Πλατεία Πηγάδας.

Μεταβολή στην όψη και στην ιστορία της.

                                                                          Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Η ΠΗΓΑΔΑ είναι από τις πιο γνωστές περιοχές του Πειραιά, σαν όνομα και σαν πέρασμα προς τον Άγιο Βασίλειο, το Χατζηκυριάκειο, την Καλλίπολη και την Πειραϊκή. Όσα άλλα επώνυμα πήγαν να της δοθούν
στα προηγούμενα χρόνια δεν μπόρεσαν να επικρατήσουν. Αναφέρεται ως Υδροστάσιον, Δεξαμενή, την είπαν πλατεία Καλαβρύτων, Παξινού όμως στην μνήμη και στα στόματα παραμένει η επωνυμία Πηγάδα,
Πλατεία Πηγάδας.

Όταν τον 19^ο αιώνα τέθηκε το θέμα άντλησης υδάτων από τα χαμηλά των Καμινίων και του Νέου Φαλήρου, αποφασίστηκε η διοχέτευσή τους στην πόλη με σιδηροσωλήνες και η συγκέντρωσή τους μέσω αντλιών σε δεξαμενή πάνω σε υψηλή κατάλληλη θέση. Επιλέχτηκε η περιοχή Ανεμόμυλος ή Μύλοι στην συνοικία των Υδραίων και χτίστηκε η κεντρική υδαταποθήκη (τελείωσε το 1873). Η έκταση για να γίνει η δεξαμενή αγοράστηκε επί Τρύφωνος Μουτζοπούλου, 1874 - 1883.

Έτσι «γεννήθηκε» η Πηγάδα (διαμορφώθηκε το 1878). Περικλείεται από τις οδούς Γεωργίου Θεοτόκη, που ακριβώς επειδή άρχιζε από δίπλα της την έλεγαν οδό Δεξαμενής, Ιάσονος, Αντωνίου Θεοχάρη και Σαχτούρη. Η πλευρά προς την Ιάσονος και το κέντρο της είναι χτισμένη με τα υπ’ αριθμόν 33ο και 50ό Δημοτικά Σχολεία και το 50ό Νηπιαγωγείο. Στην Θεοχάρη - Ιάσονος καλύπτεται από το μέγαρο του ΟΤΕ. 

Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου εχθρικά αεροπλάνα, νομίζοντας ότι ήταν στρατιώτες έριξαν βόμβες πάνω στο πλήθος που έκανε τα ψώνια του στην τοπική λαϊκή της Πηγάδας. Ο Απόστολος Β. Χατζηελευθεριάδης στο βιβλίο του «Ένα Πειραιωτάκι στα χρόνια της φωτιάς. 1940 - 1945», Πειραιεύς 2000, σελ. 88 - 91 μας περιγράφει το γεγονός:

«Βαρυφορτωμένο το ταξί με τις ακτινωτές τις ρόδες κατηφόριζε την οδό Σερφιώτου. Ημέρα Λαϊκής αγοράς στην παρακάτω γειτονιά της Πηγάδας. Από νωρίς οι νοικοκυράδες με τα δίχτυα στα χέρια βιαστικά να ξεπορτίζουν απ’ τα σπίτια τους, για να προλάβουν νωρίς-νωρίς να προμηθευτούν τα φρέσκα ζαρζαβάτια. Εκεί κάπου στην μέση της κατηφόρας, οι σειρήνες άρχισαν να ουρλιάζουν. Αυτά τα απαίσια μαύρα αναποδογυρισμένα καζάνια να στριγγλίζουν δαιμονισμένα. Οι σειρήνες του πολέμου.

Τρίτη, 5 Νοεμβρίου, από νωρίς οι κάθε λογής πραματευτάδες να έχουν απλώσει τα προϊόντα τους πάνω στους πάγκους: Από ζαργάνες φρέσκες της ημέρας του Σαρωνικού, μέχρι σώβρακα και φανέλλες. 
Ό,τι μπορεί να χρειάζεται το κάθε νοικοκυριό. Κουρελούδες και δαντέλλες, στάμνες Αιγίνης και φακαρόλες! Άλογα και κάρρα, κόσμος και κοσμάκης, κυράδες και χασομέρηδες, σκόρπια μπερδεμένοι, στην μεγάλη αλάνα. 

Από υψηλά δύο-τρία σμήνη Ιταλιάνων να γυροφέρνουν την πόλη του Πειραιώς, το λιμάνι. Να ψάχνουν να βρουν τον στόχο και αυτός να μην... υπάρχη. Φορτωμένα τις βόμβες του θανάτου. Ο κόσμος από κάτω να μην δίνη την παραμικρή σημασία.. Τα αλόγατα να τρώνε το σανό τους και οι νοικοκυράδες να κάνουν τα παζάρια τους στα λάχανα και στα παραπούλια........ [Λίγο παρακάτω]

Ο κυρ’ Βασίλης, που είχε πάρει τον λόγο, εξηγούσε στον θείο του τον Κώτσο και σε κάτι άλλους κυρίους, 
το τι έγινε το ίδιο πρωϊνό κάτω στον Περαία.

«Που λες μπάρμπα, κάποια ώρα γύρω στις δέκα, σήμερα το πρωΐ, καμιά δεκαπενταριά αεροπλάνα βομβάρδισαν τον Πειραιά. Όλες οι βόμβες πέσανε στην λαϊκή αγορά της Πηγάδας. Κανα-δυό βόμβες πέσανε κάπου στην Ψυττάλεια. Οι Ιταλιάνοι αεροπόροι χάσανε τον μπούσουλά τους και βλέποντας κόσμο πολύ, μαζεμένο στο παζάρι, νομίσανε, ότι πρόκειται για στρατόπεδο. Τα γαϊδούρια της λαϊκής, τα καρρότσια και τις νοικοκυράδες τις νομίσανε για στρατιωτικούς στόχους......

Της Πηγάδας του Πειραιά οι σκοτωμένοι  από τους άστοχους βομβαρδισμούς της αεροπορικής επιδρομής της 5ης Νοεμβρίου του 1940 ήταν τα πρώτα άμαχα θύματα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, για την Ελλάδα».

Οι νεκροί και οι τραυματίες ήταν πολλοί. Από ότι άκουσα από παλαιότερους ο Δήμος Πειραιά είχε ανεγείρει στο σημείο ένα μνημείο με τα ονόματα των πεσόντων.

Τμήμα της πλατείας Πηγάδας προς την Α. Θεοχάρη και Σαχτούρη. Στην εμπρός βάση του σιντριβανιού βλέπουμε την επιγραφή που αναρτήθηκε επί δημαρχίας Ανδριανόπουλου, όταν ολοκληρώθηκε η διαμόρφωσή της. Ήμουν παρών στην κατεδάφισή του στις 18.2.2014.

Τελευταία μεγάλη διαμόρφωση της πλατείας έγινε επί δημαρχίας Ανδρέα Ανδριανόπουλου στα 1988.
Τα εγκαίνιά της έγιναν στις 25 Οκτωβρίου. Είναι τότε που ονομάστηκε Πλατεία Κατίνας Παξινού. Η προτομή της μεγάλης ηθοποιού μεταφέρθηκε από την πλατεία Δημοτικού Θεάτρου. Σύντομα επέστρεψε, παρέμεινε όμως η επιγραφή στο σιντριβάνι, σπασμένη αλλά άρτια μέχρι τον Φεβρουάριο του 2014. Η επιγραφή έλεγε: «Δήμος Πειραιά/ Πλατεία Κατίνας Παξινού/ Διαμορφώθηκε και εγκαινιάστηκε το 1988/ επί δημαρχίας Ανδρέα Ανδριανόπουλου».

Τα έργα ανάπλασης χάλασαν πλέον τη μορφή της όπως την ξέραμε.

Βρίσκεται σε εξέλιξη το σκάψιμο του χώρου και η μετέπειτα δημιουργία της πρώτης βιοκλιματικής πλατείας που θα τροποποιήσει το μικροκλίμα της περιοχής.

Ανάπλαση θα γίνει και στα πεζοδρόμια επί της Θεοχάρη και Θεοτόκη που ανασκάφτηκαν.

Θα δημιουργηθούν δύο παιδικές χαρές, ένα βιοκλιματικό στέγαστρο, ένας χώρος εκδηλώσεων (θεατράκι) και θα αφεθεί τόπος όπου θα κυριαρχεί το υδάτινο στοιχείο. Αυτό ακριβώς θα γίνει στο ίδιο περίπου σημείο προς την Θεοτόκη όπου παλαιότερα, γύρω στα 1967, υπήρχαν στις άκρες του δύο σιντριβάνια τα οποία συνδέονταν με μια μακρόστενη λωρίδα γεμάτη νερό που την διέσχιζαν τρεις γέφυρες ανάμεσα σε έκταση πράσινου. Αργότερα πήρε την θέση τους το πεζοδρόμιο με τις μικρές νησίδες πράσινου και πιο πρόσφατα τοποθετήθηκαν τα περίπτερα - πέργκολες του απέναντι καφενείου και του εστιατορίου. Επίσης και στο πεζοδρόμιο στην Σαχτούρη είχε πέργκολα για να πίνει κάποιος τον καφέ του. Στις μέρες που γίνονται οι λαϊκές, τα πρωϊνά είναι γεμάτη με μικροπωλητές με τις πραμάτιες τους. Ο τόπος είναι φυτεμένος με πεύκα, φοινικοειδή κι άλλα δένδρα, που αρκετά θα παραμείνουν στην θέση τους.            

    

Δύο σπάνιες ιδιωτικές φωτογραφίες για την πλατεία Πηγάδας στα 1967 που δείχνουν μιά εικόνα ξεχασμένη από τους νεότερους που εκπλήσσει.. Η πρώτη εικονίζει παιδιά να στέκονται σε μιά από τις γέφυρες. Πρόκειται για τον φίλο μου Μανώλη Πανάρετο και την αδελφή του Μαρίνα. Στο βάθος οι κατοικίες της οδού Αντώνη Θεοχάρη. Η δεύτερη φωτογραφία είναι τραβηγμένη από άλλη οπτική γωνία. Απέναντι διακρίνεται καθαρά το Δημοτικόν - Νηπιαγωγείον Ο ΑΓΙΟΣ ΑΡΤΕΜΙΟΣ των Αφών Π. Αλεξοπούλου. Έτος ιδρύσεως 1916; Ιδιοκτήτης ο Παν. Αλεξόπουλος, μετά η Ελένη Αλεξοπούλου, οδός Δεξαμενής 2 (τώρα Γ. Θεοτόκη 1). Τον Αλεξόπουλο βρίσκουμε στα 1906 να είναι «δημοδιδάσκαλος» στο διπλανό 8ο Δημοτικό Σχολείο. Ο τελευταίος, πρόσφατος Αλεξόπουλος ήταν πολύ αυστηρός: «Έριχνε πολύ ξύλο στα παιδάκια. Τον μισούσαν όλοι. Φόβος και τρόμος!!»

Τετάρτη 12 Μαρτίου 2014. Η θέα από το ίδιο περίπου σημείο δείχνει την αλλαγή στην πλατεία και στα κτήρια που προέκυψε στο περιβάλλον μετά από 47 χρόνια (1967 - 2014).

Με την ευκαιρία της επίσκεψής μου στην πλατεία την Τετάρτη 12 Μαρτίου 2014 ας περιγράψω τα καταστήματα επί της Γεωργίου Θεοτόκη στο ύψος της πλατείας.

Αριθμός 2: ΚΕΜΠΑΜΠΤΖΙΔΙΚΟΝ ο Μπαρμπαδήμος. [Δέσποινα Β. Σταύρου, το δεύτερο στον Πειραιά,
το πρώτο στην Ακτή Μουτζοπούλου 64]. Πρώην ουζερί Η ΧΟΒΟΛΗ του Κρίτωνος Μαλτέζου.

Αριθμός 2: Café Local.

Αριθμός 4: Ζαχαροπλαστείο ΜΠΑΚΑΛΟΓΛΟΥ. [Δημήτρης Μπακάλογλου].

Οδός Τομπάζη.

Αριθμός 6. Καφενείο.

Αριθμός 6. Η πίτα της Πηγάδας. Barros - Medina Nilda A.

Αριθμός 8. Πολυκατοικία. Παλαιότερα θυμάμαι ότι εκεί βρισκόταν η μουσική σκηνή A CAPPELA της Μαίρης Έστερ στην Γ. Θεοτόκη 8 που έκλεισε τον Σεπτέμβριο του 1999. Έγινε Café Music Gallery που κι αυτό δεν κράτησε πολύ. 

Οδός Ευπλοίας.

Αριθμός 10. The Top Grill. Σουβλάκι. Της Κωνσταντίνας Λειβαδάρου και Ουρανίας Κοντούρη.

Αριθμός 12. Καφενείο Κυνηγών ΒΙΡΓΙΝΙΑ.

Κουρείο.

Αριθμός 14. Πολυκατοικία.

Οδός Ιάσονος.

Φεβρουάριος 2014. Άποψη της Γεωργίου Θεοτόκη με τις πολυκατοικίες και τα ισόγεια καταστήματα. Σκαμμένος χώρος της πλατείας με σχάρα να καλύπτει παλαιό όρυγμα.

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ, τεύχος 46, Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2014, σελ. 20 - 22.