Ιχνηλασία και προσέγγιση στο συγγραφικό έργο του Γιάννη Χατζημανωλάκη.

(Ο Γιάννης Χατζημανωλάκης ως ιστορικός αρθρογράφος και συγγραφέας).

ΑΝΑΠΤΥΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΔΙΑΛΕΞΗΣ.

                                                                                                               Του Δημήτρη Κρασονικολάκη.

Μια θερμή καλησπέρα κι από μένα σε όλους. Αισθάνομαι κάπως αμήχανα αλλά πολύ υπερήφανος που θα μιλήσω για το συγγραφικό έργο του «δασκάλου» μου Γιάννη Χατζημανωλάκη, που εδώ και 23 χρόνια ποτίζει την ατομική μου καλλιέργεια με άφθονη πειραϊκή γνώση και με διδάσκει τι ακριβώς σημαίνει «φιλολογικό ήθος».

Ο νεότερος Πειραιάς. Μια πόλη που ιδρύθηκε με την ανεξαρτησία της πατρίδας, συνέχισε να αναπτύσσεται το 19^ο αιώνα και να ολοκληρώνεται πολεοδομικά στον 20^ο, είναι φανερό ότι υπερηφανεύεται για τους δημιουργούς του, τους δημάρχους, τους δημοτικούς άρχοντες, τους πολιτικούς, τους βιομήχανους, τους εφοπλιστές, τους εμπόρους, τους επαγγελματίες, τους εργάτες της στεριάς και της θάλασσας, τους επώνυμους και λιγότερο γνωστούς καλλιτέχνες, όλους τους πνευματικούς του ανθρώπους που τον ανέδειξαν και τον τίμησαν σε τοπικό και πανελλήνιο επίπεδο.

Σε έναν τόσο πολυδιάστατο χώρο, με τα ανόμοια μέτρα και σταθμά σύγκρισης, κάποιος επί τέλους έπρεπε διακριτικά να «ταξινομήσει την ύλη», να συμμαζέψει γραπτώς κάθε σημαντική δραστηριότητα, να βάλει σε χρονολογική σειρά τα γεγονότα, να αναδείξει τις διαδικασίες εξέλιξης της πόλης και του λιμένα, να επισημάνει τους χρηστούς για την πόλη άνδρες, να εξιστορίσει ενδιαφέρουσες πτυχές της κοινωνίας, των κτηρίων, των ιδρυμάτων, προπάντων όμως να αναφερθεί στα έργα των πεζογράφων, των ποιητών και γενικά των παλιών κειμενογράφων στα πειραϊκά έντυπα μέσα επικοινωνίας.

Τύχη αγαθή, ιδού η μορφή του Γιάννη Χατζημανωλάκη.

Χωρίς να έχω αναδιφήσει στο αρχείο του, να τον ενοχλήσω με συνεχείς επισκέψεις, αλλά με τις απαραίτητες κατά καιρούς διευκρινίσεις εκ μέρους του στις συζητήσεις μας, με μεγάλη αγάπη και προσοχή έψαχνα για καιρό τα ίχνη της παρουσίας των έργων του στα περιοδικά και τις εφημερίδες των τελευταίων εξήντα χρόνων, όσα φυσικά μπόρεσα να εντοπίσω. Το αποτέλεσμα είναι εκπληκτικό και θα πρέπει κάποτε να καταγραφεί και δημοσιευτεί αναλυτικότερα.                    

Ο Γιάννης Χατζημανωλάκης γεννήθηκε στις 5 Αυγούστου 1933. Τελείωσε τον «Πλάτωνα» του Παλαιολόγου Παπαϊωάννου στην Ηρώων Πολυτεχνείου και Γλάδστωνος το σχολικό έτος 1950-51. Με τη σύσταση της πρώτης ενιαίας τετραμελούς μαθητικής κοινότητας του γυμνασίου ο Χατζημανωλάκης είχε εκλεγεί γραμματέας της.  

Σε αγγελία στο ΔΗΜΟΤΗ του 1955 τον βρίσκουμε πρόεδρο από τις 6 Νοεμβρίου του Συλλόγου Αποφοίτων του Λυκείου με γεν. γραμματέα το Βασίλη Παπαηλιού και ταμία τον Θοδωρή Δραπανιώτη, μια παιδική - νεανική φιλία και συνεργασία που κράτησε σταθερή επί δεκαετίες. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες στο Πάντειο.           

Με πλήρη δημοσιογραφική αντίληψη και με λογοτεχνική μαεστρία ασχολήθηκε από πολύ νωρίς με τη συγγραφή κειμένων φιλολογικού, ιστορικού περιεχομένου, λογοτεχνικής κριτικής, κοινωνικής μελέτης, θεμάτων τοπικού και γενικού ενδιαφέροντος.

Το έργο του, πριν επικεντρωθεί στα βιβλία, θα χρειαστεί μεγάλος κόπος να επισημανθεί στα αμέτρητα σκόρπια πειραϊκά έντυπα. Σύμφωνα με δική του πληροφορία μαθαίνουμε ότι πρωτοέγραψε στο ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟ.

Στην ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΡΕΥΝΑ του Στέλιου Γεράνη, τ. 4 του 1953 υπάρχει το άρθρο του «Γεώργιος Στρατήγης».

1953 - 1955. Επιμελήθηκε τα 8 πρώτα τεύχη της ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ του Δημήτρη Γιατράκου, με ωραία άρθρα όπως: «Δελφικές αναμνήσεις - Στο βασίλειο του ξανθού Απόλλωνα» (τ. 2), «Ο Κρυστάλλης και το Δημοτικό Τραγούδι», «Η λογοτεχνία στο σύγχρονο Πειραιά» (1920 - 1954) σε δύο συνέχειες, «Η πνευματική και καλλιτεχνική κίνηση του Πειραιώς κατά το 1954» και με πολλές εύστοχες κριτικές βιβλίων.

Δευτέρα 27 Απριλίου 1953. Στα αρχεία της Στέγης βρίσκεται αίτηση εγγραφής του Γιάννη Χατζημανωλάκη, επάγγελμα  δημοσιογράφος, «με την πρόθεσιν να βοηθήσω [όπως γράφει] την εκπλήρωσιν των σκοπών της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς».

Από τα ιδρυτικά μέλη της Φιλολογικής Ομάδας των Νέων στα 1954 που δεν κράτησε, ασχολήθηκε δραστήρια, ενώ έκανε διάφορες ραδιοφωνικές εκπομπές στα 1955 -56 στον τότε σταθμό των Ενόπλων Δυνάμεων. Η ομιλία «Τέχνη και φύση» δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΚΔΡΟΜΗ το 1956. Στην ΕΚΔΡΟΜΗ του 1957 έγραψε επίσης «Λίγα λόγια για τον Άγγελο Κοσμή».

Στη δεκαετία του ’50 βρίσκεται συνεργάτης της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΩΡΑΣ του Κύπρου Φραγκούλη, με την οποία συνδέεται ουσιαστικά το πνευματικό του ξεκίνημα. Ένα άρθρο του που εντόπισα του Μαρτίου 1957 μιλάει για προσφορά στη μνήμη του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Στο ΧΙΑΚΟ ΜΕΛΛΟΝ του 1957 που έβγαζαν οι αδελφοί Φερούση με διευθυντή -υπεύθυνο το Δημήτρη Φερούση, έγραψε σε συνέχειες το ιστορικό σημείωμα «Οι Χίοι και η ανάπτυξη του Πειραιώς».

Συνεχίζει να γράφει στο περιοδικό ΚΡΥΣΤΑΛΛΗΣ, 1957 (τ. 75) - όπου έχουμε πάλι σε επανάληψη το εμπνευσμένο κείμενο από τους Δελφούς το Μάιο του 1951 - και σε εφημερίδες της εποχής.

Συνεργάστηκε στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ του Μελά και στο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό  Ήλιος.

Στα 25 του χρόνια, δηλαδή το 1958, βλέπουμε στο «Λεύκωμα Πειραιώς» του Πανίτσα τους πρώτους σημαντικούς καρπούς της ερευνητικής του διάθεσης, αφού έχουμε μια παρουσίαση του «Πίνακα δημάρχων Πειραιώς», ένα βιογραφικό του στη σελίδα 39 δίπλα στην μελέτη του «Η ιστορία του Δήμου και της πόλεως Πειραιώς» και το σημαντικό πόνημα «Επιφανείς Πειραιείς».

Είχε την επιμέλεια των 31 τευχών (συν ένα αφιέρωμα) του περιοδικού του Λυκείου Ο ΠΛΑΤΩΝ από το πρώτο τεύχος Νοεμβρίου 1955 έως το 1967.

Στα έντυπα του ομώνυμου φυσιολατρικού μορφωτικού ομίλου ΠΛΑΤΩΝ του Κωστέα, 1958 - 59, στη στήλη «Πειραϊκές μορφές», γράφει για το Δραγάτση, το Γιώργη Καρατζά, το Στρατήγη. 

Οι Σχολές «Αριστοτέλης» ιδρύθηκαν στα 1950 από το Γεώργιο Δρόσο. Για τα 10 χρόνια τους βγήκε η έκδοση «Πειραιάς 1960 ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ». Την επιμέλεια ύλης είχε ο Γιάννης Χατζημανωλάκης με το Γιάννη Σκορδίλη. Διαβάζουμε ευχάριστα το κείμενο ΠΕΙΡΑΪΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ (Ηλίας Χριστοφίδης, Πέτρος Ομηρίδης, Ιάκωβος Δραγάτσης, Αλέξ. Μελετόπουλος, Ζήσης Αγραφιώτης) που θεωρεί το πρώτο επίσημο της εργογραφίας του αφού κυκλοφόρησε και σε ανάτυπο στα 1960.

Ως συντάκτης της ύλης του περιοδικού ΗΓΗΣΩ στα 1963, βλέπουμε ένα κείμενο διάλεξής του στο αμφιθέατρο Λυκείου Ο ΠΛΑΤΩΝ (31.5.1960) που δημοσίευτηκε εδώ με τίτλο: «Πορεία Αγάπης. Η ζωή και το παράδειγμα του Αλέξανδρου Φλέμινγκ». Βγήκε σε ανάτυπο ως «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΦΛΕΜΙΝΓΚ» στα 1964.

Η εισήγησή του στη διάλεξη του Ιωάννου Αλεξ. Μελετοπούλου με θέμα «Η δημιουργία του Πειραιώς και το πρώτον σχέδιον της πόλεως», στο Ινστιτούτο Γκαίτε Πειραιά της 20^ης Νοεμβρίου 1969 έγινε την ίδια χρονιά ο πρόλογος στο ομότιτλο βιβλίο στη σειρά των δημοσιευμάτων της «ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ», αριθμός 15. 

Κύρια επαγγελματική του απασχόληση στάθηκε η σταδιοδρομία του στον ΟΛΠ από το 1964 έως το 1988. Για τα δέκα τελευταία χρόνια ήταν προϊστάμενος στο Τμήμα Τύπου και Δημοσίων Σχέσεων. Εκεί ασχολήθηκε με τη σύνταξη ετήσιων εκδόσεων του ΟΛΠ από τα 1964 έως το 1989 (29 τόμοι, 14 στην αγγλική). Επίσης υπήρξε υπεύθυνος σύνταξης του τριμηνιαίου περιοδικού Δελτίου ΟΛΠ γύρω στα 1970 - 72.

Η εργασία του «Η θάλασσα στο έργο των Πειραιωτών Λογοτεχνών» 1969 έγινε κι αυτή ανάτυπο.

Από τον Οκτώβριο του 1990 έως τον Ιούλιο του 1991, σε ημίωρο που παραχωρήθηκε για τη Στέγη ολοκλήρωσε    39 εκπομπές στο ΚΑΝΑΛΙ 1 με δικά του θέματα, κείμενα και  παρουσιάσεις εκλεκτών προσκαλεσμένων. 

1994. Συνεργάστηκε με το ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟ σε μια σειρά κειμένων με τίτλο: ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΑΝ ΤΟΝ ΝΕΟΤΕΡΟ ΠΕΙΡΑΙΑ (Δ. Μουτζόπουλος, Α. Αντωνιάδης, Ι. Καλοστύπης, Κ. Βολανάκης κ.ά). Εκεί κάθε Δευτέρα (ή τις Παρασκευές αν έπεφταν αργίες) είχε την επιμέλεια των στηλών του ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΥ με πλήθος πληροφοριών για την λογοτεχνική κίνηση της πόλης.     

Επιμελητής ύλης χρημάτισε και στο Δελτίο Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Πειραιά, 26 τεύχη, στο διάστημα 1994 - 1998.

Το ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ κυκλοφόρησε στις αρχές του 2000. Στη συντακτική επιτροπή - επιμέλεια έκδοσης ήταν ο Χατζημανωλάκης με τον Κωστή Μανωλάκη και την Άννα Πατεστή από το πρώτο τεύχος μέχρι το 29 στα τέλη 2009.

Εδώ μας παρουσίασε τα 14 άρθρα του «Το χρονικό της αποκάλυψης των αρχαιολογικών ευρημάτων του 1959 (1), Ιάκωβος Δραγάτσης (7), Ανδρέας Παπαγιανόπουλος - Παλαιός (9), Από το Porto Leone της παρακμής στο «θαύμα» της δημιουργίας του νεότερου Πειραιά» (12), Ιωάννης Αλ. Μελετόπουλος (13), Αργύρης Ν. Κωστέας (17), Ιχνηλασία στην πειραϊκή προϊστορία (19), Αλέξανδρος Ν. Μελετόπουλος (20), Θεόδωρος Αφεντούλης (21), Ιωάννης Δ. Λαζαρίμος (23), Κωνσταντίνος Ιωνίδης (24), Ερνέστος Τσίλλερ (25), Νικόλαος Φίλων (26) και το καταπληκτικό Ο «μυθικός» Πειραιάς του Γιάννη Τσαρούχη (28).

Ο Γιάννης Χατζημανωλάκης δεν είναι μόνον ο δημοσιογράφος, ο κριτικός λογοτεχνίας, ο συγγραφέας, αλλά τις τελευταίες δεκαετίες συμμετείχε ενεργά στα πειραϊκά δρώμενα μέσω των ειδικών θέσεων που κατείχε. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος,   μέλος Δ. Σ. ή σε επιτροπές αρκετών πειραϊκών σωματείων. Κάποια από αυτά, στο Υπουργείο Πολιτισμού, στον Πειραϊκό Σύνδεσμο, στο  Ίδρυμα Ζαχαρίου, έξι χρόνια μέλος Δ.Σ. της ΔΕΠΑΠ επί δημαρχίας Χρήστου Αγραπίδη.. 

Με το πέρασμα του χρόνου «επέβαλε» θα έλεγα την παρουσία του στην πνευματική ζωή του τόπου και σε πολλές περιπτώσεις σχημάτισε, με τις προτάσεις ή τις πρωτοβουλίες του, έναν πάγιο χαρακτήρα δράσης.

Υπηρέτησε τη Φιλολογική Στέγη αρχικά ως μέλος, ύστερα ως γενικός γραμματέας, σύμβουλος και μετά επί 46 έτη ως πρόεδρος, από τις 7 Ιουνίου 1966 έως την   παραίτησή του για λόγους υγείας, στις εκλογές για το νέο Δ. Σ. της 15 Μαρτίου 2012. Από το Φεβρουάριο του 1965 εκδίδει το δελτίο της Φιλολογικής Στέγης, 60 τεύχη η πρώτη περίοδος μέχρι το 1997, 32 τεύχη της νέας περιόδου από 2004 μέχρι το πρώτο τρίμηνο του 2013. Δηλαδή μέχρι σήμερα εξέδωσε 92 συνολικά τεύχη.

Δεν θα αναφερθώ στη δημιουργική θητεία του στη Φ.Σ. και στη μέσω αυτής προσφορά του στην πόλη του Πειραιά. Είναι ένα σπουδαίο και αξιόλογο κεφάλαιο της ζωής του που δεμένο ενεργά με τις τύχες της, θέλει ξεχωριστή φροντίδα μελέτης για μια εμπεριστατωμένη αποτίμηση και την πανηγυρική, επετειακή έκδοση σε ένα μεγάλο τόμο - λεύκωμα. Πάντως δε χάνει την ευκαιρία να τονίζει ότι για εκείνον η Φιλολογική Στέγη είναι μια ΙΔΕΑ που υποστηρίζει με όλες του τις δυνάμεις.        

Έχει βραβευτεί από όλα σχεδόν τα πειραϊκά σωματεία, που δε χρειάζονται να μνημονεύσω, το θεωρώ δεδομένο για την προσωπικότητά του. Ο Δήμος Πειραιά τον τίμησε το 2010 μέσω του τότε δημάρχου Παναγιώτη Φασούλα και στις 31.1 2013 με  το Βασίλη Μιχαλολιάκο.

Ερχόμαστε τώρα στα αυτοτελή βιβλία του Γιάννη Χατζημανωλάκη.  

Στις αρχές του1970 υπέβαλλε τη μελέτη του για το «Χρονικό της Πειραϊκής Πνευματικής Ζωής» στην επιτροπή του διαγωνισμού που είχε προκηρύξει ο Πειραϊκός Σύνδεσμος. Πήρε το πρώτο βραβείο κι η απονομή έγινε στις 15 Μάρτη 1971. Το 1973 το κυκλοφόρησε σε βιβλίο με τον ίδιο τίτλο, με τη χρονολογία (1835 - 1973) αναθεωρημένο και συμπληρωμένο. Στην εισαγωγή του διαβάζουμε: «Από παιδί είχα το πάθος της έρευνας και της σπουδής της πειραϊκής ιστορίας. Με συγκινούσε το ανεπανάληπτο έπος των πρώτων οικιστών που ξεκίνησαν από το τίποτε για να δημιουργήσουν το νεώτερο πειραϊκό θαύμα και να χαράξουν τη σωστή πορεία, που ακολούθησαν κι ολοκλήρωσαν οι μεταγενέστεροι. Κι ένιωθα την ανάγκη να ιδώ, να ψάξω, να παρακολουθήσω σ’ όλες τις φάσεις της αυτή την επική πορεία και να φωτίσω, όσο μπορούσα, μερικές λεπτομέρειες, άγνωστες ίσως στους νεώτερους. Έτσι σιγά-σιγά, με το πέρασμα του χρόνου, το πάθος έγινε χρέος· χρέος προσφοράς που πηγάζει από τη συνειδητή αγάπη στον τόπο που γεννήθηκα και που μαζί του είναι αναπόσπαστα δεμένη η ζωή και η μοίρα μου».  

«Μια εθνική προσφορά: Το έργο του Ιωάννου Αλ. Μελετοπούλου» ανάτυπο από  άρθρο που δημοσιεύθηκε αρχικά στην εφημερίδα «Φωνή του Πειραιώς» στις 22 Απριλίου 1974.

«Χρήστος Λεβάντας (ο συγγραφέας και ο άνθρωπος)» ανατύπωση του μελετήματος (με ορισμένες συμπληρώσεις) και μέρος του ανθολογίου από το περιοδικό ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ, τ. 32, Ιούνιος 1985. Πολύ καλή εργασία για τη ζωή του Λεβάντα σαν ανθρώπου και επαγγελματία δημοσιογράφου, με συμβολή στη βιβλιογραφία του και χρονολογικό πίνακα.

Στα 1989 προλόγισε το βιβλίο του Αντώνη Τρούλλου για τον Άγγελο Κοσμή.

«Το λιμάνι του Πειραιά στη διαδρομή των αιώνων» σε έξι εκδόσεις (δύο μέσα στο 1989 - 1993 - 1996 - 1999 - 2001, χωριστά στα αγγλικά το 1991, από την τρίτη έκδοση τα υπόλοιπα έχουν παράρτημα στη αγγλική γλώσσα).     Η ιδέα για τη σύνταξή του είχε ξεκινήσει από τα στατιστικά δελτία του ΟΛΠ, κυρίως σε αυτά των ετών 1981-1986 και 1987-1989 που με τον ίδιο τίτλο και το βασικό χρονολόγιο έδινε το στίγμα για μια υψηλού και ποιοτικού επιπέδου εργασία. Δεν χρειάζεται να τονιστεί η αξία του, ούτε η επισήμανση ότι είναι το μόνο πειραϊκού περιεχομένου βιβλίο που γνώρισε τόσες εκδόσεις. Το αφιερώνει «σε όλους που μόχθησαν και μοχθούν για την πρόοδο του λιμανιού. Και πρώτιστα στους εργαζόμενους.. που εξακολουθούν να είναι οι αφανείς πρωτοπόροι της πειραϊκής προκοπής».

Κάπου στα 1996 ο Κώστας Θεοφάνους παραξενεύτηκε όπως κάνω κι εγώ τώρα λέγοντας: «Αν λοιπόν αθροίσετε όσα πιο πάνω απαρίθμισα και αν αναλογιστείτε ότι όλα τούτα πραγματώθηκαν και πραγματώνονται μέσα σε έναν εξίσου δημιουργικό βιοπορισμό, σίγουρα θα αναρωτηθείτε: πότε βρήκε το χρόνο να τα προλαβαίνει όλα; Πώς τα καταφέρνει και πετυχαίνει πάντα; Πόση ζωτικότητα κλείνει μέσα του;» Ο Γιάννης Χατζημανωλάκης, φύσει δραστήριος, δεν έτρεχε να προλάβει το χρόνο, αλλά ήξερε να τον εκμεταλλεύεται κατάλληλα, ακούραστα, με σωστές και μετρημένες κινήσεις.        

«Χατζηκυριάκειο. Το χρονικό ενός ιδρύματος», 1998. Όπως γράφει και στον πρόλογο, ακολουθώντας τη γνωστή τακτική του και από άλλα συγγράμματα, θέλησε να μην παρουσιάσει την ιστορία του ιδρύματος αποκομμένη από το ιστορικό πλαίσιο της εποχής αλλά σε συνάρτηση με τούτο. Έδωσε έτσι μιά γλαφυρή εξιστόρηση εμπλουτισμένη με φωτογραφίες, πίνακες και παραρτήματα. 

«Πειραιάς, η θαλασσινή πύλη της Ελλάδος» ΔΕΠΕΠ, 1998. Ένας σύντομος κατατοπιστικός οδηγός της περιοχής μας από το λιμάνι μέχρι τις συνοικίες και τ’ αξιοθέατα. Τυπώθηκε σε χιλιάδες αντίτυπα στα ελληνικά κι αγγλικά.

«Οι Δήμαρχοι του νεότερου Πειραιά», σε δυο εκδόσεις, 1999 και 2002. Στην τρίτη κατά σειρά παρουσίαση σε βιβλίο των πεπραγμένων των δημάρχων μας, μετά τον Ηλία Στρούμπο στα 1907 και το Δημήτριο Σπηλιωτόπουλο στα 1939, μας δίνεται η ευκαιρία να δούμε εκτός από το βιογραφικό κάθε δημάρχου και τα έργα που έγιναν στον Πειραιά κατά την εκάστοτε θητεία του. Ακόμα και το παράρτημα με τους πίνακες και τις σημειώσεις, έχουν να μας μάθουν πολλά. 
Η συγγραφική του δραστηριότητα εντοπίζεται και στο συλλογικό έργο «Πειραιάς, ιστορία και πολιτισμός», Δήμος Πειραιά, 2001, με πέντε κείμενά του, Μια συναρπαστική ιστορική διαδρομή ανάμεσα στους αιώνες, σελ. 16-121, Η Πειραϊκή Εκκλησία, σελ. 122-135, Το λιμάνι του Πειραιά, σελ. 204-231, Αρχαιολογικοί χώροι και Μουσεία του Πειραιά, σελ. 232-243, και τέλος: Γράμματα και τέχνες στο νεότερο Πειραιά, σελ. 292-331. Επίσης στο βιβλίο «Κορυδαλλός, η ιστορία της πόλης και του Δήμου», 2002, συνέγραψε το πρώτο μέρος με τίτλο «Η ιστορική πορεία του Κορυδαλλού από την αρχαιότητα έως την ίδρυση του Δήμου (1946)». Ο τόμος σε θήκη παρουσιάστηκε στη Στοά του Βιβλίου στις 25. 6. 2003.

Πολυσέλιδες επίσης ήταν οι μελέτες του «Ιωάννης Χατζηκυριακός» (2003) και «Κωνσταντίνος Ιωνίδης» (2004) στη σειρά «Η Ελλάδα των ευεργετών» της εφημερίδας ΗΜΕΡΗΣΙΑ.

«Ιστορία του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιώς», ΕΒΕΠ 2004. Παρά το πενιχρό σε αρχειακό υλικό απόθεμα του Επιμελητηρίου κατόρθωσε με τη δεξιοτεχνία του να αποδώσει μέσα από το κλίμα της εποχής όλην την ιστορική του διαδρομή με άριστο αποτέλεσμα.  

«Το χρονικό μιας πολιτείας. Πειραιάς 1835-2005», έκδοση Δήμου Πειραιά 2005, 25.000 αντίτυπα που μοιράστηκαν παντού, ειδικά στα σχολεία. Είναι από καρδιάς αφιερωμένο «Στη Μαίρη που έφυγε νωρίς», τη γυναίκα του.

«Ο Πειραιάς και η ιστορική διαδρομή του (2600 π.Χ - 2009 μ.Χ)», ειδική έκδοση για τον Δήμο Πειραιά στα 2009. Επίσημη παρουσίαση στο ίδρυμα Λασκαρίδη, 10.3.2010.

Στα παραπάνω βιβλία ο Χατζημανωλάκης τροφοδότησε με γλαφυρό τρόπο και με την πρέπουσα σειρά, όλα εκείνα τα απαιτούμενα ιστορικά και πραγματολογικά στοιχεία,  που καλά ενταγμένα στο πειραϊκό πολεοδομικό πλαίσιο διαβάζονται άνετα και γίνονται κατανοητά από τον πολύ κόσμο. Είναι στο χέρι και στη διάθεση κάθε σύγχρονου ή αυριανού αναλυτή να εμβαθύνει, να χαρακτηρίσει και να αναδείξει φυσιογνωμικά, κοινωνιολογικά, οικονομικά κάθε επί μέρους πτυχή της πλούσιας σε ύλη εργασίας του.    

Εκτός από τα παραπάνω ο Χατζημανωλάκης διέπρεψε και ως επιμελητής βιβλίων, που  θα χαρακτήριζα ότι το έκανε με πολύ τέχνη ώστε να έχουν άψογη εμφάνιση. Ενδεικτικά μερικά από αυτά:

Έφτιαξε το «Αφιέρωμα τιμής στο Λουκά Νομικό» του Λυκείου ο Πλάτων στα 1974 και το λεύκωμα για τα 100 χρόνια του ίδιου εκπαιδευτικού οργανισμού στα 1989.

Στο Ζήνωνα επιμελήθηκε το Αφιέρωμα στη Λευκάδα, 1979 με κείμενό του «Ο Δελφικός Σικελιανός». Στο Ζήνωνα πάλι το Λεύκωμα 60ετηρίδας (1931 - 1991) στα 1991.

Επιμελήθηκε και πολλά από τα αφιερώματα που εξέδωσε η Φιλολογική Στέγη, όπως η αναμνηστική έκδοση για το Γιάννη Αγγελόπουλο, 1983 και το Αφιέρωμα στον Πάνο Βαλσαμάκη, 1984 και τόσα άλλα.

 Ακόμη φρόντισε το βιβλίο «Η γειτονιά μας - η γειτονιά του κόσμου», του Γιάννη Σωτηρίου το 2000 με πρόλογό του «Η νέα πειραϊκή κατάθεση του Γιάννη Σωτηρίου».

Προλόγισε, την ίδια χρονιά (2000) μαζί με άλλους και το βιβλίο «Πειραιάς: Κέντρο Ναυτιλίας και Πολιτισμού» 
των εκδόσεων ΕΦΕΣΟΣ.  

Το 2004, είχε την επιμέλεια έκδοσης και έκανε τον πρόλογο στο Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα του Χρήστου Πατραγά και προλόγισε το βιβλίο του Θεοφάνους για το Σταμάτη Λαζάρου.
Στα 2005 προλόγισε το βιβλίο του Σάββα Ταούκη «Ιωάννης Καραγιάννης» (Ο ιδρυτής του πρώτου Ελληνικού Μελοδράματος).

Τέλος πολλά κείμενά του δημοσιεύτηκαν στο ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ της Κοινωνικής, 2010.

Σε  στιγμές περισυλλογής, όταν ξυπνά το παρελθόν, η σύγκριση του παλιού με το νέο Πειραιά τον πικραίνει.

Στο ποίημά του ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2007 έγραψε: 

Οι Μνήμες ελλοχεύουν..

Μα κάποτε ξυπνούν..

Και μαστιγώνουν..

Για την ποίηση που χάθηκε.

Για την ομορφιά

Που έπαψε να υπάρχει...

Η πόλη μου..

Ο μικρός παράδεισος των παιδικών χρόνων

Κακότεχνη «φιγούρα» πια..

Ψιμυθιωμένη κι αναξιέραστη

Ασφυκτιά

Κάτω απ’ τους όγκους του «μπετόν».

Αγκομαχάει

Μέσα στο νέφος

Της αιθάλης που την πνίγει...

Και δακρυσμένη η μνήμη

Ψάχνει μάταια

Για «ψήγματα» ομορφιάς

«Οάσεις» ελπίδας

Για ένα αύριο

Που ίσως δεν υπάρξει ποτέ. 

Και τελειώνει με την παραλλαγή από το Σεφέρη

ΟΠΟΥ ΚΑΙ ΝΑ ΠΕΡΠΑΤΗΣΩ ΣΗΜΕΡΑ

Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΜΕ ΠΛΗΓΩΝΕΙ.

Όμως δεν είναι ονειροπόλος, προσαρμόζεται, γνωρίζει καλά ότι το κάθε τι αλλάζει, οπότε κι ο Πειραιάς με τη νέα του όψη, έχει τη δική του ομορφιά και συνέχεια. 

 Ο σημερινός Πειραιάς «με πληγώνει». Στη συνέντευξη - εξομολόγησή του στην Ευφροσύνη Ραΐση, (εφημερίδα      Ο ΔΗΜΟΤΗΣ, της 17 Απριλίου 2008) απολαμβάνουμε τα παρακάτω λόγια του: Είπα πολλά, περισσότερα ίσως από όσα έπρεπε. Αλλά ένιωσα την ανάγκη για μια εξομολόγηση «εκ βαθέων» για θέματα, τα οποία πονάω και με την ενεργή συμμετοχή μου στην πολιτιστική ζωή του τόπου επί 55 χρόνια - χρόνια συνεχούς προσφοράς - αγωνίζομαι με πίστη και συνέπεια. Δεν ξέρω τι πρόσφερα. Άλλοι κι όχι εγώ θα αποτιμήσουν αυτή την προσφορά. Προσωπικά πάντως, όσο μου επιτρέπουν οι δυνάμεις μου, δεν θα πάψω να μοχθώ για το πολιτιστικό ανέβασμα αυτής της πόλης, που της αξίζουν οπωσδήποτε και στο χώρο του πολιτισμού καλλίτερες μέρες. Και - το κυριότερο - δεν θα πάψω, όπως συνήθισα, να λέω τα «πράγματα» με το πραγματικό τους όνομα, χωρίς ωραιοποιήσεις και υπεκφυγές αδιαφορώντας για το οποιοδήποτε κόστος και τις τυχόν αντιδράσεις. Γιατί για μένα η αγάπη προς την πόλη μου αποτελεί ενσυνείδητο βίωμα από τα παιδικά μου χρόνια και ο Πειραιάς - δεν θα διστάσω να το επαναλάβω, έστω κι αν φαντάζει πλέον κοινότοπο - είναι ΕΝΑΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΕΡΩΤΑΣ.         

Συνοψίζοντας. Ο Χατζημανωλάκης είναι μία από εκείνες τις ολοκληρωμένες μορφές του τόπου που συνδυάζει αρμονικά κάθε φάσμα της ενασχόλησης με το δημόσιο βίο: Δημοσιογράφος. Λογοτέχνης. Κριτικός λογοτεχνίας. Αρθρογράφος. Ιστορικός καταγραφέας της τοπικής κι ευρύτερης ελληνικής ιστορίας. Ερευνητής συγγραφέας και καμιά φορά ευαίσθητος ποιητής, επικοινωνιακό και πολυτάλαντο πρόσωπο, οικογενειάρχης και πρό πάντων ΠΕΙΡΑΙΩΤΗΣ με συνείδηση. Για αυτό προσφέρει πολλά και παντού. Με την ευελιξία της γραφίδας του, κατορθώνει να γίνει κατανοητός, ευκολοδιάβαστος, ικανός να μετάδωσει την πειραϊκή φλόγα από τον απαιτητικό αναγνώστη μέχρι το ευρύτερο πειραϊκό κοινό. Τα βιβλία του είναι βασική  παρακαταθήκη μελέτης για αυτό και καταχωρούνται σε κάθε βιβλιογραφιά.           

Για τα επόμενα ήρεμα χρόνια που ακολουθούν ευχόμαστε να είναι καλά στην υγεία του ώστε και με τη δύναμη της ψυχής, της πείρας, της διαύγειας και της αντοχής, να μας δώσει ακόμα ένα βιβλίο. Σαν την περίφημη ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΟ του Πέτρου Ομηρίδη Σκυλίτση που γράφτηκε στα 1870 (ήταν 86 ετών) και κυκλοφόρησε στα 1872, σαν τον Ιάκωβο Δραγάτση που στα 80 του, στα 1933, ακριβώς τη χρονιά που γεννήθηκε ο επίτιμος πρόεδρός μας, μας χάρισε το έργο Η ΖΩΗ ΜΟΥ.

Το περιμένει ανυπόμονα η πόλη, στο οποίο θα θέλαμε να περιέχει τις ιδιαίτερες πειραϊκές αναμνήσεις του μέσα από τα πρόσωπα και τα πράγματα που γνώρισε από κοντά στη διάρκεια της μακράς, ενδιαφέρουσας και χρήσιμης ζωής του...

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΥ ΜΕ ΑΚΟΥΣΑΤΕ.   

Υλικό για την ομιλία μου στην τιμητική εκδήλωση για το Γιάννη Χατζημανωλάκη στον Πειραϊκό Σύνδεσμο,           6 Φεβρουαρίου 2013.

Πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ, Αριθμός φύλλου 13027, Σάββατο 2 Μαρτίου 2013,           σελ. 6 - 7.

Δεύτερη δημοσίευση, ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ, περίοδος Β΄, Αρ. φύλλου 32, Ιαν. - Φεβρ. - Μάρτ. 2013,             σελ. 55 - 58. 

Εδώ ελαφρά συμπληρωμένο, Ιούλιος 2013.