Ένα κείμενο του Μανόλη Θρ. Ρούνη στα 1962.
Τετάρτη 13 Μαρτίου 1957. Πρόσκληση για διάλεξη του Κώστα Θεοφάνους στο Φουαγιέ του Δημοτικού θεάτρου. Διακρίνουμε τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου της Φιλολογικής Στέγης μεταξύ των οποίων ήταν και ο Μανόλης Ρούνης.
Ερευνά
και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ξεφυλλίζοντας παλιές ετήσιες εκδόσεις της Φιλολογικής Πρωτοχρονιάς, όσες φυλάσσονται στην βιβλιοθήκη μου, βρήκα και διάβασα στο έτος 1963, σελίδες 488 - 492, ένα κείμενο του Πειραιώτη και φίλου εν ζωή Μανόλη Θρ. Ρούνη.
Ο τίτλος του, «Χρονικό της Πειραϊκής πνευματικής ζωής» μού έφερε αμέσως στην μνήμη το αντίστοιχο βιβλίο του Γιάννη Χατζημανωλάκη «Χρονικό της Πειραϊκής πνευματικής ζωής (1835 - 1973)» που εκδόθηκε στα 1973 αφού βραβεύτηκε από τον Πειραϊκό Σύνδεσμο στις 15.3.1971. Ο Χατζημανωλάκης είχε από χρόνια ασχοληθεί με την αναδρομή στην πειραϊκή πνευματική δημιουργία με αρκετές δημοσιεύσεις του στον τοπικό περιοδικό τύπο. Έχω υπ’ όψη μου εκείνη στην ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ με θέμα «Η λογοτεχνία στο σύγχρονο Πειραιά (1920 - 1954)» σε δύο συνέχειες στα τεύχη 5 και 6 του 1954.
Πολύ πιο πριν, ο Χρήστος Λεβάντας είχε γράψει «Η πνευματική ζωή του Πειραιά», στον Μέγα Οδηγό Πειραιώς του 1928 - 1929. Διάσπαρτες επισημαίνουμε κι άλλες παραπομπές.
Ο Εμμανουήλ (Μανόλης) Θρ. Ρούνης γεννήθηκε στην Καστάνιτσα Αρκαδίας το 1927 (η χρονολογία ποικίλει, υπερτερεί το 1928, στην Φιλολογική Πρωτοχρονιά αναφέρεται το έτος 1932) και πέθανε στις 4.10.2010 (καθηλωμένος από ασθένεια, τον φρόντιζε η αδελφή του Λιλίκα). Για την μνήμη του ο Γιάννης Χατζημανωλάκης και ο Δημήτρης Φερούσης έγραψαν στο δελτίο «Φιλολογική Στέγη», Β΄ περίοδος, αριθμός 25 του 2010.
Σπούδασε νομικά και παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας και ιστορίας. Δημοσίευσε σε περιοδικά, εφημερίδες «μελέτες, δοκίμια, κριτικές σε θέματα νεοελληνικού λόγου, κοινωνιολογικής έρευνας και φιλοσοφικού
Ξεφυλλίζοντας παλιές ετήσιες εκδόσεις της Φιλολογικής Πρωτοχρονιάς, όσες φυλάσσονται στην βιβλιοθήκη μου, βρήκα και διάβασα στο έτος 1963, σελίδες 488 - 492, ένα κείμενο του Πειραιώτη και φίλου εν ζωή Μανόλη Θρ. Ρούνη.
Ο τίτλος του, «Χρονικό της Πειραϊκής πνευματικής ζωής» μού έφερε αμέσως στην μνήμη το αντίστοιχο βιβλίο του Γιάννη Χατζημανωλάκη «Χρονικό της Πειραϊκής πνευματικής ζωής (1835 - 1973)» που εκδόθηκε στα 1973 αφού βραβεύτηκε από τον Πειραϊκό Σύνδεσμο στις 15.3.1971. Ο Χατζημανωλάκης είχε από χρόνια ασχοληθεί με την αναδρομή στην πειραϊκή πνευματική δημιουργία με αρκετές δημοσιεύσεις του στον τοπικό περιοδικό τύπο. Έχω υπ’ όψη μου εκείνη στην ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ με θέμα «Η λογοτεχνία στο σύγχρονο Πειραιά (1920 - 1954)» σε δύο συνέχειες στα τεύχη 5 και 6 του 1954.
Πολύ πιο πριν, ο Χρήστος Λεβάντας είχε γράψει «Η πνευματική ζωή του Πειραιά», στον Μέγα Οδηγό Πειραιώς του 1928 - 1929. Διάσπαρτες επισημαίνουμε κι άλλες παραπομπές.
Ο Εμμανουήλ (Μανόλης) Θρ. Ρούνης γεννήθηκε στην Καστάνιτσα Αρκαδίας το 1927 (η χρονολογία ποικίλει, υπερτερεί το 1928, στην Φιλολογική Πρωτοχρονιά αναφέρεται το έτος 1932) και πέθανε στις 4.10.2010 (καθηλωμένος από ασθένεια, τον φρόντιζε η αδελφή του Λιλίκα). Για την μνήμη του ο Γιάννης Χατζημανωλάκης και ο Δημήτρης Φερούσης έγραψαν στο δελτίο «Φιλολογική Στέγη», Β΄ περίοδος, αριθμός 25 του 2010.
Σπούδασε νομικά και παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας και ιστορίας. Δημοσίευσε σε περιοδικά, εφημερίδες «μελέτες, δοκίμια, κριτικές σε θέματα νεοελληνικού λόγου, κοινωνιολογικής έρευνας και φιλοσοφικού
στοχασμού … Συμμετείχε στις
ιδεολογικές ζυμώσεις του τόπο μας … ». Άρθρα του ξεχωρίζω στην εφημερίδα ΝΕΟΙ
ΣΚΟΠΟΙ του Γιώργου Πιτσάκη.
Στους πρώτους μήνες του 1955 ο Ρούνης ανέλαβε την διεύθυνση του ιδιαίτερου γραφείου του δήμαρχου Δημήτρη Σαπουνάκη (1895-1965) που δημάρχευσε στα χρόνια 1955-1959.
Υπήρξε μέλος του Δ.Σ. της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς ήδη στα 1950. Στις 14.2.1957 έγινε αντιπρόεδρος (ο πρόεδρος της Φ.Σ.Π. Γρηγόρης Θεοχάρης είχε φόρτο εργασίας στον Δήμο Πειραιά αναλαμβάνοντας χρέη δημάρχου για ένα τρίμηνο), θέση που διατήρησε μέχρι τις επόμενες αρχαιρεσίες όπου παρέμεινε σύμβουλος. Μαζί με τον Ιωάννη Χατζημανωλάκη και τον Αργύρη Κωστέα παραιτήθηκε λόγω συνθηκών στις 22.12.1959 κα δεν ξαναέθεσε υποψηφιότητα. Τον βρίσκω με ημερομηνία επανεγγραφής του ως μέλος στις 30.9.1966.
Στο ΛΕΥΚΩΜΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ του 1958 έγραψε το άρθρο «Πειραϊκή Λογοτεχνία και Φυσιολατρεία» (σελ. 72-75).
Όντας αντιπρόεδρος του Φυσιολατρικού και Πολιτιστικού Συνδέσμου Πειραιώς ο ΖΗΝΩΝ (25.7.1961 - 19.8.1963), για τα 30 χρόνια του, είχε την ιδέα να προβάλει και συνέβαλε (μέλος στην επιτροπή) στην διοργάνωση κύκλου εκδηλώσεων με θέμα «Μικρές Ελληνικές Πατρίδες» με την ευκαιρία των οποίων εκδόθηκαν και ειδικά αφιερώματα.
Στο αφιέρωμα τιμής στη Χίο, Απρίλιος 1963, περίοδος Δ΄, τεύχος 28, παρουσίασε το ποίημα ΩΔΗ ΣΤΗ ΧΙΟ αντίδωρο στη φιλία του Κώστα Δ. Φαφαλιού (σελ. 177-179).
Στο ίδιο τεύχος περιλαμβάνεται η αναφορά στον κύκλο εκδηλώσεων «Άνθη ευλαβείας εις χιλιετηρίδα Αγίου Όρους». Η πρώτη εκδήλωση, παρουσία ιεραρχών και λαϊκών (παρόν και ο καθηγητής Πανεπιστημίου Νικόλαος Τωμαδάκης) έγινε στις 30.1.1963 με ομιλητή τον Μοναχό Θεόκλητο Διονυσιάτη. Η εισήγηση του Ρούνη απλώνεται στις σελίδες 198-200. Η δεύτερη εκδήλωση έγινε στις 10.3.1963 με ομιλητή τον Γ. Γούλα. Εισηγητής πάλι ο Ρούνης (σελ. 203-205).
Από τον Ιούλιο 1964 έως το 1967 που παύτηκε από το καθεστώς, διορίστηκε (από την Κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου) Διοικητής του Αγίου Όρους. Μην αντέχοντας την πολιτική κατάσταση, έφυγε αρχικά για τον Καναδά και μετά για τις ΗΠΑ. Παρακολούθησε μαθήματα στο πανεπιστήμιο του Ιλινόις. Έζησε στο Σικάγο στα 1973/74 κι επέστρεψε στην Ελλάδα. Διεύθυνση στην Δημητρακοπούλου 61-63, Αθήνα. Όταν τον γνώρισα έμενε στην οδό Βεΐκου 22. Ένα τμήμα της βιβλιοθήκης του όπως μου είπε παρέμενε στο χωριό καταγωγής του.
Έγραψε στην Καθημερινή, στην Χριστιανική, στο Παρόν κ.α.
Πολιτεύτηκε και γνώρισε αρκετές προσωπικότητες.
Ανάμεσα στους τίτλους του, Άρχων Μέγας Ρεφερενδάριος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Πρώην Διοικητής Αγίου Όρους.
Στην κατοχή εξέδωσε το περιοδικό ΞΕΚΙΝΗΜΑ, τεύχος 1, Μάρτης 1944 και τεύχος 2/3, Απρίλης 1944. Αν και έχω περιγραφή του δεν το γνωρίζω από κοντά.
Το δοκίμιό του «Χάος και Ευθύνη» κυκλοφόρησε το 1960. Είναι ανάτυπο από το «Πειραιάς 1960. Ζωή και Τέχνη» όπου δημοσιεύτηκε στις σελίδες 49 - 64. Εκεί (σελ. 147 - 148) διαβάζουμε και το ποίημα ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ αφιερωμένο στον πατέρα του Θρασύβουλο.
Έγραψε επίσης τα βιβλία
-Αθωνικά: δημοσιεύματα εις επετηρίδα Αθωνιάδος Σχολής. Αστήρ. 1966.
-Εμμανουήλ Θρ. Ρούνη. Διοικητού Αγίου Όρους. Ο φιλικός Γεώργιος Θ. Λεβέντης. (Ομιλία). Αθήναι, 1967.
-Αρκαδία εικόνες και μνήμες από την Κυνουρία. Κέντρο Καλλιτεχνικής Πράξης. Τρίπολη. 2000.
Στην Φιλολογική Πρωτοχρονιά βρήκα αρκετά πονήματά του.
1962, σελ. 79: Ίων Δραγούμης (Απόψεις για το έργο του).
1963, σελ. 97: Γιώργος Θεοτοκάς (Από το «Ελεύθερο Πνεύμα» στην «Πνευματική Πορεία»).
1965, σελ. 205: Άγγελος Σικελιανός. Ο ποιητής και μύστης. Σελ. 493. Θεσσαλονίκη (Απόψεις για την πνευματική ζωή της). Σελ. 495: Τα κρατικά λογοτεχνικά βραβεία 1961.
ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Στην ιστορία της Νεοελληνικής Γραμματείας ο Πειραιάς κατέκτησε και διατηρεί μια βαθιά και ξεχωριστή έκφραση. Η πειραϊκή παρουσία στο σώμα του ελληνικού βίου δίνεται με πολυδόνητην ένταση και κατορθώνεται σε όρια και σε μέτρα ηθικής δημιουργίας, ιστορικής ευθύνης κι’ ευρύτερων προσανατολισμών.
Για τη Νέα Ελλάδα, που η πολιτειακή της συγκρότηση συνδέεται με τον αγώνα του 1821 ο Πειραιάς είναι μια χαρακτηριστική έπαλξη ελληνικού ήθους και γόνιμης αρετής, που συγκεντρώνει τους πολίτες του - από τους πρώτους οικιστές του 1835 μέχρι σήμερα - από πολλές περιοχές του ελληνικού χώρου και που παρά την διαφορετικώτερη προέλευσή τους συγκροτεί με θαυμαστήν ενότητα την τοπική συνείδηση.
Στο νεώτερο χρονικό της πολιτείας των Ελλήνων ο Πειραιάς είναι και ιερώτατος στίβος κοινωνικού έργου και περίβλεπτο άθλημα πνευματικής και ηθικής αρτιώσεως.
Στο χώρο των καθαρών πειραϊκών συνειδήσεων και η ζωή, που κατά το μέτρο του Σολωμού είναι «μέγα καλό και πρώτο» και ο πνευματικός βίος στην αδιαίρετην έκταση των εκφράσεών του είναι σκοποί και μέριμνες στοχασμού και πράξης. Η ισόμετρη συζυγία στοχασμού και πράξης, λόγου και έργου, τέχνης και βίου είναι το χαρακτηριστικό κατόρθωμα της νεώτερης πειραϊκής ζωής.
Οι επικοί οικιστές του 1835, που εθεμελίωσαν με έρωτα και με στοχασμό το νεώτερο Πειραιά, μας έδωσαν πρώτοι την ισόμετρη σύνθεση πράξης και λόγου. Στεριώνουν με μόχθο τη λαμπρή πολιτεία τους αλλά κι’ ονειρεύονται κι’ αναζητούν και πλαστουργούν την πνευματική ανάπτυξη των τέκνων τους και την πνευματική δόξα του τόπου. Οι απλοί νοικοκυραίοι του πειραϊκού 1985 βλέπουν με θαυμαστή καθαρότητα την ευθύνη τους αντίκρυ στο μέλλον.
Ο νεοσύστατος πειραϊκός Δήμος του 1835 πρωτοστατεί σε πρωτοβουλίες κι’ ενέργειες πνευματικής αγωγής και καλλιτεχνικής καλλιέργειας. Ο τότε Δήμαρχος, παρακαλεί το Χιώτη Διδάσκαλο του Γένους Νεόφυτο Βάμβα «να συστήση εις την πόλιν ταύτην Σχολείον των Μουσών» και γίνεται διερμηνευτής των αισθημάτων χαράς και των πνευματικών αιτημάτων, που ζει ο κύκλος των πρώτων οικιστών.
Αλλά ο πνευματικός πόθος των θεμελιωτών του νεώτερου Πειραιά είναι βαθύς και πολυδύναμος. Και φανερώνεται τον Ιούνιο του 1836 με την πρωτοβουλία για την ίδρυση Δημοτικής Βιβλιοθήκης, «ότι η τοπική τιμή υπαγορεύει εις την απόκτησιν μιάς βιβλιοθήκης» και με την επίσημη επιδίωξη να αποκτήση η πόλη «ένα άριστον μουσικόν δια διδασκαλίαν των μουσικών εραστών νέων».
Στο ξεκίνημα και στην ηθική ρίζωση του νεώτερου Πειραιά προσφέρεται ο ιδανικός υμέναιος - ο λόγος παντρεύεται την πράξη.
Στο νεοελληνικό χρονικό η πειραϊκή πνευματική επίδοση είναι βαθιά, πολυσήμαντη κι’ επιβλητική. Προσωπικότητες και παρουσίες - έργα και κείμενα που διαθέτουν βάθος, ποιότητα, ειλικρίνεια, περισυλλογή και ακτινοβολία.
Βέβαια στην περιοχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας δεν υπήρξε ποτέ «Πειραϊκή Σχολή» μ’ ενότητα προσανατολισμών και δημιουργίας. Για τον ορισμό και την συγκρότηση Σχολής η μέθοδος της καθαρής φιλολογικής επιστήμης απαιτεί κάποια κοινά και γενικά αξιώματα, που να καλλιεργούνται μάλιστα ομαδικά σε κλίμα κοινού προσανατολισμού. Με το μέτρο αυτού του ορισμού οι εταίροι τα πνευματικής συντροφιάς του 1900, που μαζευότανε γύρω από το Νιρβάνα ή στις καλλιτεχνικές εσπερίδες του Αγαθοκλή Κωνσταντινίδη δεν γίνεται να δεχτούμε ότι πίστευαν σε κοινά αισθητικά αξιώματα, σαν αυτά που εξάγονται από την πνευματική δραστηριότητα της Εφτανησιακής ή της Αθηναϊκής Σχολής.
Ας δούμε σε μερικούς σύντομους χαρακτηρισμούς τους κορυφαίους εταίρους του πειραϊκού πνευματικού κύκλου του 1900.
Ο Παύλος Νιρβάνας ήταν ο αδιαμφισβήτητα κορυφαίος της τοπικής πνευματικής συντροφιάς κι’ εδοκίμασε τη δύναμη της πανεφρόσυνης δωρεάς, που έφερνε σε όλους τους δυνατούς τρόπους του έντεχνου λόγου. Ποιητής στην «Παγά Λαλέουσα» και λυρικός πεζογράφος και δραματογράφος άψογος και κριτικός βαθύς και χρονογράφος δηκτικός, σαφής, σκωπτικός και ηθογραφικός και σχολικός συγγραφέας με ευρύτατο παιδαγωγικό πνεύμα. Και γιατρός με άρτιον επιστημονικόν εξοπλισμό και μ’ έξοχη ανθρωπιστική αντίληψη για την άσκηση της επιστημονικής αποστολής του.
Ο Λάμπρος Πορφύρας ήταν ποιητής καθαρού λυρικού λόγου, που κατώρθωσε να κατακτήση στιγμές θαυμαστής καλλιτεχνικής τελείωσης. Στις κύριες γραμμές της ποιητικής δημιουργίας του μένουν πάντα το σκοτεινό φθινόπωρο, η θολή συννεφιά, η βουβή κι’ ανήκουστη διαμαρτυρία των παιδεμένων. Μια τρυφερή περισυλλογή στους στίχους των «Σκιών» και η υποταγή στο πεπρωμένο και στις εναντιότητες.
Ο Σύρος Μελάς πάντα ανήσυχος κι’ ανειρήνευτος. Τα πρωτόλεια του Θεάτρου του προσανατολισμένα ανάμεσα Νίτσε και Ίψεν. Και πνευματική παρουσία πολυδύναμη, εκρηκτική κι’ ανεξάντλητη. Δημοσιογράφος προικισμένος, ιστοριοδίφης βαθύς, αρχιτέκτονας της Σκηνής, ερευνητής και μελετητής και μάγος του πεζού λόγου.
Ο Άριστος Καμπάνης κήρυκας της νεοελληνικής λιτότητας. Ο Γέωργιος Στρατήγης πιστός στα γερμανικά του πρότυπα. Ο Γεώργιος Σακαλής συγκεντρώνει τα στοιχεία μιας καθολικής πνευματικής καλλιέργειας. Ο Φιλύρας μεταρωμαντικός.
Κι’ ο Νίκος Χαντζάρας ποιητής ειδυλλιακός, τρυφερός και ευαίσθητος, που ταξιδεύει την έμπνευσή του σε χλωρά λιβάδια και «κρύσταλλα νερά». Στα μοναδικά «Ειδύλλια» του Χαντζάρα ζει ο ποιητής την καθολική σύζευξή του με τα εικονίσματα, με τα τοπία, με τους ανθρώπους και με τα δένδρα της ελληνικής φύσης. Στα λυρικά αναδιπλώματα των στίχων του η φύση ως όραμα και ως ζωή χαίρεται την αποθέωσή της. Το φως της αυγής χαϊδεύει το καλύβι ενός ορθρινού κάμπου. Κι’ ένα πράσινο λιβάδι μαγείας και ρέμβης, που αναταράζεται λυρικά στο φτερωμένο πέρασμα της ετοιμόγαμης κόρης. Οι στίχοι του Χαντζάρα μένουν τερπνό πρότυπο ειδυλλιακής απαλότητας κι’ ανεπανάληπτη τελείωση ευαίσθητης τρυφερότητας και μαρτυρία αδιάβλητης αισθητικής ευκρασίας κι’ εκστατικό ενατένισμα της απλής ομορφιάς και κατανυκτική προσήλωση απόλυτης λυρικής ευδαιμονίας. Ο Χαντζάρας απόθεσε το στίχο του κρουστόν, εύκυκλο και καλλίγραμμο στο πλαστικό υγρό σύνορο του Νεοελληνικού λυρισμού.
Η σύντομη αναφορά μας στον πειραϊκό πνευματικό κύκλο του 1900 δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη κοινών αισθητικών αξιωμάτων, που να συγκροτηθή Σχολή. Μόνον η γενικώτερη σύμπτωση στην κοινή πνευματική επίδοση κι’ ο τοπικός χώρος με το μέγα τραγούδι των κυμάτων της Φρεαττύδας ένωσαν την πνευματική συντροφιά του 1900.
Ο ειδυλλιακός Νίκος Χαντζάρας συνδέει τον πειραϊκό πνευματικό κύκλο του 1900 με τη νεώτερη πειραϊκή πνευματική ζωή.
Ο Δημοσθένης Βουτυράς, που συνδέθηκε με τον Πειραιά, ανήκει σ’ έναν άλλο χώρο κι’ αρμόζει ν’ αντικρυστή από κάποιαν άλλη άποψη.
Στο νεώτερο Πειραιά, που έλαβε τη διαμόρφωση του βιομηχανικού κέντρου και του σύγχρονου λιμανιού με τη μεγάλη κίνηση, ο ειδυλλιακός Χαντζάρας έμεινεν ο ύστατος πιστός - πιστός άχρι θανάτου. Κι’ έζησε ως τις ημέρες μας. Η γενιά μας στις ανήσυχες ώρες της εφηβείας μας αντικρύζαμε στο σύγχρονο Πειραιά τον τελευταίο της μεγάλης φρουράς. Έναν ποιητή, που με τους στίχους του μας εταξίδευε σε φιλέρημες ακροτοπιές και μας καλούσε να σκύψουμε στο δροσερό προσκεφάλι της ετοιμόγαμης κόρης, που ένας καλός θεός φροντίζει τον ξένοιαστο ύπνο της, για να δρέψωμε ένα προς ένα τα πιο τρυφερά, τα πιο ανήκουστα γυναικεία παραμιλητά.
Ο Νίκος Χαντζάρας έδεσε τις πειραϊκές πνευματικές παρουσίες του μεσοπολέμου (1925-1940) με το τοπικό παρελθόν.
Ο πειραϊκός μεσοπόλεμος προσλαμβάνει εξαιρετική σημασία. Είναι χρόνοι αποφασιστικοί και κρίσιμοι για την διαμόρφωση και τον οριστικό προσανατολισμό των συνειδήσεων των νέων ανθρώπων. Κι’ ο Πειραιάς είναι δέκτης ευαίσθητος και πέρασμα κρίσιμο - σεπτός στίβος για την άθληση των ανθρώπων και για τη δοκιμασία των ιδεών.
Ο πειραϊκός μεσοπόλεμος σημαδεύεται με αποφασιστικά γεγονότα· η μικρασιατική καταστροφή, ο ερχομός των προσφύγων, η ζύμωση των νέων ιδεών, τα ανήσυχα πνεύματα.
Ο Πειραιάς του μεσοπολέμου θα δικαιώση την χαρμόσυνη εκείνη προσδοκία του Γιάννη Ψυχάρη, που δόθηκε με εγκάρδια διατύπωση στο πρωτοποριακό «Ταξίδι» του. Ο Πειραιάς έγραψε ο Γιάννης Ψυχάρης θα δώση μεγάλο πεζογράφο, που θα ιστορήση με δύναμη και με τέχνη τα πάθη του ανθρώπου.
Ο Πειραιάς με το πνευματικόν ανάστημα του Κώστα Σούκα προσφέρει στη Νέα Ελλάδα έναν από τους πρώτους πεζογράφους της. Στο σύγχρονο Πειραιά ο Κώστας Σούκας, που φανερώθηκε στα χρόνια του πειραϊκού μεσοπολέμου είναι ο ζωντανός κορυφαίος της πειραϊκής τέχνης του χρονικού μας.
Η «Θάλασσα» του Κώστα Σούκα, που εκδόθηκε το 1943, είναι αληθινά μια μεστή, καρπερή κατάκτηση της νεοελληνικής πεζογραφίας και υπόδειγμα άριστο λογοτεχνικής κατεργασίας και άθλημα υψηλώτατο αυτοπειθαρχίας και συγκρατημού. Ο θερμός έπαινος του Καζαντζάκη δόθηκε το 1943 ανεπιφύλακτος. «Διάβασα το βιβλίο σας και σας γράφω για να σας πω όλη μου την ευγνωμοσύνη. Αψεγάδιαστη αντρίκεια γλώσσα, ύφος θαυμαστό· αρσενικό γράψιμο. Δεν βρίσκω κανένα ψεγάδι…».
Στα 1956 ο Κώστας Σούκας εκδίδει τα μυθιστόρημα «Το Ποινικό Μητρώο μιας εποχής», που καλύπτει την ηθική επιδίωξη του ανθρώπου να σταθή και να υπάρξη σαν ελεύθερη πνευματική παρουσία, πέρα από κάθε ανελεύθερη σκοπιμότητα ή βάναυσο περιορισμό. Τα συγκεκριμένα περιστατικά - ηθικά πλάσματα ενός προικισμένου συγγραφέα κι’ ο ιερός θίασος των προσώπων του «Μητρώου» πάνω από το περίμετρο των ιστορικών εξελίξεων και των συναισθηματικών πλοκών συγκροτούν την ιερή τάξη μιας πνευματικής πολιτείας, που υψώνει τον άνθρωπο - ακέραιη εικόνα του Θεού - στην απαραβίαστη προβολή της πνευματικής αρετής και της εγκόσμιας ευμοιρίας. Από μια τέτοια θεώρηση το «Ποινικό Μητρώο μιας εποχής» του Κώστα Σούκα, που είναι σύμμετρος καρπός πνεύματος και τέχνης αποκτά ευρύτερες διαστάσεις για να υπάρξη και πέρα από το πλέγμα των καιρών μας σαν πρότυπο καλλιτεχνικής δημιουργίας και σα δίδαγμα ηθικού άθλου.
Στον πειραϊκό μεσοπόλεμο εμφανίζονται επίσης ο Χρήστος Λεβάντας, που ξεκινώντας από τη «Λογοτεχνική Ομάδα» (1921) θα δώση μια αξιόλογη σειρά διηγημάτων στις συλλογές «στο Μεθύσι του Πόνου» (1923), «Ίσιος Δρόμος» (1932), «Η φαμίλια το Νώε» (1940), «Το ταξίδι στο άγνωστο» (1949), το αφήγημα «Κόντρα στον Τυφώνα» (1956) και τις «Ιστορίες του Πόρτο Λεόνε» (1960).
Από τα ανήσυχα κινήματα του πειραϊκού μεσοπολέμου - γραμματέας του αξιόλογου «Λογοτεχνικού Ομίλου Πειραιώς» μάς έρχεται ο Λάμπης Ν. Βολανάκης, που η έξοχη μυθιστορία του «Μυστικός Δείπνος» (1961) μας δίνει το μέτρο της τέχνης του και το βάθος του πνεύματός του. Ηθικά αιτήματα, προβλήματα πνευματικά, βαθιές αναζητήσεις ιστορικές καταβολές και μια μυστική θρησκευτικότητα είναι τα κέντρα της πνευματικής οδοιπορείας του Λ. Βολανάκη.
Από τον ίδιο χώρο προβαίνει κι’ ο Νίκος Βελιώτης, που όμως η εκδοτική παρουσίαση βιβλίων του πραγματοποιήθηκε τα τελευταία χρόνια (1948-1959).
Από τους ποιητές του πειραϊκού μεσοπολέμου ας τιμηθή με την ξεχωριστή αναφορά μας ο αλησμόνητος λυρικός τραγουδιστής Γιώργος Καρατζάς. Είναι ο λυρικός ποιητής των «Εσπερινών» - πολύ πικραμένος και πρόωρα ταξιδεμένος (1948) στην ανεπίστροφη απουσία. Κι’ όμως μας άφησε μια ποίηση, που μένει συνείδηση ευαισθησίας.
«… Μπρος στην κλεισμένη της αγάπης θύρα
κάτι ακριβό το χάδι σου κρατώ
Κι’ απόψε έχω στο στόμα το κλειστό
την πίκρα ενός φιλιού και την αλμύρα …»
Στην ίδια περίοδο στίχους έγραψαν οι Θ. Λιαρούτσος, Κ. Φραγκισκάτος, Γρ. Θεοχάρης.
Τα περιοδικά, που βγήκαν στα χρόνια του μεσοπολέμου στον Πειραιά χρωματίζουν παραστατικά και ιστορούνε με ακρίβεια τις αγωνίες, τις λαχτάρες, τα κινήματα μιας νιότης, που ήταν ρομαντικά επαναστατημένη, ορκισμένη στις νέες ιδέες και βαθύτατα συγκλονισμένη στην αρμονία του στίχου, στους ρυθμούς του λόγου, στη λάμψη του στοχασμού. Οι τίτλοι είναι ενδεικτικοί του κλίματος, που αγκάλιασε το δημόσιο φανέρωμα των περιοδικών «Λυτρωμός», «Νέα Σκέψη», «Εφημερίδα των Νέων» «Διανοούμενος».
Η «Διανόηση» που εκδόθηκε το 1928 από τον αλησμόνητο Δημήτρη Ζ. Πιτσάκη (1948) και τον σκηνογράφο Κλ. Κλώνη αρμόζει να μνημονευτή ξεχωριστά για τη λαμπρή ποιότητα της ύλης της.
Λίγα χρόνια πιο έπειτα ομάδα νέων διανοουμένων, που την αποτελούν οι Γιώργος Χαλκιόπουλος, Βασίλης Λαούρδας κλπ., θα αναλάβη την έκδοση του περιοδικού «Ρυθμός», που οδηγεί στην ίδρυση της «Εταιρείας Καλλιτεχνών Πειραιώς».
Από τον κύκλο του «Ρυθμού» ο φιλόλογος Βασίλης Λαούρδας συνεργάζεται στο «Αρχείο Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών» και σε έγκυρα λογοτεχνικά περιοδικά («Νέα Εστία», «Φιλολογικά Χρονικά» κλπ.).
Με σειρά κριτικών μελετών του, που είναι αφιερωμένες σε θέματα λογοτεχνικής δημιουργίας (Καζαντζάκης, Βενέζης, Καραγάτσης, Μυριβήλης) ο Βασ. Λαούρδας κατέθεσε με ελεύθερο λόγο την καθαρή και γενναία κρίση του.
Ο τελευταίος μεγάλος πόλεμος, η κατοχή, η απελευθέρωση του 1944 και τα γεγονότα που ακολούθησαν οριοθετούν το φανέρωμα και την παρουσία των νέων πνευματικών ανθρώπων της σύγχρονης πειραϊκής ζωής.
Ο Πειραιάς αδούλωτη ελληνική έπαλξη έζησε με ακατάβλητη δύναμη, με καρτερία και με γενναιότητα την πικρή συγκομιδή του μεγάλου πολέμου και την δοκιμασία των χρόνων της εθνικής δουλείας.
Σε σκληρές ώρες οδύνης και περιπέτειας οι νέοι άνθρωποι εζέσταιναν το πασίχαρο όνειρο να ζήσουν την ομορφιά και την αλήθεια της ζωής, την αρμονία της τέχνης, το φωτισμό του πνεύματος.
Σε χιλιάδες καρδιές νέων ανθρώπων η ποίηση - «αηδόνι θείο» - έστηνε το τραγούδι της. Φωνές χαρούμενες, πίκρες οδύνης, λυγμοί ελεγειακοί, διθύραμβοι αγάπης, θυμοί, κατάρες και παραφορές.
Ο Στέλιος Γεράνης είναι ποιητής προικισμένος, που η ποίησή του δίνεται με πολυδόνητην έκφραση και σε πλαστικά σχήματα. Ποίηση του πάθους και της οδύνης - που ανασύρει από το χάος τη φωνή της «για να γίνη ανθός - να γίνη λόγος εύρωστος - ο μόνος άξιος ιατρός που θα με σώση».
Στην «Παθολογία», την τελευταία ποιητική συλλογή του Στ. Γεράνη, ο ποιητής δοκιμαζόμενος ανάμεσα στο πάθος και στο όνειρο αγωνίζεται να βεβαιώση την ηθική του θεμελίωση «να γίνη δένδρο αγέρωχο, που πάντα αλλάζει φύλλωμα - σπόρος να γίνη ιδανικός για το ακμαίο του πάθος». Ο Στέλιος Γεράνης όταν ελευθερώνεται από αλλότριες στρατεύσεις δίνει στην ποίησή του θαυμαστή λάμψη και πολυσήμαντο βάθος.
Η Όλγα Βότση προβαίνει ποιήτρια ζηλευτής ωριμότητας, δραματικής πυκνότητας και ποιητικής ουσίας.
Ο Κώστας Θεοφάνους με την ποίησή του («Ποιήματα» 1956, κι’ «Ελεγείες» 1958), με τις μελέτες του ειδικώτερα σε θέματα εικαστικών τεχνών και με τις υποδειγματικές μεταφράσεις του ολοκληρώνει με συνέπεια κι’ εντιμότητα μιαν ενδιαφέρουσα πνευματική παρουσία στο σύγχρονο Πειραιά.
Ο Τάσος Ζερβός, που η παρθενική ποιητική του παρουσία (Η Πορεία των Ίσκιων) σημειώνεται στα 1956 δίνει με πρωθόρμητη ειλικρίνεια ποίηση πολυδύναμης έμπνευσης και λυρικής ατμόσφαιρας.
Στο διήγημα και στο μυθιστόρημα οι νεώτερες γενεές του πειραϊκού χρονικού δεν έχουν να παρουσιάσουν ανάλογα επιτεύγματα. Με τον Μάριο Πλωρίτη ο Πειραιάς έχει την ικανοποίηση ότι Πειραιώτης κατέχει μιαν από τις πρώτες θέσεις στο χώρο των μελετητών και των κριτικών του νέου Θεάτρου. Η ευρύτατη καλλιέργειά του, η συστηματική παιδεία του και ο γενναίος απροσχημάτιστος λόγος του προσδέχονται την καθολική αναγνώριση.
Από τον Πειραιά των κατοχικών χρόνων ξεκίνησε ένας άλλος κορυφαίος της ελληνικής σκηνής - ο πρωταγωνιστής και θιασάρχης Βάσος Διαμαντόπουλος, που διατηρεί πάντα απαραβίαστη την πειραϊκή ρίζωσή του: «… Μου φαίνεται σα χτες όταν ξεκινούσα με τη σάκκα από τα Καμίνια, σκαρφάλωνα τη γέφυρα, την κατέβαινα τσουλίθρα και στο δρόμο πετσόκοβα τις πιπεριές …».
Μελετητής με βαθιά καλλιέργεια και με διαύγεια στοχασμού φανερώνεται στα νεώτερα χρόνια ο Βασίλης Επιθυμιάδης. Τα μελετήματά του για την προσωπικότητα και το έργο του Μπαιζ Πασκάλ, του μεγάλου φιλοσόφου της καρδιάς, είναι αληθινά υποδειγματικά κείμενα αδέσμευτης έρευνας κι’ ελεύθερου στοχασμού.
Ο Γιάννης Χατζημανωλάκης έχει προσφέρει μ’ επιμέλεια και φροντίδα σειρά μελετών σε θέματα και μορφές της νεώτερης πειραϊκής ιστορίας. Κι’ ο Δημήτρης Φερούσης έχει δοκιμαστή μ’ επιτυχία στο στίχο, στο χριστιανικό θέατρο και στο δοκίμιο ηθικής αγωγής.
Στην ίδια τούτη περίοδο ο αρχαιολόγος Α. Α. Παπαγιαννόπουλος Παλαιός δουλεύει με αφιέρωση στη στοχαστική επιδίωξη για τον φωτισμό και την ανάδειξη της αρχαίας ιστορίας του πειραϊκού χώρου.
Ο «Ζήνων», ο «Πειραϊκός Σύνδεσμος» η «Φιλολογική Στέγη» κι’ ο «Πλάτων» είναι τα συλλογικά όργανα που υπηρετούν στον Πειραιά σκοπούς και στόχους πνευματικού διαφωτισμού και πολιτιστικής καλλιέργειας.
Συνδέεται με τον Πειραιά και με την πειραϊκή πνευματική ζωή η Νίκαια.
Και είναι ο δεσμός στενός και αδιάσπαστος.
Ο Πειραιάς στην πικρή ώρα της Μικρασιατικής καταστροφής του 1922 εδέχτηκε με συγκίνηση τους κατατρεγμένους αδελφούς ης εθνικής συμφοράς, που ο παλαμικός στίχος τούς αγκάλιασε «ιερά απομεινάρια της φλόγας και του μαχαιριού». Στην πειραϊκή γη, στην Κοκκινιά, θα δημιουργηθή ο κορυφαίος συνοικισμός των προσφύγων - η Νίκαια, που στάθηκε η ιερά κιβωτός του ελληνισμού της Ανατολής.
Στην Κοκκινιά - στα τσαντήρια των πρώτων ημερών της οδύνης, μια μορφή βιβλικού ανατολίτη, ο Μητροπολίτης Γερβάσιος θα στεριώση ένα κέντρο πνευματικής και θρησκευτικής ανάτασης. Κι’ οι κατατρεγμένοι αδελφοί της προσφυγιάς ζητούν με καθαρά έργα και με αδιάψευστες μαρτυρίες να βεβαιώσουν ότι μας έρχονται από την Ιωνία, την αρχαία πατρίδα του πνεύματος.
Στην Νίκαια θα εγκατασταθή ο Αντώνης Γιαλούρης, που ερχόταν με τίτλους πνευματικής παρουσίας στον ελληνικό κύκλο της Πόλης. Και στη Νίκαια θα πεθάνη τον Αύγουστο 1945 φτωχός αλλά περήφανος στην ασυμβίβαστη αρετή του ο Γιαλούρης.
Κορυφαίος του σύγχρονου πνευματικού κύκλου της Νίκαιας είναι ο Ιωάννης Μελάς, που έφτασε στον Πειραιά προσφυγόπουλο και που έδωσε το μέτρο της δημιουργικής ικανότητάς του σε πολλές πνευματικές εκδηλώσεις μελέτης και στοχασμού.
Ο Σώτος Σκούταρης είναι ο πρώτος ποιητής, που φανερώνεται στα 1935 στην Κοκκινιά. Στην ίδια περίοδο σημειώνουμε τις πνευματικές παρουσίες του Σάββα Παπαδόπουλου, του Δημ. Μακρίδη, του Ι. Βιζυηνού.
Στα δύσκολα χρόνια της κατοχής η Νίκαια στάθηκε το ύστατο καταφύγιο, που εσκέπασε την πίκρα, την πείνα και την εγκόσμια δοκιμασία του Μήτσου Παπανικολάου.
Σήμερα η Νίκαια διαθέτει έναν ζωντανό πνευματικό κύκλο, που διατηρεί την τοπικήν αυτονομία του και φανερώνεται με έργα θαυμαστά και με εκδηλώσεις αξιόλογες.
Ο Γιώργος Μετσόλης, πνευματικός άνθρωπος έξοχης πολυμέρειας, ποιητής, μελετητής και ηθοποιός με έξοχες επιδόσεις σε καθαρή πάντοτε ποιότητα έμπνευσης κι’ έργου. Στα «Ποιήματα 1949-1959» υπάρχουν στίχοι υψηλού πάθους και άρτιας έκφρασης.
Ο Δημήτρης Παπαδήτσας ανήκει στις υποβλητικώτερες φωνές της νέας ποίησης. Ποιητής πηγαίος, λειτουργικός.
Θ’ αναφέρω ακόμη τον Έκτορα Κακναβάτο, το Ν. Χιονίδη, το Ν. Οικονομίδη κλπ. Κι’ από τους νεώτερους το Δημήτρη Λιάτσο, που έχει δοθεί με άγια αφιέρωση στην πνευματική υπηρεσία της Νίκαιας και που εκδίδει με γνώση και με στοχασμό το περιοδικό τα «Χρονικά της Νίκαιας».
Ο «Φιλολογικός Σύλλογος Νικαίας» βρίσκεται πάντα στην πρωτοπορεία για την τοπική πνευματική καλλιέργεια και ο λαμπρός Ορειβατικός Φυσιολατρικός Όμιλος Νικαίας γνωρίζει να συνδυάζη πάντα την εκδρομική του δραστηριότητα με αιτήματα πνευματικής ζωής.
ΣΧΟΛΙΑ.
Σε ένα τόσο σύντομο μελέτημα είναι φυσικό ο Ρούνης να μην αναφέρει όλα τα ονόματα ή να έκανε τις επιλογές του. Ακόμη διατηρεί το ποιητικό ύφος της εποχής του ενώ η κρίση του σε κάποια θέματα είναι υποκειμενική.
Δεν θα γράψω τα βιογραφικά του κάθε αναφερόμενου πρόσωπου, στον τοπικό πνευματικό κύκλο είναι αρκετά γνωστά αφού αποτελούν τα βασικά στελέχη του. Επίσης κάποιων τα στοιχεία βρίσκονται στο διαδίκτυο. Πολλές χρονολογίες γεννήσεως ή θανάτου δεν συμφωνούν στα διάφορα πειραϊκά βιβλία.
Κωνσταντινίδης Αγαθοκλής. 1854-1920 «που στο σπίτι του παρά την επίσημη ιδιότητά του (ήταν τότε πρόξενος της Ρωσίας) λειτούργησε, έστω και άτυπα, το πρώτο φιλολογικό σαλόνι στο νεότερο Πειραιά». [Γιάννης Χατζημανωλάκης, Πειραιάς με το Βλέμμα στον Πολιτισμό», 2018, σελ. 18]
Άριστος Καμπάνης . 1883-1956.
Σακαλής Γεώργιος. 1872-1956.
Χαντζάρας Νίκος. 1884-1949.
Βουτυράς Δημοσθένης. 1872-1958.
Σούκας Κώστας. 1894-1981. Είχε το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Κώστας Χαλδαίος.
Λεβάντας Χρήστος. (Κυριάκος Χατζηδάκης). 1904-1975.
Βολανάκης Λάμπης. 1901-1982.
Βελιώτης Νίκος. 1905-1976.
Καρατζάς Γιώργος. 1912-1948.
Λιαρούτσος Θεόδωρος. 1908-1986.
Φραγκισκάτος Κώστας. 1907-1962.
Θεοχάρης Γρηγόρης. 1907-1982.
Πιτσάκης Δημήτρης. 1905-1947.
Κλώνης Κλεόβουλος. 1907-1988.
Γ. Χαλκιόπουλος, μαζί με τον Γ. Καρατζά έβγαλαν το περιοδικό «Ορίζοντες» στα 1931.
Λαούρδας Βασίλης. 1912-1979.
Γεράνης Στέλιος. (Στέλιος Παναγιωτόπουλος). 1920-1993.
Βότση Όλγα. (Όλγα Πλατή). 1924-1998.
Θεοφάνους Κώστας. 1919-2008.
Ζερβός Τάσος. 1935-1995.
Διαμαντόπουλος Βασίλης. 1920-1999.
Χατζημανωλάκης Ιωάννης. 1933-2018.
Παπαγιαννόπουλος - Παλαιός Ανδρέας. 1908-1971.
Γερβάσιος μητροπολίτης Γρεβενών. (Ευριπίδης Σουμελίδης). 1882-1943.
Γιαλούρης Αντώνιος. 1874-1945.
Μελάς Ιωάννης. 1908-2004.
Σκούταρης Σώτος. 1913-1944. Γεννήθηκε στην Σμύρνη. Αυτοδίδακτος. Ο θεωρούμενος πρώτος ποιητής της Νίκαιας. Ήταν δημοτικός υπάλληλος.
Παπαδόπουλος Σάββας. 1905-1978. Γεννήθηκε στην Αργυρούπολη Τραπεζούντος. Στον πόλεμο έχασε τους γονείς του, με την ανταλλαγή ήλθε στην Ελλάδα μαζί με τα άλλα ορφανά της Αμερικανικής Περιθάλψεως Εγγύς Ανατολής (πήγε Αιδηψό, Κόρινθο, Αθήνα). Έγραψε μελέτες, στίχους διηγήματα, άρθρα σε εφημερίδες.
Δημήτρης Μακρίδης. Θεωρείται ότι έβγαλε το πρώτο βιβλίο της Νίκαιας «Δημ. Γ. Μακρίδη. Απομνημονεύματα. (Απ’ το μεγάλο Εθνικό Δράμα). Μετά τη καταστροφή» Εν Πειραιεί. Τύποις Ζαννείου Ορφανοτροφείου. 1926».
Βιζυηνός Ιωακείμ. Ήταν πρόεδρος του Φιλολογικού Συλλόγου Νικαίας.
Παπανικολάου Μήτσος. 1900-1943.
Μετσόλης Γιώργος. 1922-1989.
Παπαδίτσας Δημήτρης. 1922-1987.
Κακναβάτος Έκτωρ. (Γιώργος Κοντογιώργης). 1920-2010.
Χρήστος Χιονίδης. Φιλόλογος, είχε γεννηθεί στο Σότσι Καυκάσου στα 1921.
Νίκος Οικονομίδης. Απόφοιτος Νομικής, δημοσιογράφος σε εφημερίδες Αθηνών και Πειραιώς, λογοτέχνης μέλος του Φιλολογικού Συλλόγου Νικαίας.
Λιάτσος Δημήτρης. 1926-2015.
Ρυθμός, 1932. Περιοδικό. Επιμελούνται: Σ. Θ. Σπανίδης - Βασίλης Λαούρδας.
Λυτρωμός, 1932. Περιοδικό. Γ. Μυλωνογιάννης, Πάνος Σπάλας.
Νέα Σκέψη, 1925. Του Τάσου Βουλόδημου (εδώ παρουσιάστηκε με το ψευδώνυμο Φώτος Αστεριώτης).
Εφημερίδα των Νέων, 1922, διευθυντής ο Χρήστος Λεβάντας.
Διανοούμενος, 1929, των Γρηγόρη Θεοχάρη - Νίκου Βλάχου.
Διανόηση, 1928, των Κλεόβουλου Κλώνη - Δημήτρη Πιτσάκη.
Τα Χρονικά της Νικαίας. 1962 του Δημήτρη Λιάτσου.
Φιλολογικός Σύλλογος Νικαίας. Ιδρύθηκε στα 1925 ως Σύνδεσμος Νέας και Παλαιάς Κοκκινιάς. Στα 1945 μετονομάστηκε σε «Φιλολογικός Σύλλογος Νικαίας και Βιβλιοθήκη».
Στους πρώτους μήνες του 1955 ο Ρούνης ανέλαβε την διεύθυνση του ιδιαίτερου γραφείου του δήμαρχου Δημήτρη Σαπουνάκη (1895-1965) που δημάρχευσε στα χρόνια 1955-1959.
Υπήρξε μέλος του Δ.Σ. της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς ήδη στα 1950. Στις 14.2.1957 έγινε αντιπρόεδρος (ο πρόεδρος της Φ.Σ.Π. Γρηγόρης Θεοχάρης είχε φόρτο εργασίας στον Δήμο Πειραιά αναλαμβάνοντας χρέη δημάρχου για ένα τρίμηνο), θέση που διατήρησε μέχρι τις επόμενες αρχαιρεσίες όπου παρέμεινε σύμβουλος. Μαζί με τον Ιωάννη Χατζημανωλάκη και τον Αργύρη Κωστέα παραιτήθηκε λόγω συνθηκών στις 22.12.1959 κα δεν ξαναέθεσε υποψηφιότητα. Τον βρίσκω με ημερομηνία επανεγγραφής του ως μέλος στις 30.9.1966.
Στο ΛΕΥΚΩΜΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ του 1958 έγραψε το άρθρο «Πειραϊκή Λογοτεχνία και Φυσιολατρεία» (σελ. 72-75).
Όντας αντιπρόεδρος του Φυσιολατρικού και Πολιτιστικού Συνδέσμου Πειραιώς ο ΖΗΝΩΝ (25.7.1961 - 19.8.1963), για τα 30 χρόνια του, είχε την ιδέα να προβάλει και συνέβαλε (μέλος στην επιτροπή) στην διοργάνωση κύκλου εκδηλώσεων με θέμα «Μικρές Ελληνικές Πατρίδες» με την ευκαιρία των οποίων εκδόθηκαν και ειδικά αφιερώματα.
Στο αφιέρωμα τιμής στη Χίο, Απρίλιος 1963, περίοδος Δ΄, τεύχος 28, παρουσίασε το ποίημα ΩΔΗ ΣΤΗ ΧΙΟ αντίδωρο στη φιλία του Κώστα Δ. Φαφαλιού (σελ. 177-179).
Στο ίδιο τεύχος περιλαμβάνεται η αναφορά στον κύκλο εκδηλώσεων «Άνθη ευλαβείας εις χιλιετηρίδα Αγίου Όρους». Η πρώτη εκδήλωση, παρουσία ιεραρχών και λαϊκών (παρόν και ο καθηγητής Πανεπιστημίου Νικόλαος Τωμαδάκης) έγινε στις 30.1.1963 με ομιλητή τον Μοναχό Θεόκλητο Διονυσιάτη. Η εισήγηση του Ρούνη απλώνεται στις σελίδες 198-200. Η δεύτερη εκδήλωση έγινε στις 10.3.1963 με ομιλητή τον Γ. Γούλα. Εισηγητής πάλι ο Ρούνης (σελ. 203-205).
Από τον Ιούλιο 1964 έως το 1967 που παύτηκε από το καθεστώς, διορίστηκε (από την Κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου) Διοικητής του Αγίου Όρους. Μην αντέχοντας την πολιτική κατάσταση, έφυγε αρχικά για τον Καναδά και μετά για τις ΗΠΑ. Παρακολούθησε μαθήματα στο πανεπιστήμιο του Ιλινόις. Έζησε στο Σικάγο στα 1973/74 κι επέστρεψε στην Ελλάδα. Διεύθυνση στην Δημητρακοπούλου 61-63, Αθήνα. Όταν τον γνώρισα έμενε στην οδό Βεΐκου 22. Ένα τμήμα της βιβλιοθήκης του όπως μου είπε παρέμενε στο χωριό καταγωγής του.
Έγραψε στην Καθημερινή, στην Χριστιανική, στο Παρόν κ.α.
Πολιτεύτηκε και γνώρισε αρκετές προσωπικότητες.
Ανάμεσα στους τίτλους του, Άρχων Μέγας Ρεφερενδάριος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Πρώην Διοικητής Αγίου Όρους.
Στην κατοχή εξέδωσε το περιοδικό ΞΕΚΙΝΗΜΑ, τεύχος 1, Μάρτης 1944 και τεύχος 2/3, Απρίλης 1944. Αν και έχω περιγραφή του δεν το γνωρίζω από κοντά.
Το δοκίμιό του «Χάος και Ευθύνη» κυκλοφόρησε το 1960. Είναι ανάτυπο από το «Πειραιάς 1960. Ζωή και Τέχνη» όπου δημοσιεύτηκε στις σελίδες 49 - 64. Εκεί (σελ. 147 - 148) διαβάζουμε και το ποίημα ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ αφιερωμένο στον πατέρα του Θρασύβουλο.
Έγραψε επίσης τα βιβλία
-Αθωνικά: δημοσιεύματα εις επετηρίδα Αθωνιάδος Σχολής. Αστήρ. 1966.
-Εμμανουήλ Θρ. Ρούνη. Διοικητού Αγίου Όρους. Ο φιλικός Γεώργιος Θ. Λεβέντης. (Ομιλία). Αθήναι, 1967.
-Αρκαδία εικόνες και μνήμες από την Κυνουρία. Κέντρο Καλλιτεχνικής Πράξης. Τρίπολη. 2000.
Στην Φιλολογική Πρωτοχρονιά βρήκα αρκετά πονήματά του.
1962, σελ. 79: Ίων Δραγούμης (Απόψεις για το έργο του).
1963, σελ. 97: Γιώργος Θεοτοκάς (Από το «Ελεύθερο Πνεύμα» στην «Πνευματική Πορεία»).
1965, σελ. 205: Άγγελος Σικελιανός. Ο ποιητής και μύστης. Σελ. 493. Θεσσαλονίκη (Απόψεις για την πνευματική ζωή της). Σελ. 495: Τα κρατικά λογοτεχνικά βραβεία 1961.
ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Στην ιστορία της Νεοελληνικής Γραμματείας ο Πειραιάς κατέκτησε και διατηρεί μια βαθιά και ξεχωριστή έκφραση. Η πειραϊκή παρουσία στο σώμα του ελληνικού βίου δίνεται με πολυδόνητην ένταση και κατορθώνεται σε όρια και σε μέτρα ηθικής δημιουργίας, ιστορικής ευθύνης κι’ ευρύτερων προσανατολισμών.
Για τη Νέα Ελλάδα, που η πολιτειακή της συγκρότηση συνδέεται με τον αγώνα του 1821 ο Πειραιάς είναι μια χαρακτηριστική έπαλξη ελληνικού ήθους και γόνιμης αρετής, που συγκεντρώνει τους πολίτες του - από τους πρώτους οικιστές του 1835 μέχρι σήμερα - από πολλές περιοχές του ελληνικού χώρου και που παρά την διαφορετικώτερη προέλευσή τους συγκροτεί με θαυμαστήν ενότητα την τοπική συνείδηση.
Στο νεώτερο χρονικό της πολιτείας των Ελλήνων ο Πειραιάς είναι και ιερώτατος στίβος κοινωνικού έργου και περίβλεπτο άθλημα πνευματικής και ηθικής αρτιώσεως.
Στο χώρο των καθαρών πειραϊκών συνειδήσεων και η ζωή, που κατά το μέτρο του Σολωμού είναι «μέγα καλό και πρώτο» και ο πνευματικός βίος στην αδιαίρετην έκταση των εκφράσεών του είναι σκοποί και μέριμνες στοχασμού και πράξης. Η ισόμετρη συζυγία στοχασμού και πράξης, λόγου και έργου, τέχνης και βίου είναι το χαρακτηριστικό κατόρθωμα της νεώτερης πειραϊκής ζωής.
Οι επικοί οικιστές του 1835, που εθεμελίωσαν με έρωτα και με στοχασμό το νεώτερο Πειραιά, μας έδωσαν πρώτοι την ισόμετρη σύνθεση πράξης και λόγου. Στεριώνουν με μόχθο τη λαμπρή πολιτεία τους αλλά κι’ ονειρεύονται κι’ αναζητούν και πλαστουργούν την πνευματική ανάπτυξη των τέκνων τους και την πνευματική δόξα του τόπου. Οι απλοί νοικοκυραίοι του πειραϊκού 1985 βλέπουν με θαυμαστή καθαρότητα την ευθύνη τους αντίκρυ στο μέλλον.
Ο νεοσύστατος πειραϊκός Δήμος του 1835 πρωτοστατεί σε πρωτοβουλίες κι’ ενέργειες πνευματικής αγωγής και καλλιτεχνικής καλλιέργειας. Ο τότε Δήμαρχος, παρακαλεί το Χιώτη Διδάσκαλο του Γένους Νεόφυτο Βάμβα «να συστήση εις την πόλιν ταύτην Σχολείον των Μουσών» και γίνεται διερμηνευτής των αισθημάτων χαράς και των πνευματικών αιτημάτων, που ζει ο κύκλος των πρώτων οικιστών.
Αλλά ο πνευματικός πόθος των θεμελιωτών του νεώτερου Πειραιά είναι βαθύς και πολυδύναμος. Και φανερώνεται τον Ιούνιο του 1836 με την πρωτοβουλία για την ίδρυση Δημοτικής Βιβλιοθήκης, «ότι η τοπική τιμή υπαγορεύει εις την απόκτησιν μιάς βιβλιοθήκης» και με την επίσημη επιδίωξη να αποκτήση η πόλη «ένα άριστον μουσικόν δια διδασκαλίαν των μουσικών εραστών νέων».
Στο ξεκίνημα και στην ηθική ρίζωση του νεώτερου Πειραιά προσφέρεται ο ιδανικός υμέναιος - ο λόγος παντρεύεται την πράξη.
Στο νεοελληνικό χρονικό η πειραϊκή πνευματική επίδοση είναι βαθιά, πολυσήμαντη κι’ επιβλητική. Προσωπικότητες και παρουσίες - έργα και κείμενα που διαθέτουν βάθος, ποιότητα, ειλικρίνεια, περισυλλογή και ακτινοβολία.
Βέβαια στην περιοχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας δεν υπήρξε ποτέ «Πειραϊκή Σχολή» μ’ ενότητα προσανατολισμών και δημιουργίας. Για τον ορισμό και την συγκρότηση Σχολής η μέθοδος της καθαρής φιλολογικής επιστήμης απαιτεί κάποια κοινά και γενικά αξιώματα, που να καλλιεργούνται μάλιστα ομαδικά σε κλίμα κοινού προσανατολισμού. Με το μέτρο αυτού του ορισμού οι εταίροι τα πνευματικής συντροφιάς του 1900, που μαζευότανε γύρω από το Νιρβάνα ή στις καλλιτεχνικές εσπερίδες του Αγαθοκλή Κωνσταντινίδη δεν γίνεται να δεχτούμε ότι πίστευαν σε κοινά αισθητικά αξιώματα, σαν αυτά που εξάγονται από την πνευματική δραστηριότητα της Εφτανησιακής ή της Αθηναϊκής Σχολής.
Ας δούμε σε μερικούς σύντομους χαρακτηρισμούς τους κορυφαίους εταίρους του πειραϊκού πνευματικού κύκλου του 1900.
Ο Παύλος Νιρβάνας ήταν ο αδιαμφισβήτητα κορυφαίος της τοπικής πνευματικής συντροφιάς κι’ εδοκίμασε τη δύναμη της πανεφρόσυνης δωρεάς, που έφερνε σε όλους τους δυνατούς τρόπους του έντεχνου λόγου. Ποιητής στην «Παγά Λαλέουσα» και λυρικός πεζογράφος και δραματογράφος άψογος και κριτικός βαθύς και χρονογράφος δηκτικός, σαφής, σκωπτικός και ηθογραφικός και σχολικός συγγραφέας με ευρύτατο παιδαγωγικό πνεύμα. Και γιατρός με άρτιον επιστημονικόν εξοπλισμό και μ’ έξοχη ανθρωπιστική αντίληψη για την άσκηση της επιστημονικής αποστολής του.
Ο Λάμπρος Πορφύρας ήταν ποιητής καθαρού λυρικού λόγου, που κατώρθωσε να κατακτήση στιγμές θαυμαστής καλλιτεχνικής τελείωσης. Στις κύριες γραμμές της ποιητικής δημιουργίας του μένουν πάντα το σκοτεινό φθινόπωρο, η θολή συννεφιά, η βουβή κι’ ανήκουστη διαμαρτυρία των παιδεμένων. Μια τρυφερή περισυλλογή στους στίχους των «Σκιών» και η υποταγή στο πεπρωμένο και στις εναντιότητες.
Ο Σύρος Μελάς πάντα ανήσυχος κι’ ανειρήνευτος. Τα πρωτόλεια του Θεάτρου του προσανατολισμένα ανάμεσα Νίτσε και Ίψεν. Και πνευματική παρουσία πολυδύναμη, εκρηκτική κι’ ανεξάντλητη. Δημοσιογράφος προικισμένος, ιστοριοδίφης βαθύς, αρχιτέκτονας της Σκηνής, ερευνητής και μελετητής και μάγος του πεζού λόγου.
Ο Άριστος Καμπάνης κήρυκας της νεοελληνικής λιτότητας. Ο Γέωργιος Στρατήγης πιστός στα γερμανικά του πρότυπα. Ο Γεώργιος Σακαλής συγκεντρώνει τα στοιχεία μιας καθολικής πνευματικής καλλιέργειας. Ο Φιλύρας μεταρωμαντικός.
Κι’ ο Νίκος Χαντζάρας ποιητής ειδυλλιακός, τρυφερός και ευαίσθητος, που ταξιδεύει την έμπνευσή του σε χλωρά λιβάδια και «κρύσταλλα νερά». Στα μοναδικά «Ειδύλλια» του Χαντζάρα ζει ο ποιητής την καθολική σύζευξή του με τα εικονίσματα, με τα τοπία, με τους ανθρώπους και με τα δένδρα της ελληνικής φύσης. Στα λυρικά αναδιπλώματα των στίχων του η φύση ως όραμα και ως ζωή χαίρεται την αποθέωσή της. Το φως της αυγής χαϊδεύει το καλύβι ενός ορθρινού κάμπου. Κι’ ένα πράσινο λιβάδι μαγείας και ρέμβης, που αναταράζεται λυρικά στο φτερωμένο πέρασμα της ετοιμόγαμης κόρης. Οι στίχοι του Χαντζάρα μένουν τερπνό πρότυπο ειδυλλιακής απαλότητας κι’ ανεπανάληπτη τελείωση ευαίσθητης τρυφερότητας και μαρτυρία αδιάβλητης αισθητικής ευκρασίας κι’ εκστατικό ενατένισμα της απλής ομορφιάς και κατανυκτική προσήλωση απόλυτης λυρικής ευδαιμονίας. Ο Χαντζάρας απόθεσε το στίχο του κρουστόν, εύκυκλο και καλλίγραμμο στο πλαστικό υγρό σύνορο του Νεοελληνικού λυρισμού.
Η σύντομη αναφορά μας στον πειραϊκό πνευματικό κύκλο του 1900 δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη κοινών αισθητικών αξιωμάτων, που να συγκροτηθή Σχολή. Μόνον η γενικώτερη σύμπτωση στην κοινή πνευματική επίδοση κι’ ο τοπικός χώρος με το μέγα τραγούδι των κυμάτων της Φρεαττύδας ένωσαν την πνευματική συντροφιά του 1900.
Ο ειδυλλιακός Νίκος Χαντζάρας συνδέει τον πειραϊκό πνευματικό κύκλο του 1900 με τη νεώτερη πειραϊκή πνευματική ζωή.
Ο Δημοσθένης Βουτυράς, που συνδέθηκε με τον Πειραιά, ανήκει σ’ έναν άλλο χώρο κι’ αρμόζει ν’ αντικρυστή από κάποιαν άλλη άποψη.
Στο νεώτερο Πειραιά, που έλαβε τη διαμόρφωση του βιομηχανικού κέντρου και του σύγχρονου λιμανιού με τη μεγάλη κίνηση, ο ειδυλλιακός Χαντζάρας έμεινεν ο ύστατος πιστός - πιστός άχρι θανάτου. Κι’ έζησε ως τις ημέρες μας. Η γενιά μας στις ανήσυχες ώρες της εφηβείας μας αντικρύζαμε στο σύγχρονο Πειραιά τον τελευταίο της μεγάλης φρουράς. Έναν ποιητή, που με τους στίχους του μας εταξίδευε σε φιλέρημες ακροτοπιές και μας καλούσε να σκύψουμε στο δροσερό προσκεφάλι της ετοιμόγαμης κόρης, που ένας καλός θεός φροντίζει τον ξένοιαστο ύπνο της, για να δρέψωμε ένα προς ένα τα πιο τρυφερά, τα πιο ανήκουστα γυναικεία παραμιλητά.
Ο Νίκος Χαντζάρας έδεσε τις πειραϊκές πνευματικές παρουσίες του μεσοπολέμου (1925-1940) με το τοπικό παρελθόν.
Ο πειραϊκός μεσοπόλεμος προσλαμβάνει εξαιρετική σημασία. Είναι χρόνοι αποφασιστικοί και κρίσιμοι για την διαμόρφωση και τον οριστικό προσανατολισμό των συνειδήσεων των νέων ανθρώπων. Κι’ ο Πειραιάς είναι δέκτης ευαίσθητος και πέρασμα κρίσιμο - σεπτός στίβος για την άθληση των ανθρώπων και για τη δοκιμασία των ιδεών.
Ο πειραϊκός μεσοπόλεμος σημαδεύεται με αποφασιστικά γεγονότα· η μικρασιατική καταστροφή, ο ερχομός των προσφύγων, η ζύμωση των νέων ιδεών, τα ανήσυχα πνεύματα.
Ο Πειραιάς του μεσοπολέμου θα δικαιώση την χαρμόσυνη εκείνη προσδοκία του Γιάννη Ψυχάρη, που δόθηκε με εγκάρδια διατύπωση στο πρωτοποριακό «Ταξίδι» του. Ο Πειραιάς έγραψε ο Γιάννης Ψυχάρης θα δώση μεγάλο πεζογράφο, που θα ιστορήση με δύναμη και με τέχνη τα πάθη του ανθρώπου.
Ο Πειραιάς με το πνευματικόν ανάστημα του Κώστα Σούκα προσφέρει στη Νέα Ελλάδα έναν από τους πρώτους πεζογράφους της. Στο σύγχρονο Πειραιά ο Κώστας Σούκας, που φανερώθηκε στα χρόνια του πειραϊκού μεσοπολέμου είναι ο ζωντανός κορυφαίος της πειραϊκής τέχνης του χρονικού μας.
Η «Θάλασσα» του Κώστα Σούκα, που εκδόθηκε το 1943, είναι αληθινά μια μεστή, καρπερή κατάκτηση της νεοελληνικής πεζογραφίας και υπόδειγμα άριστο λογοτεχνικής κατεργασίας και άθλημα υψηλώτατο αυτοπειθαρχίας και συγκρατημού. Ο θερμός έπαινος του Καζαντζάκη δόθηκε το 1943 ανεπιφύλακτος. «Διάβασα το βιβλίο σας και σας γράφω για να σας πω όλη μου την ευγνωμοσύνη. Αψεγάδιαστη αντρίκεια γλώσσα, ύφος θαυμαστό· αρσενικό γράψιμο. Δεν βρίσκω κανένα ψεγάδι…».
Στα 1956 ο Κώστας Σούκας εκδίδει τα μυθιστόρημα «Το Ποινικό Μητρώο μιας εποχής», που καλύπτει την ηθική επιδίωξη του ανθρώπου να σταθή και να υπάρξη σαν ελεύθερη πνευματική παρουσία, πέρα από κάθε ανελεύθερη σκοπιμότητα ή βάναυσο περιορισμό. Τα συγκεκριμένα περιστατικά - ηθικά πλάσματα ενός προικισμένου συγγραφέα κι’ ο ιερός θίασος των προσώπων του «Μητρώου» πάνω από το περίμετρο των ιστορικών εξελίξεων και των συναισθηματικών πλοκών συγκροτούν την ιερή τάξη μιας πνευματικής πολιτείας, που υψώνει τον άνθρωπο - ακέραιη εικόνα του Θεού - στην απαραβίαστη προβολή της πνευματικής αρετής και της εγκόσμιας ευμοιρίας. Από μια τέτοια θεώρηση το «Ποινικό Μητρώο μιας εποχής» του Κώστα Σούκα, που είναι σύμμετρος καρπός πνεύματος και τέχνης αποκτά ευρύτερες διαστάσεις για να υπάρξη και πέρα από το πλέγμα των καιρών μας σαν πρότυπο καλλιτεχνικής δημιουργίας και σα δίδαγμα ηθικού άθλου.
Στον πειραϊκό μεσοπόλεμο εμφανίζονται επίσης ο Χρήστος Λεβάντας, που ξεκινώντας από τη «Λογοτεχνική Ομάδα» (1921) θα δώση μια αξιόλογη σειρά διηγημάτων στις συλλογές «στο Μεθύσι του Πόνου» (1923), «Ίσιος Δρόμος» (1932), «Η φαμίλια το Νώε» (1940), «Το ταξίδι στο άγνωστο» (1949), το αφήγημα «Κόντρα στον Τυφώνα» (1956) και τις «Ιστορίες του Πόρτο Λεόνε» (1960).
Από τα ανήσυχα κινήματα του πειραϊκού μεσοπολέμου - γραμματέας του αξιόλογου «Λογοτεχνικού Ομίλου Πειραιώς» μάς έρχεται ο Λάμπης Ν. Βολανάκης, που η έξοχη μυθιστορία του «Μυστικός Δείπνος» (1961) μας δίνει το μέτρο της τέχνης του και το βάθος του πνεύματός του. Ηθικά αιτήματα, προβλήματα πνευματικά, βαθιές αναζητήσεις ιστορικές καταβολές και μια μυστική θρησκευτικότητα είναι τα κέντρα της πνευματικής οδοιπορείας του Λ. Βολανάκη.
Από τον ίδιο χώρο προβαίνει κι’ ο Νίκος Βελιώτης, που όμως η εκδοτική παρουσίαση βιβλίων του πραγματοποιήθηκε τα τελευταία χρόνια (1948-1959).
Από τους ποιητές του πειραϊκού μεσοπολέμου ας τιμηθή με την ξεχωριστή αναφορά μας ο αλησμόνητος λυρικός τραγουδιστής Γιώργος Καρατζάς. Είναι ο λυρικός ποιητής των «Εσπερινών» - πολύ πικραμένος και πρόωρα ταξιδεμένος (1948) στην ανεπίστροφη απουσία. Κι’ όμως μας άφησε μια ποίηση, που μένει συνείδηση ευαισθησίας.
«… Μπρος στην κλεισμένη της αγάπης θύρα
κάτι ακριβό το χάδι σου κρατώ
Κι’ απόψε έχω στο στόμα το κλειστό
την πίκρα ενός φιλιού και την αλμύρα …»
Στην ίδια περίοδο στίχους έγραψαν οι Θ. Λιαρούτσος, Κ. Φραγκισκάτος, Γρ. Θεοχάρης.
Τα περιοδικά, που βγήκαν στα χρόνια του μεσοπολέμου στον Πειραιά χρωματίζουν παραστατικά και ιστορούνε με ακρίβεια τις αγωνίες, τις λαχτάρες, τα κινήματα μιας νιότης, που ήταν ρομαντικά επαναστατημένη, ορκισμένη στις νέες ιδέες και βαθύτατα συγκλονισμένη στην αρμονία του στίχου, στους ρυθμούς του λόγου, στη λάμψη του στοχασμού. Οι τίτλοι είναι ενδεικτικοί του κλίματος, που αγκάλιασε το δημόσιο φανέρωμα των περιοδικών «Λυτρωμός», «Νέα Σκέψη», «Εφημερίδα των Νέων» «Διανοούμενος».
Η «Διανόηση» που εκδόθηκε το 1928 από τον αλησμόνητο Δημήτρη Ζ. Πιτσάκη (1948) και τον σκηνογράφο Κλ. Κλώνη αρμόζει να μνημονευτή ξεχωριστά για τη λαμπρή ποιότητα της ύλης της.
Λίγα χρόνια πιο έπειτα ομάδα νέων διανοουμένων, που την αποτελούν οι Γιώργος Χαλκιόπουλος, Βασίλης Λαούρδας κλπ., θα αναλάβη την έκδοση του περιοδικού «Ρυθμός», που οδηγεί στην ίδρυση της «Εταιρείας Καλλιτεχνών Πειραιώς».
Από τον κύκλο του «Ρυθμού» ο φιλόλογος Βασίλης Λαούρδας συνεργάζεται στο «Αρχείο Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών» και σε έγκυρα λογοτεχνικά περιοδικά («Νέα Εστία», «Φιλολογικά Χρονικά» κλπ.).
Με σειρά κριτικών μελετών του, που είναι αφιερωμένες σε θέματα λογοτεχνικής δημιουργίας (Καζαντζάκης, Βενέζης, Καραγάτσης, Μυριβήλης) ο Βασ. Λαούρδας κατέθεσε με ελεύθερο λόγο την καθαρή και γενναία κρίση του.
Ο τελευταίος μεγάλος πόλεμος, η κατοχή, η απελευθέρωση του 1944 και τα γεγονότα που ακολούθησαν οριοθετούν το φανέρωμα και την παρουσία των νέων πνευματικών ανθρώπων της σύγχρονης πειραϊκής ζωής.
Ο Πειραιάς αδούλωτη ελληνική έπαλξη έζησε με ακατάβλητη δύναμη, με καρτερία και με γενναιότητα την πικρή συγκομιδή του μεγάλου πολέμου και την δοκιμασία των χρόνων της εθνικής δουλείας.
Σε σκληρές ώρες οδύνης και περιπέτειας οι νέοι άνθρωποι εζέσταιναν το πασίχαρο όνειρο να ζήσουν την ομορφιά και την αλήθεια της ζωής, την αρμονία της τέχνης, το φωτισμό του πνεύματος.
Σε χιλιάδες καρδιές νέων ανθρώπων η ποίηση - «αηδόνι θείο» - έστηνε το τραγούδι της. Φωνές χαρούμενες, πίκρες οδύνης, λυγμοί ελεγειακοί, διθύραμβοι αγάπης, θυμοί, κατάρες και παραφορές.
Ο Στέλιος Γεράνης είναι ποιητής προικισμένος, που η ποίησή του δίνεται με πολυδόνητην έκφραση και σε πλαστικά σχήματα. Ποίηση του πάθους και της οδύνης - που ανασύρει από το χάος τη φωνή της «για να γίνη ανθός - να γίνη λόγος εύρωστος - ο μόνος άξιος ιατρός που θα με σώση».
Στην «Παθολογία», την τελευταία ποιητική συλλογή του Στ. Γεράνη, ο ποιητής δοκιμαζόμενος ανάμεσα στο πάθος και στο όνειρο αγωνίζεται να βεβαιώση την ηθική του θεμελίωση «να γίνη δένδρο αγέρωχο, που πάντα αλλάζει φύλλωμα - σπόρος να γίνη ιδανικός για το ακμαίο του πάθος». Ο Στέλιος Γεράνης όταν ελευθερώνεται από αλλότριες στρατεύσεις δίνει στην ποίησή του θαυμαστή λάμψη και πολυσήμαντο βάθος.
Η Όλγα Βότση προβαίνει ποιήτρια ζηλευτής ωριμότητας, δραματικής πυκνότητας και ποιητικής ουσίας.
Ο Κώστας Θεοφάνους με την ποίησή του («Ποιήματα» 1956, κι’ «Ελεγείες» 1958), με τις μελέτες του ειδικώτερα σε θέματα εικαστικών τεχνών και με τις υποδειγματικές μεταφράσεις του ολοκληρώνει με συνέπεια κι’ εντιμότητα μιαν ενδιαφέρουσα πνευματική παρουσία στο σύγχρονο Πειραιά.
Ο Τάσος Ζερβός, που η παρθενική ποιητική του παρουσία (Η Πορεία των Ίσκιων) σημειώνεται στα 1956 δίνει με πρωθόρμητη ειλικρίνεια ποίηση πολυδύναμης έμπνευσης και λυρικής ατμόσφαιρας.
Στο διήγημα και στο μυθιστόρημα οι νεώτερες γενεές του πειραϊκού χρονικού δεν έχουν να παρουσιάσουν ανάλογα επιτεύγματα. Με τον Μάριο Πλωρίτη ο Πειραιάς έχει την ικανοποίηση ότι Πειραιώτης κατέχει μιαν από τις πρώτες θέσεις στο χώρο των μελετητών και των κριτικών του νέου Θεάτρου. Η ευρύτατη καλλιέργειά του, η συστηματική παιδεία του και ο γενναίος απροσχημάτιστος λόγος του προσδέχονται την καθολική αναγνώριση.
Από τον Πειραιά των κατοχικών χρόνων ξεκίνησε ένας άλλος κορυφαίος της ελληνικής σκηνής - ο πρωταγωνιστής και θιασάρχης Βάσος Διαμαντόπουλος, που διατηρεί πάντα απαραβίαστη την πειραϊκή ρίζωσή του: «… Μου φαίνεται σα χτες όταν ξεκινούσα με τη σάκκα από τα Καμίνια, σκαρφάλωνα τη γέφυρα, την κατέβαινα τσουλίθρα και στο δρόμο πετσόκοβα τις πιπεριές …».
Μελετητής με βαθιά καλλιέργεια και με διαύγεια στοχασμού φανερώνεται στα νεώτερα χρόνια ο Βασίλης Επιθυμιάδης. Τα μελετήματά του για την προσωπικότητα και το έργο του Μπαιζ Πασκάλ, του μεγάλου φιλοσόφου της καρδιάς, είναι αληθινά υποδειγματικά κείμενα αδέσμευτης έρευνας κι’ ελεύθερου στοχασμού.
Ο Γιάννης Χατζημανωλάκης έχει προσφέρει μ’ επιμέλεια και φροντίδα σειρά μελετών σε θέματα και μορφές της νεώτερης πειραϊκής ιστορίας. Κι’ ο Δημήτρης Φερούσης έχει δοκιμαστή μ’ επιτυχία στο στίχο, στο χριστιανικό θέατρο και στο δοκίμιο ηθικής αγωγής.
Στην ίδια τούτη περίοδο ο αρχαιολόγος Α. Α. Παπαγιαννόπουλος Παλαιός δουλεύει με αφιέρωση στη στοχαστική επιδίωξη για τον φωτισμό και την ανάδειξη της αρχαίας ιστορίας του πειραϊκού χώρου.
Ο «Ζήνων», ο «Πειραϊκός Σύνδεσμος» η «Φιλολογική Στέγη» κι’ ο «Πλάτων» είναι τα συλλογικά όργανα που υπηρετούν στον Πειραιά σκοπούς και στόχους πνευματικού διαφωτισμού και πολιτιστικής καλλιέργειας.
Συνδέεται με τον Πειραιά και με την πειραϊκή πνευματική ζωή η Νίκαια.
Και είναι ο δεσμός στενός και αδιάσπαστος.
Ο Πειραιάς στην πικρή ώρα της Μικρασιατικής καταστροφής του 1922 εδέχτηκε με συγκίνηση τους κατατρεγμένους αδελφούς ης εθνικής συμφοράς, που ο παλαμικός στίχος τούς αγκάλιασε «ιερά απομεινάρια της φλόγας και του μαχαιριού». Στην πειραϊκή γη, στην Κοκκινιά, θα δημιουργηθή ο κορυφαίος συνοικισμός των προσφύγων - η Νίκαια, που στάθηκε η ιερά κιβωτός του ελληνισμού της Ανατολής.
Στην Κοκκινιά - στα τσαντήρια των πρώτων ημερών της οδύνης, μια μορφή βιβλικού ανατολίτη, ο Μητροπολίτης Γερβάσιος θα στεριώση ένα κέντρο πνευματικής και θρησκευτικής ανάτασης. Κι’ οι κατατρεγμένοι αδελφοί της προσφυγιάς ζητούν με καθαρά έργα και με αδιάψευστες μαρτυρίες να βεβαιώσουν ότι μας έρχονται από την Ιωνία, την αρχαία πατρίδα του πνεύματος.
Στην Νίκαια θα εγκατασταθή ο Αντώνης Γιαλούρης, που ερχόταν με τίτλους πνευματικής παρουσίας στον ελληνικό κύκλο της Πόλης. Και στη Νίκαια θα πεθάνη τον Αύγουστο 1945 φτωχός αλλά περήφανος στην ασυμβίβαστη αρετή του ο Γιαλούρης.
Κορυφαίος του σύγχρονου πνευματικού κύκλου της Νίκαιας είναι ο Ιωάννης Μελάς, που έφτασε στον Πειραιά προσφυγόπουλο και που έδωσε το μέτρο της δημιουργικής ικανότητάς του σε πολλές πνευματικές εκδηλώσεις μελέτης και στοχασμού.
Ο Σώτος Σκούταρης είναι ο πρώτος ποιητής, που φανερώνεται στα 1935 στην Κοκκινιά. Στην ίδια περίοδο σημειώνουμε τις πνευματικές παρουσίες του Σάββα Παπαδόπουλου, του Δημ. Μακρίδη, του Ι. Βιζυηνού.
Στα δύσκολα χρόνια της κατοχής η Νίκαια στάθηκε το ύστατο καταφύγιο, που εσκέπασε την πίκρα, την πείνα και την εγκόσμια δοκιμασία του Μήτσου Παπανικολάου.
Σήμερα η Νίκαια διαθέτει έναν ζωντανό πνευματικό κύκλο, που διατηρεί την τοπικήν αυτονομία του και φανερώνεται με έργα θαυμαστά και με εκδηλώσεις αξιόλογες.
Ο Γιώργος Μετσόλης, πνευματικός άνθρωπος έξοχης πολυμέρειας, ποιητής, μελετητής και ηθοποιός με έξοχες επιδόσεις σε καθαρή πάντοτε ποιότητα έμπνευσης κι’ έργου. Στα «Ποιήματα 1949-1959» υπάρχουν στίχοι υψηλού πάθους και άρτιας έκφρασης.
Ο Δημήτρης Παπαδήτσας ανήκει στις υποβλητικώτερες φωνές της νέας ποίησης. Ποιητής πηγαίος, λειτουργικός.
Θ’ αναφέρω ακόμη τον Έκτορα Κακναβάτο, το Ν. Χιονίδη, το Ν. Οικονομίδη κλπ. Κι’ από τους νεώτερους το Δημήτρη Λιάτσο, που έχει δοθεί με άγια αφιέρωση στην πνευματική υπηρεσία της Νίκαιας και που εκδίδει με γνώση και με στοχασμό το περιοδικό τα «Χρονικά της Νίκαιας».
Ο «Φιλολογικός Σύλλογος Νικαίας» βρίσκεται πάντα στην πρωτοπορεία για την τοπική πνευματική καλλιέργεια και ο λαμπρός Ορειβατικός Φυσιολατρικός Όμιλος Νικαίας γνωρίζει να συνδυάζη πάντα την εκδρομική του δραστηριότητα με αιτήματα πνευματικής ζωής.
ΣΧΟΛΙΑ.
Σε ένα τόσο σύντομο μελέτημα είναι φυσικό ο Ρούνης να μην αναφέρει όλα τα ονόματα ή να έκανε τις επιλογές του. Ακόμη διατηρεί το ποιητικό ύφος της εποχής του ενώ η κρίση του σε κάποια θέματα είναι υποκειμενική.
Δεν θα γράψω τα βιογραφικά του κάθε αναφερόμενου πρόσωπου, στον τοπικό πνευματικό κύκλο είναι αρκετά γνωστά αφού αποτελούν τα βασικά στελέχη του. Επίσης κάποιων τα στοιχεία βρίσκονται στο διαδίκτυο. Πολλές χρονολογίες γεννήσεως ή θανάτου δεν συμφωνούν στα διάφορα πειραϊκά βιβλία.
Κωνσταντινίδης Αγαθοκλής. 1854-1920 «που στο σπίτι του παρά την επίσημη ιδιότητά του (ήταν τότε πρόξενος της Ρωσίας) λειτούργησε, έστω και άτυπα, το πρώτο φιλολογικό σαλόνι στο νεότερο Πειραιά». [Γιάννης Χατζημανωλάκης, Πειραιάς με το Βλέμμα στον Πολιτισμό», 2018, σελ. 18]
Άριστος Καμπάνης . 1883-1956.
Σακαλής Γεώργιος. 1872-1956.
Χαντζάρας Νίκος. 1884-1949.
Βουτυράς Δημοσθένης. 1872-1958.
Σούκας Κώστας. 1894-1981. Είχε το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Κώστας Χαλδαίος.
Λεβάντας Χρήστος. (Κυριάκος Χατζηδάκης). 1904-1975.
Βολανάκης Λάμπης. 1901-1982.
Βελιώτης Νίκος. 1905-1976.
Καρατζάς Γιώργος. 1912-1948.
Λιαρούτσος Θεόδωρος. 1908-1986.
Φραγκισκάτος Κώστας. 1907-1962.
Θεοχάρης Γρηγόρης. 1907-1982.
Πιτσάκης Δημήτρης. 1905-1947.
Κλώνης Κλεόβουλος. 1907-1988.
Γ. Χαλκιόπουλος, μαζί με τον Γ. Καρατζά έβγαλαν το περιοδικό «Ορίζοντες» στα 1931.
Λαούρδας Βασίλης. 1912-1979.
Γεράνης Στέλιος. (Στέλιος Παναγιωτόπουλος). 1920-1993.
Βότση Όλγα. (Όλγα Πλατή). 1924-1998.
Θεοφάνους Κώστας. 1919-2008.
Ζερβός Τάσος. 1935-1995.
Διαμαντόπουλος Βασίλης. 1920-1999.
Χατζημανωλάκης Ιωάννης. 1933-2018.
Παπαγιαννόπουλος - Παλαιός Ανδρέας. 1908-1971.
Γερβάσιος μητροπολίτης Γρεβενών. (Ευριπίδης Σουμελίδης). 1882-1943.
Γιαλούρης Αντώνιος. 1874-1945.
Μελάς Ιωάννης. 1908-2004.
Σκούταρης Σώτος. 1913-1944. Γεννήθηκε στην Σμύρνη. Αυτοδίδακτος. Ο θεωρούμενος πρώτος ποιητής της Νίκαιας. Ήταν δημοτικός υπάλληλος.
Παπαδόπουλος Σάββας. 1905-1978. Γεννήθηκε στην Αργυρούπολη Τραπεζούντος. Στον πόλεμο έχασε τους γονείς του, με την ανταλλαγή ήλθε στην Ελλάδα μαζί με τα άλλα ορφανά της Αμερικανικής Περιθάλψεως Εγγύς Ανατολής (πήγε Αιδηψό, Κόρινθο, Αθήνα). Έγραψε μελέτες, στίχους διηγήματα, άρθρα σε εφημερίδες.
Δημήτρης Μακρίδης. Θεωρείται ότι έβγαλε το πρώτο βιβλίο της Νίκαιας «Δημ. Γ. Μακρίδη. Απομνημονεύματα. (Απ’ το μεγάλο Εθνικό Δράμα). Μετά τη καταστροφή» Εν Πειραιεί. Τύποις Ζαννείου Ορφανοτροφείου. 1926».
Βιζυηνός Ιωακείμ. Ήταν πρόεδρος του Φιλολογικού Συλλόγου Νικαίας.
Παπανικολάου Μήτσος. 1900-1943.
Μετσόλης Γιώργος. 1922-1989.
Παπαδίτσας Δημήτρης. 1922-1987.
Κακναβάτος Έκτωρ. (Γιώργος Κοντογιώργης). 1920-2010.
Χρήστος Χιονίδης. Φιλόλογος, είχε γεννηθεί στο Σότσι Καυκάσου στα 1921.
Νίκος Οικονομίδης. Απόφοιτος Νομικής, δημοσιογράφος σε εφημερίδες Αθηνών και Πειραιώς, λογοτέχνης μέλος του Φιλολογικού Συλλόγου Νικαίας.
Λιάτσος Δημήτρης. 1926-2015.
Ρυθμός, 1932. Περιοδικό. Επιμελούνται: Σ. Θ. Σπανίδης - Βασίλης Λαούρδας.
Λυτρωμός, 1932. Περιοδικό. Γ. Μυλωνογιάννης, Πάνος Σπάλας.
Νέα Σκέψη, 1925. Του Τάσου Βουλόδημου (εδώ παρουσιάστηκε με το ψευδώνυμο Φώτος Αστεριώτης).
Εφημερίδα των Νέων, 1922, διευθυντής ο Χρήστος Λεβάντας.
Διανοούμενος, 1929, των Γρηγόρη Θεοχάρη - Νίκου Βλάχου.
Διανόηση, 1928, των Κλεόβουλου Κλώνη - Δημήτρη Πιτσάκη.
Τα Χρονικά της Νικαίας. 1962 του Δημήτρη Λιάτσου.
Φιλολογικός Σύλλογος Νικαίας. Ιδρύθηκε στα 1925 ως Σύνδεσμος Νέας και Παλαιάς Κοκκινιάς. Στα 1945 μετονομάστηκε σε «Φιλολογικός Σύλλογος Νικαίας και Βιβλιοθήκη».
Τετάρτη 13 Μαρτίου 1957. Πρόσκληση για διάλεξη του Κώστα Θεοφάνους στο Φουαγιέ του Δημοτικού θεάτρου. Διακρίνουμε τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου της Φιλολογικής Στέγης μεταξύ των οποίων ήταν και ο Μανόλης Ρούνης.
Τετάρτη 8 Μαΐου 1957. Πρόσκληση της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς
όπου ο Μανόλης Ρούνης ως αντιπρόεδρός της μίλησε στο Φουαγιέ του Δημοτικού
Θεάτρου με θέμα: «Το πολιτικό ήθος και αι πνευματικαί αρεταί του Γεωργίου
Σακαλή».
Επισκεπτήριο Εμμανουήλ Θρασυβούλου Ρούνη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου