«Περί του συνοικισμού των Υδραίων εις Πειραιά»

                                                                                    

                                                                                     Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

 

«Πειραιεύς. Μερική Άποψις». Οι άκρες της Υδραϊκής συνοικίας, πολλές δεκαετίες μετά την ίδρυσή της, από τα υψώματα της Πειραϊκής Ακτής. Carte postale με αύξοντα αριθμό 2550 του εκδότη Γ. Ν. Αλεξάκη, που είχε το βιβλιοχαρτοπωλείο Ο ΕΡΜΗΣ στο κέντρο της πόλης.     

Οι Υδραίοι ναυτικοί δεν έλειπαν κατά καιρούς από τα λιμάνια του Πειραιά.

Τους ήταν γνώριμα αφού μετέφεραν με τα καΐκια τους εμπορεύματα από και προς την «σκάλα της Αθήνας». Ήδη από το 1792 κάποιοι Υδραίοι είχαν ζητήσει να κατοικήσουν τον άδειο Πειραιά αλλά δεν τους άφησαν οι Αθηναίοι.

Παρόμοια πρόταση είχαμε και το 1822. 

Πολλοί είχαν λάβει μέρος και στον απελευθερωτικό αγώνα στα πειραϊκά χώματα.

Τα χρήματα που διέθεσαν οι πλούσιες υδραίικες οικογένειες υπολογίζονται σε εννέα εκατομμύρια δραχμές. Η μετακίνησή τους προς τη νεοσύστατη πόλη, άρχισε ήδη από το 1829, αυξήθηκε στα επόμενα χρόνια, κυρίως από το 1837 λόγω της ανεργίας και της φτώχειας. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τη μείωση του πληθυσμού στο νησί.

Για την εποίκηση στον Πειραιά επέλεξαν μια επιτροπή με πρόεδρο τον Αναστάσιο Ρομπότζη, πλοίαρχο Β΄ τάξεως.

Ο Βαυαρός Βασιλικός Αρχιτέκτονας του Δήμου Πειραιά C. Lorenzen (Φιορέντζος, Λορέντζος ή Λορέντζας σε διάφορα έντυπα), καταμέτρησε την περιοχή γύρω από το Τελωνείο στις 26.11.1837 ενώ ακολούθησαν κι άλλες. Στις 19 (31) Μαΐου 1838 εκδόθηκε το ΒΔ «Περί συνοικισμού Υδραίων εις Πειραιά» με 9 άρθρα.

Για την αποκατάστασή τους χορηγήθηκαν 48 οικοδομικά παραλληλόγραμμα. Κάθε δικαιούχος πήρε με κλήρωση και κατά σειρά με δική του επιλογή, έκταση γης από 112,5 έως 337,5 τετραγωνικούς βασιλικούς πήχεις (200 έως 600 τετραγωνικούς αττικούς πήχεις) με την υποχρέωση να αρχίσει να οικοδομεί σε έξι μήνες και να την τελειοποιήσει. Για κάθε τετρ. βασ. πήχη θα πλήρωνε μία δραχμή. Ο τόπος ανήκε στο δημόσιο, στις «εθνικές γαίες» μετά τη διάλυση του μοναστηριού του Αγίου Σπυρίδωνα, σε διάφορους Αθηναίους και μη, που τον αγόρασαν από τους Τούρκους ή παλαιότερους ιδιοκτήτες σε πολύ φτηνές τιμές.

Βρέθηκαν και αρκετοί άλλοι διεκδικητές που αν αποδεικνυόταν ότι είχαν νόμιμους τίτλους αποζημιώνονταν με ανταλλαγή άλλων εδαφών (τα έλεγαν γήπεδα).

Τα παραπάνω οικόπεδα πήραν οι αρχηγοί των οικογενειών ή οι χήρες με παιδιά «επί αποδώσει της αξίας τους χρεολυτικώς εις δεκαετίαν». Διευθέτηση των απαιτήσεων έγινε στο Τελωνείο, στις 6(18).8.1838. 

Κανείς δεν μπορούσε να πουλήσει το οικόπεδό του πριν χτίσει σε αυτό σπίτι ή αποθήκη. Είχε όμως τη δυνατότητα να το ανταλλάξει με αμοιβαία συμφωνία αλλά αφού προειδοποιήσει τον «Επίτροπο της επί των Εσωτερικών Γραμματείας» για να γράψει στο κτηματολόγιο την αλλαγή... Πολλοί από τους όρους δεν τηρήθηκαν και η Κυβέρνηση έδινε συνεχώς νέες παρατάσεις. Πολλοί κατέστρεφαν τις χαραγμένες γραμμές των συνόρων...

Όταν ο συνοικισμός άρχισε να εδραιώνεται η «Τοπική επί του Συνοικισμού των Υδραίων εν Πειραιεί Επιτροπή» παρουσίασε τάσεις απόσχισης από το Δήμο Πειραιά «που προήρχοντο από προσωπικές αντιθέσεις, υπέρμετρο τοπικιστικό πνεύμα και μικροφιλοδοξίες». Ενοικίασε κάποιες παράγκες που είχαν στηθεί από το Δήμο στην πλατεία Αγίου Νικολάου [ο ναός εγκαινιάστηκε τον Ιούλιο 1844], με σκοπό να φτιάξει νέα ξεχωριστή αγορά και κατακράτησε τα χρήματα για να τα διαχειριστεί η ίδια.

Η κίνηση αυτή μαζί με άλλες μικρότερης σημασίας ώθησε το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιά να καταδικάσει την Επιτροπή με την πράξη 61/12.7.1839.

Κοινοποίησε τις αποφάσεις του στον Υδραίο Δήμαρχο Κυριάκο Σερφιώτη με την παράκληση να τις διαβιβάσει και στη Διοίκηση Αττικής. Εκείνη απάντησε ότι «φρονεί μόλα ταύτα ότι ανάγκη ο Δήμος Πειραιώς να συγχωνευθεί με τους ονομαστικούς δήμους των Χίων και Υδραίων».

Την εποχή εκείνη ο Δήμος Αθηναίων πρότεινε να εντάξει στη δικαιοδοσία του τους Δήμους Πειραιώς και Αμαρουσίου ενώ μπαίνει μεταξύ τους θέμα των διοικητικών ορίων. Οι έντονες αντιδράσεις των κατοίκων της πόλης μας, ενίσχυσαν το κλίμα ενότητας. Στις 20.4.1840 το Δημοτικό Συμβούλιο γνωμοδοτεί παμψηφεί:  

«Η συγχώνευσις των του Πειραιώς ονομαστικών Δήμων Χίων και Υδραίων μετά του ήδη υπάρχοντος Δήμου Πειραιώ , είναι αναγκαία και δι’ όλην την πόλιν ωφέλιμος».

Η συγχώνευση αυτή των Υδραίων έγινε στα 1841 ενώ των Χιωτών το 1842.

Στον κατάλογο ψηφοφόρων για τις εκλογές μελών της Εθνοσυνέλευσης του 1843 καταγράφονται 114 Υδραίοι που ψηφίζουν στις 9 Σεπτεμβρίου στον Άγιο Σπυρίδωνα.

Η Υδραϊκή συνοικία βρισκόταν «παρά τω λιμένι και προς το Τελωνείον δυτικομεσημβρινώς κειμένου μέρους του Πειραιώς», ανάμεσα κυρίως στις οδούς Μπουμπουλίνας και Σαχτούρη. Με συμμετρικό σχεδιασμό γύρω από τον ογκώδη άξονα τα Τελωνείου σύντομα επεκτάθηκε προς την Πηγάδα, τα Καρβουνιάρικα, τις απότομες πλαγιές του Χατζηκυριάκειου. Στο ύψωμα προς Πηγάδα ήταν από παλιά χτισμένοι και μύλοι οπότε έχουμε το τοπωνύμιο Μύλος ή Μύλοι ή Μύλοι του Δράκου.  Ήταν η περισσότερο αμιγής συνοικία, με ωραίες στοές και οικοδομές. Πολλά σπίτια ήταν κτισμένα με τη νησιώτικη αρχιτεκτονική (καμάρες, στοές, εσωτερικές αυλές, κεραμίδια), ενώ οι αποθήκες και τα καταστήματα με πελεκητά μάρμαρα.

Τα προβλήματα των οικοπεδούχων που δεν μπόρεσαν να κτίσουν και να τηρήσουν τις υποχρεώσεις τους συνεχίστηκαν για κάμποσα χρόνια.

Στα 1851 ο υπουργός των Εσωτερικών έδωσε μια ακόμα δίχρονη προθεσμία με συγκεκριμένους πάλι όρους για να αποτρέψει τους καταπατητές και τους κερδοσκόπους:

 Όλα τα μη οικοδομημένα οικόπεδα περιέχονται στη διάθεση του Συνοικισμού.

 Όσοι θέλουν να πάρουν οικόπεδο να απευθυνθούν στην Επιτροπή.

Να γίνεται έλεγχος για τα προσόντα των δικαιούχων.

Η εκλογή του οικοπέδου θα έχει σειρά προτεραιότητας ανάλογα με την ημερομηνία υποβολής της αίτησης.

Ο κάτοχος θα πρέπει να οικοδομήσει μετά από 5 μήνες και να τελειώσει σε ένα χρόνο αλλιώς τα οικόπεδα θα παραδίδονται στην Επιτροπή.

Η διαταγή τοιχοκολλήθηκε και διαβάστηκε ακόμα και στις εκκλησίες. Οι αιτήσεις υποβλήθηκαν στο Δημαρχείο και η Επιτροπή τις εξέταζε κάθε Τρίτη και Παρασκευή.

Στις 6.8.1860 έχουμε επίσης τον «Αναθεωρητικό Πίνακα των οικοπέδων της εν Πειραιεί Υδραϊκής συνοικίας» που συνέταξε ο μηχανικός του Δήμου.

Από τότε πολλά παράλια κτίσματα κατεδαφίστηκαν για να ενταχτεί ο χώρος στο πολεοδομικό σχέδιο με τους δρόμους που έχουμε σήμερα.

 

«Πανόραμα Πειραιώς». Επιστολικόν δελτάριον. Παγκόσμιος Ταχυδρομικός Σύνδεσμος. Απεικονίζεται η παραλιακή πρόσοψη της Υδραϊκής συνοικίας, στον Κωφό Λιμένα των χαρτών της εποχής, τα λεγόμενα Καρβουνιάρικα. Κι αυτή η carte postale κυκλοφόρησε για πολλά χρόνια σε διάφορες εκδόσεις. Πίσω, στο πρώτο αντίγραφο της συλλογής μου αναφέρεται ο εκδότης P & C Athènes, το δεύτερο διεκρινίζει Pallis & Cotzias Athènes. Έχει τον αριθμό 105. 

Ξεχωρίζει ο Άγιος Νικόλαος. Σήμερα στην θέση των σπιτιών υψώνονται κυρίως ναυτιλιακά μέγαρα. 

Δείτε τα ιστιοφόρα και τα καΐκια, εκεί τώρα έχουμε τα κρουαζιερόπλοια.

Άλλη φωτογραφία για την Υδραϊκή συνοικία, στο άρθρο μου «Τα Νοεμβριανά του 1916 και η Γαλλική Κατοχή στον Πειραιά του 1917» της 14.5.2013.

Βιβλιογραφία:

-Βάσιας Τσοκόπουλος, «Πειραιάς, 1835 - 1870. Εισαγωγή στην ιστορία του Ελληνικού Μάντσεστερ», 

Αθήνα 1984. 

-Γεωργίου Ν. Σαχίνη, «Οι Υδραίοι στον Πειραιά», ιστορική τοποθέτηση, Πειραιάς 1989.

-Μαριάνθη Γ. Κοτέα, «Η Βιομηχανική Ζώνη του Πειραιά», Αθήνα 1997.

-Σταματίνα Μαλικούτη, «Πειραιάς 1834 - 1912», Αθήνα 2004.

-Αρχειακό υλικό της συλλογής μου.    

Πρώτη δημοσίευση: «Αφιέρωμα». Περιοδική έκδοση της Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά 

«Ο Άγιος Παύλος», τεύχος 2, 11/2007, σελ. 58 - 59 με τίτλο «Ο Υδραϊκός συνοικισμός του Πειραιά».

Δεύτερη ανανεωμένη δημοσίευση: Πειραϊκό Λεύκωμα, Έκδοση Κοινωνικής, Οκτώβριος 2010, σ. 84 - 85.