ΣΤΟΑ Κοινωνικό Πολιτιστικό Κέντρο.

                                                                                             Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Θα πρέπει να γυρίσουμε πίσω, στα χρόνια της σιωπηρής φίμωσης κάθε δημοκρατικής φωνής για να καταλάβουμε την ανάγκη του ανήσυχου - ανεξαρτήτου ηλικίας - Πειραιώτη να γίνει συμμέτοχος, θαμώνας, φίλος και θαυμαστής ενός ιδιαίτερου χώρου ελεύθερων καλλιτεχνικών και πνευματικών εκδηλώσεων, μιας λέσχης γραμμάτων και τεχνών που λειτούργησε σαν «αζιμούθιο για την ανακάλυψη των ανθρώπων μεταξύ τους».

Μιλάμε για τη ΣΤΟΑ, έτσι όπως τη θυμούνται αμέτρητοι συμπολίτες μας που πέρασαν κοντά της αξέχαστες στιγμές δημιουργίας.

Μάρτης του 1969: Διάχυτη επικρατούσε η ανάγκη των νέων της εποχής που πριν τη δικτατορία είχαν κάποια πολιτική δράση, 

να οργανωθούν πάλι σε μια ανάλογη διακριτική κίνηση.

Στο προσωπικό γραφείο του Δημήτρη Σταματάκη, στον πρώτο όροφο του οικήματος της Δ. Γούναρη και Νικήτα, μαζεύονταν αρκετοί φίλοι σχηματίζοντας έναν πυρήνα που αναζητούσε μια τέτοια διέξοδο εκφρασης.

Φτιάχτηκε λοιπόν το «Ντισκ Κλαμπ», με ποιητικές, μουσικές βραδιές, παρουσιάσεις βιβλίων, συζητήσεις «για να φορμάρουν τη συλλογικότητα και να μη δίνουν στόχο στις Αρχές».

Συχνά στις αργίες κατέβαιναν και τραγουδούσαν ο Γιώργος Ζωγράφος (από τις Εσπερίδες) και ο Γιάννης Αργύρης (από την Απανεμιά).

Το καλοκαίρι του ’70 η ιδέα είχε πια ωριμάσει. Για να πραγματοποιήσει τους στόχους του και να λειτουργεί με πιο επαγγελματική σχέση ο Σταματάκης άνοιξε στο Πασαλιμάνι, Ακτή Τρ. Μουτσοπούλου 38,  με άδεια καφετέριας, τη ΣΤΟΑ, ισόγειο, υπόγειο και πατάρι με αίθουσα τέχνης, εντευκτήριο, μπαρ, βιβλία, δίσκους.

Γρήγορα η ΣΤΟΑ έγινε πόλος έλξης πολλών μελών από άλλους πειραϊκούς συλλόγους, σα λέσχη όπου ο καθένας είχε τη δυνατότητα να ξανοιχτεί και να οδηγήσει την κουβέντα προοδευτικότερα, προς τα αριστερά..

Εκτός από τις εκδηλώσεις της (εκθέσεις ζωγραφικής, μουσικές βραδιές, παρουσιάσεις βιβλίων, ποιητών, λογοτεχνών, διαλέξεις σε επίκαιρα θέματα), στα πλαίσια των εκδόσεων ΣΤΟΑ κυκλοφόρησαν αρκετά έντυπα, με κορυφαίο το περιοδικό «Στοά», μηνιαία έκδοση θεωρητικής σκέψεως και ελεύθερης συζητήσεως, έκδοση - διεύθυνση: Σταύρος Θανόπουλος - Δημήτρης Σταματάκης, γραφεία στο εκδοτικό κέντρο της ΣΤΟΑΣ, Νοταρά 44.

Καταγράφω αυτά που έχω στη συλλογή μου, 

τεύχος 1 (Μάιος 1971),   

2 (Καλοκαίρι 1971), 

3 (Οκτώβριος 1971), 

4 (Νοέμβριος 1971), 

5 (Μάρτιος 1972), 

6 (Μάιος 1972), 

7 (Μάρτιος 1973), 

τεύχος 8 (Φεβρουάριος 1974 σε μικρότερες διαστάσεις) και το «Δελτίο φίλων της ΣΤΟΑΣ» με τα προγράμματα εκδηλώσεων και εκπτωτικό κατάλογο βιβλίων, άλλα διαφημιστικά, όπως για τα 5 χρόνια λειτουργίας της.

Επίσης τυπώθηκαν «Ο Πειραιάς και οι ποιητές του», Στέλιος Γεράνης, 1971, «Το Μαύρο χιούμορ», 1970 του 

Δ. Σταματάκη και η σειρά «Τετράδιο» (1, Πάμπλο Πικάσσο – 2, Αθηναϊκή Δημοκρατία – 3, Τεκτονισμός (Μασονία).

  

Στη ΣΤΟΑ βρήκαν το στέκι τους παλιοί καταξιωμένοι λογοτέχνες, καλλιτέχνες, όπως ο Μιχάλης Κατσαρός, 

ο Μποστ, ο ζωγράφος Τζούλιο Καΐμη, ο Χρήστος Λεβάντας, ο Σταμάτης Λαζάρου, ο Στέλιος Μπινιάρης, 

ο Στέλιος Γεράνης, ο Κώστας Θεοφάνους, ο Π. Κοντάκος, ο Δημήτρης Δάνης, ο Σταύρος Θανόπουλος, 

ο Κώστας Σούκας, ο Παπα-Πυρουνάκης, ο Δημήτρης Τηνιακός, η Βανιώ, ο Μιχάλης Νικολινάκος, 

ο Αντώνης Καραγιάννης. 

Πολλοί απ’ αυτούς τιμούσαν το κρασί και τους μεζέδες του υπογείου μέχρις αργά τα ξημερώματα. 

Από τη Χαλκίδα είχε κατεβεί και ο Σκαρίμπας στη ΣΤΟΑ.

Νέοι της γενιάς του ’60 που αναδείχτηκαν αργότερα ήταν ο Γιώργος Χρονάς, ο Παύλος Πέζαρος, 

ο Άκης Παράσογλου, ο Χάρης Μεγαλυνός, ο Τρύφων Ζαχαριάδης, ο Γιάννης Ρεμούνδος, η Ειρήνη Αλιφέρη, 

η Κατερίνα Κολλιού, Η Κατερίνα Μαριανού κ.ά.

 

Πέρα από τις τακτικές εβδομαδιαίες εκδηλώσεις της, κάθε Πέμπτη λογοτεχνικές, φιλολογικές και μουσικές παρουσιάσεις, κάθε Παρασκευή ομιλίες και συζητήσεις για κινηματογράφο με προβολές ταινιών, κάθε Κυριακή πρωί προβολές και παρουσίαση ενός σκηνοθέτη στο σινέ-Τέχνης ΟΛΥΜΠΙΑΣ στην Καστέλλα, πραγματοποιούνταν και έκτακτες εκδηλώσεις που ανακοινώνονταν έγκαιρα με προσκλήσεις και φυλλάδια (η ΣΤΟΑ διέθετε 

δικό της πολύγραφο).

     

 

Οι δραστηρίοτητες της ΣΤΟΑΣ μπήκαν στο στόχαστρο της Αστυνομίας με επιδεικτικές συλλήψεις για εξακρίβωση στοιχείων. Μηνύσεις έκανε συχνά και η Αγορανομία με διάφορες προφάσεις.

Οι συνδρομητές πλήρωναν στα 1974 το ποσό των 100 δραχμών το μήνα. Γύρω από το πιάνο στο πατάρι έλεγαν 

και με την κιθάρα τους τραγούδια ο Θέμος Ανδρεάδης, η Μαρίζα Κωχ, η Μαρία Δημητριάδη, ο Γιάννης Μαρκόπουλος. Μέρος των δραστηριοτήτων της ΣΤΟΑΣ μεταφέρθηκαν για λίγο στην Αθήνα, στην Πλάκα, Κέκροπος 3 όπου η Κυπριακή Εστία (έκθεση με κεραμικά της Βανιώς).

Με τον καιρό η ΣΤΟΑ κατέλειξε κερδοφόρα επιχείρηση, με αυξημένες οικονομικές απαιτήσεις, πράγμα που δεν ταίριαζε στην ψυχοσύνθεση των ιδρυτών της.

Μετακόμισαν (τέλη 1973) έτσι σε ένα «παληό αρχοντικό» της Πραξιτέλους 169 και Μπουμπουλίνας όπου αργότερα, τέλη του 1975 λειτούργησαν σαν ιδιωτικό κέντρο, εκφραστές ενός ευρύτερου ανθρώπινου κοινού, 

με την ονομασία ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΟΑ, Κοινωνικό - Πολιτιστικό Κέντρο, «ανεξάρτητο από κομματική τοποθέτηση - εξυπηρετώντας έτσι ταυτόχρονα, πιστεύουμε, την αναγκαία Εθνική Ενότητα» (Από το τετρασέλιδο με τις καταστατικές θέσεις, Δεκέμβριος 1975).

[Γκαλερί - αίθουσα εκθέσεων, καρέκλες, βιβλιοπωλείο, λέσχη βιβλίου, κυλικείο, πιάνο. Κυκλοφόρησε και 

η εβδομαδιαία «Επιθεώρηση Πολιτική και Πολιτιστική»].

Στα 1975 οργανώθηκε η πρώτη διακομματική συζήτηση στο ΣΙΝΕΑΚ.

Μετά τον ξαφνικό θάνατο του ιδρυτή της ΣΤΟΑΣ Δημήτρη Σταματάκη και το ξεπέρασμα της απώλειάς του [εκδήλωση στη μνήμη του, 5.3.1976] συνεχίστηκαν οι ποιοτικές εκδηλώσεις με υψηλή γκάμα ομιλητών.

 

Μια γελοιογραφία του ΣΤΑΜ

Ο Δημήτρης Σταματάκης γεννήθηκε το 1940 στον Πειραιά, έμενε στη Γυθείου 148. Έμφυτο ταλέντο σκιτσογράφου - γελοιογράφου συνεργάστηκε με εφημερίδες και περιοδικά, Ταχυδρόμος, Εμπρός, Εικόνες, Πρώτο, Θεατής, Ακρόπολις κ.ά. Ήταν γνωστός σαν ΣΤΑΜ. Έκανε κινούμενα σχέδια στην τηλεόραση. Φιλοτέχνησε το εξώφυλλο του δίσκου «Η Ελένη του Μάη», έβγαλε την εφημερίδα «Ελληνική Εποχή» από 10.10. 1966. [Πριν τη δικτατορία οργάνωσε την πρώτη έκθεση γελοιογραφίας με έργα δικά του, του Λογό, του Νίκου Μαρουλάκη]. Παντρεύτηκε, 8.5.1970, την Ελένη Ανθίδου - Σταματάκη, αγαπητή μου φίλη, γυναίκα πολύ γνωστή σήμερα στην πειραϊκή κοινωνία. Εμπνευστής της ΣΤΟΑΣ, πληθωρική φυσιογνωμία, εφευρετικός νους, έφυγε από καρδιακή εμβολή τον Ιανουάριο του 1976.

Οι συνεργάτες της ΣΤΟΑΣ Ελένη Σταματάκη, Γιώργος Χριστόπουλος, Μιχ. Πασχάλης, Σ. Μπινιάρης, 

Π. Κοντάκος, Βαγγέλης Μαρίνος, Γιώργος Βελουδάκης, η Χάρις Χατζηιωάννου κ.ά., προχώρησαν στο άνοιγμα 

της ΣΤΟΑΣ προς τα έξω με εκθέσεις, σειρές διαλέξεων για τη γλώσσα, τον ελληνικό τύπο και άλλα 

στο ΣΙΝΕΑΚ, στο φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου. Εισηγητές, ομιλητές, συζητητές, και θεατές παρέλασαν οι Πλασκοβίτης, Φλέμιγκ, Βασιλικός, Παναγούλης, Ανδριανόπουλος, Πεπονής, Τσουδερού, Κάτρης, Γεωργούλη, Χριστοφορίδου, Μπριλλάκης, Λεντάκης, Ζορμπαλά, Γλέζος..

Μετά τη μεταπολίτευση ο κόσμος είχε πολωθεί πολιτικά, άλλαξε συνήθειες, ξαναγύρισε στις παλιές του ενασχολήσεις. Η νοοτροπία μεταστράφηκε και οι συζητήσεις στη ΣΤΟΑ πήραν τη μαρξιστική θεώρηση 

μ’ ατελείωτες ώρες αντιπαραθέσεων. Το Κέντρο Τέχνης και Γραμμάτων ΣΤΟΑ, με τη λέσχη του βιβλίου, 

τις εκθέσεις, παραμένει μέχρι το Φεβρουάριο του 1981.

Το τέλος έδωσε βίαια ένα φυσικό φαινόμενο, ο σεισμός.

Το κτήριο έπαθε μεγάλες ζημιές και η πολεοδομία το έκρινε ακατάλληλο.

Αλλεπάλληλες προσπάθειες των στελεχών της ΣΤΟΑΣ, με μεσολαβήσεις προς τους κρατικούς φορείς και 

το Δήμο για επιχορήγηση για την επισκευή του, έπεσαν στο κενό.

Η ΣΤΟΑ, έχοντας κάνει κι αυτή σωστά και υπερήφανα τον κύκλο της, διέκοψε τις εργασίες της. 

Απέμειναν μόνο κάποιοι ογκώδεις φάκελοι του αρχείου της στο Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Πειραιά 

και οι μνήμες σε όλους εκείνους που πέρασαν τα σκαλοπάτια της.

Ευχαριστώ θερμά την κ. Ελένη Σταματάκη, που παρά τη δικαιολογημένη συναισθηματική της φόρτιση με βοήθησε στη σύνταξη του άρθρου.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ: 

[Το κτήριο τελικά ανακαινίστηκε στα 1998 - 99 από το Νικόλα Ντόριζα. Ανήκει στο Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη (συστάθηκε την άνοιξη 2007) και το χρησιμοποίησε ως βιβλιοθήκη «Καίτη Λασκαρίδη» (ιδρύθηκε 

στα 1993, σε νεοκλασικό, αποτελούσε μέρος της ΧΕΝ Νέου Φαλήρου, εδώ μεταφέρθηκε από τον Ιούνιο 2006)]   

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη 17 Ιουνίου 1999, σελ. 14. 

Μεταφορά εδώ ανανεωμένη, 17 Ιουνίου 2012. Για το blog, Σεπτέμβριος 2013.