Δευτέρα 24 Ιουνίου 2013

Η Σκανδιναβική Εκκλησία Πειραιά.


                                                                                         Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.
 
Η Σκανδιναβική εκκλησία στον Πειραιά. Σχέδιο του Kees Geurtsen. Η κάρτα αναφέρει την ημερομηνία «Οκτώβριος 1979».
 
Κάνοντας το γύρο της Πειραϊκής και περνώντας από τον ορμίσκο Μπαϊκούτση, ίσως αναρωτηθεί κάποιος τι να απέγινε η επιγραφή SKANDINAVISKA KYRKAN στο ισόγειο κατάστημα της πολυκατοικίας της Ακτής Θεμιστοκλέους 282.    
Ήταν η μοναδική στην Ελλάδα - εκτός απ’ αυτής της Ρόδου η οποία ήξερα ότι λειτουργεί τους καλοκαιρινούς μήνες - Σκανδιναβική Ευαγγελική Εκκλησία.
Η επαφή μου με την εκκλησία ξεκίνησε από νωρίς, έζησα αρκετά στη Ρόδο και είχα πολλούς φίλους στην Αθήνα και τον Πειραιά που με έφερναν κοντά της.
Έκλεισα συνάντηση με τη Χριστίνα Πέππα στις 24 Οκτωβρίου 1997 και βρέθηκα στο χώρο της την Τετάρτη 29.10 στις 12 το μεσημέρι.
 
29 Οκτωβρίου 1997. Φωτογράφηση της πολυκατοικίας με το ναό που πλέον δεν θα τον ξαναδούμε..

Συνεχίζω αντιγράφοντας το κείμενο όπως το δημοσίευσα το Νοέμβριο του 1997:  
Οι περισσότεροι κάτοικοι των σκανδιναβικών χωρών είναι κατά το θρήσκευμα Ευαγγελιστές Λουθηριανοί (Νορβηγία 88%, Σουηδία 94%, Φινλανδία 89%, Δανία 91%, Ισλανδία 96%).
Ο Μαρτίνος Λούθηρος (
Martin Luther,1483 - 1546) υπήρξε Γερμανός θεολόγος κι ένας από τους μεγάλους της θρησκευτικής προτεσταντικής μεταρρύθμισης (Προτεστάντες, Διαμαρτυρόμενοι) που την ξεκίνησε από τη Βυρτεμβέργη το Νοέμβριο του 1517.
Στο πλαίσιο της εξυπηρέτησης των πιστών στο συγκεκριμένο θρήσκευμα που βρίσκονται για οποιονδήποτε λόγο μακριά από την πατρίδα τους, των ναυτικών, των μεταναστών, των ταξιδιωτών, των εμπόρων, δημιουργήθηκε πριν ένα αιώνα μιά ναυτική οργάνωση που ίδρυσε σε μεγάλες πόλεις του κόσμου, κυρίως στα λιμάνια, πολλές Σκανδιναβικές Εκκλησίες.
Στην Ελλάδα δεν θα υπήρχε ίσως τέτοια εκκλησία αν δεν ξέσπαγε ο εμφύλιος πόλεμος στο Λίβανο το 1975. Την επόμενη κιόλας χρονιά ο Σουηδός Sigfrid von Scheele (Σέλε) τη μετέφερε από τη Βηρυτό στο Παλαιό Φάληρο. Λίγους μήνες αργότερα μετακόμισε στον Πειραιά. Ο ίδιος ο ιερέας είχε ανοίξει και την εκκλησία της Ρόδου που δέχεται κόσμο την τουριστική περίοδο, από τον Απρίλιο μέχρι τέλος Οκτωβρίου. Όταν ο ιερέας της φεύγει το χειμώνα για την πατρίδα του, για την κάλυψη των αναγκών του κόσμου κατεβαίνει στο νησί  εκείνος του Πειραιά.
Από την πρωτομαγιά του 1997 χρέη ιερέα ανάλαβε ο
Ake Eriksson. Είναι Σουηδός κι έχει σύμβαση για να παραμείνει τρία χρόνια. Ήλθε με τη σύζυγό του Cristina Freden, κοινωνιολόγο, η οποία τον βοηθάει κατά πολύ στην οργάνωση της τοπικής εκκλησίας. Του αρέσει ο Πειραιάς (Piréus στα σουηδικά), βρίσκει ότι υπάρχουν αρκετές ομοιότητες με το Γκέτεμποργκ, αν κι η δική μας πόλη είναι περισσότερο συμμαζεμένη. Στην εκκλησία επίσης εργάζεται η Kristina Sandberg - Πέππα, μια ευγενέστατη κυρία από τη Φινλανδία που παντρεύτηκε Έλληνα και ζει στην πατρίδα μας 18 χρόνια, η μόνη που μιλάει πολύ καλά τη γλώσσα μας. Μπορεί πλέον να μην υφίσταται ο θεσμός των ναυτικών εκκλησιών, οι επισκέψεις των βορειοευρωπαϊκών πλοίων να έχουν μειωθεί, όμως στην Αθήνα ζει και κινείται μια μικρή αριθμητικά παροικία Σκανδιναβών, αποτελούμενη από πρόσωπα τα οποία είτε έχουν εγκατασταθεί εδώ επειδή παντρεύτηκαν Έλληνες, είτε εργάζονται σε διάφορες εταιρείες. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι βρίσκουν στην Εκκλησία ένα κομμάτι της πατρίδας τους, ένα θρησκευτικό γνώριμο ζεστό μέρος για να εκφραστούν, να συναναστραφούν, να ψυχαγωγηθούν.

29 Οκτωβρίου 1997.  Άποψη του εσωτερικού του ναού.

Στη μεγάλη ισόγεια αίθουσα υπάρχουν μια καφετέρια που σερβίρεται σουηδικός καφές και γλυκίσματα, ένα άνετο καθιστικό, ένας μικρός, απέριττος ναός όπως το θέλει το δόγμα που διευρύνεται με καρέκλες, άλλοι βοηθητικοί χώροι, μια γωνιά για τα παιδιά, μια βιβλιοθήκη στο πατάρι. Οι λειτουργίες τελούνται σε τακτικά διαστήματα, εμπλουτισμένες με ένα σωρό εκδηλώσεις κοινωνικού και θρησκευτικού ενδιαφέροντος, ενώ τηρούνται όλα τα έθιμα, πιο πολύ ίσως κι από τον ίδιο τον τόπο τους, αφού κάτι παρόμοιο δικαιολογείται στην ξενιτιά, ο κόσμος αισθάνεται περισσότερο την ανάγκη.

Η εκκλησία εκδίδει τρεις - τέσσερις φορές το χρόνο ένα έντυπο, το Kyrkobladet που ενημερώνει τους αναγνώστες για τις ημερομηνίες των δραστηριοτήτων της, περιέχει αγγελίες, διευθύνσεις κι άλλες χρήσιμες πληροφορίες. Η ετήσια χριστουγεννιάτικη αγορά για την οικονομική ενίσχυση της, αποτελεί γεγονός.        Φέτος [1997] το παζάρι θα γίνει την Παρασκευή 21 Νοεμβρίου από τις 10 το πρωί μέχρι τις 9 το βράδυ και το Σάββατο 22/11 από τις 11 μέχρι τις 17.
Πουλιούνται ξύλινα χειροποίητα είδη και στολίδια, κεριά, παραδοσιακά τρόφιμα και γλυκά από όλες τις χώρες καταγωγής τους. Η Finnair τέλος, προσφέρει ένα αεροπορικό εισιτήριο με επιστροφή. Ιδιαίτερη φροντίδα  απευθύνεται στα παιδία και στις μητέρες, μέσω κάποιων προγραμμάτων, δίνονται διαλέξεις με επιλεγμένα σύγχρονα θέματα, έχουν φτιαχτεί χορωδίες με μικρούς και μεγάλους, ομάδα χειροτεχνίας.
Όποιος επιθυμεί μπορεί να διδαχτεί φινλανδικά.
Οι εκδρομές κάπου - κάπου κι οι ταβέρνες, περιλαμβάνονται κι αυτές, ολοκληρώνοντας έτσι τη γενική εικόνα μιας ελεύθερης  από περιορισμούς, ανεξάρτητης θρησκευτικής ομάδας. Η εκκλησία φυσικά, συνεργάζεται στενά με τις αντίστοιχες πρεσβείες των σκανδιναβικών κρατών και προσφέρει αμέριστα τη βοήθειά της σε άτομα που συναντούν δυσκολίες κι έχουν ανάγκη συμπαράστασης. Πολλά ζευγάρια έρχονται ακόμα κι από το εξωτερικό να παντρευτούν εδώ, συνδυάζοντας το γάμο τους με το ταξίδι του μέλιτος. Ο ιερέaς του Πειραιά είναι ο μόνος που έχει το δικαίωμα να τελέσει αυτό το μυστήριο σε Σκανδιναβούς στον ελληνικό χώρο.         Το 1996, έγιναν 68 τέτοιοι γάμοι. Οι βαπτίσεις είναι περιορισμένες.
 
29 Οκτωβρίου 1997. Η εξωτερική θέα της εκκλησίας πλησιάζοντας στο ισόγειο του κτηρίου.
  
Παρόμοιο έργο επιτελεί κι η ορθόδοξη εκκλησία στα λιμάνια της γης.
Η Μητρόπολη Πειραιά εκδίδει το Ημερολόγιο Ναυτικών με ένα μακρύ κατάλογο των ναών που δύναται να επισκεφτεί ο Έλληνας ταξιδιώτης. Ο ορθόδοξος ναός στη Στοκχόλμη είναι αφιερωμένος στον Άγιο Γεώργιο. Από μια εκκλησία υπάρχει στο Göteborg και στο Malmo.
Με το παρελθόν δηλαδή δεν άλλαξε τίποτα. Και στον αρχαίο Πειραιά όπου πηγαινοερχόταν πολύς κόσμος κι έμεναν πάμπολλοι ξενόφερτοι άνθρωποι, οικογένειες μετοίκων, ναυτικοί, έμποροι, που ο καθένας λάτρευε την  ιδιαίτερη εθνική του ομάδα θεών, είχαν κτιστεί ξενικοί ναοί και ιερά. Από το Δήμο αποφασίστηκε να δοθεί στους εμπόρους των Κιτιεών της Κύπρου περιοχή στην οποία θα ιδρύσουν το ιερό της Ίσιδος. Είχαν δε γίνει μέλη διαφόρων θρησκευτικών συνδέσμων που ονομάζονταν θίασοι, οργεώνες, έρανοι, με διευρυμένο πολιτικό, εθνικοτοπικό χαρακτήρα. Ξενικοί θίασοι κι έρανοι οι οποίοι αναλάμβαναν να οργανώνουν τις τελετές, τις θυσίες, τους χορούς, τις πομπές, τα συσσίτια, τις συνδρομές, μνημονεύονται αυτοί των Ποσειδωνιαστών από τη Βηρυτό, των Βενδιδεών, των Σαβαζιαστών, των Ηρακλεϊστών, του Αδώνιδος κ.ά.

Υ.Γ.  Η Σκανδιναβική Εκκλησία μεταφέρθηκε από τον Φεβρουάριο του 2010 στην Πλάκα, στην οδό Δαιδάλου 18. Οριστικά από τον Πειραιά έκλεισε μετά το Πάσχα του 2010. «Ο ιερέας Gunnar Lidén ανυπομονεί να τους καλωσορίσει όλους στον καινούριο χώρο» έγραφε η καταχώρηση στο διαδίκτυο..
Το κατάστημα διατέθηκε προς ενοικίαση. Τέλη του 2011 μετατράπηκε σε ψησταριά Ο ΠΙΝΟΚΙΟ.                  Το καλοκαίρι του 2012 έκλεισε κι αυτή.. Ακόμα (Ιούνιος 2013) ενοικιάζεται.

Πρώτη δημοσίευση:  Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη 13 Νοεμβρίου 1997 σελ. 22. Μεταφορά από το χειρόγραφο, Δευτέρα 24 Ιανουαρίου 2011.
Εδώ ελάχιστα αναπροσαρμοσμένο για τις απαιτήσεις του blog.   

Τα λουτρά «Βαλκάνια» ή «Παλαντζιάν» στο Κερατσίνι.


                                                                                            Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.


Τα θαλασσινά μας μπάνια από το Πέραμα μέχρι τα Φάληρα!
Αναμνήσεις περασμένων, παλιών καλοκαιριών. Δεν έχει απομείνει παρά η αίσθηση της ζέστης και η δυσφορία των κολλημένων πάνω μας ρούχων απ’ τον ιδρώτα, την αλμύρα. Άντε να ξέμεινε και καμιά φωτογραφία, σαν χειροπιαστή απόδειξη, με την οικογένεια ή την παρέα να φιγουράρουμε στην παραλία. Ατμόσφαιρα χαλαρωτική, αναψυκτική, κάπως ερωτική, επενδυμένη  με νοσταλγικούς στίχους τραγουδιών όπως αυτού του ρεμπέτικου:
Στο Φάληρο που πλένεσαι
περιστεράκι γένεσαι.
Σε είδα χθες με το μαγιό
γειά σου τσαχπίνα μου Μαριώ.
Στης θάλασσας την αμμουδιά
με άλλον είσαι αγκαλιά
και μένα ούτε μιά ματιά
δε μου ’ριξες σκληρή καρδιά.
Στον Πειραιά όμως είχαμε κι άλλου είδους λουτρά, τα οργανωμένα σε ειδικά οικήματα, τα χαμάμ ανατολικού τύπου, τα ευρωπαϊκά και τα ιαματικά.
Αν και δεν πέρασε πολύς καιρός από την εποχή που οι ανάγκες για ατομική καθαριότητα της εργατικής, λαϊκής τάξης επέβαλαν την ύπαρξή τους - τα περισσότερα σπίτια δεν διέθεταν τέτοιες πολυτέλειες, μιά σκάφη και το τσουκάλι με βραστό νερό ήταν αρκετά - έχουμε σχεδόν ξεχάσει τη μεγάλη κοινωνική προσφορά τους κι ότι οι ίδιοι οι γονείς μας ακόμα, χάρηκαν σ’ αυτά τη ζεστασιά του κανονικού μπάνιου, ξεπλένοντας και ξεκουράζοντας τα κορμιά τους από τις μπουτζούρες και τη σκόνη της δουλειάς.
Ο Άγγελος Κοσμής στα Περασμένα κι αλησμόνητα, σελ. 48, αναφέρει τα λουτρά του Ντόγαρη «με τους σχετικούς κουμπέδες του Τουρκικού ρυθμού» προς τη Φρεαττύδα. 
Στα 1928 είχαμε τα Λαϊκά Λουτρά «παρά την γέφυραν Ν. Κοκκινιάς», τα Θερμά στη λεωφόρο Αφεντούλη πλησίον Ζαννείου Νοσοκομείου, τα Θερινά του Εμμανουήλ Παρασκευά στην Καστέλλα και του Γ. Κράκαρη (θερμά και κρύα) στην Ακτή Μουτζοπούλου στη Φρεαττύδα, πρώην Καταγά. Σημειώνονται επίσης τα Λουτρά του Γ. Μασκλαβάνη (Φραγκιαδών 37 ή 40;).  
Αργότερα άνοιξαν άλλα στη Μυρτιδιώτισσα (οδός Πανουργιά 17) του Δ. Σκουνάκη, του Δ. Αδαμόπουλου στην οδό Ιθώμης 1 και στη Φρεαττύδος, στη Λεωφόρο Χατζηκυριάκου και Κλεισόβης όπου η Παιδική Βιβλιοθήκη της Α΄ Δημοτικής Κοινότητας (η στάση διατηρεί την ονομασία ΛΟΥΤΡΑ).
Τα Λουτρά Η ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ στη Νίκαια, σήμερα  στην αυλή του 3ου Γυμνασίου, διήυθυνε ο Νικόλαος Μεταξάς). Στην πλατεία Οσίας Ξένης βρίσκονταν και παιδικοί λουτρώνες. «Της κυρίας Μαρίας (Παπαβραμίδη) τα Λουτρά» ήταν σε μικρό κτήριο που πήγαιναν κυρίως τα <γεροντοπαλίκαρα> για να δεχτούν τις περιποιήσεις της, λίγο πάνω από την οδό Ν. Κανελλοπούλου  στο ύψος του Φαρμακείου του Γ. Εφραιμίδη στη Δραπετσώνα. Λένε και για ύπαρξη Λουτρών και κοντά στο Δημαρχείο Κερατσινίου.

26 Μαΐου 2003.   ΛΟΥΤΡΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

Τα γνωστότερα και μεγαλύτερα από όλα είχαν την επωνυμία ΒΑΛΚΑΝΙΑ, μα τα ξέρουμε πιο πολύ με το επίθετο του ιδιοκτήτη τους, ΛΟΥΤΡΑ ΠΑΛΑΝΤΖΙΑΝ.
Σκουριασμένη η σιδερένια επιγραφή, στηριγμένη στην ταράτσα, έδειχνε τον καιρό των εκεί επισκέψεών μου την ταυτότητα του κτηρίου που αντιστεκόταν στο χρόνο στην Ελευθερίου Βενιζέλου 100-102 (παλαιότερες αριθμήσεις του δρόμου, 97 και 117) μεταξύ της Αδριανού και Σπάρτης στο Κερατσίνι (περιοχή Ανάσταση, ΚΟΠΗ - Στρατόπεδο Συνταγματάρχου Μαγγιώρου). Επισκέφτηκα το χώρο στις 2, 3 και 6 Ιανουαρίου 1992. Τα περιγράφω όπως τα είδα και τα θυμάμαι:
Τα Λουτρά Βαλκάνια ξεχωρίζουν εγκαταλειμμένα στις μέρες μας στις πολυκατοικίες και στα κλειστά καταστήματα των επιπλώσεων Γαλάνη στην Ελευθερίου Βενιζέλου, ενός κλειστού κουρείου και κάποιου μηχανουργείου εν λειτουργία, απέναντι περίπου από την παλιά Παιδική Στέγη Κρόσφιλντ (1932, Αναπαύσεως 88). 
Ιδρυτής τους στα 1937 στάθηκε ο Αρτίν Παλαντζιάν, ένας δραστήριος Αρμένης επιχειρηματίας που τα εκμεταλλεύτηκε για μιά δεκαετία οπότε πεθαίνοντας στις 1/2/1947 κληρονομήθηκαν εξ αδιαιρέτου υπό μορφή κοινοπραξίας από τους γιους του Ονίκ και Αζάντ (από 37,5%) και τη γυναίκα του Γερανουή (το 25%).
Ο Αρτίν Παλαντζιάν (1889 - 1947) ήλθε από τη Σμύρνη με τη γυναίκα του Γερανουή (πέθανε στα 1969) και τους γιούς του Ονίκ (1915 - 1985) και Αζάντ (1918 - 1985) την περίοδο της καταστροφής.
Η οικογένειά του είχε υφαντήριο στην Αμάσεια του Πόντου και ο ίδιος μιά βιοτεχνία με κάλτσες στη Σμύρνη. Λίγο πριν τον Αύγουστο του 1922 είχε βρεθεί στην Ιταλία, να πάρει πίσω την προκαταβολή  για μιά παραγγελία κάποιας μηχανής που είχε ακυρώσει. Στην αυλή του σπιτιού τους  (κοντά στου Ψυρρή) έβαφαν, στέγνωναν τα νήματα και με το ξύλινο αργαλειό έφτιαχναν αλατζάδες (φτηνά βαμβακερά υφάσματα).
Νέα και όμορφη καθώς ήταν η Γερανουή έπιανε τα χωριά προς το Κορωπί και το Λιόπεσι και τους πουλούσε με δόσεις.

26 Μαΐου 2003. Αγίου Δημητρίου και Φωκίδος. Αριστερά κλειστά μαγαζιά με το θερινό σινεμά ΟΑΣΙΣ και στο κέντρο το εργοστάσιο υφασμάτων, όλα κατεδαφισμένα και ξανακτισμένα.

 Μέσα στην κρίση του 1929 - 30 ενοικίασε από το Μελετόπουλο τη γωνιακή οικοδομή της Αγίου Δημητρίου 49α κι εγκατέστησε ξύλινους χειροποίητους υφαντικούς ιστούς (εργαλειά). [Στο Μέγα Οδηγό Πειραιώς, 1930 - 1931, σελ. 41, αναφέρεται το υφαντήριο «Παλαντζιάν Αρτίν, Θεσμοφορίου – Κερατσινίου {Αγίου Δημητρίου και Παπαστράτου}, τηλ. 8-96. Ο Αρτίν «ήταν του Δημοτικού». Μετέφερε στους ώμους του τα υφάσματα προς την Αθήνα για να μην πληρώνει τα διαπύλια, τους φόρους δηλαδή που επιβάλλονταν στα εμπορεύματα και τα λοιπά αγαθά σε ορισμένα σημεία της πόλης και που καταργήθηκαν στα 1949.  Έστειλε τα παιδιά του να σπουδάσουν στο Λεόντειο. Έμεναν επάνω στο υφαντουργείο. Ύστερα πάνω από τα Λουτρά και τέλος στο Ψυχικό. Η Άντα κατοικούσε στη Νέα Ερυθραία]
Σύντομα τροφοδότησε τους αργαλιούς με ηλεκτρικό ρεύμα δικής του παραγωγής.
Μάλιστα πουλούσε και ρεύμα στη γύρω περιοχή τοποθετώντας ξύλινους στύλους, καλώδια, μετρητές, μέχρι που του το αγόρασε η ΠΑΟΥΕΡ με ειδικό νόμο και διευκολύνσεις.
Η επιχείρηση εξελίχτηκε σε Ανώνυμος Ελληνική Υφαντουργική Εταιρία Α. Παλαντζιάν» με κλωστήριο, βαφείο, υφαντήριο, συσκευαστήριο και παρήγε κουβέρτες ζακκάρ, μερσεριζέ, πικέ, τραπεζομάνδηλα, σερβίς και ζακκάρ, πετσέτες, ποτηρόπανα, απασχολώντας στις καλλίτερες στιγμές της περίπου 100 - 120 υπαλλήλους. Υπεύθυνος στα 1950 ήταν ο Αγκόπ Αϊβαζιάν.

18 Δεκεμβρίου 1950. Το υποκατάστημα Πειραιώς της Λαϊκής Τράπεζας βεβαιώνει την παραλαβή επιστολής του Αϊβαζιάν με φορολογικά έγγραφα.

 Στις μέρες μας, η TEXTIL A.E. Υφάσματα Λευκά Είδη Ξενοδοχειακός Εξοπλισμός έχει την έδρα της στη Φωκίδος 36 και τα γραφεία στην Αγίου Δημητρίου 49 με διευθυντή το Σέρκο Παλαντζιάν, γιο του Ονίκ.
Γύρω στα 1932 ο Αρτίν άρχισε να κατασκευάζει τα Λουτρά του (ίσως εκεί που ήταν οι γεννήτριες ρεύματος) με το σκεπτικό ότι θα ήταν εξασφαλισμένη η επιτυχία τους αφού τα τούρκικου τύπου μπάνια ήταν οικεία και απαραίτητα για τους πρόσφυγες.
Το οικόπεδο ήταν μεγάλο και στην πίσω πλευρά του έχασκε ένα πηγάδι, γνωστό μάλλον από τον καιρό της Επανάστασης.
Στο τελευταίο μου πέρασμα, στις 26 Μαΐου 2003 πολλά είχαν αλλάξει: συνεργείο καθαρισμού έκοψε τα δένδρα και τα φυτά και κλείδωσε την είσοδο. Θυμάμαι όμως καλά το εσωτερικό του και συνεχίζω την αναφορά μου:

26 Μαΐου 2003. Η περιφραγμένη είσοδος των Λουτρών.

 Από την καγκελωτή πόρτα μπαίνουμε στην ορθογώνια ανοικτή αυλή με τα απεριποίητα δένδρα και τα αναρριχώμενα στους τοίχους φυτά. Ανεβαίνουμε τις σκάλες της κυρίας εισόδου και περνάμε στην αίθουσα αναμονής. Τα πάντα διαλυμένα, σκονισμένα, σπασμένα και ριγμένα στο πάτωμα που άλλοτε έλαμπε με τα τετράγωνα διακοσμημένα πλακάκια. Τριγύρω κάδρα, σωλήνες, διακόπτες, καθρέπτες, μπουκάλια, δοχεία, έπιπλα, χαρτιά. Στους διαδρόμους χάσκουν οι πόρτες των ατομικών μπάνιων.
 Ένας οδηγεί στην εντυπωσιακή κεντρική κυκλική αίθουσα με το σιντριβάνι που δε διατηρείται γιατί όπως και τόσα άλλα μεταλλικά και μαρμάρινα εξαρτήματα έχουν διαρπαγεί. Συνολικά διέθετε 28 διαμερίσματα.
Μιά σκάλα οδηγεί στον εξώστη, στον πάνω όροφο με τα 13 υπόλοιπα δωματιάκια. Κρεβάτια ξύλινα με πλαστικό κάλυμμα παραγεμισμένα με ξερόχορτα βρίσκονται στοιβαγμένα σ’ ένα απ’ αυτά. Κάτω μιά άλλη αίθουσα χαμάμ παραμένει ψυχρή και μισοσκότεινη. Σωλήνες με καυτό νερό ζέσταιναν τα μάρμαρα ενώ καλαίσθητες γούρνες γέμιζαν με το ζεστό και κρύο.

Ιανουάριος 1992. Η αυλή με το κτήριο των μηχανών και αντλιών.

 Στο πισω μέρος του κτηρίου, σε χώρο με ξύλινο ταβάνι η τεράστια μηχανή καύσεως και οι αντλίες, είναι φτιαγμένες στο πειραιώτικο ΜΗΧΑΝΟΥΡΓΕΙΟΝ Γ. ΧΡΥΣΟΛΟΥΡΗ  Μασίνα Νο 554 (Γραβιάς 1). 
Ολόκληρη η οροφή σχηματίζει μικρούς και μεγάλους τρούλους με τρύπες διαφυγής των ατμών, σφραγισμένες οι περισσότερες. Δίπλα τους η κατοικία των ιδιοκτητών κι άλλοι βοηθητικοί χώροι.
Σκαλίζοντας στα σκουπίδια, ανάμεσα σε σωρούς εφημερίδων, εμπορικών φακέλων γεμάτους με έγγραφα - αλληλογραφία των Λουτρών αλλά και της επιχείρησης του υφαντουργείου - όλα φθαρμένα, βρεγμένα, καμμένα στις άκρες, ξεδιάλεξα κάποια χαρτιά που διαβάζοντάς τα - τα έχω στο αρχείο μου – πήρα μία ιδέα για τον τρόπο λειτουργίας τους την δεκαετία του ’60.
Η αρχική αξία της οικοδομής εκτιμήθηκε σε 140.545 δρχ. και των μηχανημάτων σε 23.040 δρχ.
Εκτός από τα απλά μπάνια (ο πατέρας μου, που πλήρωνε μιά δραχμή ή και δωρεάν καμιά φορά, μου είπε ότι οι λουόμενοι κυκλοφορούσαν σε σορτσάκια και ξυλοπάπουτσα), ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ διέθεταν και θεραπευτικά λουτρά σε μεμονωμένους πελάτες αλλά και επί συμβάσει με διάφορους οργανισμούς (συνταξιούχους Ταμείων Αλληλοβοηθείας, όπως Προσωπικού ΣΕΚ, ΣΠΑΠ, ΗΕΜ, Οίκου Ναύτου). 


«Κύριοι, έχομεν την τιμήν να προσφέρωμεν υμίν τας κάτωθι τιμάς Ιαματικών Λουτρών κατά την περίοδον 1966. Απλά θαλάσσια δρχ. 18 – Θειούχα  δρχ. 26 – Ιαματικά δρχ. 30».
Το θαλάσσιο νερό μεταφερόταν με υδροφόρες. Για την αγορά του στα 1961 ξοδεύτηκαν 13.625 δρχ. Για το σαπούνι 7.007,90 δρχ., την τζίβα (κάναβη) 2.849 δρχ., το πετρέλαιο 121.790,60 δρχ., την ύδρευση 21.204,20 δρχ. και τα ιαματικά 19.274,20 δρχ. Τα έσοδα από τα Λουτρά ήταν 492.781,30 δρχ. και από το κυλικείο 20.551,30 δρχ. «Η τζίβα έτριβε το κορμί κι ανήγανε οι πόροι» μου εξήγησαν.
 
Ιανουάριος 1992. Η στέγη των με τους τρούλους. Διακρίνονται οι κλειστές οπές διαφυγής των ατμών.

Προμήθεια θειούχων έκαναν από τον Παπαμιχαλόπουλο. Ιαματικά από το φαρμακείο του Κ. Α. Δαμβέργη στην Αθήνα. Από την Α. Ε. «Κάρολος Φιξ» πήραν μπλε και κόκκινες πορτοκαλάδες στα 1962. Από την ΗΒΗ - Παναγόπουλος Α. Ε. γκαζόζες και λεμόνια στα 1970. Η σαπωνοποιία των Σπύρου, Κώστα και Γιώργου Ζερβού, Θηβών 42 τους πούλησε 108 λευκά αρωματικά σαπούνια αξίας 353 δρχ. το Μάιο του 1972.
Υπεύθυνος διευθυντής και διαχειριστής ήταν ο Αγκόπ Μπορεξιάν.
Ο Σαρκίς Μπουρουσιάν είχε τον μπουφέ (κυλικείο).
Στο ταμείο καθόταν η κ. Γερανουή, μετά ο Αγκόπ.  Άλλοι υπάλληλοι ήταν μασέρς, καμαριέρες, τρίφτες (η κυρία Τούλα), εργάτες, καθαριστές. Λίγα ονόματα που συγκέντρωσα, Ταρμανώφ Κουρκιέν, Γιώργος Ευστρατιάδης, Χρυσάνθη Κατραμάδου, Παναγιώτα Ξένου, Τασία Μπαλή, Τζαμουτζιάν Γιεγιά, Λευτέρης Καραμολέγκος, Γιεγίς Αργυροπούλου.
- Ο Χρήστος Γραμματικόπουλος (γεν. 1899) έκανε την παρακάτω αίτηση πρόσληψης: «Διά της παρούσης μου λαμβάνω την τιμήν να παρακαλέσω υμάς όπως μου επιτρέψετε να εργασθώ δια λογαριασμόν μου εις τα λουτρά σας ως τρίφτης. Δι έκαστον λούσιμον πελάτου θέλω πληρωθεί απ’ ευθείας άνευ ουδεμίας σας αναμίξεως παρά του πελάτου μου, το ύψος δε της αμοιβής μου θέλω ρυθμίσει μόνος μου.
Δια την απασχόλησιν του δωματίου λουτρών δι έκαστον λούσιμον θα σας καταβάλω υπό τύπον ενοικίου δραχμάς μία.
Παρακαλώ δια της παρούσης μου όπως με ασφαλίσητε εις το ΙΚΑ ίνα συμπληρώσω την σύνταξίν μου και αναλαμβάνω όπως καταβάλω άπαντα τα έξοδα ενσήμων εργάτου και μσθοδοσίας. Εν Πειραιεί τη 6.11.1965
».
- Ο Μήτσουλης Γεράσιμος (γεν. 1945) απολύθηκε στις 16/10/1964 με 384 ημερομήσθια. Η πρόσληψή του είχε γίνει στις 8.10.1963.
-Έγγραφο της 6.3.1967 προς την «Ε΄ Οικονομικήν Εφορίαν Πειραιώς». Δήλωσις καταβολής τελών χαρτοσήμου απολήψεως εταίρων. Δηλούμεν υμίν ότι κατεβάλαμεν σήμερον τα ως κάτωθι ποσά εις τους κατωτέρω εταίρους:
Εις Ονίκ Παλαντζιάν          δρχ. 68.438
Εις Αζάντ Παλαντζιάν        δρχ. 68.438
Εις Γερανουί Παλαντζιάν   δρχ. 45.625
Ήτοι συνολικώς                δρχ. 182.501
Αναλογία τελών χ/μων ½ %           913
ΟΓΑ 20% επί χ/μου                        185
Καταβλητέον ποσόν                    1.098

Απόδειξη παροχής υπηρεσιών της 9 Σεπτεμβρίου 1967.

Η ζωή στα χαμάμ είναι γοητευτική, σιωπηρή, μυστηριακή, χαμηλόφωτη.
Ο καθένας έχει να διηγηθεί μιά εμπειρία του, να μιλήσει για κάποια νέα γνωριμία, να προβάλει τα συναισθήματά του. Δεν έλειπε και η ιδιαίτερη σωματική περιποίηση.. Είχαν ορισθεί άλλες μέρες επίσκεψης για τις γυναίκες και άλλες για τους άνδρες.
Η Μαρία Τσιμοπούλου (γεν. 1929) αναπολεί τον καιρό που οι μέλλουσες νύφες πήγαιναν από το πρωί στα Λουτρά με τις φιληνάδες τους (παίρνοντας πολλές φορές μαζί τους και το φαγητό του μεσημεριού) για να προετοιμαστούν ως την ώρα του γάμου.
Μετά το σχόλασμα του Σαββάτου γέμιζαν τα μπάνια με κόσμο που «πλενότανε» για  τη βραδυνή του έξοδο.
«Τα Λουτρά θα λειτουργήσουν καθ’ όλην την Μεγάλη Εβδομάδα και Πάσχα».
«ΔΗΜΟΣ ΚΕΡΑΤΣΙΝΟΥ. Γραφείον Δημάρχου. Εν Κερατσινίω τη 5 Αυγούστου 1964. Φίλε κ. Παλαντζιάν, σας παρακαλώ θερμότατα να δεχθήτε την άπορον Χρυσάνθην Ιγγλέση να κάνη δεκαπέντε λουτρά (Αιδηψού) για αρθρίτιδα με σχετικήν έκπτωσιν υπέρ του Δήμου, διότι θα πληρώνουμε εμείς αφού πάρει απόφασι το Συμβούλιον». Ευχαριστών. Ο Δήμαρχος Δημ. Μισαηλίδης».
Η «Περί μέτρων καθαριότητος και υγιεινής των Δημοσιών Λουτρών» Αστυνομική Διάταξη, χρονολογείται από τις 10.8.1954 (Διευθυντής Αστυνομίας Πειραιώς ήταν ο Σπυρίδων Πολιτόπουλος). Αποτελείται από πέντε άρθρα, που εγκρίθηκαν στις 12.4.1955: Οι ειδικές απαγορεύσεις είναι στο άρθρο 4.
Απαγορεύεται:
1) Η εις τους πελάτας παροχή κτενίου και ψήκτρας δια την κόμμωσιν και η χρήσις σπόγγων.
2) Η παροχή σάπωνος μεταχειρισμένου και κανάβεως (τζίβας) μη απολυμασμένης και μη περιτετυλιγμένης εντός χάρτου.
3) Η παροχή φαρμάκων προς αποψίλωσιν
[αποτρίχωση], μη χημικώς καθαρών.
4) Η παράδοσις προς χρήσιν εις τον πελάτην λουτήρος, προ της πλήρους καθαριότης του, επί παρουσία του πελάτου, διά ζέοντος ύδατος, σάπωνος και απολυμάνσεως δι’ αντισηπτικού υγρού.
5) Η παροχή ημισκελών σινδόνων και προσοψίων μη απολυμασμένων.
6) Το πτύειν επί του δαπέδου των λουτρών.
7) Το καπνίζειν εντός των θαλαμίσκων των λουτρών.
8)  Η χρησιμοποίησις, ως υπαλλήλου ατόμου πάσχοντος εκ δερματικών και μεταδοτικών νόσων και υπαλλήλου μη φέροντος λευκόν και καθαρόν ποδήρη χιτώνα. Οι υπάλληλοι των δημοσίων λουτρών, επί ποινή απαγορεύσεως εξασκήσεως του επαγγέλματός των και παραπομπής των εις την αρμοδίαν Διοικητικήν Αρχήν, δέον να είναι εφωδιασμένοι και διά κανονικού βιβλιαρίου υγείας, ως και οι άλλοι επαγγελματίαι.
9) Η παροχή θεραπευτικών λουτρών, άνευ ειδικής ιατρικής συνταγής.
10) Η εις υγιείς πελάτας παροχή του, δια τους εκ μεταδοτικών νοσημάτων πάχοντας, ιδιαιτέρου λουτήρος.
Επίσης ως μέτρο τάξεως και ευκοσμίας «Απαγορεύομεν εις τους λουομένους να φωνασκώσι και να άδωσι, έντος των θαλάμων. Ωσαύτως απαγορεύομεν εις τους λουομένους να εξέρχωνται των λουτρών γυμνοί ή απρεπώς ενδεδυμένοι».
Τα Λουτρά Παλαντζιάν πάντως τα πρόσεχαν, έτσι «είχαν καλό όνομα».
Στα 1965 ένα τμήμα των εγκαταστάσεών τους μισθωνόταν στην Κεντρική Υπηρεσία Διαχείρησης Εγχωρίου Παραγωγής (ΚΥΔΕΠ).
Τα Λουτρά παρέμειναν ανοιχτά καθ’ όλο το 1967 μέχρι το 1972. Φαίνεται πως έκλεισαν αμέσως μετά - είχαν ξεφύγει κάπως του σκοπού τους, εξ αιτίας της υπερβολικής τιμής του πετρελαίου και τη μείωση των πελατών αφού κάθε σπίτι πλέον διέθετε το δικό του μπάνιο - αφήνοντας πίσω μιά ιστορία χρόνων, ένα ρημαγμένο κτήριο και μιά έντονη ανάμνηση στους Πειραιώτες επισκέπτες του.
Η σιταποθήκη έφυγε επειδή γέμιζε ποντίκια που ενοχλούσαν την Παιδική Στέγη. Ναρκομανείς και περιθωριακοί πήραν θέση στα σκουπίδια και τις ακαθαρσίες των δωματίων του.
Ο Δήμος Κερατσινίου απεφάσισε γύρω στα 1986 να παρατείνει την αναγκαστική απαλλοτρίωση των Λουτρών υπέρ του ΟΣΚ για να ανεγερθεί Δημοτικό Σχολείο, όπως κι έγινε.
Το κτίσμα όμως είχε κηρυχθεί διατηρητέο και για να πληρεί τις απαιτούμενες προδιαγραφές ενός σχολείου θα πρέπει να γίνουν σημαντικές παρεμβάσεις που θα αλλοιώσουν την εμφανισή του, πράγμα που δεν επιτρέπεται. Η υπόθεση εκρεμμεί, ο χώρος συντηρείται πρόχειρα και η λύση είναι θέμα γραφειοκρατικό.
Όσο για τους απογόνους του Αρτίν Παλαντζιάν, η νύφη του Άντα (σύζυγος του Ονίκ) είναι ευτυχής με τα τέσσαρα παιδία και τα δέκα εγγόνια της. Ο Αζάντ δεν είχε παντρευτεί.   
Το κτήριο της οδού Αγίου Δημητρίου και Φωκίδος κατεδαφίστηκε στα 2007. Στη θέση του αναγέρθηκε μια καινούργια οικοδομή που μαζί με την απέναντι άλλαξε την όψη της περιοχής.

Πρώτη δημοσίευση με τον τίτλο: «Λουτρά Βαλκάνια. Χαμάμ - Ιαματικά στην Ανάσταση Πειραιά» στο περιοδικό ΖΗΝΩΝ. Τεύχος 148. Απρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 1993. Σελ. 20 - 21.
Δεύτερη δημοσίευση: Εφημερίδα «Πειραϊκή Πολιτεία», Πέμπτη 17 Σεπτεμβρίου 1998, σελ. 15.
Τρίτη δημοσίευση με τίτλο: Τα λουτρά «Βαλκάνια» ή «Παλαντζιάν» στο Κερατσίνι. Περιοδικό «Πειραϊκά». Εξαμηνιαίο περιοδικό για την Τοπική Ιστορία και την Ιστορία των Επιχειρήσεων. Τόμος 2. Ιούνιος - Δεκέμβριος 2003. Σελίδες 78 - 83. Εκεί είχα βάλει τις παρακάτω ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ (στη σελ. 83):
Η σχετική με τα Λουτρά Βαλκάνια αρθρογραφία είναι ελάχιστη και δυστυχώς με σημαντικά λάθη, ιδίως σ’ ό,τι αφορά στην οικογένεια του Παλαντζιάν. Η παραπάνω μελέτη είναι πρωτότυπη και στηρίζεται στην προσωπική μου έρευνα, σε αξιόπιστα έγγραφα, στην προφορική μαρτυρία της Άντας Παλαντζιάν και της Μαρίας Τσιμοπούλου, μετά από υπόδειξη των φίλων Θεόφιλου Καστανίδη και Μάγδας Κισσιώτου αντίστοιχα, τους οποίους και ευχαριστώ θερμά.
Ξέχωρα χαιρετίζω το Βασίλη Πισιμίση για την παραχώρηση προς δημοσίευση εδώ, εκτός των δικών μου, εντύπων από το αρχείο του.

Το χειρόγραφο έστειλα με
FAX στις 9.6.2003. Από το κείμενο που είχε δοθεί έχουν αφαιρεθεί παράγραφοι λόγω έλλειψης χώρου. Εδώ δημοσιεύεται σε πλήρη μορφή και με δικό μου υλικό. ΤΑ ΠΕΙΡΑΪΚΑ  παρουσιάστηκαν την Τετάρτη 31 Μαρτίου 2004 στο Δικηγορικό Σύλλογο Πειραιώς. Εκεί γνώρισα μέλη της οικογενείας Παλαντζιάν, ειδικά τον Αρτίν, γιο του Ονίκ. Ασχολιόταν με την παραγωγή υφασμάτων. Έδρα στην οδό Γκινοσάτη 87 στη Μεταμόρφωση. Το υφαντήριο, στην οδό Λαυρίου 39, Αθήνα]. Μεταφορά εδώ, 17 Δεκεμβρίου 2011.


Ο λογοτέχνης Άγγελος Βογάσαρης.




                                              Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Πιστός στην πειραϊκή παράδοση που θέλει το λογοτέχνη να είναι ειλικρινά ο εαυτός του, ευγενής, σεμνός, ευθύς, έξω από τα κυκλώματα, να κουβαλά ένα ανήσυχο πνεύμα που να το εκτονώνει συγγραφικά σε πεζό - ποιητικό λόγο και ν’ ανακατεύεται ενεργά με τα κοινά, ο Άγγελος Βογάσαρης συγκέντρωνε τα παραπάνω και παράλληλα υπήρξε φιλόλογος, ποιητής, δοκιμιογράφος, διηγηματογράφος, θεατρικός συγγραφέας κι άλλα πολλά, που για να τ’ ανακαλύψεις θα έπρεπε να τον είχες ζήσεις από κοντά και να ήσουν ενταγμένος στο καθημερινό του περιβάλλον.  
Ο Άγγελος - Ευτύχιος Βογάσαρης, Πειραιώτης «γέννημα - θρέμμα», γεννήθηκε στα 1923. Είλκε την καταγωγή του από παλιά ιστορική οικογένεια της Πελοποννήσου (Δημητσάνα).
Ο πατέρας του Γεώργιος Βογάσαρης (καταγόταν από την Ηλεία) εγκαταστάθηκε νεότατος στον Πειραιά κι εργάστηκε ως ανώτερος υπάλληλος στην Ιονική Τράπεζα. Η μητέρα του Χαρίκλεια το γένος Ανδρέα Σούλη ήταν αδελφή του Άγγελου Σούλη, παλιού ιδιοκτήτη και διευθυντή της εφημερίδας ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ (1914 και 1916 - 23).
Αποφοίτησε το λύκειο «Ελληνισμός» του Κυριάκου Σταυριανού (πλατεία Τερψιθέας).
Σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, συνέχισε στη γερμανική Ακαδημία του Μονάχου κι έκανε μαθήματα GERMANISTIK (ειδικός κλάδος για τη γερμανική λογοτεχνία) στο γερμανικό Ινστιτούτο του Βερολίνου. Πέρα από τα γερμανικά σπούδασε και γνώριζε αγγλικά και γαλλικά.
Έγινε διευθυντής στο Γυμνάσιο του Πειραϊκού Συνδέσμου, μετεκπαιδεύτηκε στο Βέλγιο και Γερμανία σε θέματα Κοινής Αγοράς κι επί σειρά ετών διηύθυνε την Υπηρεσία Κοινής Αγοράς και Προώθησης Εργασιών της Ιονικής  και Λαϊκής Τράπεζας. Δίδαξε στην Ιόνιο Σχολή της Φιλοθέης (Λ. Ακρίτα 8) και στο Νυκτερινό του Πειραϊκού (Πρότυπο).
Από τα νεανικά του χρόνια εκδηλώθηκε το ενδιαφέρον του για τα γράμματα.
Πολλά από τα ποιήματά του δημοσιεύτηκαν σ’ έντυπα της εποχής. Αργότερα και έως τα τελευταία χρόνια της ζωής του συνεργάστηκε με εφημερίδες και περιοδικά, έδωσε διαλέξεις για τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις (επισκέφτηκε πολλές χώρες), έκανε παρουσιάσεις βιβλίων και κριτικές τους, μίλησε σε ραδιοφωνικές εκπομπές και στην τηλεόραση, έλαβε μέρος σε διεθνή λογοτεχνικά συνέδρια και διατέλεσε μέλος πολλών πνευματικών συλλόγων. 
Για το ραδιόφωνο της ΕΙΡΤ έγραψε αρκετά έργα (όπως Τζωρτζ Γκέρσουϊν, Ταξίδι στο Τίλζιτ, Φρειδερίκος Σοπέν) που σκηνοθέτησαν ο Μάριος Πλωρίτης, ο Μήτσος Λυγίζος, ο Φρίξος Ηλιάδης κ.ά. τα οποία ερμήνευσαν με τις φωνές τους γνωστοί ηθοποιοί (Κατσέλη, Τζόγιας, Ξενίδης, Κωστόπουλος...). Απομακρύνθηκε με τον ερχομό της χούντας.
Από το 1969 χρημάτισε τακτικό μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών, που τον τίμησε στις 20-1-1986 (στο θέατρο Κώστα Πρέκα) και στις 16-3-1998 (στο θέατρο Κάτω από τη Γέφυρα).
Το 1987 έγινε γενικός γραμματέας της Εταιρίας Γραμμάτων και Τεχνών Πειραιά κι εκλεγόταν συνεχώς πρόεδρός της από το 1989 (εκτός από τη διετία 1994-96 που ήταν ο Αλέκος Χρυσοστομίδης) μέχρι που ανέλαβε ο Παναγιώτης Χαρλαύτης.
[Η Εταιρία ιδρύθηκε στα 1977. Τα ιδρυτικά της μέλη αποτελούνταν από τους παρακάτω Πειραιώτες: Γιάννης Αποστολόπουλος, Νικηφόρος Βρεττάκος, Κωστής Βρεττάκος, Λάμπης Βολανάκης, Γιώργος Βουλόδημος, Λάμπρος Βουτέρης, Στέλιος Γεράνης, Θέμης Γαλανός, Γιάννος Γεωργιάδης, Ιάσων Γιαννουλάκης, Διονύσης Γρηγοράτος, Κώστας Γαρίδης, Νίκος Δάνδης, Σταύρος Θανόπουλος, Κώστας Θεοφάνους, Πίτσα Καπιτσινέα, Κατερίνα Καραγιάννη, Μιχάλης Κάσσης, Πάνος Κατράκης, Κώστας Κατσαφανάς, Γιάννης Κοντούλης, Θεόδωρος Λιαρούτσος, Δημήτρης Λιάτσος, Γιάννης Μαντούβαλος, Βασίλης Μπουγιουκλάκης, Κώστας Μυλωνάς, Φάνης Μούλιος, Γκίκας Μπινιάρης, Στέλιος Μπινιάρης, Τότα Μοντάνου, Πέτρος Νεφέλης, Μιχάλης Νικολινάκος, Νάσος Νικολόπουλος, Γιώργος Παπαλεονάρδος, Μαρία Παπαλεονάρδου, Γιώργος Πολιτάρχης, Κώστας Ροδιτάκης, Χριστόφορος Σκλαβενίτης, Μάνος Σοφιανός, Άννα Βανιώ Τριανταφύλλου, Γεάσιμος Τσάκαλος, Παναγιώτης Τσουτάκος, Χρήστος Φωτίου, Εύη Ψάλτη, Αλέκος Χρυσοστομίδης]
Τα γραφεία της Εταιρίας μεταφέρθηκαν μόνιμα στον Πύργο του Πειραιά (παραχωρήθηκαν από το Δήμο), ισόγειο, Ιπποκράτους 2.
Το όνομα του Άγγελου Βογάσαρη βρίσκεται ήδη καταχωρημένο σε πολλές εγκυκλοπαίδειες, βιογραφίες συγγραφέων και οδηγών Who is Who. Για το έργο του έγραψαν ευμενείς κριτικές Ακαδημαϊκοί, καθηγητές Πανεπιστημίων, λογοτέχνες, δημοσιογράφοι και βιβλιοκριτικοί. Στα 1993 το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών της Βοστώνης τον εξέλεξε μεταξύ λίγων προσωπικοτήτων ως «The man of the year 1993», «Ανδρα της χρονιάς».
 Απέσπασε επίσης τιμητικές διακρίσεις από το Καίμπριτζ, τους Λάϊονς Ευρώπης, τον Πειραϊκό Σύνδεσμο και την Εταιρία Γραμμάτων και Τεχνών Πειραιά...
Η πρώτη του ποιητική συλλογή που εκδόθηκε σε βιβλίο ήταν Η ΧΑΥΝΩΣΗ. Ακολούθησε Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ, κριτική και ψυχολογική βιογραφία, Πειραιάς 1957.
ΕΝΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΜΙΑ ΖΩΗ, ΕΝΑΣ ΘΑΝΑΤΟΣ, Κώστας Καριωτάκης, κριτική και ψυχολογική βιογραφία, Αθήνα 1968 (Β΄ έκδοση, Βάκων, 1969).
ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ, ο ποιητής της αρετής, της φιλοπατρίας, της ελευθερίας, μελέτη - διάλεξη, Βάκων, 1970.
ΣΟΛΩΜΟΣ ΚΑΙ ΛΕΥΤΕΡΙΑ, μελέτη, Δωδώνη, 1972.
ΜΕ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΑΝΕΜΟΥ ΟΚΤΩ - ΔΕΚΑ ΜΠΩΦΟΡ, θέμα για μυθιστόρημα, Δωδώνη, 1974.
ΣΙΩΠΗ...ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΣΙΩΠΗ, ποιητική σύνθεση για τα 40 χρόνια από το θάνατο του ποιητή Φρεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, Δωδώνη, 1977 (τα δύο παραπάνω είχαν απαγορευτεί από τη λογοκρισία της επταετίας).
ΝΙΚΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ, σπουδή πάνω στη ζωή και το έργο του ποιητή, Σαμουράι, 1979.
ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΟΥ ΤΣΕ ΓΚΕΒΑΡΑ, δύο αφηγήματα, Ρυθμός, 1982. ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΜΠΟΜΠΥ ΣΑΝΤΣ, ΠΟΥ ΠΕΘΑΝΕ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΤΟΥ ΜΑΙΗΖ, ΠΟΛΕΜΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΡΑ, ποιητική σύνθεση, Δωδώνη, 1984.
ΠΩΛ ΝΟΡ (ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ), μελέτη πάνω στη ζωή και το έργο του, Δωδώνη, 1985.
Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΗΣ ΝΥΧΤΑΣ ΤΟΥ ΧΑΡΗ ΣΤΗΝ ΟΔΟ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ, μεγάλο αφήγημα, Δωδώνη, 1988.
Ο ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΟΡΓΗΣ ΚΑΙ ΜΟΝΑΞΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ «ΑΛΦΑ» (Τέσσερις ακριβώς βαθιά χαράματα), ποίηση, Δωδώνη 1992. Ο θεατρικός αυτός μονόλογος παρουσιάστηκε στο θέατρο Βεργή σε σκηνοθεσία Κώστα Πρέκα.
Η ΑΓΑΠΗ ΤΗΣ ΜΑΪΜΟΥΣ, σύγχρονη τραγωδία, θεατρικό έργο, Δωδώνη, 1995, παίχτηκε δύο περιόδους, άνοιξη 1990 και από 2 Νοεμβρίου 1990 στο θέατρο «Πύλη» της λεωφόρου Αμαλίας από το θίασο της Αλίκης Πωλ Νορ, κόρης της Κυβέλης και αδελφής της Μιράντας Μυράτ.
ΤΙ ΚΡΙΜΑ, μονόλογος απολογίας και ενοχής, ποίηση, Δωδώνη, 1998. Στα τελευταία βιβλία του περιλαμβάνονται επιλεγμένα αποσπάσματα από κρίσεις και γνώμες για το έργο του.
Τα άλλα δύο θεατρικά του, άπαιχτα ακόμα, είναι Η ΟΡΓΗ ΚΑΙ Η ΑΗΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΑΛΦΑ (τραγική κωμωδία) και Η ΣΤΑΡ.
Έτοιμα για έκδοση είχε τα βιβλία ΣΤΗ ΓΗ ΤΗΣ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑΣ, ένα λυρικό οδοιπορικό και η ΣΠΟΥΔΗ ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΛΑΜΠΡΟΥ ΠΟΡΦΥΡΑ. Πολλά από τα παραπάνω έχω στη βιβλιοθήκη μου με αφιερώσεις του.
Ο Άγγελος Βογάσαρης δε έδειχνε, ήταν ένας ζωντανός και διαρκώς ανανεούμενος πνευματικός άνθρωπος. «Χαρά μου και τιμή μου να είμαι κοντά στους νέους ανθρώπους όχι σ’ αυτούς που αρχίζουν και σαπίζουν».
Όσο για τα πολιτιστικά τεκτενόμενα στην πόλη μας, έλεγε: «δε νομίζω να έχουνε πέσει τόσο κάτω. Έγιναν τόσα πράγματα τα τελευταία χρόνια...».
Πράγματα στα οποία και ο ίδιος συνέβαλε με την παρουσία του.
Πέθανε στις 27.4.2006.

[Τη συνέντευξη για τη συλλογή στοιχείων για το άρθρο μου έκανα στο σπίτι του, οδός Αριστοτέλους, το Σάββατο 9.1.1999. Τον γνώριζα από χρόνια, έτσι μου ήταν εύκολο να συζητήσω μαζί του όχι μονο για τη ζωή του, αλλά και για πολλά άλλα κοινά πειραϊκά θέματα..]
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη 14 Ιανουαρίου 1999, σελ. 14.                   Μεταφορά εδώ με συμπληρώσεις, 23 Φεβρουαρίου 2012.


Δευτέρα 17 Ιουνίου 2013

Ηετιώνεια - Καστράκι.


                                                                                            Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.
 
Ο αρχαιολογικός χώρος της Ηετιώνειας μετά το τέλος των χωματουργικών εργασιών.
 
 Αργά το απόγευμα της Τετάρτης 13 Μαΐου 1998, τα περισσότερα από τα μέλη του σωματείου «Οι φίλοι του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιά» - μεταξύ των οποίων κι εγώ - έζησαν μια ξεχωριστή εμπειρία.
Μετά τη σύντομη επίσημη πρώτη γενική συνέλευση που έγινε στην κλειστή ακόμα για το κοινό αίθουσα του ταφικού μνημείου της Καλλιθέας, ένα πούλμαν μας μετέφερε στη Δραπετσώνα, στο Καστράκι, για να δούμε από κοντά τα λείψανα των τειχών και των δύο κυκλικών πύργων της Ηετιώνειας, που επιτέλους γινόταν η αποκατάστασή τους, όσον αυτό ήταν εφικτό. 
Ηετιώνεια λεγόταν στην αρχαιότητα ολόκληρη η ξηρά που προσδιόριζε από τα δυτικά τον κεντρικό λιμένα του Πειραιά, όπου σήμερα οι εγκαταστάσεις του ΟΛΠ (γραφεία, αποθήκες, σιλό, δεξαμενές) και του σταθμού των τρένων του ΟΣΕ (παλαιότερα λεγόταν Σταθμός Λαρίσης) προς τον Άγιο Διονύσιο.          
 Η άκρη της σχηματίζει μια μικρή γλώσσα γης σα χερσόνησο, αφού μπροστά βρέχεται από τον κεντρικό λιμένα και πίσω από τον παλαιότερα γνωστό «όρμο της Κρομμυδαρούς».
«Χηλή γαρ έστι του Πειραιώς η Ηετίωνεια και παρ’ αυτήν ευθύς ο είσπλους έστιν» (γιατί η Ηετιώνεια είναι μώλος του Πειραιά και δίπλα της είναι ίσια η είσοδος των πλοίων) Θουκυδίδης Η΄ 90.
Ο Ηετίων υπήρξε ο επώνυμος ήρωας του τόπου. Όπως ο Σήραγγος, ο Μούνυχος, ο Φρέαττος, ο Φάληρος, ο Κάνθαρος, ο Ακταίος, ο Σχοίνος, ο Ακρατοπότης, ο Αμφιάρραος έτσι κι αυτός - αν φυσικά υπήρξε και δεν είναι κάποια αυθαίρετη ερμηνεία - προσδιορίζει ένα σκοτεινό πρόσωπο που έζησε στην αυγή της πειραϊκής ιστορίας.                                                                                            
Στα βραχώδη υψώματα της Ηετιώνειας κτίστηκε ένα μέρος των τειχών τα οποία έκλειναν από στεριά την πόλη και τα λιμάνια της. Η θέα από το χαμηλό λοφίσκο των 16,7 μέτρων αν και εμποδίζεται από τα σύγχρονα οικοδομήματα της πόλης και τα πλοία είναι πανοραμική, πόσο μάλλον στο παρελθόν που κυριαρχούσε το φυσικό περιβάλλον. 
Στο βάθος φαίνεται ακόμα ο Λυκαβηττός ενώ μπροστά μας ξεκαθαρίζουν οι κορυφογραμμές του Υμηττού και του Αιγάλεω, οι λόφοι του Καραβά, του Βώκου, της Καστέλλας, της Πειραϊκής Ακτής. Οι στρατιώτες που φρουρούσαν την Ηετιώνεια θα είχαν απεριόριστη ορατότητα για άμεση επόπτευση της περιοχής.                
Κανένα αρχαίο κείμενο δεν μας κατατοπίζει χρονικά για τις διάφορες φάσεις ανέγερσης των τειχών και τις απανωτές επισκευές ή επεκτάσεις τους. Αποσπασματικά μόνο γίνονται αναφορές για την έναρξη κάποιων εργασιών. Βρέθηκαν μάλιστα και μερικές κακότεχνα χαραγμένες επιγραφές που είχαν προστεθεί αργότερα σε άλλο τμήμα τους μαζί με υλικά σε δεύτερη χρήση.
Τα ίχνη τους αποτυπώθηκαν σε πολλούς χάρτες του 19ου αιώνα ενώ μας έχουν παραδωθεί ωραία σχέδια των κυκλικών πύργων. Οι φωτογραφίες του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών είναι οι πλέον ενδεικτικές πριν την εγκατάλειψη του χώρου για πολλές δεκαετίες οπότε και σκεπάστηκαν οι αρχαίοι ογκόλιθοι με μπάζα και σκουπίδια.

Ερείπια της πύλης του αρχαίου τείχους στο Καστράκι. Παλιά φωτογραφία από το Αρχείο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών.

Τα τείχη άρχισαν να ορθώνονται επί Θεμιστοκλή τον Ε΄αιώνα π.Χ. (493 και 478/77). Ο πολύ δυτικός βραχίονας του τείχους της Κρομμυδαρούς προφύλαζε τον όρμο και λόγω της κλίσης του εδάφους (ανέβαινε μέχρι την κορυφή του λόφου και στρεφόταν προς ΒΑ) είχε κτιστεί κατά το ακανόνιστο πολυγωνικό σύστημα με συμπαγείς λαξευμένους βράχους.
Απ’ αυτόν δε σώζεται σχεδόν τίποτα επειδή αχρηστεύτηκε νωρίς, όταν στα 411/10 π.Χ. οι Τετρακόσιοι των Αθηνών επέκτειναν το τείχος μέχρι το ακραίο σημείο της χερσονήσου. «Χτιζόταν δε με τέτοιο τρόπο ώστε στον πύργο της εισόδου του λιμανιού να τελείωνε και το παλιό τείχος που ερχόταν μέσα από τη στεριά και το καινούργιο το εσωτερικό που φτιαχνόταν από τη μεριά της θάλασσας».
Έτσι με τους δύο πύργους, ένα στην Ηετιώνεια και ένα στο Άλκιμο προφυλαγόταν καλύτερα η στενή διάβαση του πειραιώτικου λιμένα. Εκεί στα τείχη της Ηετιώνειας οικοδόμησαν την Μεγίστη Στοά για την αποθήκευση των εισηγμένων σιτηρών, ακριβώς αντίστοιχα με τα κτήρια των σιλό των ημερών μας.                                     
Την πλήρη μορφή των οχυρώσεων έδωσε ο Κόνων που τις ξανάχτισε στα 393 π.Χ. Το νέο τείχος κατασκευάστηκε από δύο σειρές λαξευμένων λίθων γεμισμένες στη μέση με χαλίκια. Οι πύλες της Ηετιώνειας ανοίγονταν εκεί, η προσθήκη όμως των δύο κυκλικών πύργων έγινε αργότερα, ίσως στα μακεδονικά χρόνια.
Κάπου κοντά βρισκόταν και ο μικρός ναός της Αφροδίτης, το λεγόμενο Αφροδίσιον. Ένα τείχος κατευθυνόταν δεξιά, έμπαινε στη θάλασσα κι ανέβαινε στην πλατεία Καραϊσκάκη (Ακτή Τσελέπη): τα νερά τότε ήταν πολύ ρηχά και σχημάτιζαν τον ίσως ονομαζόμενο Κωφό λιμένα (λιμένα Αλών, η σύγχρονη τοποθέτηση των αρχαίων τοπωνυμίων είναι κάπως επισφαλής) με τους νοσηρούς βάλτους του Αλιπέδου.
Για να περάσει απέναντι είχαν μπαζώσει τα σημεία της διαδρομής του με πέτρες και χώματα, απ’ όπου και η ονομασία «διά μέσου χώμα».
Μέχρι το 1988 που η Γαλλική αποστολή εκπόνησε το σχέδιο των τειχών της, ο καταχωμένος με επιχωματώσεις λόφος για τη χρήση του ΟΛΠ είχε θεωρηθεί από τους αρχαιολόγους ως χαμένη για την έρευνα υπόθεση. Στα 1997, όταν γίνονταν έργα διάνοιξης της λεωφόρου προς το Σχιστό εμφανίστηκε η συνέχεια του βόρειου τείχους και ξεκίνησαν ανασκαφές από συνεργείο εργατών με επίβλεψη αρχαιολόγου. Κατεδαφίστηκε η παλιά περίφραξη και κτίστηκε το νέο λίθινο τοιχίο.
 
Σχέδιο με την αναπαράσταση των κυκλικών πύργων της Ηετιώνειας. 

Δίπλα και βόρεια από εκείνο το τείχος της Ηετιώνειας αποκαλύφτηκε η άνυδρη (δεν καλυπτόταν με νερό) τάφρος που εμπόδιζε το πλησίασμα πολιορκητικών μηχανών. Με το καθάρισμα του χώρου φάνηκαν θεμέλια κατοικιών, τάφοι, λατομεία για την επί τόπου εξόρυξη του οικοδομικού υλικού, επιτύμβια και διάφορα πέτρινα ή μαρμάρινα μέλη.
Το Καστράκι ανήκει στο Δήμο Δραπετσώνας. Αναπλάστηκε στα χρόνια 1997 - 98 / 2000 - 01 με έξοδα του ΟΛΠ.
Τα εγκαίνια της αναστήλωσης του αρχαίου μνημειακού χώρου έγιναν την 1η Οκτωβρίου 2001. Η εκδήλωση, οργανωμένη από το σύλλογο «Φίλοι του Μουσείου», την «Πειραιώς Πολιτεία» και το Δήμο Δραπετσώνας συνοδεύτηκε με συναυλία καλλιτεχνών. Παρών ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης με τη λαϊκή ορχήστρα του, πήραν μέρος και τραγούδησαν οι Χρήστος Λεοντής, Νίκος Ξυδάκης, Δημήτρης Παπαδημητρίου, Αρλέτα, Λάκης Χαλκιάς, Ηλίας Κλωναρίδης, Γεράσιμος Ανδρεατος, Φωτεινή Δάρα, η χορωδία του Πειραϊκού Συνδέσμου.  
Με την ευκαιρία αυτή αργότερα, οι Φίλοι του Μουσείου εξέδωσαν το βιβλίο του
Γεωργίου Σταϊνχάουερ «Η οχύρωση και η πύλη της Ηετιώνειας», Πειραιάς 2003.
Η παρουσίασή του έγινε στον Πειραϊκό Σύνδεσμο την Κυριακή το μεσημέρι, 17 Απριλίου 2005. 
Επανακυκλοφόρησε στα 2010.  
Σαν ενιαία έκταση το Καστράκι αποτελεί μιά ευχάριστη πινελιά μέσα στο τόσο γκρίζο που βάψαμε την πόλη μας.    Η όλη εικόνα όμως θα πρέπει σύντομα να ολοκληρωθεί με περαιτέρω εργασίες εξωραϊσμού (περισσότερο πράσινο!) ώστε να γίνει και να λειτουργήσει επιτέλους ως Αρχαιολογικό Πάρκο, όπως έχει προταθεί εδώ και κάμποσα χρόνια. 

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία,
Πέμπτη 21 Μαΐου 1998, σελ. 15. Αντιγραφή εδώ με συμπληρώσεις, 4 Δεκεμβρίου 2011.             

Σάββατο 15 Ιουνίου 2013

Οι καρτ ποστάλ του Πειραιά και οι εκδότες τους.


                                   
                                                                                       Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.
 
Έκδοσις ΑΤΤΑΛΟΣ, Β. ΓΟΥΔΗ. Σ.20– ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ - Μερική άποψις από αέρος (Ακτή Κανάρη)

 «Εμείς οι Πειραιώτες είναι αλήθεια δύσκολα μπορούμε να ξεχάσουμε ορισμένα πράγματα. Για μας το Τουρκολίμανο, το Πασαλιμάνι, η Καστέλλα, η Φρεατύδα είναι τρόπον τινά η ίδια η ζωή μας. Εις τον αγαπητόν φίλο Μάκη εις ανάμνησιν της φιλίας μας. Τάκης Τρέκκας».
Το παραπάνω μήνυμα σε μια ασπρόμαυρη καρτ ποστάλ τα λέει όλα.
Από τότε που εξελίχθηκαν και διαδόθηκαν οι κάρτες, τα γνωστά μας ταχυδρομικά δελτάρια ως μέσον αλληλογραφίας γεμάτο συναίσθημα μεταξύ φιλικών, οικογενειακών και αγαπημένων προσώπων, ή απλά για τυπικούς λόγους, να βγάλουμε τις επαγγελματικές και κοινωνικές μας υποχρεώσεις, έχουμε και στην Ελλάδα τις πρώτες φωτογραφικές απεικονίσεις επιλεγμένων τμημάτων πόλεων με τα λιμάνια, τους δρόμους, τα κτήρια, τα μνημεία τους και μέσα σε αυτές και του πειραϊκού χώρου.
Από τα σπάνια και ακριβοπληρωμένα σήμερα αντίγραφά τους αναπολούμε και συγκρίνουμε για το πώς ήταν και πώς άλλαξε η πόλη μας από εκείνα τα χρόνια. Αντλώντας στοιχεία από το προσωπικό μου αρχείο και μόνο, μην έχοντας υπ’ όψη μου άλλη παρόμοια μελέτη, φέρνω νοερά μπροστά σας τις πιο παλιές κάρτες των αρχών του 20ου αιώνα με την ένδειξη στο πίσω μέρος τους «Ελλάς - Επιστολικόν Δελτάριον», άλλες των Αθηναίων εκδοτών Πάλλη και Κοτζιά με τίτλους στα ελληνικά και γαλλικά «Ελλάς - Επιστολικόν Δελτάριον - Παγκόσμιος Ταχυδρομικός Σύνδεσμος». Για παράδειγμα, ο αριθμός 105, Πανόραμα Πειραιώς, ο 159 Δημαρχείον.
 
Α/φοί Ασημακόπουλοι: GRE 181. PIREUS

Οι Συριανοί Καλουτάς και Τσιροπινάς τύπωσαν κι άχρωμες φωτογραφίες με περιθώρια σαν κορνίζα.           [37, Πειραιεύς Δημοτικόν Θέατρον - 38, Πειραιεύς Παραλία - 59, Πειραιεύς]. Σύμφωνα με αγγελία στο κατάστημά του Πειραιώτη Γ. Ν. Αλεξάκη, που είχε το βιβλιοχαρτοπωλείο του στην οδό Κολοκοτρώνη «υπό την μεγάλη οικίαν Παπαγεωργακοπούλου» πίσω από την παλιά Ράλλειο, μπορούσες να βρεις κατά χιλιάδες τα εικονογραφημένα δελτάρια. Τύπωσε όμως και ο ίδιος πολλά με πειραϊκά θέματα. Ένα από αυτά, ταχυδρομημένο με ημερομηνία αποστολής 30.6.1917 παριστάνει έγχρωμη τη συνοικία Βρυώνη. Κάποιες κάρτες κυκλοφόρησαν στις χρονιές 1916-17 με περιεχόμενο την παρουσία των πολεμικών πλοίων κατοχής (Νοεμβριανά) στα γύρω λιμάνια.
Μιά άποψη του Πειραιά, η οδός Μιαούλη (Εθνικής Αντιστάσεως), εξέδωσε ο Γ. Ν. Γεωργιάδης στο χαρτοπωλείο ΚΟΣΜΟΣ της Καβάλας, η φωτογραφία όμως είναι αντιγραφή αυτής του Πειραιώτη Α. Γαζιάδη. Συναντάμε επίσης δελτάρια των εκδόσεων Kogevinas και Παύλου Γιακουμόπουλου.

ΔΕΛΤΑ. 619. ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ.  Άποψις του Κέντρου

 Με το πέρασμα των χρόνων κυριαρχούν οι εκδόσεις ΔΕΛΤΑ με την παρακάτω σειρά κατάταξης:                            
47 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Φρεατύς
50 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ.  Όρμος Κουμουνδούρου 
61 Ν. ΦΑΛΗΡΟΝ. Ακταίον
89 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Δημαρχείον
91 Ν. ΦΑΛΗΡΟΝ. Άποψις Καστέλλας
92 Ν. ΦΑΛΗΡΟΝ. Εξέδρα
95 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Τελετή του Σταυρού
97 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Τελετή του Σταυρού
99 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ.  Άποψις Λιμένος
101 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Ακτή Μιαούλη
103 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Ακτή Ποσειδώνος
357 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Εις τον λιμένα
358 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Εις τον λιμένα.
359 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Προκυμαία
360 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Προκυμαία
403 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Πασαλιμάνι
404 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Άποψις προς Προφήτη Ηλία.
406 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Το Δημοτικόν Θέατρον
407 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Το Δημοτικόν Θέατρον
413 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Από Καστέλλαν προς Παλ. Φάληρον
611 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Τουρκολίμανον
612 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Τουρκολίμανον προς Π. Φάληρον   
613 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Άποψις εκ Καστέλλας προς Ν. Φάληρον  
614 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Αβέρωφ και Κιλκίς εις όρμον Ν. Φαλήρου
615 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Πασαλιμάνι
616 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ.  Άποψις προς Πασαλιμάνι. 
617 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Μερική άποψις του λιμένος 
618 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Το Δημαρχείον
619 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ.  Άποψις του Κέντρου
750 Ν. ΦΑΛΗΡΟΝ. Η Εξέδρα
751 ΝΕΟΝ ΦΑΛΗΡΟΝ. Η παραλία
752 ΝΕΟΝ ΦΑΛΗΡΟΝ. Τα λουτρά και άποψις Καστέλλας
753 ΝΕΟΝ ΦΑΛΗΡΟΝ. Γενική άποψις
755 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Το Δημοτικόν Θέατρον        
1171 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Μια άποψις στο Πασαλιμάνι
1172 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Το Δημοτικόν Θέατρον
1173 Νέον Φάληρον και άποψις Καστέλλας
1174 Νέον Φάληρον. Περίπατος στην παραλία
1178 Νέον Φάληρον. Τα θαλάσσια λουτρά

 Πιο πρόσφατα έχουμε τις ανανεωμένες εκδόσεις  ΔΕΛΤΑ (Εμμανουήλ Διακάκης και Υιός, Απελλού 4, Αθήνα), ασπρόμαυρες με διατρήσεις ζιγκ ζαγκ στις άκρες κι αργότερα έγχρωμες.

Ν. Στουρνάρας. W731. ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Δειλινό στο Πασαλιμάνι.

Ο Στουρνάρας (Βουλής 22α) μεταξύ άλλων μας δείχνει ένα ωραίο δειλινό στο Πασαλιμάνι (W731), και ο φωτο. ΝΙΚ. αριθμεί τις κάρτες της συλλογής μου 3,6,7.
Από τη δεκαετία του ’60 βλέπουμε τις έγχρωμες κάρτες των εκδόσεων Kruger, μετά Kruger - Β. Ησαΐας, Ευπόλιδος 12, Βεν. Ησαΐας & Σία Ο.Ε. και τέλος Αφοί Ησαΐα ΕΠΕ, Κρέμου 5.
Άλλες καρτ ποστάλ που πουλήθηκαν στα περίπτερα έβγαλαν οι Αφοί Ασημακόπουλοι (Λυκούργου 14-16 στην Αθήνα, μετά στη Σταδίου 49), οι εκδόσεις Ιωάννης Ψαραδάκης στις Τζιτζιφιές που τύπωσε ο Γερ. Λουκάτος (ο Λουκάτος εξέδωσε και μόνος του κάρτες), ο Νίκος Κορπέτης, οι Αφοί Κουβέλη, ο εκδοτικός οίκος ΣΑΜ Ο.Ε. και οι εκδόσεις Άτταλος του Β. Γουδή (Γ. Σταύρου 8, μετά Κλεισθένους 15 στην Αθήνα, υπάρχουν και κυκλικές κάρτες του).
 
A. HASSID S.A., 164. – ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ - Τουρκολίμανο.

 Μιά εικόνα του Τουρκολίμανου, αριθμός 164 του A. Hassid S.A., Πραξιτέλους 39, Αθήνα, θυμίζει περισσότερο νησιώτικο παραθαλάσσιο τοπίο.
Θέση στις πειραϊκές κάρτες έχουν κι ο Μιχάλης Τουμπής Α.Ε. (Κεραμεικού 63, Βουτάδων 34, Λεωφόρος Βουλιαγμένης 519, έχω κι ένα πολύπτυχο μικρών διαστάσεων με 12 έγχρωμες φωτογραφίες), ο Σωτήρης Τουμπής (Κορρίνης 3), η Greco card ltd, η  SAM Ο.Ε. (Σίφνου 3, Αθήνα), οι ΑΦΟΙ ΚΟΥΒΕΛΗ (Περικλέους 24-26 Αθήνα).
Αρκετές κάρτες του ΔΕΛΤΑ και του Μ. Τουμπή μοίρασε επί επταετίας ο Σκυλίτσης για προπαγανδιστικούς λόγους. « Ποιός άλλος Δήμαρχος σε τόσο μικρό διάστημα έκανε τόσα πολλά έργα για τον Πειραιά; ....      Ο ΣΚΥΛΙΤΣΗΣ που αγάπησε κι’ έφτιαξε τον Πειραιά μας». Έβγαλε μάλιστα το 1971 κι ένα πολύπτυχο με 12 συνεχόμενες κάρτες για ν’ αναδείξει τις παρεμβάσεις του στην πόλη.
Κάρτες κυκλοφόρησαν ακόμα ο Παπαδόπουλος (Δροσοπούλου 53) και πολλοί ανώνυμοι. Τα αγάλματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο έβγαλαν οι Ησαΐας, ο Κ. Βουτσάς κι οι εκδόσεις Hannibal.
Έχουν πλέον γίνει του συρμού να ανατυπώνονται και να ανταλλάσσονται στις γιορτές παλιές κάρτες (Kavaleto του Χαράλαμπου Σπυρόπουλου, Papeco του Ευτύχιου Μητσιαλή) από ναυτιλιακές εταιρείες, επώνυμους κι άλλους φορείς. Αρκετοί ιδιώτες επίσης τυπώνουν για δική τους χρήση καρτ ποστάλ, όπως τα ενδιαφέροντα δίπτυχα του τότε υποψηφίου σε πολιτικό συνδυασμό φίλου μου Δημήτρη Κρητικού με σύγχρονες φωτογραφίες τραβηγμένες από το Νίκο Βίστοβιτς.
Οι εκδόσεις Συλλέκτης μας έδωσαν το 1982 μια θήκη με κάρτες σε χαρτόνι, το «Ελληνικό Πανόραμα. 1. Πειραιάς 1900-1920. 48 Απόψεις από παλιές Χρωμολιθογραφίες, Φωτογραφίες και Κάρτ-Ποστάλ» και στα 1995 το βιβλίο -λεύκωμα (112 σελ.) «Ελληνικό Πανόραμα. Πειραιάς 1900-1930. Από παλιά καρτποστάλ και φωτογραφίες».

Έκδοση ΜΙΧΑΛΗ ΤΟΥΜΠΗ. Νο 564. ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ: Πλατεία Αλεξάνδρας. 

Ο Παρασκευάς Ευαγγέλου (1928 - 1989) τέλος επανατύπωσε τη χρονιά που πέθανε παλιές κάρτες με αρίθμηση 1- 48 και την ένδειξη: «Πειραϊκό αρχείο Παρασκευά Ευαγγέλου, Γυμνασιάρχη. Η ιστορία του Νεότερου Πειραιά μέσα από τις πηγές».
Στα πρόσφατα χρόνια ενδιαφέρον έχει η σειρά των τουριστικών καρτών του εκδότη Δημήτρη Χαϊτάλη (Χρυσαλλίδος 30), των εκδόσεων ΤΕΧΝΗ αλλά και των ADAM EDITIONS.
Κατά γενική παραδοχή έχει σταματήσει η αθρόα κυκλοφορία των καρτποστάλ.
Λίγοι πια είναι οι πιστοί της παράδοσης, να κατεβαίνουν στα λιμάνια και να τριγυρίζουν στα περίπτερα, ν’ αγοράζουν και να ταχυδρομούν κάρτες στα αγαπημένα τους πρόσωπα και τους φίλους. 
Οι περισσότεροι τουρίστες προτιμούν «να τραβούν» μόνοι τους ψηφιακές φωτογραφίες που τις τακτοποιούν στον υπολογιστή τους έχοντας την ευχέρια της διόρθωσης των διαστάσεων, του φωτισμού και του χρωματισμού τους.
Οι παλιές κάρτες κατάντησαν όπως είπα συλλεκτικές και δυσεύρετες. Πωλούνται στις δημοπρασίες και στα ειδικά για την περίπτωση καταστήματα. Αρκετοί γνωστοί μου Πειραιώτες είναι τυχεροί που έχουν κάποιες από αυτές.
Όπως και νά ’χει πάντως, χαίρεσαι να τις βλέπεις...
  
ΔΕΛΤΑ. Εμμ.Διακάκης και Υιός - Απελλού 4. Αθήναι. Δ-109. ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Ζέα. Μαρίνα.
 
  Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ, Πέμπτη 6 Μαρτίου 1997, σελ. 18.                  Αντιγραφή εδώ με συμπληρώσεις, 18 Απριλίου 2010.                            

Εκ Πειραιώς και Φαληρόθεν..


                                                                                        Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

  
Τα Φάληρα των μυθικών χρόνων και της ιστορίας…
Μιά παραλία που πλάθεται ολοένα, μεγαλώνει, αλλάζει την όψη της σα ζωντανή ύπαρξη που θέλει να φτιασιδώνεται για να είναι πάντα όμορφη.
Το πανάρχαιο τοπίο της έφτιαξαν οι ατέλειωτες προσχώσεις των ποταμών και των χειμάρρων του Κηφισού και Ιλισού που μετέφεραν προς την ακτή τόνους χωμάτων και πέτρες από το εσωτερικό, τους γύρω λόφους, τα βουνά του Κορυδαλλού και του Αιγάλεω. Δημιουργήθηκε έτσι μιά ακτογραμμή γεμάτη βάλτους με βούρλα, καλάμια κι άλλα φυτά των ελών, αμμώδεις εκτάσεις κι αναπτύχθηκε ένας σπουδαίος υδροβιότοπος στις εκβολές των ποταμών με δεκάδες είδη πουλιών. Το έδαφος σταθεροποιήθηκε σιγά - σιγά, απομάκρυνε το νερό κι ο όρμος του Φαλήρου πήρε σχεδόν την κανονική του μορφή.
Η θέα από την κορυφή του λόφου της Μουνιχίας, του Προφήτη Ηλία δηλαδή, ήταν πολύ διαφορετική στους αιώνες που χάραζε η πειραϊκή ιστορία.
Μπροστά σου - ανάλογα με τις εποχές του χρόνου - απλωνόταν μιά καταπράσινη πεδιάδα με μόνιμο φόντο τον Υμηττό, την Ακρόπολη, το Λυκαβηττό, τους λόφους των Νυμφών, της Σικελίας, του Φιλάρετου και των άλλων γειτονικών υψωμάτων.
Προς το Ρέντη ήταν φυτεμένος ο μεγάλος ελαιώνας ενώ υπήρχαν πολλά καλλιεργημένα χωράφια. Ξακουστές ήταν οι φαληρικές ραφανίδες (κραμβολάχανα,  ραπανάκια).
Η απόσταση Αθήνας - Φαλήρου ήταν για τους αρχαίους αρκετά ικανή ώστε να μείνει για αιώνες ανεκμετάλλευτο το μεσοδιάστημα που τις χωρίζει.
Η θάλασσα είπαμε έμπαινε αρχικά πιο μέσα στη στεριά και σκέπαζε μέρος της Αμφιθέας, τον Ιππόδρομο, τις Τζιτζιφιές και το παράλιο μέτωπο του Μοσχάτου.
Τα τοπωνύμια που συναντάμε στην περιοχή ήταν Αλμυρίς, Παραλία, Έλος.
Η ακτή όμως δεν ήταν έρημη αφού έβρισκες τους δραστήριους ψαράδες να μένουν σε καλύβες και να πηγαινοέρχονται με τις βάρκες τους.
Στα ιχθυοπωλεία της Αθήνας και αργότερα της πόλης του Πειραιά μεταφέρονταν για πώληση άφθονα τα ψάρια από το Φάληρο, «αφύας φαληρικάς, κωβιούς, εγχέλεις», σαρδέλες, γωβιούς και χέλια. 
Κάπου πιο μέσα βρισκόταν και ένας οικισμός, ο μετέπειτα Δήμος των Εχελιδών αλλά και διάσπαρτα μικρά οικήματα, ταφικά μνημεία και υπαίθρια ιερά. Βρέθηκαν εκτεταμένα λείψανα κατοίκησης προς την οδό Πειραιώς.
Η κώμη, το χωριό του Φαλήρου ήταν χτισμένη στο λόφο του Αγίου Γεωργίου στο Φλοίσβο του Παλαιού Φαλήρου ή κοντά σε αυτόν, στον τότε κολπίσκο που έβλεπε προς το λεκανοπέδιο.
Σύμφωνα με τους μύθους, που πίσω από κάθε τοπωνύμιο κρύβεται ένα κύριο όνομα, ιδρυτής του οικισμού θεωρείται ο Λαπίθης Φάληρος, ο οποίος είχε συμμετάσχει στην Αργοναυτική εκστρατεία ή ο γιος του Άλκωνα κι εγγονός του Ερεχθέα με το ίδιο όνομα. Λατρεύτηκε ως ήρωας με ιδιαίτερο ιερό.
Μέχρι να αρχίζουν να χρησιμοποιούνται τα λιμάνια του Πειραιά από το Θεμιστοκλή (493 - 492 π.Χ.) οι Αθηναίοι είχαν επιλέξει αυτό το Φάληρο για την ισχνή επικοινωνία τους με τη θάλασσα. Το Φάληρο ήταν κατοικημένο στην εποχή του Κέκροπα.


Το χωριό και ο περίγυρος στους αιώνες λεγόταν Φάληρος, Φάληρον, Φαληρεύς Φαληρικόν, Φάληρα και ο κάτοικος Φαληρεύς, οι Φαληρείς, οι Φαληραίοι.
Το επίρρημα «φαληρόθεν» ερμηνεύεται εκ του Φαλήρου ενώ το «φαληροί» εν Φαλήρω, στο Φάληρο. Σήμερα έχουμε το Φαληρικό Δέλτα, ο Φαληρικός όρμος, ο Φαληριώτης, ο Φαληριώτικος.
Η λέξη, αν δεν προέρχεται από κάποια άγνωστη προελληνική, μάλλον έχει σχέση με το «ο φαλός - ο φάλαρος, η φαλάρα, το φάλαρον και στην ιωνική ο φάληρος, η φαλήρα, το φάληρον που σημαίνει λευκός «εν όλω ή εν μέρει», λαμπρός, φωτεινός, ανοιχτόχρωμος. Φαληριάω - φαληριώ ποιητικά σημαίνει είμαι λευκός.
Τα φάλαρα είναι γενικώς τα κοσμήματα, τα στολίδια.
Από το φαλός + άκρον βγαίνει ο φαλακρός, ο λευκός, φωτεινός, άτριχος στο κεφάλι. Έτσι γυμνός και φωτεινός ίσως να ήταν ο λόφος που πρωτοχτίστηκε το Φάληρο.
Η φαλαρίς της φαλαρίδος, ή η φαληρίς της φαληρίδος στην ιωνική, λεγόταν «το ελόβιον πτηνόν υδρόρνις    η μέλαινα» με το φαλακρό κεφάλι αλλά και ένα «ποώδες νομευτικόν φυτόν».
Το Φάληρο είχε συνδέσει από νωρίς τις τύχες του με τον πειραϊκό περίγυρο. 
Οι στενοί του δεσμοί με τα χωριά του, τον Πειραιά, τους Θυμαιτάδες (Κερατσίνι) και την Ξυπέτη (Παλιά Κοκκινιά - Μοσχάτο) έσπρωξε τους κατοίκους τους να ιδρύσουν ένα κοινό ιερό προς τιμή του Ηρακλή, το Τετράκωμο Ηράκλειον, αλλιώς το Τετραφάληρον, από τη σπουδαιότητα τότε του Φαλήρου, ίσως σαν το μεγαλύτερο χωριό του τόπου.
Αναφερόμενοι σε αρχαίες καταγραφές δεν μπορούμε να τακτοποιήσουμε σε ποιό ακριβώς σημείο τοποθετείται το κάθε συμβάν λόγω της απροσδιόριστης έκτασης που κάλυπτε η φαληρική παραλία και ο συνοικισμός. 
Στο Φάληρο αποβιβάστηκε ο γιος του Μίνωα Ανδρόγεως για να συμμετάσχει στα Παναθήναια. Αναδείχτηκε νικητής, πράγμα το οποίο ενόχλησε τους Αθηναίους.
Τον έστειλαν λοιπόν να κυνηγήσει τον κρητικό ταύρο στον Μαραθώνα.
Ο Ανδρόγεως σκοτώθηκε. Βωμός του στήθηκε στο Φάληρο και τον εόρταζαν στα λεγόμενα Ανδρογένεια.
Από το Φάληρο έφυγε για την Κρήτη ο Θησέας. Στο ίδιο μέρος ξαναγύρισε νικητής μετά το φόνο του Μινώταυρου.
Από το Φάληρο ξεκίνησε κι ο βασιλιάς Μενεσθεύς για τον Τρωικό πόλεμο και «πεντήκοντα μέλαιναι νήες έποντο».
Ιερά και ηρώα στο Φάληρο ήταν αυτά της Αθηνάς, της Ήρας, του Θησέα και των παιδιών του Ναυσίθοου και Φαίακα, του μάντη Σκίρωνα, της Δήμητρας Μυσίας, του Μουσαίου που πέθανε στο Φάληρο, του Παράλου κι άλλων.
Στο Φάληρο ετάφη ο Αριστείδης που υπήρξε εκεί ιδιοκτήτης ενός κτήματος.
Το Φάληρο ανήκε στην Αιαντίδα και μετά στην Αντιοχίδα φυλή.
Στον όρμο του Φαλήρου επιβιβάστηκαν οι Σπαρτιάτες για να διώξουν τον Ιππία. Μέρος του κάμπου αποψιλώθηκε για να περάσει το ιππικό των Θεσσαλών συμμάχων του τυράννου.
Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι Αιγινήτες έκαναν επιδρομές στους παράλιους οικισμούς από τον Πειραιά έως      το Φάληρο. Μετά δε τη μάχη του Μαραθώνα ήλθε ο στόλος των Περσών, δεν τόλμησε όμως να κατεβεί         ο στρατός γιατί είχαν φτάσει έγκαιρα οι Έλληνες.
Από το Φάληρο κινήθηκε δέκα χρόνια αργότερα ο ίδιος εχθρικός στόλος για τη Σαλαμίνα κι εκεί βρήκε προστασία από το πεζικό του το οποίο είχε στρατοπεδεύσει στην ξηρά μετά τη  μεγάλη ήττα.
Για την προστασία της ακτής κτίστηκε παράλληλα με το βόρειο, το φαληρικό μακρό τείχος ή σκέλος         (35 στάδια ή 6,7 περίπου χιλιόμετρα) στα 460 - 456 π.Χ.
Για καλλίτερη ασφάλεια υψώθηκε στα 445 και το «δια μέσου ή έσωθεν ή νότιον τείχος», που ακολουθούσε την πορεία του βόρειου σε απόσταση 183 μέτρων από εκείνο.

 
Ας δρασκελίσουμε όμως τους αιώνες. Ο 19ος και ο 20ος αιώνας στάθηκαν ευνοϊκοί για την ανθρώπινη παρέμβαση στη διαμόρφωση της περιοχής. 
Φτάσαμε στα χρόνια του 2000 κι ο Φαληρικός όρμος, αγνώριστος, εκσυγχρονίστηκε πάλι με πρόσθετα λιμενικά και οδικά έργα, τις επιχωματώσεις, το τεχνικό κανάλι Νέου Φαλήρου που φτάνει στη Μυρτιδιώτισσα, τους χώρους του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας, τη διαμόρφωση της κοίτης του Κηφισού, που εκτείνεται 900 μέτρα στη θάλασσα κι έχει μπροστά τον κυματοθραύστη 415 μέτρων, την παραλιακή ζώνη που έγιναν οι αθλητικές εγκαταστάσεις για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004.
Συνεχίσαμε με τη τοποθέτηση των γραμμών και των σταθμών του τραμ.
Τα εγκαίνια της τερματικής στάσης του στο Νέο Φάληρο καθώς και οι στάσεις Μοσχάτο, Καλλιθέα, Τζιτζιφιές, Δέλτα Φαλήρου, Αγία Σκέπη, Τροκαντερό, έγιναν στις 19 Ιουλίου 2004. 
Θαυμάζουμε το λιμενίσκο του Δέλτα Φαλήρου στο ύψος του πρώην Ιππόδρομου, την αποβάθρα των πλοίων και τις θέσεις που έχει μόνιμο αγκυροβόλιο το θωρηκτό Αβέρωφ και τέλος τη μαρίνα Παλαιού Φαλήρου στο Φλοίσβο ή Τροκαντερό. Περιμένουμε όμως τη διαμόρφωση ολόκληρου του παραλιακού μετώπου που αφημένο σκόπιμα στην τύχη του θα αποδοθεί κάποια στιγμή στην περίφημη, κατευθυνόμενη από συμφέροντα ανάπτυξη και στη βουλιμία των επίδοξων επενδυτών.
    
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη 16 Οκτωβρίου 1997, σ. 22. Μεταφορά εδώ,      28 Δεκεμβρίου 2010. Προσαρμογή για το blog, στις 13 Ιουνίου 2013.