Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Θέατρο και Πόλη.

 Ένα βιβλίο του Νίκου Αξαρλή.

                                                                                       Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Αφιερωμένο στη Χρυσούλα Αξυπολύτου, την εκδότρια της εβδομαδιαίας εφημερίδας Πειραϊκός 

(αργότερα και Αθηναϊκός) ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ που έφυγε στα 36 της χρόνια τον Οκτώβρη 2009.

Χειμώνας 1963-1964. Θίασος Μαρίας Αλκαίου - Βασίλη Διαμαντόπουλου. Αλέξη Πάρνη, «Το νησί της Αφροδίτης». Το ενδιαφέρον πρόγραμμα της παράστασης. Μεταξύ των άλλων διαβάζουμε τον πρόλογο του Δημήτρη Ψαθά, του Χρήστου Λεβάντα και τρία ποιήματα του Πειραιώτη Αλέξη Πάρνη (ψευδώνυμο του Σωτήρη Λεωνιδάκη).

Στα 1994 ο Νίκος Αξαρλής, ο Κώστας Αγάλλου και ο Θωμάς Μποτίνας έκαναν μια έρευνα πάνω στην ιστορία του Δημοτικού μας Θεάτρου για να χρησιμεύσει σαν υλικό στην ταινία του Διονύση Γρηγοράτου. Το ψάξιμο συνεχίστηκε, έτσι, στα 1995, 100 χρόνια από την ίδρυση του θεάτρου, είχαμε από τον Νίκο Αξαρλή μια εκτενή δημοσίευση - αναπαραγωγή -  δεμένη με σπιράλ για την πρώτη κυρίως δεκαετία της λειτουργίας του.

Φτάσαμε στον Μάιο του 2001 για να δούμε την επίσημη πλέον έκδοση του βιβλίου «Δημοτικό Θέατρο Πειραιά - Θέατρο και πόλη» από την Οδό Πανός του Πειραιώτη Γιώργου Χρονά.

Ο Νίκος Αξαρλής γεννήθηκε στον Πειραιά το 1950. Σπούδασε, έζησε κι εργάστηκε για μεγάλο διάστημα στη Βρετανία. Επέστρεψε στα 1989. Δραστηριοποιείται στην τηλεόραση ως ερευνητής και συγγραφέας - σκηνοθέτης αρχαιολογικών ντοκιμαντέρ. Από το 1991 παρουσιάζει ωριαίο πολιτιστικό πρόγραμμα στο Κανάλι Ένα.

Ο Πειραιάς αναπτύχθηκε με δυτικοευρωπαϊκά καπιταλιστικά πρότυπα του ελεύθερου ανταγωνισμού στο εμπόριο, στη βιομηχανία, στις οικονομικές συναλλαγές, στις μεταφορές, στα υλικά και πολιτιστικά αγαθά.

Δικαιολογημένα λοιπόν η «νεοφώτιστη» αστική τάξη θεωρούσε πως η ίδρυση ενός θεάτρου θα ανέβαζε το πνευματικό της επίπεδο σε παρόμοια ύψη με αυτά των πολιτισμένων κρατών αποβάλλοντας το βαλκανικό - ανατολίτικο παρελθόν της.     

Αρχικά στις φιλανθρωπικές, καλλιτεχνικές, μουσικές εκδηλώσεις με διαλέξεις, χοροεσπερίδες και άλλα είδη ψυχαγωγίας προστέθηκαν κάποιες παραστάσεις σε υποτυπώδεις χώρους (σχολεία, καφενεία, αποθήκες, άδεια οικόπεδα, πλατείες).

Του συρμού ήταν οι όπερες, το ξένο μελόδραμα, οι αρχαίες τραγωδίες μα και οι κωμωδίες της εποχής.

Μετά την κατάσταση που επικρατούσε τότε στον Πειραιά, τις παραστάσεις που δόθηκαν στα πρώτα θέατρα της Τερψιθέας, στο Πασαλιμάνι και στο Νέο Φάληρο {κεφάλαια 1, 2}, η μελέτη προχωρά στις περιπέτειες κατασκευής του θεάτρου από τις δημοτικές αρχές του Τρύφωνα Μουτζόπουλου, του Αριστείδη Σκυλίτση - Ομηρίδη και του Θεόδωρου Ρετσίνα.

Η θεμελίωση έγινε στις 24 - 6 -1884. Αρχιτέκτονας - μηχανικός ήταν ο Ιωάννης Λαζαρίμος (1849-1913) {κεφ. 3}.

Τα εγκαίνια τελέστηκαν το πρωί της Κυριακής 9 (21) - 4 - 1895. Πρεμιέρα είχαμε την Τετάρτη 19 - 4 (1- 5) 1895 με τη Μαρία Δοξαπατρή του Δημητρίου Βερναρδάκη {κεφ. 4}.

Ο Αίας, η Αντιγόνη, η Ηλέκτρα, ελληνικοί και ιταλικοί θίασοι με έργα κι οπερέτες -  μ’ επιχορηγούμενες από το δήμο παραστάσεις - έκλεισαν όχι και τόσο δυσάρεστα τον 19ο αιώνα... {κεφ. 5}.       

Το Ελληνικό Μελόδραμα, γνωστοί θίασοι, η Νέα Σκηνή του Κώστα Χριστομάνου με παράλληλες εκδηλώσεις (συναυλίες - εορτασμούς - διαλέξεις) του Πειραϊκού Συνδέσμου, της Μουσικής Εταιρείας κ. ά. σφράγισαν 

τα δρώμενα της πρώτης πενταετίας του 1900.

Η μετέπειτα πορεία του Θεάτρου; Απρογραμμάτιστη, «στραβή».

Δεν δόθηκε, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, σε σταθερά ελληνικά θεατρικά σχήματα που θ’ ανέβαζε ψηλά την ποιότητά του. Έτσι αποτέλεσε μια μόνιμη «ενοικιαζόμενη αίθουσα» παρά τις (λεκτικές και γραπτές) αντιδράσεις των διανοούμενων.

Υπαίτιο, το Δημοτικό Συμβούλιο που επέτρεψε στους επιχειρηματίες να μετατρέψουν το Δημοτικό σε 

«οίκο θεαμάτων» με στυγνά κερδοσκοπικά κριτήρια. Φταίει βέβαια και η αστοργία των Πειραιωτών 

προς το θέατρο {κεφ. 6 - 7}.

Στον 20ο αιώνα κανείς δεν αμφισβητεί πως το κτήριο χρησίμευσε περισσότερο σαν τόπος συγκέντρωσης των Πειραιωτών για να κάνουν τις όποιες εκδηλώσεις τους παρά για τον προορισμό του ως θέατρο.

 Ήταν - και παραμένει - η λύση για ύπαρξη ευρύχωρης αίθουσας με πρόσβαση στο κέντρο της πόλης.

Φυσικά παίχτηκαν πολλά έργα μα και οι ταλαιπωρίες του από τα πολεμικά - πολιτικά γεγονότα, τις φθορές από τη φύση και τον άνθρωπο ήταν αβάσταχτα μεγάλες. Οι δε σκαλωσιές, αποτελούν ήδη την συνηθισμένη εξωτερική του επένδυση...

  

Χειμώνας 1965-1966. Αναμνηστική φωτογραφία της θείας μου Καλλιόπης Αθανασάκη με το γιο της Βασίλη έξω από το Δημοτικό. Ο θίασος Αλέκου Αλεξανδράκη είχε ανεβάσει το «Έγκλημα και τιμωρία» του Γκαμπριέλ Αρού από το έργο του Ντοστογιέφσκι, μετάφραση Αλίκης Γεωργούλη, σκηνοθεσία Γιώργου Σεβαστίκογλου, σκηνογραφία, Βασίλη Βασιλειάδη. Η Παιδική Σκηνή είχε το έργο «Η βασιλοπούλα με τις γαλάζιες χάντρες» του Τάσου Ν. Πετρή.

Από τη σκηνή του είδαμε όμως να παρελαύνουν κι εκλεκτοί θίασοι με περίφημους ηθοποιούς, ο θίασος Νέων, της Κυβέλης, της Χαλκούση, πολλοί αθηναϊκοί, η Λυρική Σκηνή, το Εθνικό Θέατρο, ο θίασος Κατερίνας, ο Όμιλος Καλλιτεχνών, της Βαλάκου, της Αλκαίου - Διαμαντόπουλου, του Μινωτή - Παξινού, 

του Αλεξανδράκη, το Λαϊκό Θέατρο του Κατράκη, της Αναλυτή - Ρηγόπουλου, σύγχρονες επιθεωρήσεις, μπαλέτα, η φιλαρμονική, θεατρικές ομάδες πειραϊκών σωματείων.

Ένα από τα κοινά εξώφυλλα των προγραμμάτων του Οργανισμού Εθνικού Θεάτρου στο Δημοτικό. Δελτίο παραστάσεων αριθμός 4. Μάρτιος 1969. Έργο «Ο Βυσσινόκηπος» του Αντόν Τσέχωφ.

Το σχέδιο της πλατείας και των θεωρείων του Δημοτικού. Θυμάμαι ότι ένα παρόμοιο χρησιμοποιούσαν οι υπάλληλοι του ταμείου για τις κρατήσεις θέσεων: σημείωναν με ένα Χ τη θέση που είχε παραχωρηθεί τη συγκεκριμένη ημέρα.

Οι Τρωάδες σε σκηνοθεσία - σκηνικά Γιάννη Τσαρούχη, Οκτώβριος 1977 ήταν ένα από τα κορυφαία συμβάντα, αν και δεν τις κατανόησε η κριτική.

Ο σεισμός του ’81 «έβαλε και τυπικά τέλος σε ένα θέατρο κλινικά νεκρό». Σαν ένα εκπαιδευτήριο που κάνει περισσότερα διαλείμματα παρά ώρες διδασκαλίας, έτσι και το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά έπαιξε δευτεραγωνιστικό ρόλο στο ελληνικό θεατρικό γίγνεσθαι - αν βγάλουμε απ’ έξω τις αναλαμπές {κεφ. 8}.

Το κεφάλαιο 9 είναι αφιερωμένο στο Πειραϊκό Θέατρο του σκηνοθέτη και δασκάλου της δραματολογίας Δημήτρη Ροντήρη, που ξεκίνησε με τη Δωδεκάτη Νύχτα στις 5 -12 - 1957. Όταν απομακρύνθηκε από τον Πειραιά, από τον δήμαρχο Παύλο Ντεντιδάκη, στα 1959, θριάμβευσε στο εξωτερικό μέχρι τη διάλυσή του στα 1968.

Είναι αλήθεια ότι λόγω τω συγκυριών και κακών χειρισμών των δημοτικών αρχόντων, το πλατύ κοινό έμεινε μακριά από το Δημοτικό που με κατά καιρούς μόνο παραστάσεις και με μεγάλες περιόδους απραξίας περιορίστηκε στις εκδηλώσεις των τοπικών σωματείων.

Δ - 1718. «ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Το Δημοτικός Θέατρον». Εκδόσεις ΔΕΛΤΑ, Εμμ. Διακάκης και Υιός. Το Δημοτικό στα πρώτα χρόνια της επταετίας. Τα δυο κτήρια αριστερά του δεν είχαν κατεδαφιστεί. Πίσω από την κάρτα αυτή, με μπλε γράμματα, διαβάζεται η γνωστή προπαγανδιστική ρήση υπέρ του Σκυλίτση.

Το σύνολο σχεδόν του πειραϊκού λαού φαίνεται να είναι απαίδευτο, με χαμηλό πολιτιστικό επίπεδο, έτσι που να μην έμαθε ποτέ τι σημαίνει πραγματικό θέατρο, δεν του λείπει, δεν αγωνιά για την τύχη του,
δεν δυσανασχετεί για την κατάστασή του.

Κατά πρώτον επιβάλλεται ανακαίνισή του, το φουαγιέ και τα θεωρεία δεν λειτουργούν κι αμέσως μετά η ανάδειξή του σε ένα «υψηλών απαιτήσεων θεατρικό κέντρο», λόγια του πρωθυπουργού στο 2000.

Το ζητούμενο όμως είναι να ζωντανέψει με μόνιμο θίασο και καλλιτεχνικό διευθυντή, ελεύθερο στις κινήσεις (ένα ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. π.χ.).

Γιατί το Δημοτικό παραμένει το αποκλειστικό «σήμα κατατεθέν» του Πειραιά και πολύτιμο στολίδι του {κεφ.10 - 11}.                          

Στο παράρτημα αναφέρονται κάποιοι πειραιώτες θεατρικοί συγγραφείς του καιρού εκείνου, άρθρο για τις πρώτες κινηματογραφικές προβολές κι ακολουθούν εικόνες προγραμμάτων παραστάσεων, λίγες παλιές φωτογραφίες του Δημοτικού, η βιβλιογραφία και το ευρετήριο..

Κλείνοντας το βιβλίο, ξεχειλίζει η πίκρα αλλά και η ικανοποίηση που επί τέλους ένας Πειραιώτης τόλμησε
να γράψει τα ανείπωτα.

Ο Νίκος Αξαρλής μας εξεθεσε με πάσα ειλικρίνεια τη διαχρονική κακομεταχείριση του «περικαλλούς» πλην «ατυχούς» Δημοτικού μας Θεάτρου.

Προσωπικά, υπεύθυνους για την κατάντια του Δημοτικού δεν θεωρώ άλλους παρά τους ανθρώπους εκείνους που κατέχοντας την εξουσία υπερηφανεύονται όλη τη μέρα ότι νοιάζονται γι’ αυτό και που τα βράδια, αδρανώντας ασυνείδητα, χαίρονται και απολαμβάνουν τσάμπα θέαμα καθισμένοι άνετα στις πρώτες θέσεις των επισήμων της πλατείας του.. [Μην παρεξηγηθώ, αναφέρομαι για την τότε εποχή της σύνταξης του άρθρου!] 

«ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ: Δημοτικόν Θέατρον». Μια «δύσκολη» συλλεκτική καρτποστάλ του Δημοτικού, όταν είχε κατεδαφιστεί η Ράλλειος και ο περιφραγμένος χώρος χρησιμοποιόταν ως πάρκιγκ. Έτσι διακρίνεται από ψηλά και μακριά ολόκληρη η πλευρά του προς τη Γεωργίου Α΄. Εκδόσεις Παπαδόπουλος. Αριθμός 530. Φαίνεται να τυπώθηκε στη Μπολόνια της Ιταλίας.

   

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκός ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ. Αρ. φύλλου 38. Δευτέρα 29 Οκτωβρίου 2001. Σελ. 8 - 9. Στήλη: Εν Πειραιεί τη... Βιβλίων εξήγησις.

Μεταφορά εδώ αναθεωρημένη αλλά ακριβώς με τις ίδιες φωτογραφίες της συλλογής μου, Οκτώβριος 2013.