Στα τραμ, στα πράσινα, στα τρένα του Ηλεκτρικού. [1999]

Ταξιδεύντας με το φωτογραφικό αρχείο των ΗΣΑΠ.

                                                                                                  Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Η λεγόμενη οικία Βλάγκαλη στο Νέο Φάληρο. Κατεδαφίστηκε και ο χώρος ισοπεδώθηκε.. (Από το εν λόγω βιβλίο των ΗΣΑΠ για τα 130 χρόνια τους, σελ. 260).

[Επανάληψη ενός ακόμα άρθρου μου επειδή το 2000 παραμένει πρόσφατο και γεμάτο αναμνήσεις.. κι αφού στα χρόνια που ακολούθησαν άλλαξαν τόσα πολλά στις ταχύτητες των οδικών συγκοινωνιακών μέσων καθώς κι εκείνων της σταθερής τροχιάς με τη συντήρηση των γραμμών, την ανακαίνηση των σταθμών και την εγκατάσταση του Μετρό Αθηνών]

Ξεχωριστή η φετινή νύχτα της Πρωτοχρονιάς κι οι Ηλεκτρικοί Σιδηρόδρομοι ήταν ανοιχτοί για να μεταφέρουν 
με τους συρμούς τους τις αρκετές χιλιάδες των κατοίκων του λεκανοπεδίου που βγήκαν να παρακολουθήσουν μπροστά στην Ακρόπολη και τους γύρω χώρους τις εκδηλώσεις για την υποδοχή του 2000: μια ακόμα προσφορά των ΗΣΑΠ στις τόσες μέσα στα 130 χρόνια λειτουργίας τους, είχε ευοδωθεί.

Μιλώντας για τον Ηλεκτρικό το μυαλό μας πάει αμέσως στην ευκολία της μετακίνησης από τον Πειραιά στην Κηφισιά (σε 52 λεπτά!) με τους ενδιάμεσους 21 σταθμούς, πάνω στην κλασική, γνώριμη γραμμή με τον αριθμό 1.

Μια διαδρομή που διασχίζει τη μεγάλη μας πόλη επίγεια για 22,8 χιλιόμετρα και υπόγεια - από Μοναστηράκι έως Αττική - για 3,2 χιλιόμετρα.

Με τον ερχομό του 2000 και πολύ σύντομα, θα προστεθούν οι γραμμές 2 και 3 του μετρό με σημεία επαφής 
το Μοναστηράκι, την Ομόνοια και τη Αττική.

 Έτσι θα παραδοθεί στη χρήση ένα πλήρες δίκτυο που θα «εισάγει την υπεραιωνόβια γραμμή του Ηλεκτρικού Πειραιά - Κηφισιάς, που πάντα αποτελούσε την πρωτοπορία της αθηναϊκής συγκοινωνίας, στην εποχή της νέας χιλιετίας».

Οι σύγχρονοι τεχνικοί υπολογισμοί, τα τέλεια μηχανήματα, το ειδικευμένο εργατικό προσωπικό των ΗΣΑΠ και 
η εταιρεία που κατασκευάζει το «Αττικό Μετρό» φαίνεται ν’ απέχουν κατά πολύ της πρωτόγνωρης εκείνης γοητείας της ηρωϊκής περιόδου, που με τα ξεπερασμένα πια μέσα χάραζαν πάνω σε σωρούς χωμάτων, στην ερημιά της πειραϊκής κι αθηναϊκής γης, την γραμμή του «απ’ Αθηνών εις Πειραιά σιδηροδρόμου».

Το τρένο, έδωσε ζωή και κίνηση στον τόπο, έγινε ένα κομμάτι της ιστορίας του.

Αρχικά η γραμμή από τον Πειραιά μέχρι το Θησείο είχε μήκος 8,5 χλμ.

Το Νέο Φάληρο οφείλει την ίδρυσή του στα εξωραϊστικά έργα της σιδηροδρομικής εταιρείας.

Στη δεκαετία 1880-1890 στήθηκαν οι αποβάθρες των σταθμών Πειραιά - Φαληρου και Μοσχάτου.

Το 1883 απλώθηκε η γραμμή του ιπποσιδηρόδρομου από το σταθμό του Πειραιά στο Τελωνείο μέσω της 
Ακτής Μιαούλη.

Η κύρια γραμμή προεκτάθηκε στο Μοναστηράκι μέσα σε όρυγμα - και σε σήραγγα προς την Ομόνοια με τέρμα την οδό Αθηνάς και Λυκούργου (εγκαίνια στις 17.5.1895).

Το 1904 η διπλή πλέον γραμμή (από το 1890-93) ηλεκτροδοτήθηκε.

Στα 1908-1910 η γραμμή του τραμ της Παραλίας του Πειραιά διαπλατύνθηκε, επεκτάθηκε μέχρι το Σταθμό Λαρίσης στον Άγιο Διονύσιο και ηλεκτροκινήθηκε με 600 VOLΤ (εγκαίνια στις 12.4.1910).

Στα 1912 η ίδια γραμμή ενώθηκε με τον εθνικό σιδηρόδρομο ώστε να διευκολυνθούν οι στρατιωτικές μεταφορές.

Στα 1915 ο τροχιόδρομος προχώρησε μέχρι το Βασιλικό Περίπτερο (Παλατάκι).

Το σημερινό κτήριο του σταθμού Πειραιά εγκαινιάστηκε στις 30 Ιουλίου 1928.

Στα 1930 τα τρένα έφτασαν στον καινούργιο σταθμό της Ομόνοιας (κάτω από την ομώνυμη πλατεία) περνώντας από το νέο σταθμό του Ν. Φαλήρου, με τις τρεις πλατφόρμες, την υπόγεια διάβαση πεζών και το αμαξοστάσιο.

 

3 Νοεμβρίου 1996.  Φωτογράφησα ένα βαγόνι από το τραμ Περάματος που παρατήρησα να «αναπαύεται» σε ειδικό χώρο στο τέρμα της πόλης κοντά στα καραβάκια για τη Σαλαμίνα.

Στις 20.7.1936 εγκαινιάστηκε η γραμμή του τραμ «Πειραιάς - Πέραμα» μήκους 9.800 μέτρων.

Στα 1955 κυκλοφόρησαν τα «πράσινα» λεωφορεία των ΕΗΣ «Πειραιεύς - Ζάππειον» και «Πειραιεύς - Πέραμα». Την επόμενη τριετία φτιάχτηκε το αμαξοστάσιο της πλατείας Ιπποδαμείας (1955-1958).

Ο τροχιόδρομος της Παραλίας καταργήθηκε στα τέλη του 1960. Τη θέση του πήραν τα «πράσινα» που τερμάτισαν στα Λιπάσματα.

Στις 23 Μαρτίου 1977 τα μεσάνυχτα διακόπηκε η κυκλοφορία του τροχιόδρομου Πειραιά - Περάματος. Ξαναλειτούργησε μόνο στις 4 Απριλίου, λόγω της απεργίας των λεωφορείων.

Την Κυριακή 8.2.1998 σταμάτησαν τα «πράσινα» της γραμμής «Αθήναι - Πειραιεύς» και τα 040 έγιναν μπλε.

Ο Σταθμός Νέου Φαλήρου όπως τον είδα στις 21 Απριλίου 1999..

Στα 1999 ο σταθμός Πειραιά ανακαινίστηκε αφού επεκτάθηκαν οι αποβάθρες λίγα μέτρα πιο μπροστά.

Τα παραπάνω γεγονότα που σημάδεψαν την εμφάνιση του Πειραιά και της Αθήνας στα χρόνια που πέρασαν, από 
το 1867 μέχρι σήμερα, στον τομέα της συγκοινωνίας με σιδηρόδρομο, απαθανατίστηκαν σε φωτογραφίες που διατηρούνται στο αρχείο των ΗΣΑΠ.   

Ένα μέρος απ’ αυτές παρουσιάζεται μέσα στις σελίδες του λευκώματος που εξέδωσε η εταιρεία για 
τα 130 χρόνια της.

Ένα εικονογραφημένο βιβλίο, προσεγμένο και πολυτελές, με άρτια και ισορροπημένη την επιλογή του υλικού, χωρισμένο σε έξι μέρη: 
 

•    Προϊστορία: 1835 - 1869,
• ο Ατμήλατος ΣΑΠ: 1869 - 1904,
• ο ΣΑΠ μετά την ηλεκτροκίνηση: 1904 - 1925,
• το «θηρίο» της Κηφισιάς: 1882 - 1938,
• οι ΕΗΣ και τα μεγάλα έργα επέκτασης του δικτύου: 1926 - 1975,
• οι ΗΣΑΠ και η ένταξή τους στο σύστημα ΜΕΤΡΟ της Αθήνας: 1976 - 1999.

Το τραμ παραλίας (Σταθμός Λαρίσσης - Σταθμός Ε.Η.Σ. - Τελωνείον) τα 1959. Τέρμα της διαδρομής στην Ακτή Κονδύλη στο ύψος της οδού Θερμοπυλών στον Άγιο Διονύσιο. Καταργήθηκε το  Δεκέμβρη του 1960 και αντικαταστάθηκε από τα πρώτα πράσινα λεωφορεία των Ε.Η.Σ. (Από το εν λόγω βιβλίο των ΗΣΑΠ για τα 130 χρόνια τους, σελ. 265).

  

Οι φωτογραφίες που αφορούν στον Πειραιά είναι χαρακτηριστικές.

Με την καθαρότητά τους «τραβάνε» τις σκηνές του παρελθόντος προς τις μέρες μας, κάνοντας τις ατμάμαξες, 
τις ατμομηχανές, τις ηλεκτράμαξες, τα βαγόνια να κινηθούν στις ράγες, ν’ ανάψουν οι σηματοφόροι, 
να προχωρήσει ο τροχιόδρομος της Παραλίας, ο «καρνάβαλος», να κάνει στάση το τραμ του Περάματος, 
να λειτουργήσει το εργοστάσιο.

Σπάνιες είναι οι απόψεις σημείων του Πειραιά με το τραμ, το μέγαρο του σταθμού, παλιού και νέου, του 
Νέου Φαλήρου με το πέρασμα του τρένου δίπλα από το σπίτι του Βλάγκαλη, το παλιό θέατρο, το κιόσκι, 
οι αεροφωτογραφίες της περιοχής με τα μπάνια και την εξέδρα, τα σχέδια τα έτοιμα για εφαρμογή.

Θαμπές, σαν την εποχή τους, είναι μόνο αυτές των βομβαρδισμένων εγκαταστάσεων.

Με την έγχρωμη ανάδειξη του νέου τροχαίου υλικού και των τελευταίων σταθμών που ιδρύθηκαν κλείνει 
το λεύκωμα κι εμείς, σαν να φτάσαμε στη στάση του προορισμού μας, κατεβαίνουμε με άνεση και σιγουριά 
από τη βόλτα μας με το τρένο, ή μπορεί κι από το ταξίδι μας στο χρόνο...

«ΥΓ»: Ευχαριστώ θερμά το διευθύνοντα σύμβουλο των ΗΣΑΠ κ. Κωνσταντίνο Μ. Βασιλειάδη και τον 
κ. Γιώργο Καμπέση των δημοσίων σχέσεων για τη διάθεση ενός από τα αντίτυπα του βιβλίου, που πολύ σωστά μοιράζεται τιμητικά στους υπαλλήλους και συνταξιούχους της εταιρείας.

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη 13 Ιανουαρίου 2000, σελ. 17. 

Μεταφορά εδώ, 21 Αυγούστου 2012.