Μικρά κείμενα πειραϊκής ιστορίας και αρχαιολογίας.

                                                                                   Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

[Σύντομα άρθρα, πολύτιμα ψήγματα πειραϊκών πληροφοριών βρίσκονται κατάσπαρτα μέσα στα φύλλα των παλιών εφημερίδων. Εδώ δημοσιεύω αυτούσια τέσσαρα από αυτά, αντιγραμμένα από κιτρινισμένα αποκόμματα της συλλογής μου]

 

Η ορχήστρα του θεάτρου Ζέας πριν τον καθαρισμό και τις σωστικές παρεμβάσεις.

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΝ ΘΕΑΤΡΟΝ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ. 

Του κ. Ι. Παπαδημητρίου, Εφόρου Αρχαιοτήτων. Εφημερίδα ΝΕΟΙ ΣΚΟΠΟΙ, 20.3.1957.

Ένα από τα σωζόμενα ακόμη αρχαία μνημεία του Πειραιώς, είναι το μικρόν Θέατρον της Ζέας, κατά τη οδόν Φιλελλήνων και ανατολικώς του μικρού, αλλά εξαιρετικά ενδιαφέροντος, αρχαιολογικού Μουσείου.

Δεν ήταν δε το μοναδικό θέατρο της αρχαίας πόλεως. Γιατί ξέρομε από αρχαίας πηγάς και μάλιστα από τον Θουκυδίδην ότι και άλλο αρχαιότερο Θέατρο έκειτο προς την δυτικήν κλιτύν του λόφου της Μουνυχίας και μάλιστα το μοναδικόν μέχρι τουλάχιστον των Ελληνιστικών χρόνων. Από το αρχαιότερο αυτό θέατρο κανένα λείψανο δεν διεσώθη, αλλ’ η θέσις του είναι βεβαία και μερικά ερείπια που ανευρέθησαν κατά το 1880, έχουν σήμερα καταστραφή ή καλυφθή από την οικοδομήν νέων οικιών.

Το νεώτερο θέατρο όμως διασώζεται ή μάλλον διεσώζετο μέχρι προ ολίγων ετών, σε κα;ή [εδώ λείπει το γράμμα κ ή λ!, όμως θα έλεγε «καλή»] κατάστασι. Σύμφωνα με τα σχέδια και την περιγραφή που έχομε από τον καιρό της ανασκαφής του (1880 και 1884) διετηρούντο αρκετά λείψανα, ικανά για να μας δώσουν ακριβή αντίληψη της μορφής του. Το κοίλον του Θεάτρου, όπου εκάθηντο οι θεαταί, εσχημάτιζεν ημικύκλιον με κάποια μεγαλυτέρα προβολή των δύο πτερύγων. Διηρείτο δε τούτο με 14 κλίμακας, διατεταγμένας ακτινοειδώς εις 13 κερκίδας αι οποίαι εις το μέσον του ύψους των διεκόπτοντο με πλατύ διάζωμα και εις το άνω πλατύτερον τμήμα εδιπλασιάζοντο εις 26, όπως ακριβώς εις το θέατρον του Διονύσου των Αθηνών και το θέατρον της Επιδαύρου. Πλατεία δίοδος εχώριζε το κοίλον από την ελλειψοειδή ορχήστραν η οποία έχει διάμετρον 16.34 μέτρα, πενήντα δηλαδή αρχαίους πόδας.

Προς τα ανατολικά της Ορχήστρας έκειτο η σκηνή μετά του παρασκηνίου με 14 κίονας, μεταξύ των οποίων θα υπήρχον οι ξύλινοι πίνακες και εις το κέντρον η θύρα. Εκατέρωθεν δε του προσκηνίου υπήρχον τα παρασκήνια. Το ύψος του παρασκηνίου ημπορούμεν από την διάμετρο των κιόνων και την αναλογίαν της μεσαίας θύρας να υπολογίσωμεν εις 4 περίπου μέτρα.

Ήτο λοιπόν πραγματικώς ένα αρκετά ευρύχωρο θέατρον και αι αναλογίαι του και η μορφή του δεικνύουν μεγάλην ομοιότητα προς το θέατρον του Διονύσου των Αθηνών των χρόνων του πολιτικού και ρήτορος Λυκούργου του 2ου δηλαδή ημίσεως του 4ου π. Χ. αιώνος.

Από ωρισμένες επιγραφικές ενδείξεις και ιδιαιτέρως από το σχήμα των γραμμάτων που ήσαν χαραγμένα, 

ως τεκτονικά σήματα επί των λίθων των κατωτέρων βαθμίδων συμπεραίνομεν ότι το θέατρον τούτο εκτίσθη κατά τον 2ον π. Χ. αιώνα.

Η ύπαρξις δύο θεάτρων εις τον αρχαίον Πειραιά οφείλεται βέβαια κατά πρώτον λόγον εις την ακμήν, το μέγεθος και τον πλούτον της πόλεως, αλλά και εις την έντονον λατρείαν του Διονύσου, όπως φαίνεται από τας αρχαίας φιλολογικάς πηγάς και τας ανευρεθείσας επιγραφάς.

Έτσι γνωρίζομεν π. χ. από τον Δημοσθένη ότι ετελείτο πομπή εις τον Διόνυσον και από τον Αριστοτέλη ότι εκληρούτο δήμαρχος εις τον Πειραιά δια να επιμελήται των Διονυσίων και να ορίζη τους χορηγούς δια τας παραστάσεις εις το θέατρον κατά τας εορτάς του Διονύσου.

Εξ άλλων μαρτυριών γνωρίζομεν ότι υπήρχον, ως ήτο φυσικόν και ιερά του Διονύσου εις τον Πειραιά και εις ένα από αυτά οι έφηβοι του έτους 107/6 π. Χ. αφιερώνουν πολύτιμον φιάλην.

Ποία είναι τώρα η σημερινή κατάστασις του θεάτρου θα ήτο καλλίτερα να μην αναφέρω. Από τη σκηνή και το προσκήνιον τίποτε δεν επέμεινε και αι βαθμίδες του θεάτρου καταστρέφονται καθημερινώς από τους αθλούμενους του Πειραϊκού Συνδέσμου. Επανειλημμένως η δια συρματοπλεγμάτων περίφραξις κατεστράφη, κτίρια ακαλαίσθητα και ελεεινά εκτίσθησαν αυθαιρέτως γύρω από τον ιερόν αυτόν και ιστορικό δια τον Πειραιά χώρον και τα εκεί εκτεθειμένα αρχαία αγάλματα και επιγραφαί διαρκώς θραύονται και καταστρέφονται.

Την εικόνα που παρουσιάζει σήμερα προσωπικώς διεπίστωσεν ο Δήμαρχος Πειραιώς [εννοεί το Δημήτριο Σαπουνάκη] και πολλοί με αυτόν σύμβουλοι.

Και όμως θα ημπορούσε με καλή θέλησι και κατανόησι να απαλλαγή ο χώρος από κάθε πρόκτισμα και κάθε άλλη ξένη προς τον προορισμό του χρήσιν και να αποτελέση αληθινό καλλιτεχνικό κόσμημα της νέας πόλεως και τουριστικό παράγοντα εξαιρετικόν.

Θα ’μπορούσε συγχρόνως να χαρίση στον Πειραιά ένα θαυμάσιο υπαίθριο Θέατρο, για θεατρικάς αρχαίας παραστάσεις, αι οποίαι δεν θα ήταν δύσκολο να επαναλαμβάνωνται και στον Πειραιά κοντά στον γραφικό λιμένα Ζέας.

Σχεδιάγραμμα κάτοψης του θεάτρου Ζέας από το βιβλίο του Wilhelm Dörpfeld και Emil Reisch «Das Griechische Theater», Athen, 1896. Το κεφάλαιο «Das Theater im Piräus», στις σελίδες 97 - 100.

 

ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ «ΠΕΙΡΑΪΚΟΥ» ΔΙ’ ΑΝΑΚΙΝΗΘΕΝ ΘΕΜΑ ΓΥΜΝΑΣΤΗΡΙΟΥ, Εφημερίδα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΩΡΑ, 9.5.1959.

Προς τον Υπουργόν Παιδείας κ. Γ. Βογιατζή απεστάλη υπό του «Πειραϊκού Συνδέσμου» το κατωτέρω τηλεγράφημα, υπογραφόμενον υπό του Προέδρου και Γεν. Γραμματέως αυτού κ.κ. Ιακ. Μάγκου και Μιχ. Μπακούρη:

Διευθυντής Διευθύνσεως Αρχαιοτήτων Παπαδημητρίου ειδοποίησε σήμερον αιφνιδιαστικώς επιστάτην Γυμναστηρίου Πειραϊκού Συνδέσμου όπως αφαιρέσωμεν μέχρις αύριον μεσημβρίας ωρισμένας εγκαταστάσεις Γυμναστηρίου άλλως προβή εις βίαιαν αφαίρεσιν δια Συνεργείου Υπουργείου με τον σκοπόν καταλήψεως Γυμναστικού χώρου.

Διεμαρτυρήθημεν τηλεγραφικώς Διευθυντήν Αρχαιοτήτων. Επικαλούμεθα Υμετέραν άμεσον επέμβασιν προς ματαίωσιν ενεργειών Διευθύνσεως Αρχαιοτήτων αίτινες πραγμαποποιούμεναι θα καταστήσουν άχρηστον το μοναδικόν Γυμναστήριον κλασσικού Αθλητισμού Πειραιώς ανήκον εις Σύνδεσμόν μας από έτους 1901.

Το γυμναστήριο (στίβος) του Πειραϊκού Συνδέσμου στο θεάτρο Ζέας όπως ήταν γύρω στα 1954. Το γήπεδο μπάσκετ με την τσιμεντένια κερκίδα ήταν στη θέση που ανεγέρθηκε το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο. Είχε είσοδο από τη Χαριλάου Τρικούπη. Στην Κατοχή χρησιμοποιήθηκε ως σταθμός αυτοκινήτων αφού οι Γερμανοί είχαν επιτάξει και μεγάλο τμήμα της απέναντι Ελληνογαλλικής Σχολής του Αγίου Παύλου. Φύλακας του χώρου αναφέρεται ο Δημήτριος (Μήτσος) Καλαντώνης.  

  

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΝ ΜΟΥΣΕΙΟΝ. Εφημερίδα ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ της 6.8.1959.

Ο Δήμαρχος Πειραιώς κ. Π. Ντεντιδάκης εξουσιοδοτήθη να αναγγείλη εις την συγκέντρωσιν των εκπροσώπων του Πειραιώς, την οποίας διοργάνωσε προχθές η «Φιλολογική Στέγη» του Πειραιώς ότι ο υφυπουργός Οικονομικών κ. Δ. Αλιπράντης θα διαθέση εκ των πλεονασμάτων του λαχείου, το ποσόν των 250 χιλ. δραχ. δια την επέκτασιν του Αρχαιολογικού μουσείου της πόλεώς μας, δια να περιλάβη όχι μόνον τους διεκδικουμένους θησαυρούς, αλλά και τα λοιπά πολύτιμα κατάλοιπα του αρχαίου Πειραιώς, τα οποία καταστρέφονται εις το προαύλιον του μουσείου.

Το ποσόν, βεβαίως δεν είναι επαρκές δια την κάλυψιν της αντιστοίχου ανάγκης.

Αποτελεί, όμως, μίαν απαρχήν, η οποία θα διαθέση ευμενώς την Δημοσίαν Γνωμην του Πειραιώς, την οποίαν, παρά τα τεράστια οικονομικά της βάρη, εξακολουθεί να συγκινή και να ηλεκτρίζη κάθε πατριωτική έξαρσις και κάθε πνευματική ανάτασις.

Και όταν η δημιουργία του μουσείου αποτελέση πίστιν του λαού του Πειραιώς, η σχετική εξόρμησις δεν είναι δυνατόν παρά να καταλήξη εις αίσιον πέρας... 

 

Η ΧΘΕΣΙΝΗ ΠΟΛΥΩΡΟΣ ΣΥΣΚΕΨΙΣ. ΑΙ ΠΕΙΡΑΪΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ. Ανακοινώσεις του κ. ΓΡ. ΘΕΟΧΑΡΗ. Εφημερίδα ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ, 9.12.1959.

Συνήλθεν χθες την εσπέραν εις πολύωρον κοινήν αύσκεψιν το Συμβούλιον της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς μετά της Επιτροπής Αξιοποιήσεως και Προστασίας των Πειραϊκών Αρχαιοτήτων. Την σύσκεψιν απησχόλησεν η παρατηρουμένη εκκρεμότης εις το θέμα της εμπράκτου εκδηλώσεως του Κυβερνητικού ενδιαφέροντος δια την ανέγερσιν Μουσείου ανταξίου των εσχάτως αποκαλυφθέντων αρχαιολογικών θησαυρών οι οποίοι κατά γενικήν αναγνώρισιν ανήκουσι και οφείλουν να παραμείνουσι εις την πόλιν του Πειραιώς εις την οποίαν επιμόνως έχει ζητηθή να επαναφερθούν και τα κατά καιρούς αφαιρεθένται από τον Πειραιά πολυτιμώτατα αρχαιολογικά ευρήματα.

Ο κ. Γρ. Θεοχάρης Πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης και της Επιτροπής Αρχαιοτήτων, εις συντάκτην μας επισκεφθέντα αυτόν εδήλωσεν:

– Δεν θα αφήσωμεν δια της σιωπής να χαθή το δικαιώτατον τούτο αίτημα του Πειραιώς. Διαφορετικά πρέπει να ξεγράψωμεν την πόλιν μας από τον πίνακα της προκοπής. Πεντακόσιαι χιλιάδες λαού της ευρείας Πειραϊκής περιοχής έχουν δικαιώματα ζωής και προόδου αφού τόσα εις ηθικάς και υλικάς δυνάμεις προσφέρουν διαρκώς υπέρ της εθνικής ευημερίας. Δυστυχώς δεν βλέπομεν εκ μέρους των υπευθύνων την απαιτουμένην δραστηριότητα. Το Δημοτικόν Συμβούλιον ανακηρύξαν τον υπουργόν της Παιδείας κ. Βογιατζήν επίτιμον δημότην δια την ίδρυσιν Μητροπόλεως θα είχεν πληρεστέραν δικαίωσιν εάν εδραίωνεν την απόφασίν του εις το βασικώτατον θέμα του Μουσείου και της αρχαιολογικής αξιοποιήσεως του Πειραιώς που υπάγονται εις την αρμοδιότητά του. Η Δημοτική αρχή επανεπαύθη εις ένα αμφιβόλου νοήματος έγγραφον του Υπουργείου Παιδείας εξαρτώντος την ανάδειξιν των αρχαιοτήτων μας από οικονομικούς λόγους. Αυτοί όμως οι λόγοι οφείλουν να παρακαμφθούν. Το κράτος που διαθέτει με απλοχεριά τεράστια ποσά σ’ όλες τις περιοχές για τον τουρισμόν και την αξιοποίησιν των αρχαίων μνημείων δεν μπορεί να αδιαφορήση δια τον Πειραιά. Ο Πειραϊκός λαός είναι πρόθυμος να συμβάλη. Μέσα σε ελάχιστο διάστημα με το 10λεπτο των εισιτηρίων ορθώθηκε ο ναός της Αγίας Τριάδος. Με συνέχισιν του ιδίου 10λέπτου θα αναγερθή και το αντάξιον Μουσείον. Η ολιγωρία μας θα είναι εγκληματική.

Οι Πειραιώτες Υπουργοί κ.κ. Ανδριανόπουλος και Αλιπράνης ας το θεωρήσουν ζήτημα τιμής. Οι βουλευταί επίσης ας ξεκαθαρίσουν εις την Βουλήν την κυβερνητικήν θέσιν επί του ζητήματος δια να ίδωμεν εάν το κράτος ενδιαφέρεται δια τον Πειραιά ή πρέπει να τον θεωρήσωμεν οριστικώς καταδικασμένον και να μετακομίσωμεν και μεις.

Πληροφορούμεθα ότι ειδική επιτροπή θέλει σχετικώς επισκεφθή τον Υπουργόν Παιδείας κ. Βογιατζήν και τον Πρόεδρον της Κυβερνήσεως κ. Καραμανλήν και θέλει ζητήση και την συμπαράστασιν του Βασιλέως της δια την άμεσον ικανοποίησιν της ανωτέρω αξιώσεως του Πειραϊκού λαού.

Τελικά το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης του Πειραιά θεμελιώθηκε τέλη του 1966 και εγκαινιάστηκε στις 12 Ιουνίου 1981. Οι καινούργιες αίθουσες παραδόθηκαν επίσημα στις 30 Νοεμβρίου 1998.

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ, τεύχος 45. Οκτώβριος - Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2013, σελ. 20 - 22.