Φωτογραφίες σε χαρτόνι και χαρτί. Παλιοί και νεότεροι Πειραιώτες φωτογράφοι.

                                                                                               Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Η γυναίκα καθισμένη στην πολυθρόνα, ο ναύτης του ΨΑΡΑ όρθιος να της αγγίζει την πλάτη. Λεπτό φύλλο κολλημένο σε χοντρό χαρτόνι, Ε. ΝΟΜΙΚΟΣ, ΕΝ ΠΕΙΡΑΙΕΙ, ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ 31.

Καλλιτεχνικές - μέσα στα καταστήματα με ειδικό ντεκόρ, φωτισμό κι επίμονο στήσιμο - οικογενειακές φωτογραφίες...

Φωτογραφίες των μελών της, γαμήλιες, παιδιών, φίλων, συναδέλφων, μαθητικές, ενστόλων, ατομικές, προσωπικές απεικονίσεις τραβηγμένες «εις ανάμνησιν», για να κρεμαστούν με την κορνίζα στον τοίχο ή να στολίσουν τον μπουφέ, το τραπέζι, τα κομό.

Ύστερα, με τα χρόνια μαζεύονται και χώνονται στο συρτάρι, αντικαθιστώνται με νεότερες, περιορίζονται αριθμητικά, πετιούνται ή πουλιούνται καταλήγοντας στα παλαιοπωλεία.

Οι κολλημένες σε χαρτόνια φωτογραφίες των αρχών του 20ου αιώνα, είναι πια περιζήτητες σαν κειμήλια, για διακόσμηση, για συλλογή, για φύλαξη στα ιστορικά -λαογραφικά αρχεία, στις ιδιωτικές συλλογές.

Μια ευτυχισμένη Κυριακή του ’33

κάναμε το αίσθημα σεμνή φωτογραφία

κι ύστερα κάτσαμε να φάμε

στο τραπέζι μας ψητό

σαλάτα, φρούτο και βανίλια παγωτό.

Ο Νίκος είχε άδεια απ’ τη μονάδα

υπηρετούσε κάπου στην Ορεστιάδα

κι ο φωτογράφος μας εφώναζε σε λίγο το πουλί

απ’ το φακό μου θα σας στείλει ένα φιλί.

Κι’ ύστερα γίναμε ωραία φωτογραφία

και κρεμαστήκαμε μεσ’ την τραπεζαρία

και παν πενήντα τόσα χρόνια

απ’ αυτή την Κυριακή

και τώρα όλοι είμαστε κάτω απ’ τη γη...

Απαισιόδοξοι οι στίχοι του Γιάννη Ξανθούλη που τραγούδησε η Πρωτοψάλτη στα 1989 σε μουσική του Σταμάτη Σπανουδάκη (δίσκος: Δυο βήματα από την άμμο);

- Όχι, είναι πραγματικοί, ωμοί σαν τη ζωή και νοσταλγικοί, με την πίκρα του χρόνου που κυλά και φθείρει τα κορμιά και τους κόπους μας. Μας λένε ότι μόνο κάτι άψυχα μένουν, σαν τις παλιές φωτογραφίες, να υπενθυμίζουν σε κάποιους επόμενους την αλλοτινή παρουσία μας.

Σήμερα βλέπουμε σε κάθε γειτονιά κι από ένα - δυό φωτογραφεία γεμάτο εκτυπωτικές μηχανές, φιλμς, άλμπουμ, καδράκια και με δεύτερο δωμάτιο με χαμηλό φωτισμό και προβολείς για το βγάλσιμο «στιγμιαίων» ή «εβδομαδιαίων» στάσεων. Πρώτα, καταστήματα αυτού του είδους είχαν ανοιχτεί πολύ λίγα, επώνυμα, με πυκνή πελατεία που παραδόξως οι ιδιοκτήτες τους υπερηφανευόντουσαν ότι ήταν φωτογράφοι «της Α. Μ. του Βασιλέως των Ελλήνων» ή των «Α. Α. Μ. Μ. της Βασιλικής Οικογενείας» ή «της Αυλής της Α. Μ. του Βασιλέως»...

  

Ναύτες του ΣΠΕΤΣΑΙ σε κλασική στάση φωτογράφησης. Στην πίσω μεριά, ΑΣΤΡΑΠΗ/ ΦΩΤΟΓΡΑΦΕΙΟΝ/ ΤΗΣ ΑΥΛΗΣ ΤΗΣ Α. Μ. ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ/ ΜΙΧΑΗΛ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ/ ΕΝ ΠΕΙΡΑΙΕΙ. Στο κέντρο ψηλά είχε ανοιχτεί μικρή τρύπα για να κρεμαστεί ποιός ξέρει που.. 

Φημισμένοι ήταν ο Αναστάσιος Γαζιάδης στην οδό Μιαούλη, πλατεία Θεμιστοκλέους, απέναντι από την Αγία Τριάδα (στη θέση της νυν Εθνικής Τράπεζας, γωνία Μακράς Στοάς και Εθν. Αντιστάσεως), οι Θερμογιάννης και Γιαννόπουλος στη Φίλωνος 76, ο Μιχαήλ Ζαφειρόπουλος με το «φωτογραφείον ΑΣΤΡΑΠΗ» στην περιοχή του Αμαξοστασίου (συμβολή των οδών Ναυαρίνου - Τσαμαδού - Γούναρη), ο Σπηλιωτόπουλος στη Νεάπολη 

(προς στην Αγία Σοφία), ο Ιππ. Παπαδόπουλος στην Αρτέμιδος (Χαρ. Τρικούπη), ο Μ. Βαρωνάκης στην Αθηνάς 

(Β. Γεωργίου).

  

Η τέχνη της φωτογραφίας είχε μεγάλη διάδοση στα πλήθη, έτσι 

ο Κωνσταντίνος Γεωργίου Μακρής, χημικός, «βοηθός εν των Φαρμακευτικώ Χημείω του Εθν. Πανεπιστημίου», τύπωσε στα τυπογραφικά καταστήματα των Σώμου και Καλλίνη τα «Στοιχεία φωτογραφικής», τεύχος Α΄, «Περιγραφή της φωτογραφικής συσκευής και των εξαρτημάτων αυτής», τεύχος Β΄, «Αι φωτογραφικαί μέθοδοι, μετά πολλών σχημάτων και τριών εικόνων εκτός κειμένου», στα 1926.

Έβγαλε επίσης και το βιβλίο «Ιστορική εξέλιξις και σημασία της φωτογραφίας».

Τα παραπάνω ο κάθε ενδιαφερόμενος μπορούσε ν’ αγοράσει από τα βιβλιοπωλεία αλλά κι από τον ίδιο τον συγγραφέα στην οδό Δεξαμενής 4 στην Πηγάδα (τώρα Γ. Θεοτόκη) όπου είχε και το «εργαστήριον επιστημονικών και τεχνικών αναλύσεων». 

Στη συλλογή μου υπάρχει το Β΄ τεύχος. [Ο Κωνσταντίνος Μακρής ήταν γιος του πρωτοπρεβύτερου Γεωργίου Μακρή, 1871-24.8.1942, εκδότη των περιοδικών ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΑΛΗΘΕΙΑ και ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΙΣ, μετέπειτα ιερέα στον Άγιο Βασίλειο]

Με τον καιρό, οι φωτογράφοι πλήθαιναν αφού η ζήτηση μεγάλωνε και το επάγγελμα είχε πάρει τα πάνω του. 

Όλο και περισσότερα δημόσια έγγραφα ζητούσαν την επικόλληση ή το καρφίτσωμα της φωτογραφίας του προσώπου του πολίτη στην προκαθορισμένη  για αυτό τό λόγο θέση, ενώ οι φορητές μηχανές απαθανάτιζαν κάθε ανθρώπινη κίνηση, τη φύση, τα μνημεία.

Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αυτή την ασπρόμαυρη φωτογραφία «Κοριτσάκι στα λευκά», ίσως όμως τα  ρουχαλάκια του να ήταν ανοιχτόχρωμα... Σε χαρτί Agfa, ΚΑΡΔΑΣΗΣ/ ΡΕΠΟΥΛΗ 11/ ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ.

 Γνωστοί  πριν από τον πόλεμο φωτογράφοι ήταν ο Ε. Νομικός στη Σωκράτους (Η. Πολυτεχνείου) 31, ο Α. Αθανασόπουλος με το «ΦΩΤΟ ΣΙΚ» στην Υψηλάντου 81, ο Νικόλαος Καρδάσης στην Τσαμαδού και Ζωσιμάδων, μετά στη Ρέπουλη (Σωτήρος Διός) 11, ο Α. Νομικός στη Ρέπουλη 33, ο Π. Στέλλας στη γωνία Β΄ Γεωργίου και Κουντουριώτου, μετά στη Νοταρά 57β, 

ο Σπυρ. Ψαλιδάς στην Τσαμαδού 44α, ο ήδη αναφερόμενος Γιαννόπουλος με τον Θωμά Μπενέτο στη Φίλωνος 76, 

ο Χ. Διλδιλιάν στη Γέφυρα της Νέας Κοκκινιάς, έπειτα Κολοκοτρώνη 81, ο Αντ. Σγάγιας στη Φίλωνος 85α, 

το ΦΩΤΟ-ΜΑΪΚ στην Κολοκοτρώνη 76α, ο Καρίπης, 

ο Χρ. Ζώης, ο Αλμουχιάν στην Κολοκοτρώνη 81, και άλλοι.

Φωτογραφία με μορφή καρτποστάλ.  ΣΠΥΡ. ΨΑΛΙΔΑΣ/ ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ.           Στην πίσω όψη: 19/5/1923/                     Στα αγαπημένα μου/ εξαδελφάκια Ζωή  και/ Δημήτρη ως μικράν/ ανάμνησιν./       Με αγάπην/ Μαρία Στακιά

Σε αδιευκρίνιστους χρόνους έχουμε το ΦΩΤΟ Kagim, το «φωτογραφείον κορνιζοποιείον και εργαστήριον μεγεθύνσεων Μαυρικίου Γ. Συγγρού» στην Λακωνίας 69, το ΦΩΤΟ-ΒΛΑΝΤΗ,στην Τσαμαδού 44, του ξαδέλφου του στην 

Γρ. Λαμπράκη (είχαμε γνωριστεί και μου είχε μιλήσει για τον Ψαλιδά), των Ζώρα και Βλάσση στη Β. Γεωργίου Α΄ 31 και 
Β. Σοφίας (Γ. Λαμπράκη), ΦΩΤΟ ΛΟΥΞ (Δ. Μοσχολιός, Νοταρά 44 Πειραιεύς), ΦΩΤΟ Ολύμπια (Νικόλαος Κουβάτσος, με διευθύνσεις στην Αιγάλεω 153, Καπετάν Ματαπά 15 και 60), 
του φωτογράφου Κανονάκη Ιωάννη στη Μπουμπουλίνας 8, 
ΦΩΤΟ Χατζηγεωργίου στην Αγχιάλου 244 (στα 1965), 
ΦΩΤΟ Χαμηλός στην Υπαπαντής 78, το Studio Alex, 
ΦΩΤΟ ΔΑΝΙΗΛ στη Μακεδονίας 260 ...

Μαγαζιά με οπτικά πουλούσαν και φωτογραφικά είδη όπως 

ο Θεολόγος, ο Θεοφανίδης, ο Κανταρτζής, ο Καρακάσης, 

ο Κάτσαρης, ο Σικάκης, ο Στασινόπουλος, η ΦΩΤΟ–ΦΩΝ.. 

(η αρίθμηση των οδών έχει αλλάξει και οι διευθύνσεις είναι διαφορετικές στις καταχωρήσεις των επαγγελματικών οδηγών 

της εποχής). 

Οι παλιές φωτογραφίες σε χαρτόνι έχουν τυπωμένη τη φίρμα των φωτογραφείων στο κάτω τους μέρος ή πίσω, με ωραίες παραστάσεις και το βασιλικό θυραιό.

Η καλλιτεχνική και συλλεκτική αξία τους υποβαθμίζει το συναίσθημα στις μέρες μας, κατάντησε ψυχρό το άγγιγμά τους με τα χέρια, εκτός κι αν κάτι στο βλέμμα μας αστράφτει, για εκείνο το ωραίο που αντιπροσώπευαν, το τυπικό στην όψη, στα ρούχα, στα καπέλα, στην κόμμωση που έσβησε ανεπιστρεπτί.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ: Το τέλος της φωτογραφικής τέχνης, της αποτυπωμένης στο χαρτί, δεν έχει έλθει ακόμα. Ελάχιστοι από τους νεότερους τυπώνουν πλέον, όλοι μας όμως τρέχουμε να στηθούμε για τις φωτογραφίες ταυτότητας και διαβατηρίου, κάποιοι φωτορεπόρτερ να τραβήξουν πόζες για τους συλλόγους και οι νεόνυμφοι για να θυμούνται το γάμο τους. Οι περισσότεροι από εμάς βέβαια, που τριγυρνάμε με τις ψηφιακές κάμερες και απαθανατίζουμε πρόσωπα και μέρη του Πειραιά, απλά τις περνάμε στον υπολογιστή μας και τις καθαρίζουμε με 

τις ηλεκτρονικές μεθόδους.     

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη 3 Φεβρουαρίου 2000, σελ. 17 με τίτλο: 

Φωτογραφίες σε χαρτόνι. Παλιοί Πειραιώτες φωτογράφοι». 

Μεταφορά εδώ επαυξημένη με στοιχεία που δεν είχα περάσει τότε, Δευτέρα 27 Αυγούστου 2012.