαν σημαντικώς έκτοτε λόγω των εκ του πολέμου δημιουργηθεισών ευνοϊκών συνθηκών ως προς την απόκτησιν χερσαίων παραλιακών χώρων.
Της παρουσιαζομένης ευκαιρίας η Επιτροπή νομίζει ότι έχει υποχρέωσιν να επωφεληθή ο Λιμήν προς επαύξησιν της αποδοτικότητος του σχεδίου Cagli. Βάσει των αντιλήψεων τούτων κατηρτίσθη η πρότασις, εν τη οποία κυρίως επεζητήθη η αύξησις των πλευρίσεων, κρηπιδωμάτων και η διεύρυνσις των χερσαίων χώρων δι’ επιμηκύνσεως και διαπλατύνσεως των προβλητών και η προσαρμογή των μηκών προς τας πιθανάς μελλοντικας διαστάσεις των πλοίων του εσωτερικού και εξωτερικού. Ούτω εν ω το σχέδιον Cagli κατηρτίσθη βάσει μέσων μηκών δια την ακτοπλοΐαν 70 μέτρων με ελάχιστον 50 μέτρων, εις την νέαν μελέτην ετέθη μέσος όρος τα 80 μέτρα με ελάχιστον τα 70 μέτρα. Εξ άλλου όσον αφορά τα σχέδια των προβλητών ηυξήθησαν τα πλάτη από 50 ή 52 μ. εις 90 μ. ίνα καταστή δυνατή η κατασκευή διπλών σειρών υποστέγων με εσωτερικήν οδόν αποκομίσεως.
Την διάταξιν ταύτην η Επιτροπή θεωρεί ως βασικήν προϋπόθεσιν δια την κανονικήν λειτουργίαν των προβλητών. Του θεμελιώδους τούτου πλεονεκτήματος στερούνται αι προβλήτες της μελέτης Cagli λόγω του μικρού πλάτους αυτών. Ούτω δια της διατάξεως Cagli όλη η κίνησις διεξάγεται δια των παρά τα κρηπιδώματα οδών, δημιουργουμένης ούτω μεγάλης συγχύσεως. Το μειονέκτημα θα καταστή εμφανέστερον εις προβλήτας μεγαλυτέρου μήκους ως αι προτεινόμεναι και ως η διάταξις των προβλητών Ι και ΙΙ του σχεδίου Cagli. Διά ταύτα η Επιτροπή διεμόρφωσε τον χώρον Τσελέπη ως εν τω σχεδίω. Δια της προτεινομένης διαρρυθμίσεως ως εν τω σχεδίω αποκτώνται τα κάτωθι πλεονεκτήματα…..
α) Κίνησις εξωτερικού: Προβλήτες Υ και ΥΙ. Θέσεις πλευρίσεως 8 έναντι θέσεων 6 του σχεδίου Cagli χρησιμοποιούντος τας προβλήτας ΥΙΙ, ΥΙ και το ήμισυ της Υ. Το τελευταίον τούτο αποτελεί μειονέκτημα δια τον τελωνειακόν έλεγχον. (Εις το σχέδιον Cagli αι προβλήτες είναι επτά και αι VII, VI, V, IV III έχουν περίπου την θέσιν των VI, V, IV III, II του νέου σχεδίου της επιτροπής, σημείωσις Ανταίου).
β) Ατμοπλοϊκή κίνησις. Προβλήτες Ι και IV. Θέσεις πλευρίσεως 23 έναντι 20 του Cagli με ουσιώδεις όμως διαφοράς ως προς τα μήκη των ατμοπλοίων και σημαντικήν διευκόλυνσιν της εισόδου του Λιμένος Αλών και διευκόλυνσιν επομένως της εκεί κινήσεως των ατμοπλοίων.
Το ολκόν ανάπτυγμα των κρηπιδωμάτων τούτων ανέρχεται εις 3325 μέτρα από του σημείου Κ. μέχρι του Κωφού Λιμένος έναντι 3153 της μελέτης Cagl. Η διαφορά δηλαδή είναι μόνον 172 μ.
Ως προς τους χερσαίους χώρους η επιφάνεια των προβλητών της μελέτης Cagli ανέρχεται εις μέτρα τετραγωνικά 70 000 περίπου ενώ η προτεινομένη ανέρχεται εις 110.000 μ. ήτοι κατά 50 % επί πλέον. Δεν είναι όμως τούτο το κύριον πλεονέκτημα, αλλά η εκ του πλάτους των προβλητών διάταξις η επιτρέπουσα την ομαλήν διεξαγωγήν της κινήσεως ως ανωτέρω εξετέθη.
Όσον αφορά τους χώρους κατά μήκος της παραλίας ούτοι παραμένουσι οι αυτοί, χάρις εις τας προτεινομένας απαλλοτριώσεις εις την Ακτήν Μιαούλη…..
Ετέρα διαρρύθμισις εγένετο όσον αφορά τον Κωφόν Λιμένα του οποίου αι διαστάσεις ηυξήθησαν εις τρόπον ώστε το ωφέλιμον μήκος κρηπιδωμάτων ν’ αυξήση από 460 εις 890 μ. Τούτο είναι ουσιώδες, διότι το απαιτούμενον δια τα ιστιοφόρα μήκος δεν ήτο επαρκές.
Ομοίως εγένετο διαρρύθμισις της Ακτής Αλκίμων προς διεύρυνσιν της εισόδου εις τρόπον ώστε να καταστή δυνατή η δυσχερής κατά Cagli πλεύρισις των ατμοπλοίων εις το σημείον εκείνο…..
Τα αντιστοίχως επιτυγχανόμενα πλεονεκτήματα είναι τα κάτωθι:
1^ον) Θέσεις ατμοπλοίων:
Κατά Cagli κατά Επιτροπήν διαφορά
α) Ακτοπλοΐα 20 23 3
β) Εξωτερικού 6 8 2
γ) φορτηγών 6 7 1
32 38 6
Ήτοι επί πλέον θέσεις περίπου 20%.
2^ον) Λιμενίσκος ιστιοφόρων. Επί πλέον μέτρα κρηπιδωμάτων χρησιμοποιήσιμα.
Κατά Cagli μ.μ. 460 κατά Επιτροπήν μ.μ. 890 διαφορά μ.μ. 430
Ήτοι περίπου 100% επί πλέον της μελέτης Cagli.
3) Τέλος άνεσις χερσαίων χώρων εις γενικάς διευκολύνσεις, από απόψεως εκμεταλλεύσεως ανεκτίμητοι και δυνατότης προσαρμογής του λιμένος εις μελλοντικάς εξελίξεις της μορφής της κινήσεως αυτού.
Η Επιτροπή περαιούσα την ανατεθείσαν αυτή εντολήν υπογραμμίζει την ανάγκην της κατά το δυνατόν ταχύτερον μελέτης του ζητήματος του σχεδίου του λιμένος και του συναφούς με αυτό ζητήματος της επεκτάσεως της χερσαίας ζώνης του λιμένος, ίνα καταστή αύτη δυνατή σήμερον, οπότε αι εκ των πολεμικών γεγονότων καταστροφαί κατά μήκος της παραλίας του λιμένος καθιστώσι ταύτην εφικτήν με μικράν σχετικήν δαπάνην.
Η άτολμη αντιμετώπιση των επιταγών του μέλλοντος από την τεχνική υπηρεσία του Ο.Λ.Π. που φανερώνεται σε κάθε γραμμή του υπομνήματός της, δεν πρέπει να μας ξενίσει. Οι μηχανικοί που αποτελούν την υπηρεσίαν αυτήν είναι εκλεκτοί επιστήμονες και πραγματικά άξιοι καλλίτερης τύχης. Αλλά μη λησμονούμε ότι βρίσκονται στην υπηρεσία ενός Οργανισμού που διοικείται κατά μέγιστη πλειοψηφία από εκπροσώπους της οικονομικής ολιγαρχίας, ότι ουσιαστικά ανήκουν στον κρατικό μηχανισμό, που όχι μόνον θεωρεί σαν καθήκον του την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της ολιγαρχίας αυτής, αλλά που έχει δεμένα τα μάτια σε κάθε επιστημονική πρόοδο, που αρνείται να συζητεί τις σοφές γνώμες των ξένων αδιάφορα αν η πείρα σ ε κ ά θ ε π ε ρ ί π τ ω σ η απόδειξε ότι οι γνώμες αυτές έχουν σχετική μόνο αξία.
Μα ούτε αυτή η άτολμη πρόταση βρήκε καλή υποδοχή στο Υπουργείο Δημοσίων Έργων. Ο Διευθυντής των Λιμενικών Έργων κ. Ι. Λιμπρίτης έκαμε αντισχέδιο που εκμηδενίζει τις πενιχρές διευρύνσεις της χερσαίας λιμενικής ζώνης που προτείνει ο οργανισμός, και μετριάζει άλλα προσόντα του σχεδίου, όπως πλάτη προβλητών κτλ. Τα σχέδια εξετάσθηκαν από το Συμβούλιο Δημοσίων Έργων, έγιναν συζητήσεις πάνω σ’ αυτά, βγήκε κάποια απόφαση με αριθ. 730, που δεν κοινοποιήθηκε στον Ο.Λ.Π., ούτε έγινε οπωσδήποτε γνωστή, και το όλο ζήτημα κοιμήθηκε επί ένα χρόνο χωρίς να παρθεί κανένα μέτρο έστω και μόνο προληπτικό, για να κατοχυρωθεί η απελευθερωμένη με τους βομβαρδισμούς χερσαία ζώνη που περιβάλλει το λιμάνι, από καινούργιες οικοδομές.
Η α δ ι α φ ο ρ ί α α υ τ ή τ ω ν α ρ μ ο δ ί ω ν γ ι α έ ν α ζ ή τ η μ α τ ό σ η ς σ η μ α σ ί α ς γ ι α τ ο λ ι μ ά ν ι κ α ι τ ο ν τ ό π ο είναι εγκληματική. Αλλ’ όχι! Υπάρχει ενδιαφέρον. Το «ενδιαφέρον» ……. των Άγγλων και ιδιαίτερα της Βρεττανικής οικονομικής επιτροπής.
Ο αρχηγός της αποστολής στρατηγός κ. Clark, ο υπαρχηγός κ. Vivian Board και ο ειδικός για τα ζητήματα του Υπουργείου Δημοσίων Έργων μέλος της αποστολής μηχανικός κ. Harding, κατέβηκαν πολλές φορές στον Πειραιά, εξέτασαν μαζί με τους τεχνικούς μας τα ζητήματα του λιμανιού, συγκέντρωσαν υλικό πληροφοριών, παρακολούθησαν τις εκτελούμενες εργασίες φορτοεκφορτώσεων και τις κατασκευές των διαφόρων έργων. Ο κ. Harding συνοδευόμενος από τον Διευθυντή Λιμενικών Έργων κ. Ι. Λιμπρίτη έλαβε μέρος σε μια συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Ο.Λ.Π.
Οι δηλώσεις τους σε κάθε ευκαιρία ήταν ότι η Αγγλική Κυβέρνηση αποδίδει εξαιρετική σημασία στο λιμάνι του Πειραιά και ότι έχει μεγάλο ενδιαφέρον για την ανασυγκρότηση και ανοικοδόμησή του. Ότι θα καταβάλει κάθε προσπάθεια για να μας βοηθήσει με κάθε τρόπο. Στην έντονη όμως υπόδειξη που το έγινε ότι η βοήθεια πρέπει να είναι πριν απ’ όλα οικονομική, γιατί η ανοικοδόμηση του λιμανιού σημαίνει τεράστια δαπάνη, που ο Ο.Λ.Π. και το Ελληνικό Κράτος είναι αδύνατο να καταβάλουν, ο κ. Harding έδωκε αόριστες διαβεβαιώσεις κάθε άλλο παρά καθησυχαστικές. Η συζήτηση περιστράφηκε κατόπι στη μετάκληση Άγγλου μηχανικού ειδικευμένου στις επισκευές λιμανιών καταστραμμένων από βομβαρδισμούς και γενικά από πολεμικές επιδρομές. Επίσης στην ανάγκη να έρθει ένας λιμενολόγος για να εξετάσει τα κατά καιρούς καταρτισμένα σχέδια, ν’ ακούσει τις γνώμες των αρμοδίων για τη κατεύθυνση που πρέπει να δώσουμε στην ανοικοδόμηση του λιμανιού, να συγκεντρώσει το απαραίτητο στατιστικό υλικό, να λάβει υπόψη του τις νέες συγκοινωνιακές συνθήκες της Μεσογείου και της νοτιοανατολικής Ευρώπης, για να ετοιμάσει ένα καινούργιο σχέδιο.
Σε συνέχεια με τις επισκέψεις αυτές και τις συζητήσεις έγινε έγγραφο των Υπουργείων Οικονομικών και Δημοσίων Έργων προς την Αγγλική Κυβέρνηση που ζητούν τη μετάκληση Άγγλου ειδικού για όλα τα παραπάνω λιμενικά ζητήματα και για να τεθεί υπόψη του η με αριθμό 730 απόφαση του Συμβουλίου Δημοσίων Έργων, για την οποία μιλήσαμε παραπάνω.
Δεν έχουμε καμιά αντίρρηση ν’ ακούσουμε τις γνώμες των Άγγλων ειδικών για το λιμάνι του Πειραιά για την άμεση ανασυγκρότησή του και τη μελλοντική του ανοικοδόμηση, πάνω σ’ ένα καινούργιο σχέδιο.
Έ χ ο υ μ ε ό μ ω ς τ η ν α ξ ί ω σ η, αφού ακούσουμε τις γνώμες αυτές ν α δ ώ σ ο υ μ ε ε μ ε ί ς τ ι ς γ ε ν ι κ έ ς κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ι ς τ ο υ π ρ ο ο ρ ι σ μ ο ύ κ α ι τ ι ς ε ξ έ λ ι ξ η ς τ ο υ, που θα τις μορφώσουμε, αφού καταλήξουμε συνειδητά σ’ ένα γενικό συμπέρασμα για τον τύπο των διαβαλκανικών και μεσογειακών συνθηκών, για την υφή της εθνικής μας οικονομίας, για τη σοβαρότητα, τ η β α ρ ύ τ η τ α και ιδιομορφία του βιομηχανικού κέντρου Αθήνας - Πειραιά - Ελευσίνας, για την επιβατική και τουριστική κίνηση του εξωτερικού και για όλους εκείνους τους παράγοντες που είναι καθοριστικοί του μεγέθους, της μορφής, του διαχωρισμού σε λεκάνες και ζώνες, του τεχνικού και κτηριακού εφοδιασμού ενός λιμανιού.
Οι γενικές κατευθύνσεις που αναφέρουμε παραπάνω αφού καθοριστούν θα είναι σε θέση να επιβάλουν σε αδρές γραμμές τη χάραξη των κρηπιδωμάτων, τη διάταξη, τις μορφές και διαστάσεις των προβλητών, την έκταση των χερσαίων χώρων που αναγκαιούν για την εξυπηρέτησή τους, τη διάταξη των συγκοινωνιακών ζωνών, το είδος των συγκοινωνιών, τη θέση και το μέγεθος των οικοδομικών συγκροτημάτων.
Π ά ν ω σ’ ό λ α τ α ζ η τ ή μ α τ α α υ τ ά ε μ ε ί ς θ α π ο ύ μ ε τ η ν τ ε λ ε υ τ α ί α λ έ ξ η. Κι’ όταν λέμε «εμείς» δεν εννοούμε φυσικά, ούτε τους εκπροσώπους της οικονομικής ολιγαρχίας που απαρτίζουν τη πλειοψηφία του Συμβουλίου του Ο.Λ.Π., ούτε τους στενόκαρδους μοιρολάτρες και αντιδραστικούς για κάθε πρόοδο πάτρωνες του Ο.Λ.Π. στο Υπουργείο Δημοσίων Έργων, ούτε τους καθηγητές εκείνους που δεν έχουν καμιά συνείδηση της μεγάλης αποστολής του επιστήμονα, να θέσει την επιστήμη στην υπηρεσία των λαϊκών συμφερόντων, αλλά παζαρεύουν για επαγγελματικές επιδιώξεις, τις αμφίβολες γνώσεις τους, που κρατούν μυστικές.
Μα εννοούμε τη συνένωση όλων εκείνων που έχουν πλέρια κατανόηση της τεράστιας εθνικής σημασίας που έχει το Λιμάνι του Πειραιά.
Εννοούμε πριν απ’ όλα ότι πρέπει ν’ ακουστεί ο κυριότερος παράγοντας της ζωής του λιμανιού· εκείνος από τον οποίο εξαρτάται η κίνησή του ο ρυθμός του, η ύπαρξή του, δηλαδή ο εργατικός παράγοντας, που είναι περισσότερο από κάθε άλλον σε θέση να εκτιμήσει την αξία των μέτρων που κάθε φορά προτείνονται.
Οι Άγγλοι εμπειρογνώμονες μπορούν να δώσουν τα επιστημονικά φώτα τους και την πολύτιμη πρακτική πείρα τους για τον εξοπλισμό του λιμανιού με μοντέρνους γερανούς και μηχανήματα, με κτήρια και σκόπιμες διατάξεις, πλούσιες σ’ εφόδια που να τελειοποιούν την εκμετάλλευση, για την διαμόρφωση της βιομηχανικής ζώνης και τον εμπλουτισμό της με όλες τις ειδικές εγκαταστάσεις για κάθε βιομηχανία ώστε να γίνεται όσο μπορεί τελειότερα η εξυπηρέτησή της, χωρίς ν’ αποκλείουμε τη γνώμη των ξένων πάνω στη γενική διαμόρφωση του λιμανιού, νομίζουμε ότι οι συμβουλές τους θα είναι πολυτιμότερες πάνω στις λεπτομέρειες, γιατί έχουμε πραγματικά σπάνη ειδικών λιμενολόγων, που να γνωρίζουν τη μοντέρνα τεχνική εκμετάλλευση ενός λιμανιού.
Το ενδιαφέρον των συμμάχων μας Άγγλων είναι ακόμα ακαθόριστο. Ελπίζουμε να μη εκδηλωθεί κατά τον ίδιο τρόπο όπως στο τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου.
Τότε εμφανίστηκαν οι τρεις Αγγλικές Εργολαβικές Εταιρείες Wills, Mac-Alpine και Jackson και συναγωνίστηκαν για τη χρηματοδότηση, τη μελέτη και την εργολαβική εκτέλεση με βάση το απολογιστικό σύστημα. Οι όροι της εργολαβίας ήσαν βαρύτατοι και οι μελέτες που έγιναν από ειδικούς λιμενολόγους π α ν ά θ λ ι ε ς, τόσο στις γενικές τους γραμμές, όσο και στις λεπτομέρειες. Ελπίζουμε επίσης να μη μας έλθει Άγγλος λιμενολόγος με πολιτικές προδιαθέσεις και προκαταλήψεις, για να μορφώσει το λιμάνι που θα εξυπηρετεί τ’ Αγγλικά συμφέροντα στη Μεσόγειο.
Δεν πρέπει να επαναληφθεί το παράδειγμα του Cagli, που σκόπιμα υποτίμησε τον Πειραιά, ούτε όμως ν’ ακολουθήσουμε άλλες κατευθύνσεις που δεν επιβάλλονται αποκλειστικά από τα Ελληνικά συμφέροντα.
Το λιμάνι του Πειραιά θα το ανοικοδομήσουμε εμείς για καινούργια Ελλάδα την ανεξάρτητη και δημοκρατική, για την Ελλάδα όπως την θέλει ο Ελληνικός λαός.

Για τον Νίκο Κιτσίκη δεν θα μπορούσα να βρω καλλίτερο βιογραφικό απ’ εκείνο της συναγωνίστριάς του Έλλης Παππά (1920-27.10.2009, αδελφής της Διδούς Σωτηρίου και συντρόφου του Νίκου Μπελογιάννη) στο αφιερωματικό τεύχος Ιανουαρίου - Μαρτίου 1986 των Τεχνικών Χρονικών που έχω στην βιβλιοθήκη μου (κυκλοφόρησε πολλούς μήνες αργότερα, είχε ήδη πεθάνει η γυναίκα του Μπεάτα, η Παππά το υπογράφει τον Οκτώβριο 1986, είχε αναλάβει την συγγραφή από τον προηγούμενο χρόνο). Η Ελένη, πέμπτο παιδί του Ευάγγελου Παππά και της Μαριάνθης Παπαδοπούλου γεννήθηκε στην Σμύρνη κι όπως αυτοβιογραφήθηκε «Η μάνα μου αρνήθηκε να με θρέψει. Δεν ήμουν παιδί, ήμουν άλλο πράμα και με πέταξε. Επέζησα χάρη στη μεγαλύτερη αδελφή της μητέρας μου. Η καταστροφή έφερε την οικογένεια στον Πειραιά. Την υγεία μου την ανέλαβε η θάλασσα του Πειραιά και την αγωγή μου τα αλητάκια του Πειραιά. Όλα έδειχναν ότι η προλεταριακή μου συνείδηση ήταν εξασφαλισμένη. Τότε μπήκαν στη ζωή μου τα μεγαλύτερα παιδιά της οικογένειας, ο Γιώργος, που έγινε ασυρματιστής, και ο «άγγελος της ζωής μου», η Διδώ, που ζούσε με την πλούσια αντιδραστική θεία, αδελφή του πατέρα μας. Από τη σκληρή δουλειά του ο Γιώργος, από μια έμφυτη συνείδηση η Διδώ, από κοντά κι η μάνα μας, είχαν γίνει και οι τρεις κομμουνιστές». Είχε καταδικαστεί σε θάνατο μαζί με τον Μπελογιάννη αλλά δεν εκτελέστηκε επειδή ο γιος τους ήταν ακόμα βρέφος (Ο Νίκος Μπελογιάννης, ο «Μπέλος» που γεννήθηκε στην φυλακή το καλοκαίρι του 1951, έφυγε από την ζωή στις 25.10.2020). Η ίδια αποφυλακίστηκε με την είσοδο του 1964.

Ο Νίκος Κιτσίκης γεννήθηκε στις 14 Αυγούστου 1887 στο Ναύπλιο και πέθανε στην Αθήνα (νοσοκομείο Ευαγγελισμός στις 26 Ιουλίου 1978). Αδελφός του ο αρχιτέκτονας Κώστας Κιτσίκης (1893-1969) ο οποίος λόγω επιλογών και της κοσμικής ζωής του ακολούθησε διαφορετική πολιτική παράταξη, την δεξιά.
Ο Νίκος Κιτσίκης σπούδασε πολιτικός μηχανικός στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο κι αποφοίτησε στα 1907. Με υποτροφία του Αβερώφειου κληροδοτήματος έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πολυτεχνείο του Βερολίνου (και μαθήματα φιλοσοφίας). Συνέχισε φυσικομαθηματικές και φιλοσοφικές σπουδές στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Ειδικεύτηκε στην Στατική, στην κατασκευή σιδερένιων γεφυρών και γενικά σιδηρών έργων. Στα 29 του εκλέχτηκε τακτικός καθηγητής Εφηρμοσμένης Στατικής, Σιδηρών Γεφυρών και Έργων εκ Σιδηροπαγούς Σκυροδέματος στην έδρα της Στατικής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (1916-1945) εγκαινιάζοντας πρωτοποριακές μεθόδους (φωτοδιαγνωστική).
Τεχνικός διευθυντής στην αγγλική εταιρεία (Μακ Αλπάιν) μελέτησε έργα όπως το λιμάνι του Ηρακλείου. Τον βρίσκουμε ν ασχολείται και για τα υδραυλικά της πεδιάδας Θεσσαλονίκης. Για δέκα χρόνια (1937-1947) ήταν τεχνικός Σύμβουλος του Ο.Λ.Π. Διορίστηκε γενικός διευθυντής Δημοσίων Έργων στα 1917-1920 επί Παπαναστασίου. Πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδος (διορισμός στα 1931 και 1935) με σημαντικές διαλέξεις για την ανάπτυξη της χώρας. Ιδρυτής του περιοδικού ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ (1932). Δυο φορές γερουσιαστής του τεχνικού κόσμου (1929-1935), αντιπρύτανης και πρύτανης του Μετσόβιου σε δυο συνεχείς περιόδους, 1937-1945. Απολύθηκε για τις κομουνιστικές ιδέες του. Στην κατοχή φυλακίστηκε δυο φορές για την δράση του. Απολύθηκε από την έδρα του στο Πολυτεχνείο λόγω της αριστερών του πεποιθήσεων. Πρόεδρος επίσης του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου από το 1945 έως το 1949, Γενικός Σύμβουλος του ΕΠ. - ΑΝ., βουλευτής Αθηνών στις εκλογές 19.2.1956 της Δημοκρατικής Ένωσης δεύτερος σε σειρά επιτυχίας και βουλευτής Αθηνών της ΕΔΑ στις εκλογές 11.5.1958 πρώτος σε σειρά επιτυχίας (64.030 σταυροί προτίμησης). Στις εκλογές της 29.10.1961 εξελέγη πάλι βουλευτής του Π.Α.Μ.Ε. Υποψήφιος δήμαρχος Αθηναίων στις 5.7.1964 με 89.741 ψήφους, έχασε λόγω εκλογικού συστήματος από τον Γεώργιο Πλυτά ο οποίος έλαβε 79.744 ψήφους. Έγραψε πολλά βιβλία και μελέτες σε επιστημονικά έντυπα.
Στις 21.9.1923 έγιναν οι γάμοι του με την 16χρονη Μερόπη-Μπεάτα Παπαδάκη στην οδό Πολυτεχνείου 6, στην οικία του Άγγελου Γκίνη διευθυντή του Πολυτεχνείου.
Είχαν γνωριστεί στο Ηράκλειο Κρήτης το 1922. Η ζωή τους, στριμωγμένη οικονομικά ή άνετη ανάλογα με τις εργασίες που αναλάμβανε, τις πρώτες εποχές ανήκε στον κύκλο των μεσοαστών του κέντρου της πόλης και των πλουσίων. Παρέα τους ήταν οι Παπαστράτοι, Ρετσιναίοι, Βαμβέτσοι, Βαρβαρέσοι, Φιλάρετοι, Μαντζαβίνοι... «Μια πρωτοχρονιά, είχαμε πάει στο σπίτι της Πωλίνας, κόρης του Δαμαλά από τον Πειραιά. Είχε πάρει ένα Γυαλίστρα, αδελφό του Γυαλίστρα που είχε πάρει την αδελφή του Νίκου». [Αδελφή του Νίκου ήταν η Μαρία/Μαρίκα Κιτσίκη (1890-1987) σύζυγος Σταμάτη Γυαλίστρα].
Έκαναν τρία παιδιά την Μπεάτα Κιτσίκη - Παναγοπούλου (ανάδοχος ο Ιωάννης Σοφιανόπουλος, έφυγε στην Αμερική τον Φεβρουάριο του 1947 τα αδέλφια της στην Γαλλία τον επόμενο Νοέμβριο, έγινε καθηγήτρια της ιστορίας της τέχνης στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας), την Έλσα (1933, ανάδοχος ο Βαμβέτσος, καθηγήτρια ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο της Γενεύης) και τον Δημήτρη (ανάδοχος ο Πέτρος Γαρουφαλιάς). Ο Δημήτρης Κιτσίκης 2.7.1935 - καθηγητής ιστορίας των διεθνώς σχέσεων του πανεπιστημίου της Οττάβας έχει κι αυτός την προσωπική του διαδρομή. Γνωστό είναι το βιβλίο του «Ελλάς και Ξένοι. 1919-1967. Από τα αρχεία του ελληνικού υπουργείου εξωτερικών», Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Πολιτική & Ιστορία 5. 1977, σελ. 224.
Η μεταστροφή από το κέντρο προς την αριστερά πραγματοποιήθηκε στα χρόνια της κατοχής, έγινε μέλος του ΚΚΕ.
Η σύζυγός του Μπεάτα (1907-7.2.1986) συνελήφθη με άλλους στις 16.1.1948 σε γαλατάδικο της ΕΒΓΑ επί της οδού Σκουφά. Φυλακίστηκε για τέσσαρα χρόνια στου Αβέρωφ.
Έμεινε απελπιστικά μόνος και αυτό καθρεπτίζεται στις επιστολές προς τον γιο του Δημήτρη. Επί επταετίας συνελήφθη και στάλθηκε εξορίστηκε στα Γυάρο, μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο κρατουμένων στην Αθήνα. Εκπατρίστηκε στην Γαλλία (διέμεινε αναγκαστικά στο Παρίσι), επέστρεψε στην πατρίδα και όταν πέθανε ετάφη στο πρώτο νεκροταφείο.

ΣΧΟΛΙΑ
*UNRRA: United Nations Relief and Rehabilitation Administration. Οργανισμός Περιθάλψεως και Αποκαταστάσεως των Ηνωμένων Εθνών.
*Μετά την σχετικά σύντομη Αγγλική παρουσία στον Ο.Λ.Π., ακολούθησε για λίγα ακόμα χρόνια η Αμερικανική μέχρι να παραδοθεί στα ελληνικά χέρια.
*Cagli: Enrico Coen Cagli, καθηγητού του Πολυτεχνείου Ρώμης, Σχέδιον διαρρυθμίσεως και επεκτάσεως του λιμένος Πειραιώς, Τεχνικά Χρονικά, τεύχος 9, 1932.
*Quellenec (1926): Edouard Quellennec. Étude sur le port du Pirée: Projet d’amélioration, d’aménagement et d’extension, Paris 1926.
*Ησαΐα (1929): Γεωργίου Ησαΐα, βιομηχάνου, τ. Υπουργού, τη τεχνική συνδρομή των μηχανικών L. Senn και Μαυρογορδάτου. Επίσης: Γεωργίου Ησαΐα, Το λιμενικόν ζήτημα Πειραιώς. Σκέψεις και κρίσεις επί του σχεδίου του κ. Cagli, Τεχνικά Χρονικά, τεύχος 12, 1932.
*Λιμενικής Επιτροπής (1929): Προγραμματικόν σχέδιον της Λιμενικής Επιτροπής Πειραιώς, συνταχθέν υπό της Τεχνικής υπηρεσίας της (15 Μαΐου 1929) εις αντικατάστασιν του υπ’ αριθ. 24 δια την διαρρύθμισιν της Ν.Α. περιοχής του λιμένος, από λιμένος Αλών μέχρι μώλου Θεμιστοκλέους.
Επιτροπεία Λιμένος Πειραιώς. Επί των έργων διαρρυθμίσεως του λιμένος Πειραιώς. 1923 - 1930. Πειραιεύς 1930. {Τύποις “Ο Τύπος,, Πραξιτέλους 120 - Πειραιεύς}.
28,8Χ19,6 σ. 212 + 10 διαγράμματα + 2. [Βρίσκεται στην συλλογή μου]
*Σακκαλή (1929): Γεωργίου Ι. Σακαλή. Βουλευτού Πειραιώς. Αγόρευσις εν τη Βουλή μετ’ επιλόγου. Περί του λιμένος Πειραιώς. Τυπογραφικά & εκδοτικά καταστήματα Μαράκη & Δασκαλάκη Τσαμαδού 43-Πειραιεύς. 22,8Χ15,2 σ. 64. (Η αγόρευση έγινε στις 14-1-1929 με θέμα: Το ζήτημα του λιμένος της πρωτευούσης). [Βρίσκεται στην συλλογή μου]. Υπάρχει και ανάτυπον εκ του Ελευθέρου Βήματος 30.1.1929.
*Hersent (1930):Δυο σχέδια της εταιρείας Hersent. Εξ ων το έν προβλέπει ολοκληρωτικήν διαρρύθμισιν του λιμένος, το δε έτερον προορίζεται εις την διαρρύθμισιν του Ν.Α. τμήματος του κεντρικού λιμένος από ακτής Τζελέπη μέχρι άκρας Ξαβερίου.
*Ζαχαρίου (1931): “Τεχνικά Χρονικά,, Επίσημον όργανον του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος. Ανατύπωσις εκ του τεύχους υπ’ αριθ. 38. Το πρόβλημα της διαρρυθμίσεως του λιμένος Πειραιώς. Υπό Αλεξάνδρου Δ. Ζαχαρίου. Διπλ. Μηχανικού της Ανωτάτης Πολυτεχνικής Σχολής Ζυρίχης. Έτος Β΄. 1933 / Αθήναι.

28Χ20,7 σ. 32 + 3 αναδιπλούμενοι χάρτες. [Βρίσκεται στην συλλογή μου]

*Κιζάνης: Θεόδωρος Κιζάνης, Πρόεδρος Ο.Λ.Π. στο διάστημα 16.1.1945-22.3.1946.
*Λιμπρίτης: Ο Λιμήν του Πειραιώς μέχρι του 1929. Υπό Ιωάννου Λιμπρίτου. Επιθεωρητού δημοσίων έργων. Διευθυντού Λιμενικού Ταμείου Πειραιώς. 1929. 27,7Χ18,9 σ. 32 + ένα απόσπασμα χάρτη της Υδρογραφικής Υπηρεσίας με τον κεντρικό λιμένα. [Βρίσκεται στην συλλογή μου]
*Ό Άγγελος Γκίνης (1859-1928), καθηγητής Γεφυροποΐας (1898-1904), Λιμενικών και Υδραυλικών έργων (1904-18) και Λιμενικών Έργων (1918-27), Διευθύνων ή Διευθυντής του Σχολείου Βιομηχάνων Τεχνών/ ΕΜΠ (1910-14, 1914-20, 1923-28), ακαδημαϊκός στα 1926. Έχω την εργασία του για τον πειραϊκό λιμένα: Αγγέλου Γκίνη. Καθηγητού των λιμενικών και υδραυλικών έργων εν τω Μετσοβίω Πολυτεχνίω, πρώην επιθεωρητού των Δημοσίων έργων. Η πρόοδος του λιμένος Πειραιώς και τα σχέδια βελτιώσεως και αναπτύξεως τούτου. Εν Αθήναις. Εκ του τυπογραφείου Π. Α. Πετράκου. 1913, σελ. 32. (Περιεχόμενα. –Λιμενικός χαρακτήρ του Πειραιώς. – Κρίσεις επί των σχεδίων των ξένων μηχανικών. – Ανάγκη επισπεύσεως των έργων βελτιώσεως και αναπτύξεως των λιμένων Πειραιώς. – Μέτρα ενισχύσεως της εμπορικής κινήσεως. – Συμπεράσματα). [Βρίσκεται στην συλλογή μου]. Ο Γκίνης εκπόνησε κι άλλα σχέδια, μόνος ή με συνεργάτες.
*Ο Γεώργιος Αθάνας (Γεώργιος Αθανασιάδης - Νόβας), 1893-1987, στο ΔΡΟΣΕΡΟΙ ΚΑΫΜΟΙ, 1938, σελ. 192, έγραψε:
Γνωρίζουμε ότι αληθώς κάθε έπαινος ανήκει
εις ένα γεύμα εκλεκτό που εδόθη στους Κιτσίκη.
Πολλές κυρίες διεκρίθησαν εις ομορφιά και χάρη
και πρώτη η ζακυνθινή κυρία Καφαντάρη.
Η κυρία Ράλλη ήτανε με μπλε βιολέ και γούνα
και η κυρία Λαμπρινού κόκκινη παπαρούνα…».
*Στο λιμάνι του Ηρακλείου Κρήτης βρίσκεται από το 2003 και την έχω δει η προτομή του Νίκου Κιτσίκη, έργο της Ασπασίας Παπαδοπεράκη, γεν. 1942 (δωρεά των παιδιών του) σαν φόρο τιμής για την συμβολή του στην ανάπλαση του χώρου. [Η επιγραφή: ΝΙΚΟΣ ΚΙΤΣΙΚΗΣ/ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ/ Πρύτανης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου/ εμελέτησε και επέβλεψε/ την κατασκευή του λιμένος Ηρακλείου 1920-1923]. Στην ίδια πόλη βρίσκεται και το αρχείο του (μέγαρο Ειρήνης Γερωνυμάκη - Αριστείδη Στεργιάδη, ο Στεργιάδης ήταν νονός και πατριός της Μπεάτας Κιτσίκη).

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ
1) Το πρώτο φύλλο του περιοδικού ΑΝΤΑΙΟΣ 20-5-45.
2) Το 21-22 φύλλο του περιοδικού ΑΝΤΑΙΟΣ 10-5-46.
3) Μελέτη διαρρύθμισης του λιμανιού Πειραιά από την ΕΠ. ΑΝ. με υπογραφή Μάιος 1946.
4) Το καταστραμμένο από τις πολεμικές περιπέτειες λιμάνι. Φωτογραφία που δημοσίευσε ο Γιάννης Χατζημανωλάκης σε βιβλία τα οποία έγραψε ή επιμελήθηκε, όπως στην αγγλική έκδοση για το λιμάνι του Πειραιά 1991 σελ. 35 και στην ελληνική από την Δ΄ του 1996 έως την έκτη έκδοση του 2001 σελ. 151 (σε σμίκρυνση), στην Ιστορία του ΕΒΕΠ Πειραιάς 2004 σελ. 155, του Χρήστου Πατραγά Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα Πειραιάς 2004 σελ. 96 και στο ο Πειραιάς και η ιστορική διαδρομή του Πειραιάς 2009 σελ. 123.
5) Σχέδιο του Αλέξανδρου Ζαχαρίου έτους 1931.
6) Τμήμα γενικού σχεδίου διαρρύθμισης λιμένα Πειραιώς του Enrico Coen Cagli, 1928-1931.
7) Το τεύχος των Τεχνικών Χρονικών Ιανουαρίου - Μαρτίου 1986 του ΤΕΕ αφιερωμένο στον Νίκο Κιτσίκη που κυκλοφόρησε αρκετούς μήνες αργότερα.

Οκτώ βεβαιώσεις καταλληλότητας για την εξάσκηση του επαγγέλματος του εμπορικού αντιπροσώπου.

Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης. Δημοσιογράφος - Συλλέκτης. Ανεξάρτητος ερευνητής πειραϊκής ιστορίας και λογοτεχνίας.

Από τις καλλίτερες πειραϊκές εκδόσεις του αιώνα μας, είναι το βιβλίο του Γιάννη Χατζημανωλάκη για την ιστορία του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιώς που κυκλοφόρησε στα 2004. Τα χίλια αντίτυπα, αριθμημένα, είχε όλα υπογράψει ο πρόεδρός του Γιώργος Ν. Κασιμάτης (1952 - 16.4.2013). Στο δικό μου όμως βρίσκεται η αφιέρωση και του ίδιου του συγγραφέα, ο οποίος ευχαριστεί την συμβολή μου στην συγκέντρωση του υλικού για την πραγμάτωση της σπουδαίας αυτής μελέτης. Παρουσιάστηκε στην αίθουσα του ΕΒΕΠ την Δευτέρα 29 Νοεμβρίου 2004 με ομιλητές την Λίτσα Μπαφούνη, τον σύζυγό της Νίκο Μέλιο και τον Δημήτρη Φερούση.
Ταξινομώντας έγγραφα του αρχείο μου βρήκα οκτώ μονόφυλλα διαφόρων πειραϊκών εταιρειών και εμπορικών καταστημάτων με κατεύθυνση το ΕΒΕΠ και το ΕΒΕΑ. Σκοπός η ενημέρωση ότι κάποια συγκεκριμένα άτομα ήταν ικανά στο να ασκήσουν το επάγγελμα του εμπορικού αντιπροσώπου ξένων κυρίως οίκων. Οι συστατικές επιστολές, η αλληλογραφία παρόμοιου είδους ήταν σύνηθες φαινόμενο των καιρών εκείνων. Έπαιζαν καθοριστικό ρόλο μαζί με τα κοινωνικά φρονήματα στην πρόσληψη προσωπικού ή στην ανάληψη κάποιας σημαίνουσας θέσης.

*Ανώνυμος Εμπορική Εταιρεία ″ΑΔΕΛΦΟΙ ΣΑΠΟΥΝΑΚΗ″. Κεντρικόν Πειραιεύς Καποδιστρίου 25. Υποκατάστημα Αθήναι Κλεισθένους 5.
Εν Πειραιεί τη 19η Αυγούστου 1948.
Προς το Εμπορικόν & Βιομηχανικόν Επιμελητήριον Πειραιώς. Ενταύθα.
Κύριοι, Κατόπιν αιτήσεως του κ. Σάββα Μωϋσιάδου, λαμβάνομεν την τιμήν να γνωρίσωμεν υμίν ότι ο άνω αναφερόμενος κύριος, ειργάσθη επί σειράν ετών εις την Βρεττανογαλλικήν Τράπεζαν επίσης και εις το Γραφείον του κ. Χρ. Μυστακίδου, εις το τμήμα το παραγγελιοδοχικόν, ως κάτοχος ξένων γλωσσών και γενικώς της εργασίας αντιπροσώπου.-
Κατά το διάστημα της ως άνω προϋπηρεσίας του, η γνώμη μας είνε ότι λόγω της αναπτυχθείσης δραστηριότητός του, εντιμότητος και αξιοπρεπείας, επίσης και των γνώσεών του, λίαν επαξίως θα είνε δυνατόν να καταλέγηται μεταξύ των αντιπροσώπων ξένων Οίκους, δεδομένου άλλως ότι ήδη έχει τοιαύτας αντιπροσωπείας.-
Μετά πλείστης τιμής
[Σφραγίδα και υπογραφή
ΑΔΕΛΦΟΙ ΣΑΠΟΥΝΑΚΗ
ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ]
Για τον Αριστείδη Σαπουνάκη έγραψα λίγες λέξεις στο άρθρο μου: Εμπορική Σχολή Παναγιωτόπουλου. Στοιχεία από την λειτουργία της.
Η Βρεττανογαλλική Τράπεζα Προεξοφλήσεων Λτδ προπολεμικά στεγαζόταν στην Πανεπιστημίου 24. Στον Πειραιά ήταν στην Λεωφόρο Μιαούλη 8.

*Οίκος ιδρυθείς τω 1914. Αγγελόπουλος, Νισιανάκης, Στίνης και Μαλεφάκης. Αποθήκη ειδών φανοποιίας. Εν Πειραιεί τη 7 Μαΐου 1949. Οδός Καποδιστρίου 26.
Προς το Εμπορικόν και Βιομηχ. Επιμελητ. Πειραιώς. Δια την Επιτροπήν του Ν. 2765. Ενταύθα.
Λαμβάνομεν την τιμήν να βεβαιώσωμεν υμάς ότι ο προτιθέμενος να εξασκήση το επάγγελμα του Εμπορικού Αντιπροσώπου κ. Δημήτριος Ρουσέτης τυγχάνει φερέγγυος, εργατικός, τίμιος και γενικώς είναι άνθρωπος ηθικών αρχών.
Τα ως άνω είμεθα εις θέσιν να βεβαιώσωμεν λόγω της μακροχρονίου μετ’ αυτού συνεργασίας μας.
Διατελούμεν μετά τιμής
[Υπογραφή. ΔΙΑ ΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑΝ
ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΝΙΣΙΑΝΑΚΗΣ, ΣΤΙΝΗΣ, ΜΑΛΕΦΑΚΗΣ]
Πρωτοκολλήθηκε από το ΕΒΕΠ στις 16/7/49.

*ΣΤΑΥΡΟΣ ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ. ΕΜΠΟΡΙΟΝ ΞΥΛΙΑΣ.
Κεντρικόν κατάστημα Πειραιεύς: Μεθώνης 43. Υποκαταστήματα Αθηνών. Σαρρή 44. Αγησιλάου 27. Εν Πειραιεί τη 21 Σεπτεμβρίου 1953.
ΕΜΠΟΡΙΚΟΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΝ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ. ΑΘΗΝΑΣ.
Κύριοι, Εις απάντησιν του υπ’ αριθμ. 15085/31-8-53 υμετέρου εγγράφου αναφορικώς με το πρόσωπον του κ. Ιωάννου Γρ. Γεωργοπούλου, έχομεν την τιμήν να σας παράσχωμεν τας κάτωθι πληροφορίας:
Έχει αρίστην εμπορικήν κατάρτισιν και λόγω μορφώσεως, κατέχει εκτός άλλων την Γαλλικήν & Γερμανικήν και λόγω μακροχρονίου πείρας την οποίαν απέκτησε επιδοθείς επί σειράν ετών επιτυχώς εις το εμπόριον εν Ευρώπη, τυγχάνει αμέμπτου ήθους και είναι φερέγγυος ως οικονομικώς ανεξάρτητος.
Μετά τιμής
[Υπογραφή. ΣΤ. ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ - Κληρονόμοι
ΕΥΦ. ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ & ΑΙΚ. ΝΙΤΣΟΥ]
Πρωτοκολλήθηκε στις 23/9/53.

*″ΗΛΕΚΤΡΕΜΠΟΡΙΚΗ″ ΝΙΚ. ΚΡΕΜΕΖΗ. Εμπορία - Αντιπροσωπείαι Μηχανημάτων & Ηλεκτρικών Ειδών. Αντιπροσωπείαι ηλεκτροκινητήρων “ΕΛΒΗΜΑ„ Οδός Κ. Μαυρομιχάλη αρ. 10. Πειραιεύς. Πειραιεύς 30 Νοεμβρίου 1953. Προς το Εμπορικόν και Βιομηχανικόν Επιμελητήριον Αθηνών. Αθήνας.
Κύριοι, Εις απάντησιν του υπ’ αριθ. πρωτ. 19403 εγγράφου υμών, έχω την τιμήν να γνωρίσω υμίν ότι, τον κ. Στέφανον Κατσαρόν γνωρίζω εκ των εμπορικών συναλλαγών ας έχω μετ’ αυτού από πολλών ετών, ως ηθικόν, τίμιον και αποδεδειγμένης φερεγγυότητος εκ των μέχρι τούδε συναλλαγών του.-
Μετά τιμής
[Υπογραφή]
Πρωτοκολλήθηκε στις 5/12/53.

*ΟΙΚΟΣ ΔΗΜ. & ΚΩΝ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ. (Ιδρυθείς τω 1922). Σιδηρικά - Βιομηχανικά - Γεωργικά. Καποδιστρίου 24 Πειραιεύς. Υποκατάστημα εν Αθήναις Αθηνάς 4. Αν Αθήναις τη 18η Φεβρουαρίου 1954.
ΕΜΠΟΡΙΚΟΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΝ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ. Ενταύθα.
Κύριοι, Επί υμετέρου υπ’ αριθμ. 3291 σχετικώς με τον εν αυτώ αναφερόμενον κύριον ΝΙΚΟΛΑΟΝ Ε. ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΝ Όθωνος 8 έχομεν την τιμήν να φέρωμεν εις γνώσιν υμών ότι, ο ανωτέρω συγκεντρώνει τα απαραίτητα προσόντα, ηθικόν και φερεγγυότητα δια την εξάσκησιν του επαγγέλματος του εμπορικού αντιπροσώπου.
Μετά τιμής
[Υπογραφή. Δ. & Κ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ - ΑΘΗΝΑΣ 4]
Πρωτοκολλήθηκε στις 19/2/54.

*ΟΙΚΟΣ ΔΗΜ. & ΚΩΝ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ. (Ιδρυθείς τω 1922). Σιδηρικά - Βιομηχανικά - Γεωργικά. Καποδιστρίου 24 Πειραιεύς. Υποκατάστημα εν Αθήναις Αθηνάς 4. Αν Αθήναις τη 11η Ιουνίου 1954.
ΕΜΠΟΡΙΚΟΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΝ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ. Ενταύθα.
Κύριοι, Επί υμετέρου υπ’ αριθμ. 11216, λαμβάνομεν την τιμήν να γνωρίσωμεν υμίν ότι, εξ όσων γνωρίζομεν, το εν αυτώ αναφερόμενον πρόσωπον συγκεντρώνει τα προβλεπόμενα προσόντα δια την άσκησιν του επαγγέλματος του εμπορικού αντιπροσώπου.
Μετά τιμής
[Υπογραφή. Δ. & Κ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΑΘΗΝΑΣ 4]
Πρωτοκολλήθηκε στις 15/6/54.

*Οίκος ιδρυθείς τω 1916. Νικόλαος Ι. Κωρωναίος. Εν Πειραιεί τη 10η Σεπτεμβρίου 1954.-
Προς το Εμπορικόν & Βιομηχανικόν Επιμελητήριον Αθηνών. οδός Αμερικής αριθ. 8. Αθήνας.
Κύριοι, Επί της υπ’ αριθ. 17685/2.9.54 επιστολής Σας περί των προσόντων του κ. Κωνσταντίνου Θ. Ζαχαροπούλου έχω την τιμήν να σας γνωρίσω τα ακόλουθα:
Τον ανωτέρω εγνώρισα καλώς κατά το παρελθόν ως διαχειριστήν της περιουσίας της συζύγου του Ευσταθίας, αδελφής στενού μου συνεργάτου εις τας εργασίας μου.
Είναι ευγενής και δραστήριος, καλός γνώστης των Ελληνικών οικονομικών συνθηκών και τίμιος και ειλικρινής εις τας συναλλαγάς του. Είναι κάτοχος ξένων γλωσσών, νομίζω της Αγγλικής και Γερμανικής.- Εις τας μετ’ αυτού εκάστοτε συνεργασίας μου διέκρινα διορατικότητα και ορθήν κρίσιν.-
Μετά τιμής.-
[Υπογραφή]
Πρωτοκολλήθηκε στις 13/9/54.

*ΠΑΝ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ. Εργοστάσιον Πλαστικών Ειδών. Λεωφ. Φαλήρου 115. Πειραιεύς. Εν Πειραιεί τη 29 Νοεμβρίου 1954.
ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟΝ και ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΝ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ. Ενταύθα.
Απαντώντες εις το υμέτερον έγγραφον υπ’ αριθ. Πρωτ. 22818) από 13-11-54 έχομεν την τιμήν να παράσχωμεν τας πλείστας θερμάς συστάσεις δια τον περί ου το ρηθέν έγγραφόν σας κ. Στυλιανόν Νομικόν, όστις παρουσιάζει πράγματι και ως άτομον και ως έμπορος προσόντα σπάνια, άτινα θεωρούμεν καθήκον μας να εξάρωμεν επί τη ευκαιρία του υμετέρου ερωτήματος.
Τα ανωτέρω δυνάμεθα να βεβαιώσωμεν κατά τον κατηγορηματικώτερον τρόπον, δεδομένου ότι ο κ. Νομικός πριν επιδοθή εις ατομικάς εργασίας ειργάσθη παρ’ ημίν επί αρκετόν χρονικόν διάστημα ως προϊστάμενος και υπεύθυνος διαχειριστής εις τον τομέα της διαθέσεως των προϊόντων του εργοστασίου μας.
Μετά τιμής
[Υπογραφή. ΠΑΝ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ]
Πρωτοκολλήθηκε στις 1/12/54.

Εμπορική Σχολή Παναγιωτόπουλου. Στοιχεία από την λειτουργία της.

Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης. Δημοσιογράφος - Συλλέκτης. Ανεξάρτητος ερευνητής πειραϊκής ιστορίας και λογοτεχνίας.

Για την Εμπορική και Λογιστική Σχολή Πειραιώς του Κωνσταντίνου Παναγιωτόπουλου (1872-1936) έχουν γραφτεί κάποια πράγματα στο διαδίκτυο από γνωστούς πειραιώτες αρθρογράφους. Πηγές τους είναι οι φωτογραφίες των δυο κτηρίων που στεγάστηκε, διαφημιστικές καταχωρίσεις σε εφημερίδες, οδηγούς, άλλα έντυπα της εποχής και ένα δελτάριο. Έτσι παίρνουμε μια ιδέα για την πολύχρονη συμβολή της Σχολής στην λογιστική εκπαίδευση των νέων ώστε να επανδρώσουν τις επιχειρήσεις και τα καταστήματα: Μαθαίνουμε ότι ιδρύθηκε στα 1904. Πρώτα φιλοξενήθηκε σε αίθουσα του ΕΒΕΠ, ύστερα στην Οικία Ηλιοπούλου η οποία καταλάμβανε την γωνία Αλκιβιάδου Μπουμπουλίνας και Πραξιτέλους με είσοδο επί της Πραξιτέλους 163 (Διέθετε 20 δωμάτια με κήπο). Μεταφέρθηκε στο κέντρο στην μεγάλη Οικία Παπαγεωργακόπουλου, Νοταρά 68 Γεωργίου Α΄ και Κολοκοτρώνη.

Στον φάκελο της Σχολής που διαθέτω προσθέτω κατά καιρούς οτιδήποτε διαφωτιστικό τεκμήριο μπορώ να βρω.
Μαζί με τα τελευταία μου αποκτήματα νομίζω είναι καιρός να συμβάλω κι εγώ στην όποια γνωστοποίησή της στους νεώτερους μελετητές.
Η Σχολή ιδρύθηκε στα 1904 με τίτλο «Εμπορική Σχολή Πειραιώς».
Ο ιδιοκτήτης της Κωνσταντίνος Παναγιωτόπουλος (με καταγωγή από τον Πλάτανο Σάμου) είχε ήδη αποκτήσει αρκετές περγαμηνές, εμπειρία και οργανωτικά χαρίσματα επειδή ως πτυχιούχος καθηγητής της Λογιστικής της Γαλλικής Κυβερνήσεως και της Εμπορικής και Λογιστικής Σχολής των Παρισίων, έχοντας συγγράψει πολλές πραγματείες για την εμπορική εκπαίδευση είχε ήδη ασχοληθεί με την σύσταση της Εμπορικής Σχολής Βόλου (διευθυντής), χρημάτισε καθηγητής της Δημόσιας Εμπορικής Σχολής Αθηνών και της Δημόσιας Εμπορικής Σχολής Καρλοβασίου Σάμου (η παλαιά Πορφυριάδα Σχολή, από τον Πορφύριο Ζαμπέτη, 1784).

Την επιστήμη του εμπορίου αποτελούν τέσσερα μεγάλα μέρη: Ο κλάδος του διαχειρίζεσθαι. Ο κλάδος του αγοράζειν και πωλείν. Ο κλάδος του πληρώνειν και εισπράττειν. Ο κλάδος του εγγράφειν τας οικονομικάς πράξεις.

Στην ίδρυση της Εμπορικής Σχολής Πειραιώς είχε συμπράξει και ο Ζήσης Αγραφιώτης (1856-20.7.1936) του οποίου το Λύκειον Ο ΠΛΑΤΩΝ (ίδρυση στα 1887) διέθεσε και το οικοτροφείο αλλά αυτή η συνεργασία αποδείχτηκε «απλώς δοκιμαστική», αφού αποσύρθηκε αμέσως μετά το πρώτο έτος «συνεπεία της προκυψάσης ζημίας».
Επισήμως ο Πειραιάς δεν διέθετε εμπορική σχολή, μια παλαιότερη προσπάθεια, δέκα χρόνια πριν, ήταν η Βιομηχανική και Εμπορική Ακαδημία των Ρουσόπουλου - Γεράκη. Ο Όθων Ρουσσόπουλος, φυσικομαθηματικός, υφηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και καθηγητής στις Σχολές Ευελπίδων και Ναυτικών Δοκίμων, χημικός που εφάρμοσε μεθόδους για την συντήρηση αρχαίων αντικειμένων, συγγραφέας, γεννήθηκε στα 1855 και πέθανε στις 28.5.1922. Η Σχολή παρέμεινε στον Πειραιά δυο χρονιές 1894 και 1895, μεταφέρθηκε στην Αθήνα και μετά ο Ιωάννης Γεράκης αποχώρησε. Εκεί κυκλοφόρησε το Δελτίον της Βιομηχανικής και Εμπορικής Ακαδημίας. Στο Πανελλήνιον Λεύκωμα δημοσίευσε την μελέτη του «Η Ελληνική Βιομηχανία κατά την πρώτην εκατονταετίαν 1821-1921». Η Σχολή λειτούργησε μέχρι το 1923 στην πλατεία Κάνιγγος.
Το οίκημα της Σχολής κατά το πρώτο έτος ήταν στην Πλατεία Δημοτικού Θεάτρου (Κολοκοτρώνη 63 - παλιά αρίθμηση). Με την έναρξη του δευτέρου έτους αναφέρεται ότι θα μεταφερόταν στην Αγίου Κωνσταντίνου 4 Πλατεία Δημοτικού Θεάτρου όπου το Λύκειο ο ΠΛΑΤΩΝ.
Το δεύτερο και τρίτο έτος ήταν οικονομικά δύσκολο, ο Παναγιωτόπουλος έκανε τα αδύνατα δυνατά: «Αρκεί να προστεθή, ότι πολλοί των καθηγητών, βλέποντες την αγωνίαν αλλά και την ψύχωσιν ημών, προσεφέρθησαν πάνυ ευγενώς να εργασθώσι και αμισθί…». Στα 1907 βοήθησε ο Δήμος Πειραιώς, δήμαρχος ήταν ο Παύλος Δαμαλάς (Δεκέμβριος 1903 - Σεπτέμβριος 1907), που έδωσε επίδομα προς εισαγωγή υποτρόφων. Αμέσως μετά συνέβαλε το Εμπορικό Επιμελητήριο. Ειδικά ο Γεώργιος Στρίγκος (1878-1956), τότε Γενικός Γραμματεύς του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιώς, όντας πρόεδρος ο Αριστείδης Παπαγεωργακόπουλος και αντιπρόεδρος ο Αχ. Κούππας μερίμνησε ώστε το ΕΒΕΠ να του παραχώρησε την στέγη. [Στο διάστημα 1907-1919 ο Εμπορικός Σύλλογος Πειραιώς μετεξελίχθηκε σε ΕΒΕΠ]
Το καταστατικό της Σχολής εγκρίθηκε με Β.Δ. της 29 Απριλίου 1906. Μετά από λίγο τέθηκε κάτω από την προστασία του πρίγκιπα Ανδρέα. Στα 1906 εκδόθηκε η Α΄ Βαθμίς της Εγκυκλοπαιδείας Εμπορικής Μορφώσεως. Συνέπεια, από το 1907 (τέταρτο έτος) να τεθεί κάτω από την φροντίδα του Επιμελητηρίου και να λειτουργήσει στο μέγαρό του. Πριν την απόφαση του Επιμελητηρίου, έγιναν οι εξετάσεις των πρώτων αποφοίτων μπροστά σε δωδεκαμελή επιτροπή που την αποτελούσαν σημαντικά πρόσωπα. Από τους 14 μαθητές, έλαβαν απολυτήριο οι τέσσερις: Βασίλειος Έξαρχος, από την Ήπειρο. Αναστάσιος Πανόπουλος, από τα Βούρβουρα Κυνουρίας. Αριστείδης Σαπουνάκης, από τον Πειραιά. Λουκάς Τσότρας «εκ Λεβαδείας».
Αριθμός μαθητών στα 1907: 89. Στα 1908-1909 οι εγγραφέντες ήταν 80.
Τον Ιούνιο του 1908 άρχισε να εκδίδεται το «Εμπόριον», το περιοδικό της Σχολής, «το οποίον έφθασε κυριολεκτικώς εις τα πέρατα του κόσμου, όπου υπήρχον Έλληνες». Ο πλούτος των περιεχομένων του το κατέστησε ένα σημαντικό εμπορικό εγχειρίδιο. Διακόπηκε γιατί έπρεπε να συμπληρωθεί η Εμπορική και Λογιστική Βιβλιοθήκη. Στα 1912 βγήκαν οι δυο επόμενοι τόμοι της Βιβλιοθήκης, η Ανωτέρα Λογιστική και η Εμπορική Αριθμητική, αυτή «εν συνεργασία μετά του Ι. Κ. Βουλοδήμου», στα 1915 ο τέταρτος τόμος Εμποριολογίας και Εμπορικής Αλληλογραφίας μετά παραδειγμάτων των ασκήσεων ελληνιστί και γαλλιστί.
Η σχολή ξεκίνησε τριτάξια, μετά θέλησαν να σχηματιστεί προπαιδευτική τάξη αλλά οι μαθητές του Σχολαρχείου αρνήθηκαν να εγγραφούν για 4 χρόνια. Επειδή πολλοί είχαν (για τα χρόνια εκείνα) ενδεικτικό ανωτέρας γυμνασιακής μόρφωσης, καθορίστηκε όσοι έφεραν ενδεικτικό τουλάχιστο Β΄ τάξης γυμνασίου να εντάσσονται αμέσως στην Β΄ ειδική τάξη. Έτσι βρίσκουμε κάποιους να έχουν φοιτήσει δυο μόνο χρόνια.
Μαθητές της Σχολής στα 1909, η μόνη που επιλέχθηκε από τα δημόσια ή ιδιωτικά πειραϊκά σχολεία, «επέσυραν τον γενικόν και πρώτον έπαινον της εξεταστικής επιτροπής» εκτελώντας εξόχως παραστατικές ασκήσεις στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Γυμναστής ήταν ο Αλέξανδρος Νικολόπουλος, καθηγητής της Σχολής των Γυμναστών του Κράτους και διευθυντής του γυμναστηρίου του Πειραϊκού Συνδέσμου, αργότερα διευθυντής της Γυμναστικής Ακαδημίας Αθηνών.
Την ίδια χρονιά βραβεύτηκαν επτά μαθητές στον γενικό διαγωνισμό της Alliance Française (Ζώριας, Κόκκορος, Κομνηνός, Μαγουλάς, Παπαϊωάννου, Παπαγεωργακόπουλος, Πολίτης). Καθηγητής γαλλικής ήταν ο Paul Bourdon (από το 1906 και σε όλα τα επόμενα χρόνια, τουλάχιστον μέχρι το 1928).
Στα 1909 τα ειδικά μαθήματα δεν διδάσκονταν πλέον στην πρώτη τάξη, χαρακτηρίστηκαν ειδικές οι δυο ανώτερες τάξεις με προϋπόθεση να γίνονται δεκτοί οι καλώς προετοιμασμένοι στα γενικά μαθήματα. Είναι τότε που άλλαξε και ο τίτλος της Σχολής σε «Ανωτέρα Πρακτική Εμπορική Σχολή Πειραιώς».
Το καλοκαίρι εκείνου του χρόνου στο Neuchâtel (γαλλικά) ή Neuenburg (γερμανικά) της Ελβετίας διδάχτηκαν νέα παιδαγωγικά μαθήματα, που εφάρμοσε η Σχολή, έτσι εμφανίστηκε το «Πρακτικό Γραφείο»: Η δεύτερη τάξη παρουσιάστηκε ως εμπορικό κατάστημα στο οποίο οι μαθητές της τηρούσαν βιβλία και αλληλογραφία. Με έδρα τον Πειραιά, ενεργούσε εικονικές εμπορικές, παραγγελιοδοχικές και τραπεζικές εργασίες, συναλλασσόταν με επίσης εικονικά εμπορικά καταστήματα, που λειτουργούσαν σε αντίστοιχες Σχολές της Ελλάδας, Ελβετίας, Γαλλίας, Τουρκίας.
Οι μαθητές λάμβαναν καθημερινά ταχυδρομικές επιστολές από διάφορους ανταποκριτές, εκτελούσαν τις παραγγελίες, ενεργούσαν εγγραφές, συνέτασσαν τις απαντήσεις, δηλαδή έκαναν όλες τις συνηθισμένες δουλειές ενός κανονικού καταστήματος. Αυτή η διαδικασία διάρκεσε στα χρόνια 1909-1910 και 1910-1911.
Για πτυχιούχους μαθητές Γυμνασίου λειτούργησε μονοτάξια Ειδική Λογιστική Σχολή (από το 1910-1911).
1911. Με την αντίδραση (επιβουλή) άλλων λυκειαρχών, με τις νέες διοικήσεις στο Επιμελητήριο και στον Δήμο Πειραιώς, παρήχθη ως αποτέλεσμα η Σχολή να αλλάξει κτήριο και να διακοπεί η υλική συνδρομή.
Η Σχολή εισήλθε σε νέα περίοδο δράσεων με την τελειοποίηση του διδακτικού συστήματος. Καταργήθηκαν οι τάξεις των μαθητών, εισήχθηκαν οι κύκλοι των μαθημάτων, με άλλες λέξεις δεν εξαρτιόταν η απόλυση του μαθητή από τα χρόνια φοίτησης αλλά από την εκμάθηση της ύλης ορισμένων μαθημάτων, στοιχειωδών (α΄ κύκλου) και ανωτέρων (β΄ κύκλου). Επιτεύχθηκε με το σύστημα ατομικής διδασκαλίας (φυσικά μόνο στα εμπορικά μαθήματα), μια προχωρημένη «επαναστατική» εκπαιδευτική μέθοδος που αρχικά βρήκε αντιδράσεις.
Η διαδικασία αυτή κράτησε από το 1911-1912 έως το 1917-1918.
Από τότε η Σχολή πήρε την ονομασία «Εμπορική και Λογιστική Σχολή Παναγιωτοπούλου». Καθιερώθηκε μάλιστα και η διδασκαλία των εμπορικών και λογιστικών μαθημάτων δι’ αλληλογραφίας «δια τους μακράν της Σχολής ευρισκομένους». Εκδόθηκαν ακόμα οι τρεις τόμοι του έργου Β΄ Βαθμίς Εγκυκλοπαιδείας Εμπορικής Μορφώσεως.
Από το σχολικό έτος 1918-1919 η διδασκαλία επέστρεψε στο παλαιό σύστημα προκειμένου περί επίσημης αναγνώρισης να αποφύγει την εμμονή των αρμοδίων ότι η Σχολή δεν ακολουθεί τον συνήθη οργανισμό των άλλων αντίστοιχων εκπαιδευτηρίων. Δεν σταμάτησε όμως το δοκιμασμένο σύστημα της ατομικής διδασκαλίας σε συνδυασμό με την ομαδικώς γινομένη προφορική ανάπτυξη των μαθημάτων (Τρεις τάξεις μαθημάτων με πρόγραμμα ισοδύναμο ή επαυξημένο προς αυτό των Δημοσίων Εμπορικών Σχολών).
Το Διάταγμα της 31 Οκτωβρίου 1919 επέβαλλε στις ιδιωτικές Εμπορικές Σχολές να γίνουν τετρατάξιες όπως είναι οι δημόσιες. Η Σχολή Παναγιωτόπουλου προσαρμόστηκε. Παράλληλα λειτούργησε και Τμήμα Ελευθέρων Σπουδών εμπορικών και λογιστικών μαθημάτων και ξένων γλωσσών.
Τον Ιανουάριο του 1921 ο ιδρυτής και διευθυντής της Σχολής διορίστηκε καθηγητής της θεωρητικής και εφηρμοσμένης Λογιστικής στην Ανωτάτη Σχολή Εμπορικών Σπουδών (ιδρύθηκε με τον νόμο 2191 της 18.6.1920) όπου δίδαξε έως το τέλος του 1923 που απολύθηκε (ΒΔ 25.12.1923/ δημοσίευση στο 326 - τεύχος Γ΄ - φύλλο της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως).
Επανήλθε στην θέση του στην Ανωτάτη Σχολή Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών (όπως ονομάστηκε με το ΝΔ της 5/17 Μαΐου του 1926 ΦΕΚ 156, τεύχος Α') με υπουργική απόφαση της 18.3.1927 που δημοσιεύθηκε στο φύλλο 58 (τεύχος Γ΄), 22.3.1927 της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως. Λόγω του επαναδιορισμού του σε δημόσια θέση, σύμφωνα με τον τελευταίο νόμο περί εμπορικών σχολών, η Σχολή τέθηκε υπό την διεύθυνση του καθηγητή της Αδαμάντιου Συρίγου, που ίδρυσε (1927) με δικά του έξοδα και πρότυπο Οικοτροφείο. «Το Οικοτροφείον της Σχολής ιδρυθέν και αυτό από του παρελθόντος έτους, διηυκόλυνε τα μέγιστα τους εκ των επαρχιών και του εξωτερικού σπουδαστάς, λειτουργήσαν υπό καθαρώς οικογενειακόν χαρακτήρα και επί τη βάσει νέων όλως αρχών». Το πρώτο οικοτροφείο της Σχολής Παναγιωτόπουλου λειτούργησε από το 1906 έως το 1916 οπότε καταργήθηκε λόγω του αποκλεισμού.
Η σύζυγος του Παναγιωτόπουλου Κλεοπάτρα, ο πατέρας της Κωνσταντίνος Κόκκορος κι ο αδελφός της Παντελής Κόκκορος (απόφοιτος σχ. έ. 1909-1910) πρόσφεραν «πολυτίμους βοηθητικάς εργασίας». Στο σχολικό έτος 1910-1911 βρήκα απόφοιτη την Αλεξάνδρα Κ. Κοκκόρου.
Ο Παναγιωτόπουλος έγραψε κι αυτός στο Πανελλήνιον Λεύκωμα της Εθνικής Εκατονταετηρίδος 1821-1921, τόμος Β΄, Βιομηχανία - Εμπόριον, 1923, που εξέδωσε ο Ιωάννης Χ. Χατζηιωάννου, πραγματεία περί της Εμπορικής Εκπαιδεύσεως και των Εμπορικών Σχολών εν Ελλάδι.
Ο Παναγιωτόπουλος - εκτός από διαλέξεις - έκανε πολλά δημοσιεύματα (λογιστικά, περί εμπορικής εκπαιδεύσεως, υπομνήματα, διάφορα) στο περιοδικό Εμπόριον, Ερμής, Δελτίον ΕΒΕΠ, Οικονομικός Ταχυδρόμος Αθηνών, στην εφημερίδα Αθήναι και αυτοτελείς μελέτες σε βιβλία. Σημαντικά ήταν τα διδακτικά του έργα: Εμπορική φρασεολογία, Όροι και εκφράσεις αγγλικής εμπορικής αλληλογραφίας (ελληνιστί και αγγλιστί), Σύστημα Μαθημάτων Λογιστικής κ.ά.
Η βιβλιοθήκη που σχηματίστηκε από τον Παναγιωτόπουλο ήταν μοναδική στο είδος της. Οι διπλωματούχοι κι απόφοιτοι της Σχολής «οι διεσπαρμένοι εις τας Τραπέζας και τα Γραφεία των Ανωνύμων Εταιρειών και των Εμπόρων και Βιομηχάνων της Ελλάδος όλης και της Ανατολής, είναι οι ζώντες αγλαοί καρποί του πλουτοπαραγωγικού δένδρου, το οποίον εφυτεύσατε εις τον αγαπητόν μας Πειραιά» έγραψε στον Παναγιωτόπουλο στις 30.5.1928 ο Σπύρος Α. Αραβαντινός, τότε πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου Πειραιώς.
Από το έτος 1928-1929 η Σχολή μετατράπηκε από τετρατάξια σε πεντατάξια συγχωνεύοντας την Γ΄ τάξη του Ελληνικού Σχολείου (Σχολαρχείου). Στην πεντατάξια γίνονταν δεκτές και μαθήτριες, στις ίδιες αίθουσες με τα αγόρια «αλλά εισέρχονται εις αυτάς μετά την είσοδον των καθηγητών καταλαμβάνουσαι τας πρώτας σειράς των θρανίων και εξέρχονται προ αυτών εις τρόπον, ώστε εις ουδεμίαν έρχονται επικοινωνίαν μετά των αρρένων συμμαθητών των».
Η Σχολή αποφάσισε να ιδρυθεί Μονοτάξιο Θηλέων Λογιστικής Ξένων Γλωσσών και Οικοκυρικής Μορφώσεως με άνοιγμα και Οικοτροφείου Θηλέων. Επίσης δέχτηκε στην προπαρασκευαστική τάξη μαθητές και μαθήτριες αποφοίτους της 6ης τάξης του Δημοτικού Σχολείου.
Αργότερα (1930) ο Παναγιωτόπουλος έγραφε στο ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ.
Πρώτοι καθηγητές της Σχολής ήταν:
Ο Γεώργιος Παπανδρέου, πρώην Γυμνασιάρχης. Δίδαξε από το 1904 έως το 1916 Ελληνικά, Ιστορία, Ιστορία Εμπορίου (εξέδωσε ειδικό πόνημα), Καθήκοντα του Πολίτου, Στοιχεία Γραμματολογίας, Αρχαιολογίας, Ψυχολογίας και Λογικής κλπ. Για αυτά τα μαθήματα εκδόθηκαν από την Σχολή και ανάλογα βιβλία του Παπανδρέου.
Ο Ιωάννης Βουλόδημος, διδάκτωρ των μαθηματικών.
Ed. Atquet, καθηγητής της Γαλλικής.
John Mormoris (Ιωάννης Μόρμορης) καθηγητής της Αγγλικής.
Σπυρίδων Αναγνωστόπουλος, καθηγητής χημείας και φυσικής.
Χ. Αποστόλου, καθηγητής ιστορίας, γεωγραφίας.
Ο Ιωάννης Θεοχάρης στα τεχνικά μαθήματα, καλλιγραφία, ιχνογραφία «και ζωγραφικήν ακόμη!».
Καθηγητές στα επόμενα χρόνια:
Ο Μιχαήλ Ρινόπουλος, δικηγόρος, οδός Βουλής 31α. Δίδαξε εμπορικό δίκαιο. Ο δυο φορές δήμαρχος Πειραιώς.
Ο Θ. Κυπραίος καθηγητής της Γαλλικής.
Ο Γεώργιος Δ. Μουρίκης, δικηγόρος. Από το 1910 έως το 1914 τα μαθήματα Πολιτικής και Δημοσίας Οικονομίας, Στατιστικής και Τελωνειακή Νομοθεσία.
Γ. Κυπριωτέλης, καθηγητής των Αγγλικών.
Ο Κ. Μολυβάδας, μετέπειτα διευθυντής Δημοσίας Εμπορικής Σχολής Ιωαννίνων.
Ο Σπυρίδων Θεοχαρόπουλος τελωνειακά μαθήματα. Ο Θεοχαρόπουλος ήταν από το 1899 ιδιοκτήτης του ομώνυμου στον Πειραιά γραφείου εκτελωνίσεων, εκφορτώσεων και αποστολών.
Ο Ιωάννης Σταματάκος, διδάκτωρ της φιλολογίας είχε διδάξει επί οκτώ χρόνια περίπου χρόνια «τα φρονηματικά μαθήματα».
Ο Νικήτας Γκιτάκος, αργότερα καθηγητής του εν Αθήναις Διδασκαλείου Μέσης Εκπαιδεύσεως.
Ο Ιωάννης Ζ. Καρακατσάνης. Δίδαξε Εμπορικό Δίκαιο, Πολιτική Οικονομία, Αρχές του Δικαίου. Ο Καρακατσάνης ήταν δικηγόρος και Παρ’ Αρείω Πάγω, τακτικός καθηγητής (Τμηματάρχης Α΄ τάξεως) του Εμπορικού Δικαίου και της Πολιτικής Οικονομίας στην εμπορική εκπαίδευση.
Ο δικηγόρος Νικόλαος Μπελλάρας Εμπορικό Δίκαιο για πάνω από δεκαετία.
Ο Paul Bourdon έγραψε ότι το πρώτο πράγμα που ζητά είναι τάξις και πειθαρχία, κατόπιν ζητά να κινήσει το ενδιαφέρον των μαθητών για την γαλλική γλώσσα μέσω ασκήσεων υπό μορφή παιχνιδιού. Προσπαθεί να εφαρμόσουν αυτά σε μικρές συζητήσεις και τέλος δίνει σημασία στην εκμάθηση εμπορικών λέξεων και φράσεων ώστε να συντάξουν μικρές επιστολές. «Θα προσθέσω, ότι αποδίδω πολύ μεγάλην σπουδαιότητα εις τας επαναλήψεις».
Ο Αθανάσιος Σ. Χιοτέλις, διδάκτωρ της φιλολογίας και καθηγητής της Σχολής από το 1924. Έχω στην συλλογή μου το βιβλίο: Αθαν. Σ. Χιοτέλι. Αμαδρυάδες. Βιβλίο Γ΄. Πρόλογος Κ. Π. Εκδοτικός οίκος Σώμου - Καλλίνη. 1925. {Πειραιάς 1924. [Κ. Π.: Κωστής Παλαμάς]}. Διαστάσεις 23,7Χ14,6 σ. 90.
Ο Θεόδωρος Κόντερης, καθηγητής των θρησκευτικών και της φυσικής αγωγής.
Ο Νικόλαος Αλικάκος, καθηγητής εμποριολογίας.
Ο Στυλιανός Χατζόπουλος, καθηγητής Αγγλικής.
Ο Ευάγγελος Γιανναράς, μάθημα της καλλιγραφίας, καθηγητής των Ανωτάτων Σχολών του Πολυτεχνείου.
Ο Μάνος Μελέτης, στενογραφία.
Ο δικηγόρος, διδάκτωρ των πολιτικών και οικονομικών επιστημών του Βερολίνιου Πανεπιστημίου Ευάγγελος Χατζόπουλος.
Η Σοφία Σαμαρά, καθηγήτρια καλλιγραφίας στις μαθήτριες.
Ο Αργύριος Μπαϊρακτάρης, καθηγητής της γυμναστικής και των αθλητικών.
Ο Αδαμάντιος Μ. Συρίγος, διευθυντής σπουδών και καθηγητής των λοιπών φυσικών και τεχνολογικών μαθημάτων. Ο Συρίγος ήταν διπλωματούχος της Ανωτάτης Σχολής των Χημικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου, παλαιός μαθητής των ακαδημαϊκών Αλεξάνδρου Βουρνάζου, Κωνσταντίνου Βέη και Τηλεμάχου Κομνηνού. Αρχικά ασχολήθηκε με την Αρωματοποιία, μετά με την Εμπορευματολογία και την Χημική Τεχνολογία.
Στην Σχολή Παναγιωτόπουλου προσλήφτηκε το 1924 ως καθηγητής της Εμπορευματολογίας και των Φυσικών μαθημάτων όπου έλαβε τα πρώτα εναύσματα της διδακτικής και παιδαγωγικής από τον πολύπειρο διευθυντή της. Τόσο πολύ επηρεάστηκε ώστε αφοσιώθηκε εντελώς στον εκπαιδευτικό κλάδο. Από το 1925 κλήθηκε και δίδαξε τις γνώσεις της ειδικότητάς του και σε άλλες Σχολές των Αθηνών - Πειραιώς έως το καλοκαίρι του 1927 που παραιτήθηκε από όλες κι ανέλαβε την διεύθυνση των σπουδών και του οικοτροφείου της Σχολής του Παναγιωτόπουλου. Έφερε νέα πνοή στα μαθήματα με προέκταση στα βιομηχανικά και έφτιαξε εργαστήρια. Με τις εκπαιδευτικές εκδρομές σε βιομηχανικές περιοχές, εργοστάσια, αρχαιολογικούς τόπους ανέβασε την φήμη της Σχολής. [Μεταλλουργεία Λαυρίου, Ανθρακωρυχεία Ωρωπού, στην Ελευσίνα (Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων, Σαπωνοποιία Χαριλάου-Κανελλοπούλου, Οινοπνευμοτοποιία Κρόνου, Δεψικά εκχυλίσματα), στην Αθήνα (Σοκολατοποιία Παυλίδου και Ίριδος, Καπνοκοπτήριο Αθηνών, Ζυθοποιία Φιξ) στον Πειραιά (Αλευρόμυλοι Κουμαντάρου, Νικολετόπουλου, Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων, Χρωματουργεία Πειραιώς, Ειδών πορσελάνης Κεραμεικού, Υφαντουργεία Ρετσίνα)]
Ο Συρίγος παρέμεινε έως το 1933, παραιτήθηκε και ίδρυσε δικό του σχολείο, (κράτησε το Οικοτροφείο Αγωγής που ίδρυσε στα 1927), το γνωστό μας με την επωνυμία Λύκειο «Αθηνά», αρχικά με τριάντα μαθητές στο πρώτο έτος επί της οδού Αγίου Κωνσταντίνου 10 και Σωκράτους (Ηρώων Πολυτεχνείου). Σύντομα μεταφέρθηκε στην «μεγάλη οικία Οικονομίδου», στην πλατεία Τερψιθέας (Καραΐσκου 146 και Καραΐσκου 146^α, διαμπερές επί της Αλκιβιάδου 147. Η αρίθμηση άλλαξε, τώρα Καραΐσκου 153, Αλκιβιάδου μεταξύ 154-156). Ως Αρρεναγωγείον, και Παρθεναγωγείον από το 1937 λειτούργησε ανεπτυγμένο σε ξεχωριστό για αγόρια κορίτσια νηπιαγωγείο, δημοτικό, γυμνάσιο και οικοτροφείο καθώς και ειδική σχολή εθνικής αγωγής ελληνοπαίδων εξωτερικού. Στα 1938 είχε 352 μαθητές και μαθήτριες. Συνεργάτης του Συρίγου ήταν ο Γεώργιος Ζηρίδης (1908-1975), καθηγητής, υποδιευθυντής του Λυκείου. Ο Ζηρίδης στα 1938 έλαβε σύζυγο την Ήρα, ανιψιά του Συρίγου. Ως συνεταίρος ακολούθησε την πορεία του Λυκείου που με δυσκολίες συνέχισε ως την γερμανική εισβολή. Στα 1941 έφυγαν από τον Πειραιά, ενοικίασαν κτήριο στην πλατεία Βικτωρίας. Ο Συρίγος αποχώρησε στα 1945, Ο Ζηρίδης συνέχισε μόνος. Στα 1946/47 καθηγητής μουσικής ήταν ο Μίκη Θεοδωράκης. Με την φήμη και την αύξηση των μαθητών στα 1957 προεκτάθηκε στην βίλα Παληού (Νηπιαγωγείο - Δημοτικό - Γυμνάσιο, 3^ης Σεπτεμβρίου 110). Στα 1962 μεταφέρθηκε στον Παράδεισο Αμαρουσίου (Λεωφόρος Κηφισίας 33). Ο Ζηρίδης αποσύρθηκε στα 1971 και συνέχισε η οικογένειά του. Στα Σπάτα στεγάστηκε στα 2002.

Στα 1928 η Σχολή λειτουργούσε σε πλήρη ανάπτυξη: Ο κανονισμός λειτουργίας περιελάμβανε και αναλυτικό πρόγραμμα διδασκομένης ύλης.
Τα μαθήματα στις πέντε τάξεις στα 1928 γίνονταν 8-12 και 14-17 καθημερινά, εκτός από τις Τετάρτες και τα Σάββατα που ήταν από τις 8 μέχρι τις 13.
Τα δίδακτρα καταβαλλόμενα εφ’ άπαξ (1928): Προπαρασκευαστική τάξις δρχ. 2400. Α΄, 2900. Β΄, 3400. Γ΄, 3900. Δ΄, 4400. Αυξημένα αν είναι σε δόσεις.
Εκτός αυτού υπήρχαν άλλες τιμές για το τετρατάξιον τμήμα ελευθέρων σπουδών εμπορικών και λογιστικών μαθημάτων και ξένων γλωσσών, τα μονοτάξια τμήματα αρρένων λογιστικής και ξένων γλωσσών (τμήμα πρώτον και δεύτερον), το μονοτάξιον τμήμα θηλέων λογιστικής - ξένων γλωσσών και οικοκυρικής μορφώσεως. Ο απόφοιτοι των λογιστικών τμημάτων από το σχολικό έτος 1919-1920 μέχρι το 1927-1928 ήταν 108. Του τετραταξίου τμήματος που λειτούργησε από το έτος 1927-1928 ήταν τρεις, Σωτήριος Γιαννετάκης (εξ Αλεξανδρείας), Ευστάθιος Μαστροδήμος (εκ Θηβών), Κωνσταντίνος Βενίδης (εκ Σμύρνης). Μαθήματα λογιστικής δια ταχυδρομικής ανταποκρίσεως (9 τμήματα, 74 μαθήματα) με δίδακτρα 1500 δρχ, 150 τα υλικά, 250 το δικαίωμα έκδοσης τίτλου σπουδών, 150 επί πλέον για τους κατοίκους εξωτερικού.
Ο κανονισμός οικοτροφείων αρρένων υπήρξε αναλυτικός ώστε να προϊδεάσει κατάλληλα τους γονείς και τους ενδιαφερόμενους (τμήμα οικοτρόφων κανονικών μαθητών, τμήμα οικοτρόφων μαθητών μονοταξίων λογιστικών τμημάτων, τμήμα ημισυσσιτίων αρρένων). Εγγραφές από 15 Σεπτεμβρίου έως 15 Ιουνίου. Εσωτερικός διευθυντής του οικοτροφείου αρρένων ήταν ο Mr Paul Bourdon. Προπληρωμένα 18000 δρχ. Σε τρεις δόσεις, η δόση 6350. Οκτώ μηνιαίες, κάθε δόση 2500.
Ο κανονισμός οικοτροφείων θηλέων, κυρίως για το μονοτάξιο θηλέων, σε περίπου αντίστοιχα πλαίσια, είχε ιδιαίτερο ωρολόγιο πρόγραμμα. «έγερσις 7 π.μ, κατάκλισις 10.30 μ.μ.). Εσωτερική διευθύντρια οικοτροφείου θηλέων, η Mme Zoé Bourdon. 20000 δρχ. Σε τρεις δόσεις, η δόση 7000. Οκτώ μηνιαίες, κάθε δόση 2750. Οι ημισύσσιτες 600 δρχ. τον μήνα.
Το λεγόμενα οικοτροφεία της Σχολής Παναγιωτόπουλου βρίσκονταν στην διασταύρωση των οδών Λεωφόρος Τρύφωνος Μουτσοπούλου, ΙΙ Μεραρχίας και Υψηλάντου 178. Το πρωί ανάλογα την συνήθεια του καθενός, δινόταν τσάι, καφές, σοκολάτα με ή χωρίς γάλα, φρυγανιές, μέλι, μαρμελάδα, τυρί, ψωμί κατά βούληση.

Μαθητές της Σχολής οι οποίοι στα επόμενα χρόνια σταδιοδρόμησαν στον εμπορικό τομέα είναι αρκετοί γνωστοί σε εμάς Πειραιώτες, όπως:
Ο Βασίλειος Κ. Έξαρχος από την Ήπειρο (απόφοιτος 1907) εργάστηκε ως λογιστής στην αλευροβιομηχανία Σωτηρίου Διοικητόπουλου μέχρι το 1915. Μετά την θητεία του ίδρυσε και διηύθυνε τον Προμηθευτικό Συνεταιρισμό αρτοποιών Η ΔΗΜΗΤΡΑ (Πράξη 43065/4600 3.12.1925).
Ο Αριστείδης Σαπουνάκης (απόφοιτος 1907) προσλήφθηκε αρχικά ως λογιστής στο γραφείο Ι. Χριστοφίδη, αμέσως μετά διηύθυνε το λογιστήριο της εταιρεία Ιωάννης Δ. Σωτηρόπουλος και Σία (1908) και της διάδοχης εταιρείας Π. Γ. Μακρής και Σία μέχρι το 1918 οπότε ίδρυσε την Ανώνυμο Εμπορική Εταιρεία Αδελφών Σαπουνάκη (υποκατάστημα και στην Αθήνα, έχω επιστολόχαρτο του 1948, Καποδιστρίου 25 στον Πειραιά και Κλεισθένους 5 στην Αθήνα).
Ο Λουκάς Δ. Τσότρας από την Λιβαδειά (απ. 1907), για χρόνια υπάλληλος και λογιστής στο οινοπνευματοποιείο Γ. Αναγνωστόπουλου, ίδρυσε με τον Ν. Λούρο εργοστάσιο κονιακοποιίας (από 1917 έως 1924), μετά άνοιξε δικό του.
Οι αδελφοί Ιωάννης και Θεοφάνης Παλαιολόγου. Ίδρυσαν γραφείο εισαγωγής μηχανημάτων.
Ο Σπυρίδων Ιωάννης Μπρούσκαρης (απ. 1909) υπάλληλος του καταστήματος αποικιακών Α. Ανδριανόπουλου μέχρι το 1911, έκτοτε ασχολήθηκε με το εμπόριο αποικιακών μαζί με τον αδελφό του….
Άλλα ονόματα, Αναστάσιος Οικονόμου (έμπορος χονδρικής πώλησης ειδών τυροκομίας, αλίπαστα, γενικό εμπόριο), Ορφεύς Ναΐδης (ξυλέμπορος), Νικόλαος Τσαλίκης (διευθυντής καπνοβιομηχανικής επιχείρησης), Θωμάς Ευσταθιάδης (εργάστηκε στην Τράπεζα Αθηνών - κάτοικος Αθηνών επί της οδού Αρδηττού πρώην Πετρίτση), Δημήτριος Κοντόπουλος (χρηματοδότης), Χρήστος Αθανασούλης (κατάστημα τυρών και βουτύρων στην Μακράς Στοάς 35 - η οδός Γούναρη), Κωνσταντίνος Σπέντζος (διευθυντής Τραπέζης των Εμπόρων της Ελλάδος, υποκατάστημα Πειραιώς), Ανδρέας Βογιατζής (διευθυντής Ανωνύμου Εταιρείας Γ. Α. Ησαΐας ΜΕΓΑΡΙΣ και συμπράττων σύμβουλος Ανωνύμου Εταιρείας ΟΙΝΑΝΘΗ), Πέτρος Μουζουρίδης (κάτοικος Παρισίων, εμποροβιομήχανος - αφρώδεις οίνοι ιδίως της περιοχής Champagne, γενικός πράκτωρ για όλο τον κόσμο του οίκου Dutemple et Fils à Pierry - Marne, ιδιοκτήτης της μάρκας Pol Dartig), Βασίλειος Μεγκλίδης (Διευθυντής από το 1926 του εν Πειραιεί υποκαταστήματος της Τραπέζης της Ελληνικής Εμπορικής Πίστεως), Δήμος Γκουζούλης (έμπορος στον Βόλο), Θεοδόσιος Ζάννης (ιδιοκτήτης εκμεταλλεύσεως ηλεκτροφωτισμού Γαργαλιάνων, αντιπρόσωπος εταιρειών κ.ά.), Δημήτριος Κοντοβράκης (έμπορος από το Κρανίδι), Κωνσταντίνος Λ. Πολιτάκης (υπάλληλος Εθνικής Τραπέζης Ελλάδος), Γεώργιος Κατσάνης (λοχαγός ελέγχου Γ΄ Σ.Σ.), Δημήτριος Τσαγανόπουλος (Τραπεζίτης), Ιωάννης Χρυσοχόος (γραμματέας προξενείου Δανίας), Χριστόφορος Βασιλόπουλος (έμπορος τυρών, βουτύρων, ελαίου), Νικόλαος Ελευθερίου (αρχιλογιστής στην Α.Ε.ΒΕΛΚΑ –ΒΕΛισσαρόπουλος - ΚΑρέλλας), Γεώργιος Βαλσαμής (ανώτερος υπάλληλος ΕΤΕ), Στυλιανός Δασκαλάκης (λογιστής στο κατάστημα Γ. Σ. Παπαγεωργίου και αδελφών Μέγα), Τάκης Μεγαρίτης (βιομήχανος, διευθυντής Αν. Βιομ. Ετ. ΠΑΣΚΑΛ, μέλος Δ. Σ. Ελληνοπολωνικού Επιμελητηρίου Αθηνών), Κωνσταντίνος Ναδάλης (Λογιστής σε εμπορικά καταστήματα, όπως στου Δημητρόπουλου - Φωτάκη στην Αγορά και στα αποικιακά των Νυχά - Λαλούση και Σίας στην οδό Ρέπουλη - Σωτήρος), Ιουλία Αυδή (εργάστηκε στην Ελληνική Τράπεζα έως το 1919, μετά πανδρεύτηκε τον Ι. Χρυσοχόο και διέκοψε), Χρήστος Λαμπράκης (διευθυντής δερματεμπορικού οίκου Αδελφών Βαρκάζα), Ιωάννης Κούρταλης (των εργοστασίων υφαντουργίας Κωνσταντίνου Κούρταλη), Κωνσταντίνος Βουλόδημος (λογιστής στον Στρίγκο, μετά στην Πειραϊκή Εταιρεία Επιχειρήσεων, θητεία, τμήμα συναλλάγματος της Τραπέζης Πειραιώς, πάλι στην Πειραϊκή Εταιρεία Επιχειρήσεων), Βασιλική Αντωναροπούλου (από Μεσσηνία, λογίστρια στο εν Πειραιεί Πρακτορείον του Αγγλικού Lloyd).
Ο Αναστάσιος Μέγας (απ. 1920) από Δαύλεια Βοιωτίας και νυν κάτοικος Πειραιώς, εργάστηκε ένα χρόνο λογιστής στα ζαχαρώδη προϊόντα Χ. Καλοχρήστος και Σία. Μετά την στράτευση στα 1923, άνοιξε παντοπωλείο με τον αδελφό του. Τον Μάιο του 1924 συστάθηκε η ομόρρυθμος εμπορική εταιρεία Γ. Σ. Παπαγεωργίου και Αδελφοί Μέγα.
Ο Χρήστος Πανάγος (απόφοιτος 1922) εργάστηκε με τον πατέρα του. Στα 1925 εισήχθη στην τελευταία τάξη του Institut Supérieur d’ Études Françaises και απέκτησε το ανώτερο πτυχίο του. Στα 1927 έδωσε εξετάσεις στην ΑΣΟΕΕ και εισήχθη με επιτυχία τον ίδιο Οκτώβριο. Για τον Πανάγο - που είχα γνωρίσει - έγραψα ιδιαίτερο άρθρο.
Ο Γεώργιος Γιαννόπουλος (απ. 1922), λογιστής έως τον Απρίλιο 1924 στο εργοστάσιο με είδη ζαχαροπλαστικής Ε. Χατζηγιάννη, υπηρέτησε την θητεία και μετά εργάστηκε στο παραγγελιοδοχικό γραφείο Α. Δαμιανού και Σία έως τον Ιανουάριο του 1926. Από τότε ασχολήθηκε σε δικές του επιχειρήσεις.
Ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, ανώτερος υπάλληλος της Τραπέζης Αθηνών.
Ο Μιχαήλ Τραϊφόρος από τις Σπέτσες, κάτοικος Αθηνών, μαθητής στην Σχολή (1908-1911) και υπότροφος του Δήμου Πειραιώς, μέτοχος και εμπορικός σύμβουλος της Α.Ε. Ελληνικού Ωδείου.
Ο Ιωάννης Φωτίου από Αλεξάνδρεια, αλληλογράφος και μεταφραστής σε μεγάλο αραβικό εισαγωγικό οίκο.
Ο Γεώργιος Στασινάκης από Σπάρτη, κάτοικος Πειραιώς, πήγε στην Σουηδία για να ειδικευθεί στην βιομηχανία χάρτου. Η Ανώνυμος Ελληνική Εταιρεία Χαρτοποιίας τού ανάθεσε την διαχείριση του εργοστασίου της στο Αίγιο (1926). Στα 1927 παραιτήθηκε για να πάει στον στρατό.
Η Άννα Πολίτου, ο Μάριος Φράγκος, ο Νικόλαος Αντανασιώτης, ο Κωνσταντίνος Θεοδοσίου, ο Μαρίνος Αποστολάτος, ο Νικόλαος Εμμανουήλ, ο Ιωάννης Καστανάς, ο Βασίλειος Σκαρλατίδης, η Ελισάβετ Ψαθίδου, ο Σταύρος Μουσμούτης, ο Γεώργιος Δανέσης, ο Ιωάννης Μανίσαλης, ο Νικόλαος Γιαννίδης, ο Ιωακείμ Ιωακειμίδης, η Ελένη Μπόνη, η Παρή Φριλίγγου, η Δικαία Καστρουνή, ο Γεώργιος Χουτόπουλος υπήρξαν επίσης μαθητές στην Σχολή Παναγιωτόπουλου, και πολλοί άλλοι.

Από την συλλογή μου παρουσιάζω διάφορα έντυπα που χρησιμοποιήθηκαν από τους μαθητές ως δείγματα ασκήσεων:
*Πρώτης Λ/τικής Μονογραφίας Αποδείξεις. Υπόδειξις πληρωμής ενοικίου. Έλαβον παρά του κ. Κ. Παναγιωτοπούλου το ποσόν των διακοσίων δραχμών δι’ ενοίκιον του μηνός Δεκεμβρίου. Εν Πειραιεί τη10η Δεκεμβρίου 1907. Θ. Ρετσίνας.
*Συναλλαγματική: ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Κ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ. Δεκτή Ι. Βουλόδημος. Αρ. 1. Εν Πειραιεί τη 23 Δεκεμβρίου 1907 Σ.Δ. 2100. Μετά μήνας ένα από σήμερον δια της παρούσης συναλ/κής εις διαταγήν εμού του ιδίου το ποσόν των δύο χιλιάδων εκατόν δραχμών. Αξίαν ληφθείσαν εις εμπορεύματα της τελείας αρεσκείας σας. Προς το Κύριον Ι. Βουλόδημον Εις Αθήνας.
*Τρία έντυπα συναλλαγματικής, κενά. Τυπογραφείον ΦΟΙΝΙΞ Κ. & Ν. ΣΚΛΙΑ.
*Τετάρτης Λ/τικής Μονογραφίας
Τιμολόγια Αγοράς. ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Κ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
-Εν Πειραιεί τη 27 Ιουνίου 1908. Ο Κύριος Κ. Παναγιωτόπουλος Δούναι Εις Δ. Πετρόπουλον
1000 οκ σάπωνος 170 1700 αφαιρέσει εξόδων και προμηθείας 150 έλαβον επιταγήν τη 28^η εκ δρχ. 1550. Εξοφλήθη Δ. Πετρόπουλος.
-Εν Πειραιεί τη 27 Ιουνίου 1908. Ο Κύριος Κ. Παναγιωτόπουλος Δούναι Εις Θ. Αποστολόπουλον
1000 οκ σίτου προς 040 400,0 Εξοφλήθη Αυθημερόν Αποστολόπουλος.
-Εν Πειραιεί τη 15^η Ιουνίου 1908. Ο Κύριος Κ. Παναγιωτόπουλος Δούναι Εις Αδελ. Δημητριάδου
1000 οκ σάπωνος προς 1,30 1300 έξοδα αποστολής προς 70 1370.
-Εν Πειραιεί τη 3^η Ιουνίου 1908. Ο Κύριος Κ. Παναγιωτόπουλος Δούναι Εις Κ. Ελευθεριάδην
1000 οκ οίνον Σάμου 065 650 Εξοφλήθη Αυθημερόν Κ. Ελευθεριάδης
-Επίσης σε αντίστοιχα φύλλα ασκήσεων του Δεκεμβρίου 1907 - Ιανουαρίου 1908
Ο κύριος Κ. Παναγιωτόπουλος Δούναι εις Κ. Καβαδέλλαν, Αντωνιάδην, Β.
Γεωργιάδην, Π. Γεωργιάδην, Α. Thonston Λιβερπούλης, Κ. Κόλλαν, Ε. Πάγκαλον, Αδελφούς Ζαβογιάννη, Π. Βασιλείου, Ν.Βασιλειάδην, Δ. Κυριακού, Κ. Μαγγιώρου και Σκαρπαλέζου, Γ. Αφεντούλην Τεργέστης. Εξόφλησις Αυθημερόν, υπογραφή.
-Ο κύριος Οικονομόπουλος Δούναι εις Κ. Παναγιωτόπουλον, Ο κύριος Χ. Βουλόδημος Δούναι εις Κ. Παναγιωτόπουλον, Ο κύριος Σ. Βαρκάδης Δούναι εις Κ. Παναγιωτόπουλον.
Σημείωσα προσέτι και τα ονόμματα Δ. Σταματιάδης. Δ. Φανδρίδης. Χ. Σπυριδωνίδης. Π. Οικονόμου. Β. Νικολαΐδης. Β. Γεωργιάδης. Ν. Δημητρίου. Δ. Ιωαννίδης. Ε. Ελευθεριάδης. Ζ. Ζαχαριάδης. Ι. Βουλόδημος. Η. Ηλιάδης με διάφορα εμπορεύματα (κυτία γάλακτος, δοχεία ελαίου, βουτύρου Κρανιδίου, σάκοι ζακχάρεως, κιβώτια σάπωνος, πλάστιγγες, οκάδες ορύζης, αλεύρου, σίτου).
-Δυο τετράδια ασκήσεων διαστάσεων 35,3Χ26. ΥΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΝ ΤΗΣ Α.Β.Υ. ΤΟΥ ΠΡΙΓΚΗΠΟΣ ΑΝΔΡΕΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ. ΑΝΩΤΕΡΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Κ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ. ΛΟΓΙΣΤΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟΝ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ. ΠΡΟΣ ΧΡΗΣΙΝ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ. ΕΝ ΠΕΙΡΑΙΕΙ. ΟΔΟΣ ΝΟΤΑΡΑ 68. Χρησιμοποιήθηκαν από τον μαθητή Παντελή Φ. Πανταλέων (καταγόταν από την Σαλαμίνα). Τάξις Β΄ Σχολικόν Έτος 1909-1910.
Το ένα, με δυο φύλλα γράφει: Βιομηχαν. Λογιστική Ημερολόγιον Παραγωγής αλεστών Παντελής Φ. Πανταλέων Τάξις Β΄ Σχ. έτος 1909-1910.
Απόδοσις. Περιγράφονται τα αλεστικά σάκους - οκάδων με σίτο, σιμιγδάλι, ποιότητας ΑΑΑΑ, ΑΑΑ, ΑΑ, Πρώτα, Β΄, Γ΄, Πίτυρα χονδρά, Πίτυρα ψιλά, Σκύβαλα, Άθροισμα. Στα αλεστικά μνημονεύονται τα ονόματα Ζ. Σπανός και Δ. Λέλλος.
Το δεύτερο, με δέκα φύλλα γράφει: Βιομηχα. Λογιστική Καθολικόν Αποθήκ. Παντελής Φ. Πανταλέων Τάξις Β΄ Σχ. έτος 1909-1910. Περίσσευμα κατά την απογραφή των παραπάνω προϊόντων των σιτηρών. Παραγωγή, πωλήσεις τοις μετρητοίς σε διάφορα πρόσωπα (Σ. Πάνος, Δ. Κωνσταντίνος, Γ. Παπαδάτος, Κ. Μητσέας, Σ. Κωστής, Κ. Νάστος).

ΣΧΟΛΙΑ
Ο Παναγιωτόπουλος διακρίθηκε και ως φυσιολάτρης. Υπάρχει φωτογραφία του σε οδοιπορία με εκδρομικό σάκο και μπαστούνι.

Έχω υπό όψη μου τον Σύνδεσμο των Διπλωματούχων της Εμπορικής και Λογιστικής Σχολής Παναγιωτοπούλου. Σωματείον ανεγνωρισμένον δια της υπ’ αριθμόν 288 αποφάσεως του Πρωτοδικείου Αθηνών. Σημειωτέον, κατάλογος στα 1928 σημείωνε 253 διπλωματούχους.

Ο Παντελής Κωνσταντίνου Κόκκορος γεννήθηκε γύρω στα 1893. Τα πρώτα μαθήματα έλαβε στο Παρθεναγωγείο των Αδελφών Παπακώστα και την εγκύκλιο εκπαίδευση στο Λύκειο Ζήση Αγραφιώτη. Μετά το Γυμνάσιο (γυμνασιάρχης ο Βασίλειος Νικολαΐδης στα 1908-1912), αρίστευσε στην Σχολή Παναγιωτόπουλου (1910). Πέτυχε από τους πρώτους στις εξετάσεις σε διαγωνισμό της Τραπέζης Αθηνών και εργάστηκε επί δωδεκαετία, τελευταία ως Τμηματάρχης του Συναλλάγματος. Εργάστηκε και στην Τράπεζα Θεσσαλίας. «Αλλ’ επέπρωτο, φεύ! να τον σταματήση η μοίρα του εις την πρώτην μόλις βαθμίδα της τελευταίας του ταύτης φιλοδοξίας, κατά το 33ον έτος της ηλικίας του».

Ο Αριστείδης Παπαγεωργακόπουλος (1857-Νοέμβριος 1909) πρόεδρος του ΕΒΕΠ στα χρόνια 1905-1909, ήταν παρόν στις πρώτες εξετάσεις για την απονομή διπλωμάτων της Σχολής στα 1907. Ενθουσιασμένος έστειλε την επόμενη χρονιά τον γιό του Άγγελο να φοιτήσει στην Σχολή. Διπλωματούχος της μετά από δυο έτη (σχ. έ. 1908-1909) προσλήφθηκε στο χρηματιστικό και εφοπλιστικό γραφείο του πατέρα του. Είχε χάσει την μητέρα του στην παιδική ηλικία του, στα 17 έφυγε κι ο πατέρας του, πράγμα που τον σημάδεψε. Πήγε εθελοντής και βρέθηκε στην πολιορκία του Μπιζανίου. Μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων επέστρεψε στα καθήκοντά του. «Θα απέβαινε δε ασφαλώς είς εκ των καλλιτέρων μεγαλοεπιχειρηματιών… εάν δεν τον αφήρπαζεν ο Χάρος δυο έτη μετά την απομάκρυνσίν του εκ του στρατού».
[Στο συνδεσμικό έτος 1920-21 η Βασιλική Α. Παπαγεωργακοπούλου δώρισε 4.000 δραχμές στον Πειραϊκό]

Μνεία για την Σχολή είχα γράψει ήδη στο άρθρο μου «Χρήστος Θ. Πανάγος. Ένας Πειραιώτης επιχειρηματίας και επιμελητηριακός παράγων του 20ού αιώνα» Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη 27 Ιανουαρίου 2000, σελ. 17 και ανάρτηση στο μπλογκ μου την Κυριακή 19 Μαΐου 2013: Ο Χρήστος Πανάγος τελείωσε το Σχολαρχείο της περιοχής του και στη συνέχεια φοίτησε στην Εμπορική και Λογιστική Σχολή του Παναγιωτόπουλου που είχε ιδρυθεί το 1904. Ο ιδιοκτήτης της έγινε αργότερα καθηγητής στην ΑΣΟΕΕ. Η Σχολή βρισκόταν στη γωνία των οδών Νοταρά 68 και Γεωργίου Α΄. Αποφοίτησε το σχ. έ. 1921-1922.

Στο Φιλολογικόν Ημερολόγιον του Άγγελου Κοσμή, έτος Δ΄ του έτους 1914, σελίδα 152, φωτογραφίζεται η γυναίκα του Παναγιωτόπουλου Κλεοπάτρα με την Ελένη Α. Βώκου, όταν εργάστηκαν ως νοσοκόμες στο Ζάννειο Δημοτικό Νοσοκομείο «από της αρχής του πολέμου, και επιδείξασαι ζήλον και αφοσίωσιν περί την περίθαλψιν των τραυματιών μας».

Στην βιβλιοθήκη μου βρίσκονται δυο εκδόσεις της Σχολής:
α) Δεύτερον Σχολικόν Έτος 1905-1906. Πρόγραμμα της Εμπορικής Σχολής Πειραιώς. Διευθυντής Κ. Παναγιωτόπουλος. Πτυχιούχος της Γαλλικής Κυβερνήσεως και της Εμπορικής και Λογιστικής Σχολής των Παρισίων. Πρώην διευθυντής της Εμπορικής Σχολής Βόλου. Πρώην καθηγητής της Δημοσίας Εμπορικής Σχολής Αθηνών κλπ. Τη συμπράξει του κ. Ζ. Αγραφιώτου, λυκειάρχου. Εν Πειραιεί. 4, οδός Αγίου Κωνσταντίνου, 4. Πλατεία Δημοτικού Θεάτρου. 1905. {Εκ του τυπογραφείου «Σφαίρας»}. Διαστάσεις 21,3Χ14,9 σ. 52.
β) Εικοσιπενταετηρίς Σχολής Παναγιωτοπούλου. 1904 - 1929. Τύποις: “Πυρσού„ Α. Ε. {Αθήναι. 1928}. Διαστάσεις 24,6Χ17,3 σ. 192.

Στις 15 Ιανουαρίου 2017 ανάρτησα το άρθρο μου «Τα πρώτα μέλη του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιώς» (1907-1910).