Ηλεκτρικός Σιδηρόδρομος Αθηνών - Πειραιώς.

Σταθμοί και πορεία 130 χρόνων. [το 1999]

                                                                                                  Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Ήταν πάλι Φεβρουάριος αλλά πριν από 130 χρόνια, στις 27.2.1869 όταν εγκαινιάστηκε με κάθε επισημότητα από τη βασίλισσα Όλγα ο ατμοκίνητος Σιδηρόδρομος Αθηνών - Πειραιώς (Σ.Α.Π.).

Μπορεί να ήταν τυχαία η συγκυρία, όμως ο Σύλλογος Δρομέων Υγείας Πειραιά (Κασσάνδρας 11 στην Καστέλλα) που ιδρύθηκε στα 1986 κι έχει πρόεδρο το Σωτήρη Κάκια, μας προσκάλεσε [την Τετάρτη 17 Φεβρουαρίου 1999] να παρακολουθήσουμε την - επετειακή όπως αποδείχτηκε - διάλεξη της Μαριάνθης Κοτέα με θέμα «Αστική ανάπτυξη και μεταφορές (Η περίπτωση του Πειραιά στον 19ο αιώνα)» και περιεχόμενο ακριβώς την περιπέτεια της δημιουργίας του Σ.Α.Π., την αναγκαστική διχοτόμηση της πόλης από τις γραμμές, τις δικαστικές διαφορές του Δήμου Πειραιά με την εταιρεία και την ανάπτυξη του Νέου Φαλήρου.

Η εκδήλωση έγινε στην αίθουσα διαλέξεων της Ελληνογαλλικής Σχολής Saint Paul  στη Χαριλάου Τρικούπη.

Για τη διαδικασία ίδρυσης του «απ’ Αθηνών εις Πειραιά σιδηροδρόμου» έχω ήδη γράψει στο φύλλο της 19.3.1998. Όπως είχε αποφασιστεί, η μονή σιδηροδρομική γραμμή ξεκινούσε από την πλατεία Λουδοβίκου (σήμερα Οδησσού), διέσχιζε την Αλιπέδου σ’ όλο της το μήκος, διατέμνοντας στην πορεία της τις οδούς Ασκληπιού, Κέκροπος, Φωκίωνος και την πλατεία Ιπποδαμείας, πέρναγε από την Αθηνών και χωριζόταν στα δυο στη διασταύρωση των οδών Γρ. Λαμπράκη και Δημ. Ομηρ. Σκυλίστη.

Η μία τροχιά διευθυνόταν παράλληλα με την οδό Αθηνών - Πειραιώς διασχίζοντας τις σημερινές οδούς Οικονομίδου και Κανελλοπούλου. Αργότερα καταργήθηκε.

Η δεύτερη, έχοντας σκοπό να συνδέσει την Αθήνα και τον Πειραιά με τα υπό κατασκευήν θαλάσσια λουτρά του Νέου Φαλήρου, συνέχιζε μέσα στην Ομηρίδου Σκυλίτση - Μικράς Ασίας κι έκανε τον κύκλο κανονικά όπως φαίνεται και σήμερα μέσω των οδών Δαβάκη Πίνδου και Θρ. Ζαΐμη, μέχρι που στη διασταύρωσή τους με την Κανελλοπούλου ενώνονταν ξανά με την πρώτη τροχιά και προχωρούσε ενιαία προς Κηφισό ποταμό και Αθήνα. 
Η απόσταση της γραμμής Πειραιάς - Φάληρο είναι 2.110 μέτρα.    

Μοναδικός σταθμός - αν και δεν είχε θεωρηθεί σαν ο οριστικός - στην Αθήνα έως το 1895 ήταν αυτός του Θησείου: αρχικά οι σταθμοί ήταν ξύλινα παραπήγματα.

Η ανέγερση του πέτρινου κτηρίου του σταθμού του Πειραιά τελείωσε στα 1882, την ίδια χρονιά που άρχισε να φτιάχνεται και του Θησείου.

Τότε (1882) έγιναν οι αποβάθρες στο Νέο Φάληρο και στο Μοσχάτο.
Η ξύλινη γέφυρα για τους πεζούς στο Ν. Φάληρο αντικαταστάθηκε με σιδερένια στα 1885. Η θέση που βρίσκεται τώρα ο σταθμός του μεταφέρθηκε στα 1887. Η μονής κατεύθυνσης γραμμή έγινε διπλή στα 1890-91.

Η προέκταση από Θησείο προς Ομόνοια (μη υπόγειος, άνοιγμα στην Αθηνάς και Λυκούργου) μέσω του σταθμού στο Μοναστηράκι μήκους 1465 μέτρων από τα οποία τα 660 σε υπόγεια σήραγγα λειτούργησε από τις 17.5.1895.

Χρειάστηκε να ανοιχτεί βαθιά τάφρος λόγω του υψωμένου εδάφους. Από τις 16.9.1904 ο κόσμος κυκλοφορούσε πλέον με τον ηλεκτροκίνητο σιδηρόδρομο. Γεννήθηκε έτσι η λέξη «Ηλεκτρικός».

Τον Απρίλιο του 1926 συστήθηκε η εταιρεία ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΙ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΟΙ (Ε.Η.Σ.). 
Ο καινούργιος σταθμός κάτω από την πλατεία Ομονοίας θεμελιώθηκε στις 7.1.1928 και εγκαινιάστηκε 
στις 21.7.1930.

Στα 1928 έγιναν τα εγκαίνια του σταθμού Καλλιθέας αλλά και του νέου, ογκώδους και καλαίσθητου μεγάρου 
των ΕΗΣ στον Πειραιά (30.7).

Το αγαπημένο στους Πειραιώτες τρενάκι του Περάματος ξεκίνησε από τις 20.7.1936. Διέκοψε στα 1977.

Ενώ από τον Πειραιά προς την Αθήνα ανέβαινε ο Ηλεκτρικός, από την Κηφισιά προς το κέντρο κετέβαινε άλλος ατμήλατος σιδηρόδρομος, «το θηρίο».

Φτιάχτηκε στα χρόνια 1883-85 κι εγκαινιάστηκε στις 4.2.1885. Αφετηρία είχε στην πλατεία Αττικής, μετά στην πλατεία Λαυρείου (1889). Σταμάτησε στις 8.8.1938.

Μετά τον πόλεμο άνοιξαν με τη σειρά τους και παραδόθηκαν στο κοινό οι σταθμοί της Βικτώριας 1.3.1948, 
της Αττικής 30.6.1949, των Πετραλώνων 12.11.1954, των Άνω Πατησίων 12.2.1956, του Περισσού και της Νέας Ιωνίας 14.3.1956, του Νέου Ηρακλείου 4.3.1957, της Κηφισιάς 10.8.1957, οι εγκαταστάσεις της τσιμεντένιας γέφυρας και του σταθμού Αμαρουσίου στις 1.9. 1957, του Αγίου Ελευθερίου στις 4.8.1961..

Τα «πράσινα» λεωφορεία Αθηνών – Πειραιώς, Πειραιώς – Περάματος, Τελωνείου – Σταθμού Λαρίσης πρωτολειτούργησαν στις 11.6.1955.

Στα 1958 φτιάχτηκε το αμαξοστάσιο των Ε.Η.Σ. στην πλατεία Ιπποδαμείας.
Στα 1960 η γραμμή Τελωνείο – Σταθμός Λαρίσης προεκτάθηκε από το Βασιλικό Περίπτερο έως τα Λιπάσματα. 
Ο σταθμός Ειρήνης άνοιξε στις 3.9.1982, ο Ταύρος - Ελευθέριος  Βενιζέλος στις 6.2.1989, του Κ.Α.Τ. 
στις 27.3.1989.

Τους Ε.Η.Σ. διαδέχτηκαν από τις αρχές του 1976 οι ΗΣΑΠ Α.Ε., τα βαγόνια από ξύλινα και βαριά έγιναν μεταλλικά με πλαστικά καθίσματα και πιο άνετα.

Η φωτογραφία αυτή είναι από τις αγαπημένες μου για το μέγαρο που στολίζει τον Πειραιά. Την τράβηξα γύρω στα 1994.

Μετά τον εξωτερικό καλωπισμό του κεντρικού σταθμού του Πειραιά και το νυχτερινό φωτισμό του τώρα ανακαινίζεται ριζικά και το εσωτερικό του. Οι ράγες ήλθαν πιο μπροστά, έφυγαν όλα τα περίπτερα, οι διαφημιστικές πινακίδες και υποστηλώθηκε με μεταλλικά δοκάρια που στηρίζουν το ύψους 4.90 μ. δάπεδο εργασίας για να καθαριστεί και διορθωθεί η οροφή δίχως να εμποδίζεται από κάτω η κυκλοφορία συρμών και ανθρώπων.

Το υπόστεγο έχει μήκος 123 μέτρα, πλάτος 20,20 και ύψος 13 μέτρα. Η επισκευή που γίνεται στο σταθμό είναι φυσικά η πρώτη γενική μετά από 70 χρόνια λειτουργίας του! Η αποκατάσταση των κύριων χαρακτηριστικών μελών του και ο κατάλληλος χρωματικός διάκοσμος θα δώσουν μια νέα μορφή στο κτήριο, πιο φωτεινή και ευχάριστη στα μάτια των χιλιάδων καθημερινών επιβατών του.

 

Δεκέμβριος 1996. Έκθεση με επιγραφές κινηματογραφικών έργων αναρτημένες στους εσωτερικούς τοίχους του σταθμού Πειραιά.

Αυτό το μήνα συμπληρώνονται ακριβώς 130 χρόνια λειτουργίας των Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων Αθηνών - Πειραιώς (ΗΣΑΠ), πρώην ΕΗΣ, πρώην ΣΑΠ, του δικού μας Ηλεκτρικού. Σύντομα θα μας παραδωθούν τα καινούργια του τμήματα, για να μπούμε πλέον στην εποχή του ΜΕΤΡΟ. Οι γραμμές, τα βαγόνια, οι σταθμοί, 
όλα δεμένα με την πόλη και τους ανθρώπους αλλάζουν, προσαρμόζονται στους καιρούς, γίνονται αναντικατάστατο διαρκές μέσο μεταφοράς και επικοινωνίας ολόκληρων γενεών επιβατών.

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη, 25 Φεβρουαρίου 1999, σελ. 11. 

Μεταφορά εδώ με ελάχιστες συμπληρώσεις, 31.3.2012.

                        

 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ 2013.      

[Ο Σύλλογος Δρομέων Υγείας Πειραιά ιδρύθηκε στα 1986. Πρώτη έδρα στη Γούναρη 4, από το 1992 στην Κασσάνδρας 11^α και από το Φεβρουάριο του 2009 στον Πύργο του Πειραιά, 1^ος όρ. (παραχώρηση από το δήμαρχο Παναγιώτη Φασούλα). Από τα μέλη του γνωρίζω περισσότερο τη Μάγδα Κισσιώτου]