Ακτή Ποσειδώνος και Δημητρίου Γούναρη.

Μια ιστορική γωνιά «βαλτώνει» και «βουρκώνει» τον Πειραιά.

                                                                                                                                             Του Δημήτρη Κρασονικολάκη.

 

Ήλθε η σειρά του. Μετά τα νεοκλασικά, το Ρολόι, το Ακταίο, γκρεμίζεται και σβήνει άλλο ένα οικοδομικό σύνολο τόσο οικείο στα μάτια του Πειραιώτη που σίγουρα θα του λείψει, αφού η θέση του στο πολυσύχναστο εκείνο σημείο της πόλης είναι περίοπτη, μοναδική.

Η γωνία της Ακτής Ποσειδώνος και Δ. Γούναρη με τα γνώριμα καταστήματα κάτω από παλιό ξενοδοχείο Ανατολή και τα άλλα, στο ισόγειο του ξενοδοχείου Κοντινεντάλ, απομεινάρι - ενθύμιο από τον καιρό του βομβαρδισμού, σε λίγους μήνες δεν θα υπάρχει. Το κτήριο, στο περίπτερο και στη στάση των «πράσινων» - όπως τα λέγαμε - λεωφορείων         (γραμμή 843) για το Πέραμα απέναντι από την πλατεία Καραϊσκάκη, ήταν κάποτε η κατοικία του Νικήτα Τζάνη (1801-1864). Πεθαίνοντας το άφησε κληρονομιά στο Δήμο μαζί με τα γειτονικά μαγαζιά ώστε, ενοικιάζοντάς τα να αποδίδονται τα χρήματα στο Νοσοκομείο, το οποίο τελικά ιδρύθηκε το 1869 με την εκτέλεση της διαθήκης του.

Το οίκημα από πέτρα και ξύλο, κάηκε και ξανακτίστηκε στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο του σχεδίου πόλης με αριθμό 28. Κάτω από το μπαλκόνι του και στη μέση διατηρείται ανέπαφη η επιγραφή του σε μάρμαρο:

ΤΟΝ ΟΙΚΟΝ ΤΟΝΔΕ ΤΑ ΤΕ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΕΔΩΡΙΣΑΤΟ ΤΩ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΕΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΩ Ο ΕΚ ΚΥΘΗΡΩΝ ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΣ ΝΙΚΗΤΑΣ ΤΖΑΝΗΣ Ο ΜΕΓΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΤΟΥΤΟΥ ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ – ΑΩΞΔ΄ (1864).

Αναφορές για τη χρήση του εντοπίζουμε σε παλιές πειραϊκές εκδόσεις:

«Κτήματα δημοσίας χρήσεως. 3). Διώροφος οικία παρά τη πλατεία Απόλλωνος μετά δύο συνεχομένων εργαστηρίων κληροδοτήματος του αειμνήστου Ζάνη δια την συντήρησιν του Νοσοκομείου». «Τα έσοδα αυτού κατά τον απολογισμόν του Δήμου του 1881 εισί τα εξής· εκ του μισθώματος των κτημάτων Ν. Ζάνη, δρ. 17,437»  [Ιστορία του Πειραιώς, Παντολέοντος Καμπούρογλου, εν Αθήναις 1883, σελ. 37-38 και 46].

«Το 1865 περιήλθεν εις τον Δήμον το δια την ανέγερσιν Νοσοκομείου μέγα κληροδότημα του αειμνήστου Νικήτα Ζάννη, εις ον έκτοτε παρεχωρήθη παρά του Δημοσίου το οικόπεδον, εφ’ ου μεταρυθμισθέντος ανηγέρθη το φερώνυμον του ιδρυτού Νοσοκομείον». [Τα πεπραγμένα υπό των Δημάρχων Πειραιώς, Ηλία Στρούμπου, εν Αθήναις 1907, σ. 5].

«Η λαμπρά δημαρχία Λουκά Ράλλη τερματίζεται με την θεμελίωσιν του Δημοτικού (Τζανείου) Νοσοκομείου, δια το οποίον ο Νικήτας Τζάνης κατέλιπεν εις τον Δήμον δρχ. 45.000, ως δαπάνην ανεγέρσεως. Επί πλέον δε και την επί της οδού Μακράς Στοάς και πλατείας Απόλλωνος οικίαν του ίνα εκ των εισοδημάτων της συντηρείται το Νοσοκομείον.       Τα σχέδια του Νοσοκομείου συνετάχθησαν από τον μηχανικόν Ν. Μεταξάν και ενεκρίθησαν από το Δημ. Συμβούλιον. Τούτο εξέλεξεν και επιτροπήν επιβλέπουσαν την οικοδόμησιν εκ των εκτελεστών της διαθήκης, Ελένης Τζάνη, Λουκά Ράλλη και Ι. Δημόκα και εκ τεσσάρων άλλων Πειραιέων». [Πειραϊκά, Μελετόπουλος, Αθήναι 1945, σελ. 110].

Το ξενοδοχείο Ανατολή στεγάστηκε στους δύο επάνω ορόφους. Το βρίσκουμε στους οδηγούς και στα βιβλία του Πειραιά ήδη από το 1883 στην πλατεία Απόλλωνος, το 1928 Β΄ κατηγορίας να διευθύνεται από τον Κ. Χατζηλούη στην οδό Πλούτωνος 3, το 1939 στην Ακτή Ποσειδώνος και με τη νέα του ονομασία Νέα Ανατολή στην ίδια οδό με αριθμό 22        στα 1953.

Τα σημερινά καταστήματα του ισογείου είναι τα εξής: Εστιατόριο «Η Μέλισσα», ένα εκδοτήριο εισιτηρίων των πλοίων και το ζαχαροπλαστείο Κοντινεντάλ. Εστιατόριο Μέλισσα υπήρχε και στα 1883 «πλησίον της πλατείας των αμαξών», δηλαδή κάπου κοντά στη διασταύρωση των οδών Γούναρη - Ναβαρίνου και Τσαμαδού. Στο χώρο της στρογγυλεμένης ισόγειας γωνίας (Ακτής Ποσειδώνος και Γούναρη) βλέπουμε σε χάρτη του1896 να σημειώνεται το ξενοδοχείον της Πετρουπολέως το οποίο μαζί με εκείνο της Αγγλίας διακρινόταν «δια την καθαριότητα και τον ευρωπαϊκόν στολισμόν». Μέσα στο ξενοδοχείο υπήρχε το ομώνυμο εστιατόριο που κι αυτό είχε καλό όνομα «δια την καλήν μαγειρικήν και καθαριότητα».

Το τετραώροφο κτήριο Grand Hotel Continental με διευθυντή τον Σ. Δεστούνη το 1906, τον Παν. Ζαμάνο στην Πλούτωνος 3 κατηγορίας Α΄ το 1928 και στην Ακτή Ποσειδώνος με τηλ. 41413 το 1939, υπήρξε ένα στολίδι ανάμεσα στα τότε νεοκλασικά του Πειραιά.

Στην κατοχή επιτάχτηκε από τους Γερμανούς. Καταστράφηκε από τις βόμβες των συμμαχικών αεροπλάνων στις 11.1.1944. Καθαρίστηκε από τα μπάζα κι έμειναν μόνο τα καταστήματα.

 

 Κάποια χαλάσματα του πρώτου ορόφου έχουν διατηρηθεί να δένουν το  μακάβριο σκηνικό με μια συκιά που έχει φυτρώσει ανάμεσα στις πέτρες. Τα τελευταία μαγαζιά που ετοιμάζονται ή έχουν ήδη κλείσει πριν την κατεδάφιση είναι τα παρακάτω: τουριστικά είδη εποχής «το Αναμνηστικόν», Foto Fast Kodak, Λαχεία Ελπίς - Νικολαΐδης, Αποθήκη εργατικών ενδυμάτων αδελφών Α. και Κ. Λαγού, έτος ιδρύσεως 1933, Ακτή Ποσειδώνος 20. Το μαγαζί είχε ανοίξει ο Μιχάλης Λαγός και το συνέχισαν τα παιδιά του Αντώνιος (έχει πεθάνει) Κώστας και Κική. Είχε επεκταθεί από το 1985 με το διπλανό πρώην παπουτσάδικο. Γράφει ότι πουλάει «ρολόγια χειρός - ψιλικά - είδη εποχής - αλλάζω μπαταρίες κλπ». Πάνω στη γωνία το κλειστό πρακτορείο γενικού τουρισμού Sandra Tours. Ψηλά στον τοίχο με σβησμένα γράμματα διαβάζουμε: «Καφεκοπτείον». Μπροστά του σύχναζαν μικροπωλητές με κάστανα, καλαμπόκια, λαχεία, ξυστό, σαλέπι, φτηνά παπούτσια. Στη Γούναρη 1 ήταν το «Καστελόριζο», με κρατικά λαχεία και προπό με το σλόγκαν «σήμερα ο ένας, αύριο ο άλλος» του Νικ. Γ. Κουμπρόγλου. Στη συνέχεια βρίσκεται η πρώην αποθήκη υφασμάτων του Ηλία Λιατσόπουλου και Σία Ο.Ε. σε δυο πόρτες, το διπλανό είναι κλειστό με τζαμαρία. Η πηγή μπαταρίας  του Μ. Τσακαλάκου, λειτουργεί από το 1981, έχει την επιγραφή «Κλείνουμε 30-6-1997, όλα μισοτιμής».. Άλλη μια κλειστή πόρτα που πάνω γράφει Mobil και το οίκημα τελειώνει με το «Επίνειον», το μεζεδοπωλείο του Νικόλαου Υπέρμαχου το οποίο δεν πρόλαβε να βγάλει ούτε τα έξοδά του κι έφυγε ξηλώνοντας τις πόρτες, ακόμη και τα πλακάκια. Εκεί πρώτα ήταν το πατσατζίδικο «Τα νησιά» της Αργυρώς Δεληγιάννη. Η έκταση του οικοπέδου είναι συνολικά 804,55 τμ. Το Τζάνειο Νοσοκομείο «έχει την πρόθεση και την δυνατότητα να ανεγείρει επ’ αυτού πολυώροφη οικοδομή γραφείων και καταστημάτων με το σύστημα της αντιπαροχής».

Με την από 9-11-1995 σύμβαση κατασκευής έργου, η ανέγερση του ανωτέρω κτηρίου έχει ανατεθεί στην εργοληπτική κοινοπραξία με την επωνυμία ΑΒΑΞ Α.Ε. - ΑΒΕΤΤΕ Τεχνοδομή, Αφοί Μιχ. Τραυλού. Οι άδειες κατεδάφισης έχουν τους αριθμούς 190 και 191 της 13-5-96. Όλα πλέον είναι θέμα χρόνου. Οι καταστηματάρχες δέχτηκαν το τετελεσμένο γεγονός με πικρία και παράπονα, καθ’ όσον μάλιστα είναι πεπεισμένοι για την αδιαφάνεια των όρων της σύμβασης οι οποίοι αποβαίνουν εις βάρος των συμφερόντων του Νοσοκομείου.

«Αν ζούσε ο Τζανής, τι θα έλεγε;» ρώτησε κάποιος. Την απάντηση είχε δώσει με ευστοχία εκ των προτέρων μια άσχετη με το θέμα ηλικιωμένη κυρία στην απέναντι στάση με την οποία είχα πιάσει τη συζήτηση: «Καλλίτερα να φύγει η σαβούρα, να πάρουνε και πιο πολλά λεφτά οι κλέφτες».

Πάντως εσείς, που αγαπάτε τον παλιό Πειραιά, πηγαίνετε να καμαρώστε τα κτήρια για τελευταία φορά και να τραβήξετε μερικές φωτογραφίες να τα θυμόσαστε.

 

Αυτό το άρθρο είχα δημοσιεύσει στην Πειραϊκή Πολιτεία στις 3 Ιουλίου 1997 με τίτλο «Ακτή Ποσειδώνος και Δημητρίου Γούναρη. Μια ιστορική γωνιά κατεδαφίζεται». Τα καταστήματα άδειασαν κι έκλεισαν. Αυτό των Αδελφών Λαγού με τα στρατιωτικά είδη μεταφέρθηκε απέναντι στη Γούναρη 4-6. Όταν έπεσαν τα οικήματα, η σκαπάνη ανέδειξε τα θεμέλια ενός αρχαίου κτηρίου, που ταυτίστηκε με εκείνο της Μακράς Στοάς. Μην ξεχνάμε ότι η Γούναρη λεγόταν πριν Μακράς Στοάς, αρχικά Ερμαϊκή οδός. Η ανασκαφή ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1998 με την εποπτεία της αρχαιολόγου Μαρίας Πετριτάκη. Οι δυσκολίες που αντιμετώπισαν ήταν η ανάγκη για συνεχή άντληση του νερού που πλημμύριζε τον τόπο. Το οικόπεδο δεν έχει απαλλοτριωθεί.

Περιφράχτηκε από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. με κάγκελα και κρύφτηκε με μεταλλικά ελάσματα «για λόγους εξωραϊσμού του χώρου λόγω της κεντρικής θέσης του στο μεγάλο λιμάνι του Πειραιά». Το περίγραμμα των δωματίων, σαν μόνο αποδεικτικό στοιχείο της ύπαρξής τους, είναι αποτυπωμένο στους διπλανούς τοίχους.

Τα χρόνια πέρασαν. Στα 2008 ανακινήθηκε το θέμα του καθαρισμού του από τη δυσοσμία, τα σκουπίδια και την αξιοποίησή του από τους εμπλεκόμενους φορείς. Μεταξύ της Νομαρχίας και της ΚΣΤ΄ Εφορίας Κλασικών Αρχαιοτήτων ανταλλάχθηκαν επιστολές με την καλή διάθεση να βρεθεί η σωστή λύση.

Η επίσημη ανακοίνωση αναφέρει αυτολεξεί ότι «Η ανασκαφική έρευνα στο εν λόγω ακίνητο απέφερε μέρος ενός πολύ σημαντικού για την τοπογραφία του αρχαίου Πειραιά μνημείου, της Μακράς Στοάς. Η μέχρι τούδε έρευνα έχει αποκαλύψει τμήμα του οπισθίου τοίχου της Στοάς και λείψανα ορθογωνικών διαμερισμάτων εναλλάξ μικρού και μεγάλου πλάτους με διαστάσεις σχετικής κανονικότητας στα οποία γινόταν η εισαγωγή, αποθήκευση και διάθεση των σιτηρών στον Αθηναϊκό λαό και στόλο. Εκκρεμεί η συνέχιση της ανασκαφής και η ολοκλήρωση της αποκάλυψης του μνημείου με χρηματοδότηση του Τζανείου Νοσοκομείου η οποία και θα επιτρέψει στην Υπηρεσία μας να προχωρήσει ως προς το χειρισμό της υπόθεσης με γνώμονα την προστασία και την ανάδειξη των αρχαίων στο ακίνητο. Η χρόνια εκκρεμότητα του ζητήματος…έχει δημιουργήσει ομολογουμένως δυσμενείς συνθήκες στο χώρο του μνημείου το οποίο έχει επιβαρυνθεί από τη ρύπανση, την αυτοφυή βλάστηση και την ανάβλυση των υπόγειων υδάτων. Επί του παρόντος προβαίνουμε σε καθαρισμό των αρχαίων κατά διαστήματα και αναμένουμε..». Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι παρά τις επισημάνσεις για τη σπουδαιότητα του μνημείου, οι ευθύνες επιρρίπτονται σε τρίτους - το Νοσοκομείο, το Υπουργείο Πολιτισμού - με τους όποιους έπρεπε να συνεργαστούν οι αρχαιολόγοι και να ενισχυθούν οικονομικά. Ύστερα, ως συνήθως, το θέμα ξεχάστηκε με αποτέλεσμα να παραμένει στην πράξη η ίδια ασαφής εικόνα που δικαίως χαρακτηρίσθηκε στον Τύπο «προσβλητική και απαξιωτική για την ιστορία του Πειραιά». Ο καθησυχασμός των υπευθύνων στο απόγειό του.

 

           

Για να διασκεδάσω τις εντυπώσεις, ίσως αυτή η εγκατάλειψη να έχει και τη θετική της πλευρά. Πίσω από τις ψηλές λαμαρίνες που κρύβουν τη θέα, ανοίγεται ένας άλλος κόσμος. Ανεμπόδιστη η φύση αναπαριστά - άθελά της - ένα αυθεντικό δείγμα του πάλαι ποτέ πειραϊκού Αλιπέδου. Οι αρχαίες πέτρες, τα βουρκόνερα, τα βούρλα μας ταξιδεύουν στους αιώνες της ανθρώπινης απουσίας που το μεγαλείο της ερημιάς  τους δεν πρόλαβε κανένας περιηγητής να απαθανατίσει σε σχέδιο ή κείμενό του.

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη 3 Ιουλίου 1997, σελ. 18,  με τίτλο «Ακτή Ποσειδώνος και Δ. Γούναρη. Μια ιστορική γωνιά κατεδαφίζεται».

Δεύτερη δημοσίευση διορθωμένη και συμπληρωμένη, περιοδικό Πειραϊκό Ορόσημο,  τεύχος 33, Οκτώβριος - Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2010, σελ. 16-17, με τίτλο: Ακτή Ποσειδώνος και Δημητρίου Γούναρη. Μια ιστορική γωνιά «βαλτώνει» και «βουρκώνει» τον Πειραιά.

[Στο περιοδικό ΑΤΤΙΚΟΣ Ψ.Ο.Π. 1933, σελ. 9, υπάρχει διαφήμιση ενός ισόγειου καταστήματος με τίτλο ΟΚΑΖΙΟΝ στα 1933]