Ένας έφηβος γυμνός στη μέση ενός κήπου.

Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Τα περιοδικά, οι εφημερίδες και τα βιβλία αφού κυκλοφορήσουν και διαβαστούν, πετιούνται ή στέκονται σε κάποια άκρη. Οι αναγνώστες ξεχνούν εύκολα ένα κατατοπιστικό κείμενο κι αν κάποιοι με αναλαμπές πάνε να θυμηθούν, δυσκολεύονται να ανατρέξουν στις πηγές (οι οποίες κρυστάλλινα εκφράζουν την αλήθεια), συγχέουν τα ονόματα, οπότε αποδίδουν σε άλλους, πρόχειρους αντιγραφείς, τα εύσημα μιας αυθεντικής καταγραφής.
Ευτυχώς που το διαδίκτυο έχει ανοιχτούς ορίζοντες, μπορεί κάποιος επίμονος να βρει ένα παλαιότερα δημοσιευμένο άρθρο, αναφορά ή φωτογραφία ώστε να αντιληφθεί την πρωτοτυπία και τον κόπο του αρχικού συντάκτη του.
Παρουσιάζω λοιπόν ένα παλιό μου μελέτημα όχι τόσο να δείξω ότι σε κάποια θέματα υπήρξα ο αναμφισβήτητος πληροφοριοδότης, αλλά μόνο και μόνο για να αντιληφθείτε ότι εδώ, στον Πειραιά μας, έχουμε πολύτιμα μνημεία που δεν δίνουμε την ανάλογη σημασία. [Το ίδιο συνέβη όταν αναμόχλευσα την ύπαρξη της προτομής του Θεμιστοκλή στα Ταμπούρια, νομίζω στην ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ το 1992]

Υπάρχουν πολλές αφορμές να γραφτεί ένα άρθρο, μια από αυτές είναι να ξέρεις ν’ απαντήσεις σωστά σε ερωτήσεις φίλων για ένα εξειδικευμένο πειραιώτικο θέμα. Ακόμα περισσότερο να συμπληρώσεις ένα δημοσίευμα σε βιβλίο που απλά αναφέρεται για κάτι, αλλά δεν έχει περαιτέρω διευκρινιστικά στοιχεία.
Στην παρέα μου λοιπόν που καθόμασταν κάποτε τα καλοκαίρια στο καφέ του Θεμιστόκλειου κήπου, στους φίλους που δεν διάβασαν το κείμενό μου στην ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ της Πέμπτης 21 Μαΐου 2009, σε όλους εσάς που προσφέρεστε να με αναγνώσετε, το αφιερώνω!    

Στο τρίτο τεύχος της σειράς <Αφιέρωμα>, περιοδική έκδοση της Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά ο Άγιος Παύλος, Δεκέμβριος 2008, με τίτλο <Τέχνη Δημοσία, η εικαστική όψη του Πειραιά>, στην σελίδα 73, υπάρχει η αναφορά στο άγαλμα του γυμνού νέου που βρίσκεται στο κέντρο του κήπου Θεμιστοκλή ή αλλιώς Τινάνειου κήπου, δίπλα στον Άγιο Σπυρίδωνα. Το έργο είναι όντως υπογραμμένο από τον γλύπτη Κώστα Βαλσάμη (Σύμη 1908 - Αθήνα Δεκέμβρης 2003) στα χρόνια της παραμονής του στο Παρίσι.

Ο Βαλσάμης είναι από εκείνους τους δεκάδες πνευματικούς ανθρώπους (154 άτομα) που χάρη στις ενέργειες του Οκτάβιου Μερλιέ στα δύσκολα του εμφυλίου - για να γλιτώσουν! - πήγε στο Παρίσι με υποτροφία. [Έφυγαν από τον Πειραιά στις 22 Δεκεμβρίου του 1945 για τον Τάραντα με το μεταγωγικό πλοίο «Mataroa»]  

Στην βάση του μπορούμε να διαβάσουμε καθαρά τ’ όνομά του: C. VALSAMIS / PARIS 1948 καθώς και ένα δεύτερο, πολύ σημαντικό στην τέχνη, αυτό του φημισμένου χυτηρίου που κατασκευάστηκε: ALEXIS RUDIER. 

[Ο Alexis Rudier ίδρυσε το χυτήριό του στο Παρίσι στα 1874. Σε αυτό οφείλονται μερικά από τα καλλίτερα μπρούτζινα έργα τέχνης του 19^ου και 20^ου αιώνα. Μετά τον θάνατό του στα 1897 το συνέχισε η γυναίκα του με τον γιο τους Eugène. Ο Eugène Rudier, (1875-1952) έκανε πασίγνωστη την δουλειά του και συνεργάστηκε με πολλούς επώνυμους καλλιτέχνες. Μετά τον θάνατο του Auguste Rodin το 1917, πήρε την αποκλειστικότητα των γραμματοσειρών για το Μουσείο Rodin. Στα 1929 κάλεσε τον άρρωστο φίλο του, διάσημο γλύπτη Antoine Bourdelle να τον φιλοξενήσει στην ιδιοκτησία του όπου και πέθανε τον ίδιο Οκτώβριο. Καθώς τα πάντα έχουν ένα τέλος,  ήλθε η ώρα του Ευγένιου Ρουντιέ να φύγει από την ζωή στις 18.6.1952 και κηδεύτηκε στο νεκροταφείο του Vésinet. Τον τάφο του κοσμεί ένα έργο του Rodin, «Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΚΙΑ»... 
Πολύ γρήγορα, η χήρα του, σύμφωνα με τις οδηγίες του, έβαλε κι έκαψαν τα Αρχεία του κι έσπασαν τα καλούπια χύτευσης, για να εμποδιστεί να τον διαδεχτεί ο οποιοσδήποτε. Με τον θάνατό του, όλα έπρεπε να σταματήσουν!]

Θέλω τώρα να προσθέσω και τις δικές μου πληροφορίες για αυτό το άγαλμα των     «αγνώστων λοιπών στοιχείων» του κειμένου του «Αφιερώματος».

Ετοιμάζοντας το 1997 το άρθρο μου «Στον Τινάνειο κήπο των τελευταίων χρόνων» μελέτησα και το εν λόγω έργο.

Είχα λοιπόν γράψει περίπου: Στη μέση του κήπου ατενίζει προς την θάλασσα το άγαλμα του γυμνού νέου αφιερωμένο ΕΙΣ ΤΟΝ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΝ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ ΕΛΛΗΝΑ ΠΟΝΤΟΠΟΡΟΝ - Η ΕΝΩΣΙΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΦΟΠΛΙΣΤΩΝ - ΙΟΥΝΙΟΣ 1949. (Την εποχή εκείνη [1946 - 1950] πρόεδρος στην Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών ήταν ο Σαντορινιός Λουκάς Νομικός).

Ο φίλος μου Ιάκωβος Βαγιάκης (1928-2018) θυμάται ότι συνομιλώντας κάποτε με τον Βαλσάμη του είπε πως το συγκεκριμένο άγαλμα το είχε εκθέσει σε ατομική του έκθεση στο Λονδίνο. Κάποιοι Έλληνες εφοπλιστές το είδαν και το αγόρασαν για να στηθεί στον Πειραιά ως «Νέος Έλληνας ναυτικός». Ίσως να μη θυμούμαι ακριβώς τον τίτλο αυτό, αλλά κάπως έτσι το είπε λίγο καιρό πριν πεθάνει. Και μάλλον αυτή είναι η αλήθεια.

Γεγονός είναι ότι το γλυπτό στον Τινάνειο που προσπερνάτε αδιάφορα - εγώ πλέον του αποδίδω τον πρέποντα σεβασμό - έχει αποκτήσει μοναδική συλλεκτική και συναισθηματική αξία.

Στις 22.7.1994 έβγαλαν τον έφηβο για να στήσουν στην θέση του το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης, έκαναν δοκιμές, ο όγκος όμως της κατασκευής δεν ταίριαζε εκεί και τελικά στήθηκε σε μια άκρη του κήπου απέναντι από το ΝΑΤ.

Έτσι «ο ποντοπόρος» ξαναμπήκε στο κέντρο του κήπου σε τσιμεντένια βάση δίχως τα μάρμαρα και την επιγραφή του με αποτέλεσμα να μη γνωρίζει αυτός που τον κοιτάζει για ποιο λόγο τοποθετήθηκε.

Το δε μνημείο της Εθνικής Αντίστασης 1941 - 44, είναι μια άχαρη μάζα από μπετόν, έργο του Αποστόλη Φανακίδη που πήρε το πρώτο βραβείο κι αναρωτιέμαι αν τελικά άξιζε ο κόπος να κατασκευαστεί και να πιάσει τόσο σημαντικό χώρο.

Θεωρώ τον Τινάνειο (πολλοί προτιμούν να τον λένε κήπο του Θεμιστοκλή αλλά έτσι ξεχνάμε ένα ιστορικό πειραϊκό γεγονός που ευχάριστο ή δυσάρεστο σημάδεψε τον τόπο) ένα κομμάτι της αυλής του σπιτιού των ονείρων μου. Περιμένει καρτερικά η ψυχή μου να δει τα λουλούδια του να ξανανθίζουν, να παίζουν μέσα του χαρούμενα τα παιδόπουλα και να ξαποσταίνουν στα παγκάκια το κορμί τους οι περαστικοί ξένοι αλλά προ πάντων οι Πειραιώτες του τώρα και του πάντοτε!

......
Αργότερα δικαιώθηκα μερικώς αφού γύρω από τον γυμνό νέο δημιουργήθηκε μια μικρή πρασιά γεμάτη θάμνους και λουλούδια. Άσχετα αν σε λίγο διάστημα η κλασική αδιαφορία των δημοτικών υπαλλήλων του τμήματος παρκοτεχνίας την άφησε να ξεραθεί και να φυτρώνουν μόνο αγριόχορτα, μ’ αρέσει να κυκλοφορώ και να ρουφάω κάτω από τα δέντρα κάτι από την ατμόσφαιρα της πιο ιστορικής πλατείας της πόλης.  Ένα αναψυκτήριο μέσα στο πάρκο (το Yard Café του Δημήτρη Βουγιουκάκη, δεν λειτουργεί πλέον) ήταν το μόνιμο καλοκαιρινό στέκι όταν συναντιόμουν με την παρέα των συναδέλφων μου. Ο κήπος συνήθιζε να κλείνει τις πόρτες του τις νύχτες για λόγους ευπρέπειας και ασφάλειας. Τώρα είναι ανοιχτός.

Το μνημείο του Φανακίδη, που μπορείς να περάσεις κι από κάτω από την αψίδα του, παραμένει ένας ιδιότυπος συνδυασμός τσιμέντου και μετάλλου. Το μέταλλο όμως κλάπηκε από τους πωλητές χαλκού / μετάλλου με προορισμό τα χυτήρια.

Άλλο σημαντικό έργο του Βαλσάμη είναι «η μάνα της Κατοχής», 1979, ακριβώς δεξιά στην είσοδο του Α΄ Νεκροταφείου Αθηνών. «Είναι η καλλιτεχνική έκφραση ενός συγκλονιστικού γεγονότος, που έζησε ο ίδιος ο καλλιτέχνης στα χρόνια της Κατοχής. Είναι η ανώνυμη Ελληνίδα μητέρα που σωριάστηκε ένα πρωινό σ’ ένα δρόμο του Πειραιά, τα ζοφερά εκείνα χρόνια, αγκαλιά με το βρέφος της, το οποίο γαντζωμένο στο αποστεγνωμένο στήθος της εναγωνίως αλλά ματαίως ζητούσε να κατασιγάσει την πείνα του..».

Ο Βαλσάμης ήθελε να δωρήσει στα 1980 και χάλκινο γλυπτό, «το Περιστέρι της Ειρήνης» στην ΕΟΚ στο Στρασβούργο αλλά απ’ ότι ξέρω ένα αντίστοιχο βρίσκεται στην Σύμη...

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ, φύλλο 120 της Πέμπτης 21 Μαΐου 2009 σελίδα 9.
Δεύτερη δημοσίευση: Εφημερίδα ΠΕΙΡΑΙΟΡΑΜΑ, τεύχος 1, Απρίλιος 2013, σελ. 6.
Εδώ απλά ξανακοιταγμένο και προσαρμοσμένο στην εποχή μας.