Βομβαρδισμός Πειραιά.

Βομβαρδίζοντας την πόλη.

56 χρόνια [το 2000] μετά τον βομβαρδισμό του Πειραιά.

                                                                                             

                                                                                      Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Σε «ξένο αχυρώνα» όπως λένε, σε στεριές και λιμάνια που οι εγκαταστάσεις τους υπολογίζονται στρατηγικής σημασίας, είναι εύκολο να ρίχνεις τις βόμβες σου.

Σαν είσαι εχθρός έρχεσαι να γκρεμίσεις για να καταχτήσεις, αν πάλι περνιέσαι «φίλος και σύμμαχος» χτυπάς όπου να’ ναι για να εμποδίσεις τη χρήση και να σπάσεις το ηθικό των αντιπάλων. Αφού δε σε δένει τίποτα με τον τόπο δρας αναίσθητα και με τη δικαιολογία του πολέμου όλα νομίζεις πως επιτρέπονται, οι υλικές ζημιές και τα ανθρώπινα θύματα.

Ο Πειραιάς βομβαρδίστηκε απανωτά στη διάρκεια της Κατοχής - η επίσημη πρώτη έγινε στη λαϊκή αγορά της Πηγάδας - εκείνος όμως που χαρακτηρίστηκε σαν ο πιο άδικος ήταν ο βομβαρδισμός της 11^ης Ιανουαρίου 1944 από την αγγλική - αμερικανική αεροπορία. «Επιδρομή πρωτοφανούς αγριότητος ενηργήθη χθες εναντίον του Πειραιώς. Επλήγη η πόλις εις την καρδίαν της. Τα θύματα θρηνούνται κατά εκατοντάδας» έγραψε αμέσως η εφημερίδα Ακρόπολις.

Η ιστορική πλευρά, οι περιγραφές των γεγονότων έχουν τυπωθεί από τότε σε έγγραφα και φωτογραφίες, σε ατέλειωτα άρθρα εφημερίδων - περιοδικών, σε ολόκληρα κεφάλαια βιβλίων. Δεκαετίες μετά, μέσα στη σύγχρονη, αλλαγμένη φυσιογνωμικά πόλη έβλεπες κάποια κολοβωμένα κτίρια (σα σπασμένα, σάπια δόντια σε κατάλευκη οδοντοστοιχία) να στέκονται μάρτυρες της καταστροφής. Από το παλιό γωνιακό (κατεδαφισμένο πλέον) ξενοδοχείο Κοντινεντάλ στην παραλία είχε απομείνει το ισόγειο, ενώ λείπουν ακόμα οι πάνω όροφοι της οικοδομής στη Νοταρά - Τσαμαδού - Φίλωνος γνωστής στους παλαιότερους σαν Μέγαρο των αδελφών Ζερβού.

Ο φόβος των επιθέσεων άδειασε τον Πειραιά από ονομαστές οικογένειές του, που προτίμησαν να μετακομίσουν στην Αθήνα και τα προάστιά της. Με μελανά χρώματα διηγούνται την πορεία κατά κύματα χιλιάδων κατοίκων προς την προστατευμένη από τις διεθνείς συμβάσεις πρωτεύουσα. Εκεί βρήκαν φιλοξενία σε γνωστούς και φίλους ή σε επιταγμένα για την περίπτωση καταλύματα.

Η μνήμη των επιζώντων. Κάθε σημερινός ηλικιωμένος Πειραιώτης, έχει να διηγηθεί τη δικιά του περιπέτεια. Η αγωνία για το πού έπρεπε να πας να προφυλαχτείς, αν εκεί που στεκόσουν ήσουν ασφαλής ή όχι, είναι για εμάς τώρα ένα άγνωστο συναίσθημα. Σύντομα θα κυκλοφορήσει ένα βιβλίο με θέμα τους βομβαρδισμούς κι ετοιμάζεται ένα κατατοπιστικό ντοκιμαντέρ. Παρακάτω δίδονται κάποια χρήσιμα στοιχεία αναφοράς στο γεγονός μέσα από την έρευνα στο αρχείο μου: 

  

  

*Στα 1943 ιδρύθηκε η «Ένωσις Πωλησάντων Ακίνητα Πειραιώς», το μετέπειτα «Σωματείον Πειραιώς Πωλησάντων Ακίνητα επί Κατοχής». 

Πρόεδρος στα 1949 ήταν ο Δημ. Σκουνάκης.

*Το 1944 έχουμε στην Αθήνα την «Πανελλήνια Αδελφότητα Πυροπαθών και Βομβοπλήκτων» (Δραγατσανίου 6). Για τον  ίδιο λόγο άνοιξε γραφείο στον Πειραιά (Νοταρά 63). Για την έκδοση ταυτότητας των μελών η 1.50 δραχμή πήγαινε υπέρ του μισθού του προέδρου… Έτσι έβγαινε το Δελτίο Τροφίμων για αγορά των απαραιτήτων (σαπούνι, λάδι, ζάχαρη).

 

*Στα 1945 «Η εφημερίς των βομβοπλήκτων» ενημέρωνε τους ενδιαφερόμενους. 

*Η Επαγγελματική και Οικοκυρική Σχολή Θηλέων Δήμου Πειραιώς στεγαζόταν στη θέση του σημερινού Δημαρχείου. 

Το Νοέμβρη του 1943 σαν πρώτο στη σειρά των υποσχόμενων εκδόσεών της είχε τυπώσει το ιστορικό κείμενο «Πενήντα πέντε χρόνων ιστορία του Πειραιώς 1765-1821» του Αντώνη Μανίκη.

*Κορίτσια της Σχολής συμμετείχαν στο ανέβασμα του έργου «Γαλήνιο Ξημέρωμα» στον Πειραϊκό Σύνδεσμο. Η παράσταση δόθηκε στις 10.1.1944, στις 14.30 το μεσημέρι. Την επόμενη σήμανε ο συναγερμός και κάποιες κοπέλες μαζί με πολλούς άλλους κατέφυγαν στο υπόγειο της Ηλεκτρικής Εταιρείας στην Βασ. Κωνσταντίνου 13, τηλ. 42612, τώρα Ηρώων Πολυτεχνείου 10, όπου βρίσκεται σύμφωνα με την επιγραφή το «Ιδιόκτητον Μέγαρον/ Πανελληνίου Συνδέσμου Αξιωματικών Ασυρμάτου/ Ηγοράσθη το οικόπεδον το έτος 1951 εθεμελιώθη το έτος 1952 και αποπερατώθη η τριώροφος οικοδομή το έτος 1955/ επί προεδρίας/ Ηλία Δημ. ΚΡΟΚΙΔΑ».

Η μαθήτρια Αντζουλάκου Καλλιόπη με μια φίλη της ένιωσαν δυσφορία στη στενότητα του χώρου και απομακρύνθηκαν εγκαίρως προς το σπίτι της στην Αγία Σωτήρα. Μετά έζησε στην Αμερική. Οι άτυχες γυναίκες πέθαναν από ασφυξία στη θανατηφόρα εκείνη παγίδα όταν κατέρρευσε το κτίριο κι εγκλωβίστηκαν. (Λένε ότι τα θύματα ξεπέρασαν τα εκατό). Διευθυντής τότε της Σχολής ήταν ο Νίκος Κατσικάρος. Στην είσοδο του σημερινού Δημαρχείου, δεξιά, δίπλα στον ανελκυστήρα μπορούμε να διαβάσουμε την μαρμάρινη επιγραφή με 21 ονόματα θυμάτων του διδακτικού και εργατοτεχνικού προσωπικού της που τοποθετήθηκε επί δημαρχίας Τάσου Βουλόδημου (15.2.1977).

*Από το 1945 και για κάποια χρόνια ο δικηγόρος Μιχάλης Περοδασκαλάκης εξέδιδε στον Πειραιά (γραφεία Υψηλάντους 107) πρωτότυπα μυθιστορήματά του στο πλαίσιο της σειράς «Μικρή Βιβλιοθήκη». Οι σειρήνες!.. Συναγερμός! .. στο καταφύγιο της Ηλεκτρικής, που κυκλοφόρησε στα 1946 ήταν εμπνευσμένο από το νωπό, τραγικό συμβάν: «Σαν να μην έφταναν αυτά όλα και προστέθηκε κι άλλο γεγονός.

Η μεθεπόμενη από το βομβαρδισμό μέρα ξημέρωσε με μια πρωτοφανή χιονιά! Τα πάντα είχαν καλυφτεί μ’ ένα παχύτατο στρώμα χιονιού, τόσο παχύ που είνε ολότελα ασυνήθιστο στην Αττική! Και ήταν αυτό… το κάτασπρο σάβανο των πεθαμένων, που σκέφτηκε φαίνεται, να τους προσθέσει ο ουρανός του Γενάρη» (σελ. 40-41).
 *Αποκορύφωμα του δράματος με τις οβίδες την αεροπορικών επιθέσεων σε μια γραπτή πλέον μαρτυρία: Ναός του Αγίου Βασιλείου στη Φρεαττύδα, δεξιό κλίτος, στο εξομολογητήριο. Η τοιχογραφία της Μεταμόρφωσης, ένα από τα έργα των Στέλιου και Χρήστου Α. Σούτσου και Αποστόλου Γραικού, 1942, έχει στο κάτω μέρος την εξής αφιέρωση με κεφαλαία βυζαντινά γράμματα: «Εις μνήμην της μνηστής μου/ Βαρβάρας Γερ. Γαλιατσάτου/ Φονευθείσης κατά  τον βομβαρδισμόν της 12.6.1942/ Σωτήριος Γραμματικός». Τα επώνυμα συναντιούνται στην περιοχή μέχρι σήμερα. [Αναφέρεται και στο βιβλίο του φίλου μου πρωτοπρεσβύτερου Ιγνατίου Παπασπηλιόπουλου «Άγιος Βασίλειος Πειραιώς, η ιστορία το Ναού σε συμπορεία με την ιστορία της πόλης», Πειραιάς 2000, σελ. 210]

*Πέντε μήνες μετά τον μεγάλο συμμαχικό βομβαρδισμό του Ιανουαρίου του ’44, διατέθηκε στις 11.6.1944, σαν δήθεν αναμνηστική με εντολή των αρχών Κατοχής μια σειρά δέκα γραμματοσήμων, πέντε κοινών των «Τοπίων» του 1942 και πέντε αεροπορικών των «Ανέμων» της επόμενης  χρονιάς (1943) με λιθογραφική μπλε επισήμανση και νέα αξία: ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ. 11-1-1944. Δρ. 100.000.

  

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ, Πέμπτη 14 Δεκεμβρίου 2000, σελ. 17. 

Ελάχιστα διορθωμένο εδώ, 21.10.2009.