Οι ιστορικοί, ιστοριογράφοι, ιστοριοδίφες και λοιποί φιλίστορες που έγραψαν για τον Πειραιά.

                                                                             Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Υπήρξαν άνθρωποι στον Πειραιά - και σε άλλους τόπους - οι οποίοι αφιέρωσαν ώρες αμέτρητες από τη ζωής τους στη συγγραφή κειμένων που αφορούσαν στην πόλη μας.

Άλλοι είχαν επαγγελματική σχέση με το θέμα που ασχολήθηκαν, μερικοί καταπιάστηκαν από ενδιαφέρον 

για την τοπική ιστορία και πολιτισμό, κάποιοι παρακινήθηκαν από δημοσιογραφικό ένστικτο.

Ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι εξακολουθούν να γράφονται τέτοια κείμενα από πολλούς νεότερους μελετητές. 

Προσπάθησα να θυμηθώ και να καταγράψω για πρώτη φορά σύντομα και συγκεντρωτικά τα ονόματα αυτών των Ελλήνων «πειραιογράφων» με ιστορικό κυρίως προσανατολισμό στο περιεχόμενο, για να τιμήσω την προσφορά τους στα πειραϊκά γράμματα.

Παράλληλα θα αναφέρω τα σημαντικότερα αντιπροσωπευτικά έργα τους, όσα γνωρίζω επειδή ήδη βρίσκονται στη συλλογή μου και με έχουν βοηθήσει να συντάξω μια ιδιωτικού τύπου ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.

Αν λησμόνησα κάποια πρόσωπα, έχω την ευχέρια σε μια δεύτερη θεώρηση ή με τη υπόδειξή σας να τα καταχωρήσω. Προσοχή όμως, να έχουν γράψει ιστορικά κείμενα κι αναμνήσεις, όχι λογοτεχνία κι ό,τι άλλο παρεμφερές.

Από τα πρώτα, ο Κυριάκος Πιττάκης (1798 - 1863), στο έργο του «L’ ancienne Athènes ou la description des antiquités d’ Athènes et ses environs» στα 1835, αφιέρωσε 27 σελίδες για τον αρχαίο Πειραιά και τα μακρά τείχη.

Ο φρούραρχος Πειραιά Γεώργιος Αγγελόπουλος στα 1852 έγραψε τη «Στατιστική Πειραιώς» (επανεκτύπωση 2000).

Ο Δημήτριος Πανταζής (1813 - 1884), στο βιβλίο «Περιηγητής Αθηνών, ήτοι περιγραφή των Αθηνών, του Πειραιώς και των εν αυτοίς αρχαιοτήτων..», 1868, περιέγραψε τους πειραϊκούς λιμένες στις σελίδες 236 έως 252.  

Ο Αλέξανδρος Νικολάου Μελετόπουλος (1855 - 1927), με σπουδές στην αρχαιολογία και νομισματική, ήταν συλλέκτης αρχαίων επιγραφών και νομισμάτων. Στα 1882 κυκλοφόρησε τη διατριβή «Πειραϊκαί Αρχαιότητες. Ανέκδοτος επιγραφή. Η Σκευοθήκη του Φίλωνος». Ο Ιωάννης Μελετόπουλος το τύπωσε και 

σε σύγχρονη επανέκδοση. 

Ο Ιάκωβος Χαρίδημου Δραγάτσης (1853 - 1934), εκτός από καθηγητής φιλολογίας διέπρεψε και ως αρχαιολόγος, εκτελώντας σημαντικές ανασκαφές σε άκτιστα σημεία του πειραϊκού χώρου τα αποτελέσματα των οποίων δημοσίευε στα δελτία - πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, σε περιοδικά, εφημερίδες και αυτοτελείς εκδόσεις. Μας κληρονόμησε «Τα Θέατρα του Πειραιώς και ο Κωφός λιμήν», 1882, «Το Θεμιστόκλειον» (1910), «Το εν Πειραιεί Σηράγγιον», Αρχ. Εφημ. 1925 - 1926, (1928) κ.ά.

Από έρευνα της Σταματίνας Μαλικούτη μαθαίνουμε ότι το Μάρτιο του 1898 ο δήμαρχος πρότεινε και μετά το συμβούλιο ενέκρινε διαγωνισμό συγγραφής ιστορίας και τοπογραφίας του Πειραιά με διάρκεια υποβολής τα δύο χρόνια. Το έπαθλο θα ήταν ένα δάφνινο στεφάνι και χίλιες δραχμές. Πολύ αργότερα, τον Ιούλιο του 1923 ο δήμος ανέθεσε και ενέκρινε αμοιβή στον Ιάκωβο Δραγάτση να γράψει την πειραϊκή ιστορία και στο Δημήτριο Ζιώγα την εξέλιξη της πόλης. Ο Δραγάτσης μας πληροφορεί σε επόμενα άρθρα του ότι την είχε ετοιμάσει αλλά δεν είδε το φως της δημοσιότητας. Άλλες προσπάθειες έγιναν στα 1929 επί δημαρχίας Τάκη Παναγιωτόπουλου, στα 1946 και αργότερα.

Ο Θεόδωρος Βελλιανίτης (1863 - 1934), μας έδωσε αμέτρητα χρονογραφήματα κατάσπαρτα σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής του.        

Ο Παντολέων Καμπούρογλους στα 1883 μας έδωσε την «Ιστορία του Πειραιώς από του 1833 - 1882 έτους», επανεκτύπωση 1985.

Ο νομομηχανικός - διπλωματούχος γεφυροδοποιός Ηλίας Ιω. Αγγελόπουλος (1859 - 1932), έγραψε 

«Περί Πειραιώς και των λιμένων αυτού κατά τους αρχαίους χρόνους», 1898.

Ο Νικόλαος Σπανδωνής (1858 - 1913), το «Ο Πειραιεύς (Ιστορία - Εμπόριον - Ναυτιλία - Βιομηχανία - Λιμήν), 1898.   

Ο νομομηχανικός επίσης διπλωματούχος γεφυροδοποιός Αθανάσιος Σ. Γεωργιάδης στα 1901 εξέδωσε την «Πραγματεία περί των Μακρών Τειχών και της αμαξιτής οδού Αθηνών - Πειραιώς και μελέτη περί κατασκευής δευτέρας αμαξιτής οδού από Αθηνών εις Πειραιά».

Ο Ηλίας Ν. Στρούμπος «Τα πεπραγμένα υπό των Δημάρχων Πειραιώς..», 1907. 

Ο Γεώργιος Ζαννέτος (†1922), έγραψε το «Ο Πειραιεύς εν τη αρχαιότητι. Συμβολαί τινες περί της τοπογραφίας του Πειραιώς» που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΑΠΟΛΛΩΝ, 1886 και μετά στο ΕΜΠΟΡΙΟΝ, τεύχος 11 - 12, 1910, με επανέκδοση στα 1978.

Ο Αναστάσιος Παναγιωτόπουλος (1860 - 1939), στα 1923 την «Πολιτεία Δημάρχου Πειραιώς. 1914 - 1921» και το βιβλίο «Η Ζωή μου. Βίος και έργα. 1860 - 1933» που έχω σε ανατύπωση του 1972.

Ο Ιωάννης Πατσουράκος (1873 - 1937) στα 1932 «Μία ιστορική πτυχή του αρχαίου Πειραιώς».

Ο Κωνσταντίνος Θ. Ζουμπουλίδης (1901 - 1973), στα 1932 μας πρόσφερε την «Ιστορία και εξέλιξις του λιμένος Πειραιώς». Με τις μονογραφίες του εξήγησε πολλά επί μέρους θέματα του αρχαίου Πειραιά. 

Επίσης επιμελήθηκε μια σειρά από ετήσια δελτία του ΟΛΠ.

Ο Άγγελος Κοσμής (1879 - 1951), που εξέδωσε σε τέσσερα έτη τη φιλολογική επιθεώρηση – ημερολόγιο ΚΥΨΕΛΗ, έγραψε τις πειραϊκές αναμνήσεις του στο βιβλίο «Περασμένα κι’ Αλησμόνητα», 1938. 

Ο Δημήτριος Σπηλιωτόπουλος (1865 - 1941) στα 1939 το «Ο Πειραιεύς και οι Δήμαρχοι της Α΄ Εκατονταετηρίδος».

Ο Αντώνης Μανίκης (1891 - 1967), «Πενήντα πέντε χρόνων ιστορία του Πειραιώς (1765 - 1821)» στα 1943.

Ο δικηγόρος Ιωάννης Αλεξάνδρου Μελετόπουλος (1903 - 1980) ασχολήθηκε κυρίως με το νεότερο Πειραιά. «Καθορισμός πύλης του Πειραϊκού περιβόλου», ΠΟΛΕΜΩΝ, 1947 «Το πρώτον σχέδιον της πόλεως Πειραιώς», 1948 και με τίτλο «Η δημιουργία του Πειραιώς και το πρώτον σχέδιον της πόλεως» στα 1969, «Αι αρχαιότητες του λιμένος Πειραιώς», ΠΟΛΕΜΩΝ,1951 «Πειραϊκαί Αρχαιότητες», στην ετήσια έκδοση ΠΕΙΡΑΙΑΣ 1960. Κλασικό θα παραμείνει το έργο του «Πειραϊκά», 1945. Η συλλογή του, «ουσιαστικά το αρχείο ενός ιστοριοδίφη, ενός λάτρη του Πειραιά, με όλα τα χαρακτηριστικά τέτοιων συλλογών, αποτελέσματα ερασιτεχνικής ζήτησης», όπως γράφεται στο βιβλίο ΣΥΛΛΟΓΗ ΙΩΑΝΝΟΥ ΑΛΕΞ. ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΥ, επιμέλεια Λίτσα Μπαφούνη - Ελένη Αναγνωστοπούλου, έκδοση Ιστορικού Αρχείου Πειραιά, 1992, επιδόθηκε με διαδοχικές δωρεές κι αποτέλεσε τον πυρήνα του Ιστορικού Αρχείου του Δήμου Πειραιώς.

Ο Γεώργιος Αλ. Τζατζάνης (1904 - 2002), «Η ιστορία και το έργον της “Κρητικής Αλληλεγγύης„», 1946.

Ο Χρήστος Πανάγος (1906 - 2001), μεγάλος βιομηχανικός παράγων, μας άφησε πρώτο μεταξύ άλλων βιβλίων του τη διατριβή «Ο Πειραιεύς. Οικονομική και ιστορική έρευνα από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του τέλους της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Μετά τοπογραφικής μελέτης» στα 1949 (β΄ έκδοση 1995).

Ο Αθανάσιος Χατζηδήμος (1910 - 1967), «Το λιμάνι του Πειραιά. Από ανέκδοτο χειρόγραφο του 18^ου αιώνα. Και όπως το παρουσιάζουν οι Περιηγητές και «Πορτολάνοι» τον καιρό της Τουρκοκρατίας», ΣΥΛΛΕΚΤΗΣ, 1949.

Ο Γιώργος Τραυλός έγραψε γύρω στα 1951 - 1952 τα «Ολοκαυτώματα», δηλαδή την ιστορία της Αστυνομίας Πόλεων στον Πειραιά τα τριάντα χρόνια λειτουργίας της.

Ο γυμνασιάρχης Αθανάσιος Σ. Χιωτέλης (1903 - ;). Άρθρα σε εφημερίδες - περιοδικά και στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, 1928.

Ο Ανδρέας Παπαγιαννόπουλος - Παλαιός (1908 - 1971). Στα 1928 ψάχνοντας άγνωστα ερείπια και επιγραφές στην Αττική βρήκε, όπως μας βεβαιώνει, στο ναό της Ζωοδόχου Πηγής στα Καμίνια, τα ίχνη του κοινού ιερού του Τετράκωμου Ηράκλειου. Δεν έγραψε βιβλία, εκτενή του άρθρα διαβάζουμε στο περιοδικό ΠΟΛΕΜΩΝ: «Πειραϊκή Αρχαιολογία», «Νεώτεραι δημοσιεύσεις περί του ευρήματος του Πειραιώς». Επίσης σε πειραϊκές εφημερίδες - περιοδικά και διαλέξεις.

Ο δικηγόρος Μιχαήλ Επιφάνης (1882 - 1963), το 1961 «Το εν Φρεαττοί Φονικόν Δικαστήριον και η επί των ημερών μας εξαφάνισις του παναρχαίου ορμίσκου του» και το 1962 «Τα δικαιώματα του εν Πειραιεί καθεδρικού ναού της Αγίας Τριάδος επί του περιβόλου του». 

Ο Αντώνης Μαρμαρινός (1911 - ;), το «Η πειραϊκή παιδεία μετά το 1836. Αλληλοδιδακτικό Σχολείο. Σχολαρχείο (Ιωνίδειες Σχολές). Α! Γυμνάσιο. Σχολείο των κορασίων», Πειραιεύς 1963 και πολλά άλλα σκόρπια κείμενα.

Ο δημοσιογράφος Θεόδωρος Βλάσσης (1905 - 1971) καταπιάστηκε με παλιές αναμνήσεις του και μας παρέδωσε κείμενα με συμβάντα της εποχής του. Επίσης το μικρό φωτογραφικό λεύκωμα «Πειραιεύς 1966».

Ο καθηγητής Κώστας Θεοφάνους (1919 - 2008) σε συνεχώς επαυξημένες εκδόσεις ασχολήθηκε με την καλλιτεχνική ιστορία του Πειραιά και τους Πειραιώτες ζωγράφους. Έγραψε και το «Η εθνική Αντίσταση στον Πειραιά 1941 - 1944», 1985 και 1996.

Ο Ναυπακτιώτης Χάρης Σταματίου τις «Παλιές αναμνήσεις Πειραιώτου». Πειραιεύς, 1970.

Ο Χρήστος Λεβάντας (1904 - 1975) στα 1973 το μελέτημα στη ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ «Εν ώρα Λυκόφωτος. 

Η Πειραϊκή δημοσιογραφία κατά τα χρόνια του μεσοπολέμου (1920 - 1940)».

Η Έλσα Σοφού στην Αρχαιολογική Εφημερίδα στα 1973 «Χάρτης του Πειραιώς συνταχθείς το 1687 υπό των Ενετών».

Ο Διονύσης Πανίτσας (1909 - 1979), το «Γράμμα στον Πειραιά. Η πανάρχαιη ιστορία μιάς πόλης που δεν γράφτηκε έως τώρα», 1974 και «Ο Πειραιάς και οι ρωμαΐζοντες», 1979.

Ο Ιωάννης Φακίδης την «Ιστορία της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων. (1845 - 1973)» στα 1975 και β΄ έκδοση στη δημοτική, 1996.

Ο Βαρδής Βαρδινογιάννης το «Πώς αποδράσαμε από τα Βούρλα» 1976, 1983.

Ο Γκίκας Μπινιάρης (1915 - 1980), τα «Εκατό χρόνια θεατρικής πειραϊκής ζωής», 1976.

Ο Ιωάννης Μελάς (1908 - 2004), έγραψε σε τρεις τόμους την «Ιστορία της πόλεως Πειραιώς», 1976, 1981, 1989.

Ο Παρασκευάς Ευαγγέλου (1928 - 1989), έγραψε το «Ο Πειραιάς στην επανάσταση του 1821», 1977, και σε τρεις τόμους με τίτλο ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΑΡΧΕΙΟ, 1981, 1983, 1986, συγκέντρωσε παλαιότερα κείμενα περιηγητών και ιστορικών για τον αρχαίο Πειραιά, το μεσαίωνα και την απελευθέρωση.

Ο Πρόδρομος Ματζάρογλου το «Πειραϊκό Λεύκωμα» στα 1977.

Ο Νίκανδρος Κεπέσης (1914 - 2009), «Ο Πειραιάς στην Εθνική Αντίσταση», 1980.

Ο Βάσιας (Βασίλης) Τσοκόπουλος από το 1981 μας έδωσε στα γαλλικά τη διατριβή «ΠΕΙΡΑΙΑΣ 1835 - 1854», η οποία στα 1984 έγινε το βιβλίο «Πειραιάς, 1835 - 1870. Εισαγωγή στην ιστορία του Ελληνικού Μάντσεστερ» (β΄ έκδοση 1998). Έχει γράψει κι άλλα βιβλία ενώ ανάλογα εκτεταμένα κείμενά του βρίσκονται σε συλλογικές εκδόσεις.

Ο Παύλος Τσαρόπουλος τις «Πειραϊκές εικόνες. Μνήμες και νοσταλγίες ... είκοσι πέντε χρόνια τριγυρνώντας στο Πόρτο - Λεόνε», 1982.

Ο Πάνος Λώζος (1908 - 1994), τα «Πειραϊκά και οικονομικά θέματα», 1984 και «Ο Πειραιεύς του άλλοτε», 1987.

Ο Σίμος Μιχαηλίδης (1916 - 2010), ασχολήθηκε με την κατοχή και την αντίσταση αφού ως κλωστοϋφαντουργός με αριστερές απόψεις ήταν ενταγμένος στο ΕΑΜ. «Το ΕΑΜ Κοκκινιάς», 1984, 

«Το ΕΑΜ Πειραιά» 1987, «Η γέννηση της Κοκκινιάς», 1993, «Ο κύκλος μιας ζωής», 2007.

Η Λίζα Μιχελή που έφυγε στις αρχές του 1994, το «Πειραιάς. Από το Porto Leone στη Μαγχεστρία της Ανατολής», 1988.

Ο Στέλιος Μπινιάρης (1916 - 2000), «Ο Πειραιάς του μεσοπολέμου και της κατοχής. (Χρονικό)», 1988 και 1994.

Ο Γεώργιος Σαχίνης το «Οι Υδραίοι στον Πειραιά - Ιστορική  τοποθέτηση. Μέρος πρώτον. (1792 -  1838)», 1989.

Ο Κώστας Ε. Βλάχος το «Πειραιάς… Εκείνα τα χρόνια», 1989 και « Στους χτύπους του παλιού Ρολογιού», 1993.

Ο Χρήστος Μπαλόγλου, «Ο θεσμός των Χρηματιστηρίων Εμπορευμάτων και ο λόγος του Α. Οικονόμου στα εγκαίνια του Χρηματιστηρίου Πειραιώς (9.2.1875)», 1989, και μαζί με το Νικόλαο Νικολούδη ένα άρθρο, «Το λιμάνι του Πειραιά κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους», στο ΒΥΖΑΝΤΙΑΚΑ, 2001 και στο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, 2009.

Ο Γιώργος Σκαρδιάκος, «Το Νέο Φάληρο (μνήμες)», 1990.

Ο Δημήτρης Φερούσης, τις μυθιστορίες «Πειραιάς θρύλος και κληρονομιά», 1990, «Στην οδό Πειραιώς. Οδοιπορικό στο Μύθο και στην Ιστορία», 2002, «Σταμάτης Σέρμπος. Από την καταστροφή της Χίου στον έρημο Πειραιά. Μια επική αφήγηση», 2005.

Ο Χάρης Κουτελάκης και η σύζυγός του Αμάντα Φώσκολου, το «Πειραιάς και συνοικισμοί. (Μαρτυρίες και γεγονότα από τον 14ο αιώνα μέχρι σήμερα)», 1991 και μόνος του το «Ο Λέων του Πειραιώς. Η απαγωγή του στη Βενετία και τα προβλήματα που σχετίζονται με το μνημείο και τη χρονολόγησή του» στα 2000.

Ο Αντώνης Στάθης το «Σύντομη αναδρομή του πειραϊκού τύπου και της πειραϊκής δημοσιογραφίας. 

Η πειραϊκή δημοσιογραφία», 1993.

Ο Γιάννης Σωτηρίου, (γεν. 1921), «Πειραϊκές και φυσιολατρικές μνήμες», 1994 και το «Η γειτονιά μου. 

Η γειτονιά του κόσμου» (Πειραϊκές αναμνήσεις), 2000.

Ο Αλέξανδρος Φεράλδης, «Το Βιβλίον Πρακτικών της επί του συνοικισμού των Χίων Επιτροπής», 1994.

Ο Κυριάκος Τσακίρης, τα «Βούρλα. Η μεγάλη απόδραση», 1994.

Ο ιστορικός τέχνης Νίκος Αξαρλής ασχολήθηκε για το Δημοτικό Θέατρο από 1995. Στα 2001 μας πρόσφερε το «Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Θέατρο και Πόλη». Με την  Κατερίνα Μπρεντάνου επιμελήθηκαν την έκδοση «Η ιστορία του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά από τον 19ο στον 21ο αιώνα», 2013.

Ο Δημήτρης Σέρβος (1927 - 2012), «Που λες… στον Πειραιά (ντοκουμέντα και αναμνήσεις)», στα 1996.

Ο Βασίλης Καρδάσης, τον «Κατάλογος Ιστορικού Αρχείου Ολυμπιακού Πειραιώς», 1997.

Η καθηγήτρια Μαριάνθη Κοτέα, το «Η Βιομηχανική Ζώνη του Πειραιά (1860 - 1900)», 1997

Ο αρχιτέκτονας Νικόλας Ντόριζας, «Τα κτίρια του Πειραιά κατά τον 19ο αιώνα», 1997.

Ο δικηγόρος Χαράλαμπος Μαραβέλιας, το «Φόνος. Τα Αττικά φονικά δικαστήρια και ιδίως το εν Φρεαττοί του Πειραιώς δικαστήριο», 1998.

Ο Αντώνης Βιρβίλης, «Το λιμοκαθαρτήριο του Αγίου Γεωργίου Σαλαμίνος», ΦΙΛΟΤΕΛΕΙΑ, 1998. 

Ο Νίκος Αρτεμάκης, «Τα αποκαλυφθέντα αρχαιολογικά μνημεία παγκοσμίου ενδιαφέροντος της Ιπποδαμείου ρυμοτομίας και πολεοδομίας στην πλατεία Τερψιθέας Πειραιά», 2001.

Ο δικηγόρος Μιχάλης Βλάμος αρθρογραφεί στη ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ και μας έχει δώσει άφθονα πειραϊκά κείμενα. Το πλέον ειδικό βιβλίο του είναι το «Πειραϊκά Μελετήματα», 2003.

Ο Γιάννης Κόκκωνας, «Ο πολίτης Πέτρος Σκυλίτζης Ομηρίδης. 1784 - 1872», 2003.

Ο Βασίλης Πισιμίσης, «Το Ρολόι του Πειραιά. Το Παλιό Δημαρχείο», 2003 και το «Βούρλα - Τρούμπα. 

Μια περιήγηση στο χώρο του υποκόσμου και της πορνείας του Πειραιά (1840 - 1968)», 2010.    

Η Σταματίνα Μαλικούτη, το «Πειραιάς 1834 - 1912», 2004.

Ο Χρήστος Πατραγάς (1932 - 2008) το «Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα», 2004.  

Ο Μαρίνος Γ. Τσάμης, «Αρχαιογνωστικά του Πειραιά», 2004.

Ο Ιάκωβος Βαγιάκης, «Αναζητώντας το χθες του Πειραιώς», 2005, το «Πειραιώς Ενθύμια» σε δύο τόμους, 2010, 2011 και το «1940 - 1944. Αναμνήσεις» στα 2012.

Η Λυδία Σαπουνάκη-Δρακάκη, «Οικονομική Ανάπτυξη και Κοινωνική Προστασία. Η γέννηση των υπηρεσιών υγείας στον Πειραιά και το ΤΖΑΝΕΙΟ Νοσοκομείο», 2005.

Ο Γιάννης Γιαννιτσιώτης, «Η κοινωνική ιστορία του Πειραιά. Η συγκρότηση της αστικής τάξης. 1860 - 1910», 2006.

Ο Γιώργος Μπαλούρδος, «Πειραϊκό Πανόραμα. Πνευματικό και καλλιτεχνικό χρονολόγιο του πειραϊκού χώρου.1784 - 2005», 2006.

Η Αγγελική Παρδάλη, «Το λιμάνι του Πειραιά. Διαχρονικοί μετασχηματισμοί και η αναπτυξιακή του συμβολή», 2012.

Ο Γιάννης Εμμ. Χατζημανωλάκης (γεν. 1933) είναι ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην πειραϊκή ιστοριογραφία, έχω γράψει ειδική μελέτη με αφορμή την τιμητική εκδήλωση για την προσφορά του που έγινε στον Πειραϊκό Σύνδεσμο, 6 Φεβρουαρίου 2013.

Η Ευαγγελία (Λίτσα) Μπαφούνη χρημάτισε διευθύντρια του Ιστορικού Αρχείου Πειραιά. Εκεί συνεργάστηκε και με την Ελένη Αναγνωστοπούλου. Με το σύζυγό της Νίκο Μέλιο ίδρυσαν το Ι.Μ.Τ.Ι.Ι.Ε. Έτσι έχουμε ανάλογες πειραϊκές εκδόσεις ειδικού περιέχομένου.

Ο κατάλογος φαίνεται να είναι μακρύς. Από τα παραπάνω κανείς δεν πρέπει πλέον να αμφιβάλλει ότι στον Πειραιά η τοπική ιστορία «θεραπεύεται αρκούντως».

Σημειώνω και άλλα παλαιότερα ονόματα: Σπυρίδων Αθανασούλιας, Γεώργιος Ανδριανόπουλος, Κωνσταντίνος Βλάχος († 1967), Νίκος Καθρέπτης (1920 - 1986), Γιάννης Καιροφύλας,  Νικόλαος Καλαμίτσης, Δημήτριος Καμπούρογλου (1852 - 1942), Δ. Καλοστύπης, Π. Κάντζιας, Σπ. Κορώνης,
Ανδρέας Κρητικός (†1969), Σπυρίδων Μακρής, Π. Μαμμακίδης, Νίκος Μαράκης, Κώστας Μπίρης,
Εμμανουήλ Λυκούδης (1849 - 1925), Στυλιανός Εμμ. Λυκούδης (1878 - 1958), Ν. Ι. Παπάζογλου,
Χρ. Παπακωνσταντίνου, Κυριάκος Περιμένης, Δημοσθένης Πίππας, Περικλής Ρεδιάδης, Μιχάλης Ρεκλείτης, Γεώργιος Σακαλής, Γεώργιος Δ. Σαματούρας, Γεώργιος Στρίγκος, Δ. Σουρμελής, Δημήτριος Συνοδινός, Νικόλαος Χαλιορής, Νίκος Χαντζάρας, Γεώργιος Χατζηδάκης.

Παρακάτω θα προσθέσω ένα αλφαβητικό κατάλογο με ξεχωριστά ονόματα ανθρώπων που υπογράφουν τα πλείστα από τα σύγχρονα θέματα πειραϊκής ιστορίας. Οι περισσότεροι συνεχίζουν.          

Χριστίνα Αγριαντώνη.

Ευάγγελος Αθηναίος.

Γιώργος Ανωμερίτης.

Νανά Ιωαννίδου.

Ίρις Αυδή - Καλκάνη.

Γιώργος Κόμης.

Βασίλης Κουτουζής.
Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Στρατής Μαϊστρέλλης.

Στέφανος Μίλεσης.

Τάκης Μιχαλόπουλος.

Παύλος Μπαλόγλου.

Νίκος Μπελαβίλας.

Δημοσθένης Μπούκης του Γιάννη.

Αρχοντία Παπαδοπούλου.

Ιερέας Ιγνάτιος Παπασπηλιόπουλος. 

Λήδα Παπαστεφανάκη.

Γεώργιος Φουστάνος.

Τζελίνα Χαρλαύτη.

Μανώλης Χριστουλάκης.

Οι αρχαιολόγοι Δημήτριος Φίλιος, Ιωάννης Θρεψιάδης, Γεώργιος Μπακαλάκης, Δημήτρης Θεοχάρης, Θεοδοσία Στεφανίδου - Τιβερίου, Λυδία Παλαιοκρασσά, Klaus - Valtin von Eickstedt [γερμανικής καταγωγής, γεν. 1954, η διδακτορική του διατριβή αφορούσε στην τοπογραφία του αρχαίου Πειραιά, έκδοση στα γερμανικά Αθήνα 1991, έγραψε και «Το Ασκληπείον του Πειραιώς», 2001], Γιώργος Σταϊνχάουερ [Η γνώση του Σταϊνχάουερ για τον Πειραιά της αρχαιότητας, το μουσείο και τα μνημεία του είναι μοναδική και τη μεταφέρει στα βιβλία και τα άρθρα του με πολλή σαφήνεια].   

Ιστορικό υλικό συγκέντρωσαν και παρουσιάσαν σε εκδόσεις τους ή επιμέλειες βιβλίων εκτός του 

Π. Ευαγγέλου οι Γεράσιμος Βώκος (1868 - 1927), Νίκος Κατσικάρος (1904 - 1992), Αλέκος Χαρολίδης, Γεώργιος Δρόσος (1922 - 1979), Σταύρος Καραμπερόπουλος στο ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ. 

Ξέρω και άλλους, όπως φοιτητές που έκαναν εργασίες πάνω στον Πειραιά, αρχιτέκτονες, δημοσιογράφους, λογοτέχνες, συγγραφείς, ερασιτέχνες, «ερανιστές», όμως δεν μπόρεσα ακόμα να ταξινομήσω το είδος της προσφοράς τους. Σε ένα άρθρο δεν μπορούν να ικανοποιηθούν όλοι... 

Τα τελευταία χρόνια ευτυχώς βρίσκουμε και νέους ερευνητές να αναρτούν τις εργασίες τους στο διαδίκτυο.

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ λίγο πριν την ανάρτηση στο blog: H παρούσα μελέτη έχει  συνταχθεί κατά διαστήματα, 

σε βάθος περίπου δεκαετίας. Εδώ παρουσιάζεται «συναρμολογημένη», όσο το δυνατόν πλήρης αφού αντικειμενικά το θέμα είναι δύσκολο. Γίνεται όμως για πρώτη φορά, οπότε άξιζε ο κόπος!