Χειρόγραφες κριτικές λογοτεχνών για το έργο του Φάνη Μούλιου.

Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης. Δημοσιογράφος - Συλλέκτης. Ανεξάρτητος ερευνητής πειραϊκής ιστορίας και λογοτεχνίας.

Ο Φάνης Μούλιος, 1937 - Σεπτέμβριος 2020, εξαίρετος άνθρωπος ο οποίος άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου στον Πειραιά κι άφησε σημαντική για την πόλη λογοτεχνική παρακαταθήκη, υπήρξε μια από τις γνωριμίες μου στην πολύχρονη ενασχόληση με τα κοινά πολιτιστικά. Αρκετά από τα βιβλία του βρίσκονται στην κατοχή μου, όμως επειδή μού λείπουν κάποια δεν μπορώ να ολοκληρώσω και αφιερώσω ένα άρθρο για εκείνον, αν και το έχω ήδη διαμορφώσει.
Το πώς βρέθηκαν στα χέρια μου κάποιες χειρόγραφες επιστολές που αφορούσαν σε κριτικές βιβλίων του Μούλιου είναι μια περίεργη ιστορία, τις αγόρασα από το Μοναστηράκι, δεν χρειάστηκε και πολύ να με πείσει ο φίλος βιβλιοπώλης της οδού Άστιγγος (έκλεισε τον Μάιο του 2024) λέγοντάς μου ότι έπρεπε να μείνουν σε πειραιώτικα χέρια, τα δικά μου, που - όπως είπε - εκτιμώ τέτοιου είδους λογοτεχνικά κείμενα που αφορούν στην πόλη μου…
Περίμενα την κατάλληλη ευκαιρία, τώρα που συμπληρώνονται πέντε χρόνια από την εκδημία του να τις παρουσιάσω αντί στεφάνου στην μνήμη του.
Πιστεύω δε ότι από τη στιγμή που ένας άξιος λογοτέχνης κάνει την κριτική του σε έναν άλλον πνευματικό του συνοδοιπόρο, εκφρασμένη σε ένα μπιλιετάκι ή κάποιο επιστολόχαρτο με σύντομες ή πιο απλωμένες γραπτές αναφορές, διακριτικές κολακείες ή σχολιάζοντάς τον πιο αυστηρά, περνάει μέρος από τον δικό του εγκεφαλικό κόσμο, την ψυχοσύνθεσή του, την διάθεση της στιγμής, τα βιώματα και τα άγχη του, κάτι σαν εξομολόγηση. Αυτό το γνωρίζει καλά ο συντάκτης και φυσικά ξέρει ότι κάποτε οι σκέψεις του ίσως γίνουν αντικείμενα δημοσίευσης. Μιλάμε για χαρακτηριστικά που πολλοί δεν καταλαβαίνουν, τα νοιώθουν μόνο οι ποιητές, οι συναισθηματικοί, ευσυγκίνητοι άνθρωποι και οι ονειροπόλοι.

*Μονόφυλλο χειρόγραφο.
Ι. Κακριδής
Αθήνα 4 Οκτ. 1971
Αγαπητέ μου κ. Μούλιο.
Πήρα και διάβασα και χάρηκα τα πρώτα ποιήματά σου
στην εξοχή. Πολλές στιγμές κοντοστάθηκα και αφουγκρά-
στηκα την καρδιά σου· κι αποκρίθηκα και είπα:
Πόση θλίψη - Πόση πίκρα!

Οι στίχοι σου έχουν μια ήρεμη έκφραση και μια
δύναμη στη μορφή! Μάς μιλούν για το «σήμερα»
με καλή διάθεση, με οικειότητα.
Μάς μιλούν με γνώση για τη θλιβερή αλήθεια.
Ναι, η ζωή δεν είναι όνειρο, δεν είναι το δίχως όρια χάος.

Φίλε μου, μας μίλησες για το «σήμερα» - μίλησέ μας
αν θέλεις και για το «αύριο» στο άλλο σου βιβλίο.
Μίλησέ μας από το ύψος (του δικού σου)
του καλύτερου εαυτού σου. Γιαυτούς που ταξιδεύουνε
υπάρχει πάντα ελπίδα.
Με πολλή εκτίμηση κι αγάπη.
[Υπογραφή]

-Στα ποιήματά σου κυριαρχούν τα ποιήματα των σελίδων:
Ενδοσκόπηση …… σελ. 20
Κατανόηση ………σελ. 22
Θλίψεις………….. σελ. 24
+ Οι άλλες μέρες…... σελ. 27
+ Ο πατέρας μου ….. σελ. 29
Ο θάνατος του Στρατηγού… σελ. 35 (Ο Στρατηγός δεν ήταν ποιητής..!)
+ Προσωπογραφία… σελ. 38
+ Μετά τη βροχή… σελ. 44
ΣΧΟΛΙΟ: Ιωάννης Κακριδής, κλασικός φιλόλογος, 17.11.1901 - 20.3.1992
Θα αναφέρεται στη συλλογή: Φάνη Μούλιου. Τραγούδια γι’ αγάπη. Διηγήματα. Αθήνα 1970 {Τύποις “Ασκληπιός„ Παναγιώτης Θ. Καραπαναγιωτίδης Ιπποκράτους 56 - Αθήναι} 24,2Χ17 σ. 64. Έχω καταγράψει ότι ένα αντίτυπο βρίσκεται στην βιβλιοθήκη μου, όμως δεν το ταξινόμησα ακόμα.

*Χωρίς χρονολογία. Καρτποστάλ με το Ζ, εμπνευσμένο από το ομώνυμο βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού.
Πίσω όψη: Αγαπημένε μου Φάνη. Πολύ σε αποθύμησα. Κάνε μου ένα τηλέφωνο αν θέλεις κι αν μπορείς, στο κινητό μου 0944-252-062 (πέρνει και στο Παρίσι, εξίσου καλά) (διά της περιαγωγής) ώστε να μπορέσω αν θέλεις να σε καλέσω στην εκπομπή μου που, προς το παρόν, γυρίζω στη Θεσσαλονίκη, στην ΕΡΤ-3. (Αλλά κυρίως τηλεφώνησέ μου γιατί θέλω να σε δω). Είσαι από τις συναντήσεις αυτές στη ζωή που τις θεωρώ «μοιραίες» (fatales). Θέλω να σε ξαναδώ να σε ξαναδιαβάσω και σε (ξανα) παρουσιάσω[;]. ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ! Ο δικός σου Βασίλης.
Μπροστινή όψη: (Η κάρτα αυτή δεν έχει καμιά σχέση με τον Σαρτζετάκη. Την βρήκα και την αγόρασα γιατί μου άρεσε – αυτά!!!!
ΣΧΟΛΙΟ: Βασίλης Βασιλικός, πολυγραφότατος συγγραφέας, 18.11.1933 - 30.11.2023

*Θεσσαλονίκη 1 - 9 - 75
Φίλε κ. Μούλιο
Ευχαριστώ για την ευγενική προσφορά του βιβλίου σας «Μπούμεραγκ». Επικοινωνώ για πρώτη φορά με κείμενά σας. Διαπιστώνω με χαρά τις αφηγηματικές σας ικανότητες, απεικονίσατε ρεαλιστικά πρόσωπα και καταστάσεις. Ο προσεχτικός αναγνώστης θα σημειώσει τον συμβολισμό, που υπάρχει κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων.-
Με φιλικούς χαιρετισμούς
[Υπογραφή]
ΣΧΟΛΙΟ: Χειρόγραφο του Θεσσαλονικιού λογοτέχνη Γιώργου Δέλιου, 1897 - Ιούλιος 1980

*Θεσσαλονίκη 13 - 11 - 77
Αγαπητέ κ. Μούλιο
Ευχαριστώ πολύ για την ευγενική αποστολή του νέου έργου σας με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Χωρίς Πρόσωπο».
Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η «Τριλογία» σας, πρωτότυπη, με δυνατό και ζωντανό λόγο. Πόση αλήθεια κλείνει, κι έπειτα από πόση περιπλάνηση και αναζήτηση, θα συναντήση ο άνθρωπος τον εαυτό του και θ’ αντικρυστή πρόσωπο με πρόσωπο.
Σας συγχαίρω θερμά
Φιλικά
Χρυσ. Ζιτσαία.
ΣΧΟΛΙΟ: Χρυσάνθη Ζιτσαία (Χρυσάνθη Λάμπρου Οικονομίδου το γένος Ζέρβα), 1902 - Ιούλιος 1995

*Μονόφυλλο με τυπωμένο όνομα και διεύθυνση στην αγγλική γλώσσα.
ELLI NEZERITI
4, MAGNISSIAS STR.
ATHENS T. 813
29/ 9/ 81
Φίλε κ. Μούλιο
Πώς γίνεται ένα βιβλίο που μου έχετε στείλει το Γιεννάρη του 81 να το πέρνω τον Σεπτέμβρη του 81. Φαίνεται πως αυτά συμβαίνουν μόνο στον τόπο μας. Ας είναι…
Στο πρόλογο σας λέτε πως το ″Μετά τη βροχή″ γράφτηκε σε ώρες που σας κατείχε η επιθυμία ενός άλλου τρόπου έκφρασης και τον οποίον βρίσκω θαυμάσιο. Μπράβο σας.
Ξεχώρισα τον ″Ξένο″ τις ″Θλίψεις″. Μετά τη βροχή αν και δεν νομίζω πως θάπρεπε να το κάνω αυτό Το ένα είναι καλλίτερο απ’ τ’ άλλο.
Σας ευχαριστώ που μου στείλατε το βιβλίο σας.
Χαθήκαμε γιατί;
Σφίγγω το χέρι σας
[Υπογραφή]
ΣΧΟΛΙΟ: Η Έλλη Νεζερίτη (γεν. στην Αθήνα ή στην Μύκονο το 1920;) ήταν συγγραφέας, ποιήτρια, μεταφράστρια, σκηνοθέτης στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Έγραψε: Μύκονος, ποίηση Αθήνα 1951, Με κομμένο το κεφάλι να μαζεύουν μαργαρίτες, Αθήνα 1970. Με την ουρά κάτω απ’ τα σκέλια 1973. Διπλός διάλογος εκδόσεις Γνώση 1982. Κάκτοι (ανατύπωση του: Με κομμένο το κεφάλι να μαζεύουν μαργαρίτες) εκδόσεις Γνώση 1982. Mykonos l’île du vent et du rêve εκδόσεις Γνώση 1983. Cani di mare tutti, Οδός Πανός 1993. Επίσης μετέφρασε δυο βιβλία ξένων συγγραφέων.

*Επισκεπτήριο με τυπωμένο το όνομα ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ
Αθήνα 25. 2. 1990
Αγαπητέ κύριε Μούλιο
Θέλω να πιστέψετε ότι ειλικρινά δεν ήταν που περίμενα να προηγηθείτε για να αντιπροσφέρω. Απλά δεν ήθελα να προκαλέσω, να βιάσω με τη σπουδή μου, διαθέσεις, προθέσεις σας. Θερμά σάς ευχαριστώ για το μεγάλο δώρο καθώς και για τη σεμνή και σιωπηλή συμπαράστασή σας, σε κείνη την απερίγραπτα μελαγχολική τελετή που μας συνδέει…
Σας χαιρετώ φιλικά
και με πολλήν εκτίμηση
[Υπογραφή]

*Δυο κόλλες χαρτί γραμμένες από την μια όψη. Επιστολή της Κικής Δημουλά στον Φάνη Μούλιο.
1- Αθήνα 21.3.1990
Πολύ αγαπητέ μου Φάνη
Λέω μήπως και στα θεμέλια της δικής μου ζωής - ή φτιαξιάς ; - υπάρχει ένα μοιραίο ″καύκαλο χελώνας″, υπαίτιο όχι μόνο για καθοριστικές απώλειες αλλά για ένα μεθοδικό ″ξεκλήρισμα″ και των πιο αναφαίρετων δικαιωμάτων, όπως πρέπει να είναι κάποιος ελεύθερος χρόνος, που πια μας χορηγεί αυτό το ίδιο το πέρασμα του χρόνου: κατεβαίνω σπίτι μου αργά το βράδυ: νταντεύω ένα μωρό· της κόρης μου.
Και το μεν χρέος πρόθυμο, αλλά τα περιθώρια τόσο απρόθυμα.
Να σου κάνω μια εξομολόγηση: είναι ζήτημα, αν σπατάλησα συνολικά πάνω από δυό χρόνια για την αγάπη μου στην ποίηση, μέσα στα, ας πω σαράντα περίπου, που ψευτοκακαρίζω βαλμένη στο κλαρί της! Ναι, μια εξομολόγηση εν ονόματι των όσων ″από πριν και μετά μας ενώνουν″ και μαζί, σαν εξήγηση που τόσο άργησα να σου γράψω· να σ’ ευχαριστήσω θερμά· για τα βιβλία· για το θαυμάσιο γράμμα σου, που το θεωρώ ικανό ν’ αποτελέσει μιά απ’ τις καλύτερες σελίδες του επόμενου βιβλίου σου.
Είδα στη φαμίλια των Λιστινών την ίδια μαγική γλώσσα που πνέει και στους ″Τιμημένους″ δίκαια κληρονόμους. Τόσο βασανισμένα, τρομερά, τραγικά πράγματα, να κυλούν μέσα απ’ αυτή τη γλώσσα, τόσο καθαρά, ήρεμα, απροσποίητα, σάμπως η κακή μοίρα να είναι ένα κελάρυσμα. Τίποτα δεν κουράζει, τίποτα
2- τρομάζει κι αυτές οι ίδιες οι συμφορές κυριεύουν με γλυκύτητα, ξεκληρίζουν μεν αλλά κάπου χαράζουν αόρατες συνέχειες. Καταστροφές και αντάρες που ακουστά μόνο τις έζησα μού τις έκανε εμπειρία η εξηγηματικότητά σου, τόσο διακριτική, σα να πορεύεται διαφυλάσσοντας ″ένα μόνο φυσίγγι″ αλλά τόσο πολύτιμο. Πού και πού, καθώς μιλάς, γράφεις ωραιότατους κρυφούς, σεμνούς στίχους. Που δεν παρεμποδίζουν την αδρότητα του πεζού λόγου. Και πόσο εκτιμώ που περιγράφεις με μια στωική ουδετερότητα σχεδόν, και σάμπως να μην είσαι και απόλυτα βέβαιος πως όλα έγιναν ακριβώς έτσι και γιαυτό κι ότι μπορεί οι τόσες φοβερές αλήθειες να είναι επινοήσεις ονείρου, που το αντέχουμε πιο εύκολα.
Η καμιά μου ″έπαρση″ αγαπητέ Φάνη, μού επιτρέπει μόνο να καταλάβω ότι είσαι ένας πολύ σοβαρός και ζυγισμένος με σοφία συγγραφέας. Σ’ ευχαριστώ πολύ συγκινημένη που ήλθαν έτσι τα κωμικά ″απονέμομεν″ και σε γνώρισα. Το ύφος σου που ζωηρά το συγκρατώ, έχει λυτρωτικά πασπαλίσει σα χάδι γόνιμο, το ξερό, άγονο Πέτροβο.
Σε χαιρετώ με πολύ αγάπη
και η εκτίμησή μου είναι θερμή και ακούραστη.
[Υπογραφή]
ΣΧΟΛΙΟ: Πέτροβο είναι ο οικισμός που ζούσαν οι ήρωες του βιβλίου «Η Φαμίλια των Λιστινών».

*ΑΡΕΙΟΣ ΠΑΓΟΣ/ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ
Αγαπητέ μου Φάνη
Θερμά σ’ ευχαριστώ για τα φιλόφρονα και ευγενικά αισθήματα σου να μού στείλεις και το νέο σου βιβλίο «Ο Κυματοθραύστης». Σε συγχαίρω και επέτρεψε μου να σού ανταποδώσω τη φιλοφρόνηση ότι «τρέφω βαθειά εκτίμηση για το έργο και τη σοφία σου». Σου εύχομαι υγεία και μακροημέρευση για να μας χαρίζεις τέτοια πνευματικά δημιουργήματα.
Με αγάπη και εκτίμηση
[Υπογραφή]
Π. Ν. Τζίφρας
7 - 2 - 92
ΣΧΟΛΙΟ: Ο Παρμενίων Ν. Τζίφρας, 1925 - 5.8.2015, ανώτατος δικαστικός και συγγραφέας. Αντιπρόεδρος Αρείου Πάγου από το 1991, στα 1992 ήταν 67 ετών και αποχώρησε της υπηρεσίας του.

*Επισκεπτήριο με τυπωμένο το όνομα ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ
Πλάτανος - Αιγειαλία
12. 4. 2001
Αγαπητέ μου Φάνη
Συμβαίνει και στους ποιητές το όμοιο.
Αλλά δεν καταφέρνουν να έχουν τη ″συγκατάβαση″
της καλής Τύχης, όπως συ την είχες και κατάφερες
τόσο ευαίσθητες ″μικροκλοπές αναστεναγμών″ εύηχων.
Σε συγχαίρω θερμά και σ’ ευχαριστώ.
Είθε να έχεις περάσει Καλήν Ανάσταση
Εγκάρδια
[Υπογραφή]
ΣΧΟΛΙΟ: Κική Δημουλά, ποιήτρια, 6.6.1931 - 22.2.2020.
Θυμάμαι κι εγώ την Δημουλά να κατεβαίνει κάποιες λίγες φορές προσκεκλημένη στον Πειραιά. Αξιοθαύμαστη γυναικεία παρουσία η οποία διέθετε τόσο απερίγραπτη ειλικρίνεια στις σκέψεις που δεν ντρεπόταν να τις εκφράζει χωρίς φίλτρα και αναστολές. Φέρνω στην μνήμη το Passport, στην πλατεία Κοραή. Είχε έλθει στις 2 Φεβρουαρίου του 2011, δηλαδή στα ογδόντα της. Η ομιλία της ξεκίναγε έτσι: «Μια και είμαστε ακόμα στην πολύ αρχή του 2011 είναι έγκαιρο να κόψω και να μοιράσω σε όλους την πίτα των ευχών μου, να είναι αυτή νέα χρονιά συμπονετική προς τις ελλείψεις του ανθρώπου, να φέρει έστω και μερικά απ’ όσα ο καθένας μας επιθυμεί, κι αν δεν φέρει, πάντως ας μην του πάρει, ό,τι τού είναι ήδη αρκετό και πολύτιμο. ..»

ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Ανάμεσα στα χαρτιά μου βρήκα και το παρακάτω:
ΕΤΑΙΡΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ ΠΕΙΡΑΙΑ
ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΣΩΜΑΤΕΙΟ
ΠΕΙΡΑΙΑΣ, ΟΔΟΣ ΤΣΑΜΑΔΟΥ 43 (7ΟΣ ΟΡΟΦΟΣ) ΤΗΛ. 41.10.631
ASSOCIATION DES LETTRES ET DES ARTS DU PIREE
43, RUE TSAMADOU, LE PIRÉE
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΣΕ ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΔΕΞΙΩΣΗ
Αγαπητοί συνάδελφοι και φίλοι,
Την προσεχή Τετάρτη 18 Ιουνίου και στις 9 το βράδυ θα γίνει τιμητική εκδήλωση στη Λέσχη μας (Τσαμαδού 43, 7ος όροφος) αφιερωμένη στα μέλη μας:
ΦΑΝΗ ΜΟΥΛΙΟ - ΚΩΣΤΑ ΜΥΛΩΝΑ - ΣΤΕΛΛΑ ΚΑΡΑΜΟΛΕΓΚΟΥ
που κέρδισαν πρώτα βραβεία και τιμητικές διακρίσεις στο Λογοτεχνικό Διαγωνισμό του Δήμου Αθήνας.
Σύντομη εισήγηση για τα έργα των βραβευθέντων θα κάνει ο πρόεδρός μας Στέλιος Γεράνης και θα διαβαστούν χαρακτηριστικά αποσπάσματα και κείμενα από τους ίδιους του λογοτέχνες μας. Θα ακολουθήσει τιμητική δεξίωση με μεζέδες, καλό κρασί και αναψυκτικά μέσα στη γνωστή πνευματική μας ατμόσφαιρα.
Παρακαλούμε να μας τιμήσετε με την παρουσία σας. Με φιλικούς χαιρετισμούς
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ (α/α): Αλέκος Χρυσοστομίδης Ο Γ. ΓΡΑΜ: Τάσος Πετρής
……..
άνθρωπος που δε διαβάζει/ μοιάζει με δέντρο που δεν ποτίζεται (Γκάιτε)
Στρογγυλή σφραγίδα της Εταιρίας.
ΣΧΟΛΙΟ: Δεν αναφέρεται χρονολογία, ήταν Τετάρτη 18 Ιουνίου του 1986.