Η αποκατάσταση των προσφύγων στον Πειραιά.

Μέσα από τα κείμενα της εποχής.

                                                                                         Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Τον ξεριζωμό των χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας ακολούθησε η προσφυγιά. Απρόσμενος και δυσβάστακτος ο όγκος μιας τέτοιας κοσμοπλημμύρας στα ελληνικά λιμάνια. Ένα μεγάλο μέρος του δέχτηκε και ο Πειραιάς, γεγονός που άλλαξε ριζικά την μέχρι τότε πορεία του και αλλοίωσε οριστικά τη φυσιογνωμία του.

Τα πρώτα προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπισθούν ήταν ο εφοδιασμός με τρόφιμα, η ανεύρεση στέγης, η εργατική απασχόληση, η δημόσια υγεία και ασφάλεια.

Η αδυναμία μιας γρήγορης, συντονισμένης και αποτελεσματικής λύσης, η αγωνία του κράτους και των τοπικών αρχών είναι διάχυτη μέσα στα πρακτικά και τις αποφάσεις του δημοτικού συμβουλίου, στα έγγραφα των αρμοδίων υπηρεσιών, του νομάρχη, του δημάρχου, της αστυνομίας, των ιδρυμάτων και των φιλανθρωπικών σωματείων του καιρού εκείνου. Κάποια από εκείνα τα τεκμήρια παρουσιάζω μεταγραμμένα στην νεοελληνική.

  

Αριθ. πρωτ. 14705. 

Εν Αθήναις τη 7η Σεπτεμβρίου 1922                - ΕΠΕΙΓΟΝ - 

Βασίλειον της Ελλάδος 

Ο Νομάρχης Αττικής και Βοιωτίας. 

Προς τον κ. Δήμαρχον Πειραιώς. 

Είναι γνωστή η έκταση της συμφοράς, που έπληξε τον Μικρασιατικό Ελληνισμό, ο οποίος ξεφεύγοντας από το μαχαίρι των Τούρκων και εγκαταλείποντας τα πάντα καταφεύγει κάτω από τη φιλόξενη σκέπη των Ελλήνων αδελφών του. Έτσι κάτω από αυτή τη φοβερή εθνική περιπέτεια χιλιάδες από τα αδέλφια μας ελεεινά συντρίμια της ξαπλώνονται στην προκυμαία του Πειραιά και τα ελληνικά νησιά χωρίς στέγη, χωρίς ψωμί. Όλοι οι Έλληνες από τον ανώτατο άρχοντα τρέχουν προς σωτηρία του δυστυχισμένου τούτου πληθυσμού που απειλείται από την πείνα, το κρύο και τις ασθένειες και για την ανακούφισή του, συμπληρώνοντας έτσι την κρατική αντίληψη και προσπάθεια. Στο υπέρτατο τούτο εθνικό και πατριωτικό καθήκον, δεν πρέπει να υστερήσει και δεν θα καθυστερήσει και ο δικός σας Δήμος αλλά επειγόντως και με προθυμία θα έλθει βοηθός ακόμα και πάνω από τα μέτρα των δυνάμεών του. Εσείς, κ. Δήμαρχε και το Δημοτικό Συμβούλιο μεριμνήστε αμέσως ώστε η παροχή της συνδρομής του Δήμου να χορηγηθεί γρήγορα, για να συμβάλλουμε με αυτή και στην περίθαλψη, και το καθήκον της εθνικής αυτής αλληλεγγύης να διατρανώσουμε. Οι εισφορές σας πρέπει να σταλούν σ’ εμάς, για να διαβιβαστούν από εδώ στην οικεία Κεντρική Επιτροπή Περίθαλψης. 

Ο Νομάρχης. 

[υπογραφή].

Παρακαλώ να αναπτύξετε το ενδιαφέρον σας ανάλογα με τη σπουδαιότητα του πατριωτικού αυτού σκοπού.

Πρακτικά Δημοτικού Συμβουλίου, συνεδρίαση 254, 3-10-1922, ημέρα Δευτέρα. 

Ομιλία δημάρχου Αναστασίου Παναγιωτόπουλου.             

«…να ρίξομε στη λήθη τις κομματικές αντιθέσεις να καταπάψουμε την εθνομίσητη διχόνοια που βασίλεψε ανάμεσά μας για χαρά των εχθρών μας και δικό μας όλεθρο.. Ενωμένοι όλοι οι Έλληνες θα μπορέσουμε και τα δεινά να υποφέρουμε και την πληγωμένη εθνική ψυχή να ζωογονήσουμε και την παρτίδα να αναστηλώσουμε…»

Ο δημοτικός σύμβουλος Γεώργιος Δομεστίνης πήρε το λόγο: «Όλη η πόλη μας κύριοι έχει μεταβληθεί σε μια απέραντη υπαίθρια κατασκήνωση. Από την Ακτή Αλκίμων μέχρι και πέρα από το λιμάνι των Αλών χιλιάδες αδέλφια μας παραμένουν άστεγα και δυστυχισμένα. Η έλλειψη μέσων στέγασης και καθαριότητας καθιστά την μεν θέση τους δεινότατη και δυσάρεστη τη δε κατάσταση της πόλης τραγικότερη. Ο Τινάνειος κήπος, ο Άγιος Νικόλαος, η Ακτή Τζελέπη και παντού όπου υπάρχουν προσφυγικές κατασκηνώσεις παρουσιάζουν μια απέραντη φρίκη. Η ακαθαρσία μαστίζει και αυτούς και την πόλη.. Η Αθήνα δεν παρουσιάζει τη θέα του Πειραιά κι αυτό, επειδή παρατηρείται αθρόα η συσσώρευσή τους στην πόλη μας..»

Ο Δήμαρχος συνέχισε λέγοντας ότι η πόλη διαιρέθηκε σε δέκα τμήματα σε καθένα από το οποίο εκτελούν την καθαριότητα από πέντε κάρα με την εποπτεία της δημοτικής υπηρεσίας κι ενός χωροφύλακα. Ήδη εγκαταστάθηκαν δυο ουρητήρια στου Τζελέπη κι ένα στο Τελωνείο.

Ο Γεώργιος Στρίγκος είπε: Από τους πρόσφυγες του Πειραιά στεγάστηκαν μόνο 13 χιλιάδες κι απέμειναν άστεγοι άλλοι 17 χιλιάδες.. και πρότεινε να γίνει έκκληση προς τα φιλεύσπλαχνα αισθήματα του πειραϊκού λαού να δηλώσουν όσοι έχουν άδεια σπίτια ή δωμάτια που να παραχωρήσουν δωρεάν ή με ενοίκιο..

Φρούραρχος Πειραιά ήταν τότε ο Βαμβακόπουλος και διευθυντής Αστυνομίας ο Μερεντίτης.

Δακτυλογραφημένο έγγραφο υπογραμμένο από το Δήμαρχο. 

26.3.1922. Περιθάλψεως - Τμήμα προσφύγων - 

Των συνοικισμών προσφύγων των ευρισκομένων πέραν του σχεδίου της πόλεως.

Έχουμε την τιμή να αναφέρουμε ότι οι συνοικισμοί των προσφύγων και ιδιαίτερα ο συνοικισμός γύρω από τη θέση Δραπετσώνα που αποτελείται από 500 περίπου οικογένειες βρίσκονται σε οικτρή κατάσταση από κάθε άποψη δημόσιας υγιεινής.

Ως εκ τούτου απειλείται κίνδυνος της δημόσιας υγείας και για τούτο τον συνοικισμό και κατά συνέπεια για ολόκληρη την πόλη. Έτσι δεν υπάρχουν αποχωρητήρια και βόθροι. Δεν ενεργείται καθαριότητα των μικρών στενών δρόμων, ούτε μεταφέρονται τα σκουπίδια μακριά από το συνοικισμό. Αυτές οι ελλείψεις αποβαίνουν περισσότερο ολέθριες όσο συμβαίνει να είναι πολύ μεγάλη η πυκνότητα του συνοικισμού που περιορίζεται σε ελάχιστο χώρο που αναλογεί προς 10 τετραγωνικά μέτρα ανά οικογένεια. Αναγκαζόμαστε λοιπόν μετά λύπης να αναφέρουμε ότι τίποτα δεν μπορούμε να κάνουμε για να βελτιωθεί αυτή η κατάσταση, λόγω των οικονομικών στεναχωριών του Δήμου, του οποίου όπως είναι γνωστό τα μεν έσοδα παραμένουν τα ίδια όπως ήταν και προπολεμικά, μειωμένα μάλιστα με το νόμο 2125, τα δε έξοδα ξεπεράστηκαν από τις περιστάσεις. Γι’ αυτό επικαλούμαστε τη συντονισμένη αντίληψη και μέριμνα του Υπουργείου σου.

Ευπειθέστατος, 

ο Δήμαρχος.

 

Βασίλειον της Ελλάδος. 

Υπουργείον Περιθάλψεως, 

προς τον κύριον Δήμαρχον Πειραιώς, 19.9.1922.

Με τη λήψη της απόφασης, να παρασκευάζεται και να διανέμεται συσσίτιο στους απόρους πρόσφυγες που ήλθαν από τη Μικρά Ασία, έχουμε την τιμή να παρακαλέσουμε να ευαρεστηθείτε να διατάξετε την παράδοση στην τοπική Υπηρεσία Περιθάλψεως Προσφύγων τα οικονομικά συσσίτια της δικαιοδοσίας σας με τα μαγειρικά σκεύη, έπιπλα και λοιπά εξαρτήματα. 

Παρακαλούμε να ανακοινώσετε σε εμάς το ταχύτερο την απόφασή σας. 

Ο Υπουργός 

Α. Δοξιάδης.

Συνεδρίαση με αριθ. 255 της 19.11.1922. Με έγγραφό της η ΧΑΝ Αθηνών (3/11/1922) ανακοινώνει ότι η εν Αθήναις Αμερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως ζητά την παραχώρηση του δημοτικού κτηρίου «του γνωστού υπό το όνομα Παλαιά Πηγάδα» για να χρησιμοποιηθεί σαν σχολείο και μικρονοσοκομείο ή ιατρείο προς εξυπηρέτηση των προσφύγων «των πέριξ». Το Δημοτικό Συμβούλιο αποδέχεται.

Με την 258/25.1.1923 συνεδρίασή του το Δημοτικό Συμβούλιο αποφασίζει «όπως  διαθέσει μικρόν μέρος γύρωθεν του κήπου της πλατείας Θεμιστοκλέους δημοτικού πεζοδρομίου» για να ανεγερθούν μικρά ομοιόμορφα ξύλινα παραπήγματα με βάση σχεδίων της Μηχανικής Υπηρεσίας του Δήμου, τα οποία αφού εκτεθούν σε δημοπρασία να ενοικιαστούν για διάφορα μικροεπαγγέλματα, δηλαδή καφενεία, κουρεία, πρατήρια πωλήσεως ψιλικών και άλλων εμπορικών ειδών, δηλαδή για άσκηση επαγγελμάτων που δεν ρυπαίνουν (αποκλείονται τα είδη παντοπωλείου, μαγειρείου και οινοπωλείου που προκαλούν ακαθαρσίες)… η κατασκευή τους θα βαρύνει τους ενοικιαστές.

Δυο χρόνια αργότερα, στην 281 συνεδρίαση της 12.2.1925 ξανασυζητιέται το θέμα της εγκατάστασης των μικροεπαγγελματιών προσφύγων που είχαν διασκορπιστεί σε διάφορα σημεία της πόλης σε τρόπο ώστε με το μέτρο αυτό να έλειπε η ασχήμια που παρουσίαζε η πόλη. Ο Δήμαρχος πρότεινε την πλατεία Καραϊσκάκη.

Τελικά διαβάζουμε στο Μέγα Οδηγό Πειραιώς, 1930-31, ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΕΡΓΑ, Η ΑΓΟΡΑ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΙΟΥΣ, σελ. 16 (μια από τις αριθμήσεις του βιβλίου) ότι «Την προηγούμενη χρονιά, με τη φροντίδα της δημοτικής αρχής, ανεγέρθηκε στην πλατεία Θεμιστοκλέους περίλαμπρη αγορά που αποτελείται από 400 περίπου καταστήματα, οικοδομημένα με απλό ρυθμό, από μπετόν. Στα καταστήματα αυτά εγκαταστάθηκαν οι δικαιούχοι επαγγελματίες πρόσφυγες που μέχρι την ανέγερση της αγοράς στεγάζονταν στα πανάθλια παραπήγματα, μέσα στα οποία αγωνίζονταν εκείνοι τον σκληρό αγώνα για την εξοικονόμηση του επιουσίου και την ικανοποίηση των αναγκών τους...»

Τα μαγαζιά ήταν ανδρικά είδη, αυγοπωλεία, ένα πρατήριο βενζίνης, ένα δερματοπωλείο, δυο εμπορορραφεία, ελαιοπωλεία, έτοιμα ενδύματα, καπνοπωλεία, δυο καφενεία, τρία κουρεία, ένα κεμπάπ, δυο είδη κιγκαλερίας, οπωροπωλεία, ορνιθοπωλεία, παντοπωλεία, παστουρμάδες, ποτοπωλεία, μια εταιρεία πάγων, υαλοπωλεία, υποδηματοπωλεία, υφασματοπωλεία, χρυσοχοεία, ψιλικά και γουναρικά..

Τα επίσημα στοιχεία αναφέρουν την παραμονή 101.185 προσφύγων στον Πειραιά και στους γύρω Δήμους.

 Ένα δραστήριο ανθρώπινο δυναμικό που ζυμωμένο με τον παλιό πληθυσμό έδωσε το σημερινό μωσαϊκό των κατοίκων τους.   

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη 4 Δεκεμβρίου 1997, σ. 18. 

Μεταφορά εδώ επαυξημένη, 24 Φεβρουαρίου 2011.