Ερευνά
και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.
Είχα
ξεκινήσει να γράφω για τον Καζαντζάκη χρόνια πριν.
Νομίζω άρχισα με την φράση «τι σχέση έχω εγώ με τον Νίκο Καζαντζάκη;» και συνέχισα με το να ξετυλίγω στους τυχόν αναγνώστες μου την εξ απαλών ονύχων γνωριμία με το έργο του.
Το κείμενο όμως χάθηκε, κάπου ανάμεσα στις χειρόγραφες σημειώσεις στα χαρτιά και στην πληκτρολόγηση στο Microsoft Office Word.
Τώρα προσπαθώ να θυμηθώ και να απλώσω πάλι τις σκέψεις μου..
Αρχικά, στην εφηβεία μου ήμουν συχνός επισκέπτης της Βικελαίας Βιβλιοθήκης Ηρακλείου. Μετά στράφηκα σε πιο συγκεκριμένα θέματα, έγινα τακτικός μελετητής στο Ιστορικό Μουσείο της πόλης και ήλθα σε επαφή με την ειδική αίθουσα ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, αφιερωμένη στον συγγραφέα με ενθύμια και τεκμήρια της ζωής του.
Ύστερα η δεύτερη γυναίκα του νονού μου Γιάννη Γιακουμάκη, οπότε και το σπίτι τους, ήταν από τους Βαρβάρους Ηρακλείου, γνωστό και ως Μυρτιά, ελάχιστα χιλιόμετρα μακριά από το χωριό που γεννήθηκα, τους Κουνάβους. Μερικά καλοκαίρια τα περνούσα εκεί, κι επειδή η νονά είχε κάποια σχέση, έβλεπα τις εργασίες για την ανέγερση και την ολοκλήρωση του κτηρίου, τριγύριζα ελεύθερα και ξέγνοιαστα μέσα στο Μουσείο (εγκαίνια στις 27 Ιουνίου 1983 από την Μελίνα Μερκούρη) που φτιάχτηκε σκόπιμα για να στεγάσει τα προσωπικά του αντικείμενα και τις πρώτες εκδόσεις - σε όλες τις γλώσσες - των πολύτιμων βιβλίων του.
Ο παλιός μου φίλος, σκηνογράφος Γιώργος Ανεμογιάννης (1919 - 2005) είχε προσφέρει το οίκημα και συγκρότησε την συλλογή. Είναι ο ίδιος που αναφέρει: «Έχοντας κάποια πείρα από το Μουσείο Πάνου Αραβαντινού στον Πειραιά, που την οργάνωσή του είχα αναλάβει λίγα χρόνια πριν, οραματίστηκα, μέσα σε προθήκες την προβολή χειρογράφων, βιβλίων, επιστολών και προσωπικών αντικειμένων που θα εικονογραφούσαν κείμενο - χρονοδιάγραμμα για τον κρητικό τιτάνα της σκέψης…».
Μετά η σταθερή, νυχτερινή κυρίως, επίσκεψή μου στον τάφο του Καζαντζάκη, στον προμαχώνα του Μαρτινέγκο, με θέα προς την πόλη, κάθε φορά που βρίσκομαι στο αγαπημένο μου Ηράκλειο, ηρεμεί το θυμικό μου και κεντρίζει τις πνευματικές μου αναζητήσεις.
Εδώ θα αναφερθώ για τις εκδηλώσεις της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς που οργανώθηκαν αμέσως μετά την αποδημία του.
Νομίζω άρχισα με την φράση «τι σχέση έχω εγώ με τον Νίκο Καζαντζάκη;» και συνέχισα με το να ξετυλίγω στους τυχόν αναγνώστες μου την εξ απαλών ονύχων γνωριμία με το έργο του.
Το κείμενο όμως χάθηκε, κάπου ανάμεσα στις χειρόγραφες σημειώσεις στα χαρτιά και στην πληκτρολόγηση στο Microsoft Office Word.
Τώρα προσπαθώ να θυμηθώ και να απλώσω πάλι τις σκέψεις μου..
Αρχικά, στην εφηβεία μου ήμουν συχνός επισκέπτης της Βικελαίας Βιβλιοθήκης Ηρακλείου. Μετά στράφηκα σε πιο συγκεκριμένα θέματα, έγινα τακτικός μελετητής στο Ιστορικό Μουσείο της πόλης και ήλθα σε επαφή με την ειδική αίθουσα ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, αφιερωμένη στον συγγραφέα με ενθύμια και τεκμήρια της ζωής του.
Ύστερα η δεύτερη γυναίκα του νονού μου Γιάννη Γιακουμάκη, οπότε και το σπίτι τους, ήταν από τους Βαρβάρους Ηρακλείου, γνωστό και ως Μυρτιά, ελάχιστα χιλιόμετρα μακριά από το χωριό που γεννήθηκα, τους Κουνάβους. Μερικά καλοκαίρια τα περνούσα εκεί, κι επειδή η νονά είχε κάποια σχέση, έβλεπα τις εργασίες για την ανέγερση και την ολοκλήρωση του κτηρίου, τριγύριζα ελεύθερα και ξέγνοιαστα μέσα στο Μουσείο (εγκαίνια στις 27 Ιουνίου 1983 από την Μελίνα Μερκούρη) που φτιάχτηκε σκόπιμα για να στεγάσει τα προσωπικά του αντικείμενα και τις πρώτες εκδόσεις - σε όλες τις γλώσσες - των πολύτιμων βιβλίων του.
Ο παλιός μου φίλος, σκηνογράφος Γιώργος Ανεμογιάννης (1919 - 2005) είχε προσφέρει το οίκημα και συγκρότησε την συλλογή. Είναι ο ίδιος που αναφέρει: «Έχοντας κάποια πείρα από το Μουσείο Πάνου Αραβαντινού στον Πειραιά, που την οργάνωσή του είχα αναλάβει λίγα χρόνια πριν, οραματίστηκα, μέσα σε προθήκες την προβολή χειρογράφων, βιβλίων, επιστολών και προσωπικών αντικειμένων που θα εικονογραφούσαν κείμενο - χρονοδιάγραμμα για τον κρητικό τιτάνα της σκέψης…».
Μετά η σταθερή, νυχτερινή κυρίως, επίσκεψή μου στον τάφο του Καζαντζάκη, στον προμαχώνα του Μαρτινέγκο, με θέα προς την πόλη, κάθε φορά που βρίσκομαι στο αγαπημένο μου Ηράκλειο, ηρεμεί το θυμικό μου και κεντρίζει τις πνευματικές μου αναζητήσεις.
Εδώ θα αναφερθώ για τις εκδηλώσεις της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς που οργανώθηκαν αμέσως μετά την αποδημία του.
Εφημερίδα
ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ, 28.10.1957.
Υπό της «Φιλολογικής Στέγης» εξεδόθη επί των θανάτω του μεγάλου Έλληνος συγγραφέως Νίκου Καζαντζάκη το ακόλουθον ψήφισμα:
Σήμερον 28ην Οκτωβρίου 1957 το Διοικητικόν Συμβούλιον της «Φιλολογικής Στέγης» Πειραιώς κατόπιν προσκλήσεως του Προέδρου του κ. Γρηγορίου Θεοχάρη συνήλθε εις έκτακτη συνεδρίασι και παρισταμένων των κ. Μανόλη Ρούνη, Γιάννη Χατζημανωλάκη, Αργύρη Κωστέα Κ. Θεοφάνους.
ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ ΟΜΟΦΩΝΩΣ
1) Δηλώνει την συγκίνησιν και την συμμετοχήν της «Φιλολογικής Στέγης» εις το πένθος του πνευματικού κόσμου του τόπου για τον θάνατον του κορυφαίου Έλληνος ποιητού και πεζογράφου Νίκου Καζαντζάκη, ο οποίος με το μεγαλόπνευστον έργον του και με το έξοχον [πνευματικόν] ήθος του υπήρξεν πρότυπον ευρυτάτης ηθικής δραστηριότητος, ετίμησε και προέβαλε διεθνώς το ελληνικόν όνομα και υπηρέτησε ειλικρινώς με το έργον του και με την ζωήν του τα μεγάλα κρίσιμα θέματα της ελευθερίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και του ανθρωπίνου προορισμού.
2) Να ανακοινώση ο κ. Πρόεδρος τον θάνατον του Νίκου Καζαντζάκη εις την πρώτην [δημοσίαν] συνεδρίασιν της «Φιλολογικής Στέγης».
3) Να οργανωθή εντός του Νοεμβρίου και εις τον κύκλον των διαλέξεων της «Φιλολογικής Στέγης» σειρά ειδικών ομιλιών για το ποιητικόν, το πεζογραφικόν και το θεατρικόν έργον του εκλιπόντος.
4) Να διαβιβασθούν τα συλλυπητήρια της «Φιλολογικής Στέγης» προς την κ. Ελένην Σαμίου - Καζαντζάκη, και
5) Να δημοσιευθή το παρόν διά του τύπου.
Ο Πρόεδρος
ΓΡΗΓ. Ν. ΘΕΟΧΑΡΗΣ
Ο Γεν. Γραμματεύς
Γιάννης Ε. Χατζημανωλάκης
Εφημερίδα Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ, 31.10.1957.
ΣΕΙΡΑ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ ΔΙΑ ΤΟΝ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΝ
Ως ανηγγέλθη, εις το επί τω θανάτω του Ν. Καζαντζάκη εκδοθέν ψήφισμα, η «Φιλολογική Στέγη» θα οργανώση σειράν διαλέξεων διά τον εκλιπόντα μεγάλον Έλληνα συγγραφέα. Εις την σειράν των τιμητικών αυτών εκδηλώσεων, αι οποίαι θα δίδωνται κατά Τετάρτην εις το Φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου, περιλαμβάνονται ομιλίαι των κ. κ. Ντέμη Αποστολοπούλου διά τον ποιητήν Καζαντζάκην, Κώστα Σούκα διά τον πεζογράφον, Κωστή Μεραναίου διά τον στοχαστήν και Μανώλη Ρούνη διά το θεατρικόν έργον του Καζαντζάκη.
Υπό της «Φιλολογικής Στέγης» εξεδόθη επί των θανάτω του μεγάλου Έλληνος συγγραφέως Νίκου Καζαντζάκη το ακόλουθον ψήφισμα:
Σήμερον 28ην Οκτωβρίου 1957 το Διοικητικόν Συμβούλιον της «Φιλολογικής Στέγης» Πειραιώς κατόπιν προσκλήσεως του Προέδρου του κ. Γρηγορίου Θεοχάρη συνήλθε εις έκτακτη συνεδρίασι και παρισταμένων των κ. Μανόλη Ρούνη, Γιάννη Χατζημανωλάκη, Αργύρη Κωστέα Κ. Θεοφάνους.
ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ ΟΜΟΦΩΝΩΣ
1) Δηλώνει την συγκίνησιν και την συμμετοχήν της «Φιλολογικής Στέγης» εις το πένθος του πνευματικού κόσμου του τόπου για τον θάνατον του κορυφαίου Έλληνος ποιητού και πεζογράφου Νίκου Καζαντζάκη, ο οποίος με το μεγαλόπνευστον έργον του και με το έξοχον [πνευματικόν] ήθος του υπήρξεν πρότυπον ευρυτάτης ηθικής δραστηριότητος, ετίμησε και προέβαλε διεθνώς το ελληνικόν όνομα και υπηρέτησε ειλικρινώς με το έργον του και με την ζωήν του τα μεγάλα κρίσιμα θέματα της ελευθερίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και του ανθρωπίνου προορισμού.
2) Να ανακοινώση ο κ. Πρόεδρος τον θάνατον του Νίκου Καζαντζάκη εις την πρώτην [δημοσίαν] συνεδρίασιν της «Φιλολογικής Στέγης».
3) Να οργανωθή εντός του Νοεμβρίου και εις τον κύκλον των διαλέξεων της «Φιλολογικής Στέγης» σειρά ειδικών ομιλιών για το ποιητικόν, το πεζογραφικόν και το θεατρικόν έργον του εκλιπόντος.
4) Να διαβιβασθούν τα συλλυπητήρια της «Φιλολογικής Στέγης» προς την κ. Ελένην Σαμίου - Καζαντζάκη, και
5) Να δημοσιευθή το παρόν διά του τύπου.
Ο Πρόεδρος
ΓΡΗΓ. Ν. ΘΕΟΧΑΡΗΣ
Ο Γεν. Γραμματεύς
Γιάννης Ε. Χατζημανωλάκης
Εφημερίδα Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ, 31.10.1957.
ΣΕΙΡΑ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ ΔΙΑ ΤΟΝ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΝ
Ως ανηγγέλθη, εις το επί τω θανάτω του Ν. Καζαντζάκη εκδοθέν ψήφισμα, η «Φιλολογική Στέγη» θα οργανώση σειράν διαλέξεων διά τον εκλιπόντα μεγάλον Έλληνα συγγραφέα. Εις την σειράν των τιμητικών αυτών εκδηλώσεων, αι οποίαι θα δίδωνται κατά Τετάρτην εις το Φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου, περιλαμβάνονται ομιλίαι των κ. κ. Ντέμη Αποστολοπούλου διά τον ποιητήν Καζαντζάκην, Κώστα Σούκα διά τον πεζογράφον, Κωστή Μεραναίου διά τον στοχαστήν και Μανώλη Ρούνη διά το θεατρικόν έργον του Καζαντζάκη.
Στις 13 Νοεμβρίου 1957 έγινε στο Φουαγιέ του Δημοτικού
Θεάτρου η πρώτη δημόσια συνεδρίαση της Στέγης της 27ης περιόδου. Ο αντιπρόεδρός
της Μανόλης Ρούνης ανακοίνωσε τα εξής:
… Η Φιλολογική Στέγη συμμετέχει στο βαρύτατο πένθος του θανάτου του κορυφαίου Έλληνος ποιητού και πεζογράφου Νίκου Καζαντζάκη, ο οποίος με το ήθος του υπήρξε πρότυπον ευρυτάτης ηθικής δραστηριότητος, ετίμησε και προέβαλλε διεθνώς το Ελληνικόν όνομα και υπηρέτησε ειλικρινώς με την δημιουργίαν του και με την ζωήν του τα μεγάλα κρίσιμα θέματα της ελευθερίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και του ανθρωπίνου προορισμού.
Ο Νίκος Καζαντζάκης ήτο ένας ανένδοτος πνευματικός ασκητής. «Είχε, αληθινά καταργήσει την ύλη - και ετυράννησε τη ζωή του». Έζησε σε μεγάλη μοναξιά, σε σκληρή εγκατάλειψη, σε απέραντη ερημιά και σε απρόσμετρη φτώχεια.
Ο μέγας Κρητικός σβύνοντας το βράδι της 26ης Οκτωβρίου στην κλινική του Φραϊμπουργκ εδικαιούτο να ψιθυρίση το «νυν απολύοις», γιατί η ζωή του ολόκληρη, από τα σοφά νιάτα του μέχρι τα αγωνιστικά γηρατειά του, υπήρξεν ένας ασυμβίβαστος αγώνας ψυχικής αυτοτελειώσεως.
Ήτο ο Νίκος Καζαντζάκης ένας άρτιος άνθρωπος. Ζώντας είχε κάμνει και τη σάρκα του πνεύμα - «πολύχρωμο, ελεύθερο παιχνίδι του αγέρα».
Κι’ αυτό το πνεύμα πιστεύει η Φιλολογική Στέγη ότι ζει - ζει για να τιμά πάντα τον ίδιο - το ηρωϊκό πνευματικό τέκνο της Κρήτης και την Ελλάδα …
… Η Φιλολογική Στέγη συμμετέχει στο βαρύτατο πένθος του θανάτου του κορυφαίου Έλληνος ποιητού και πεζογράφου Νίκου Καζαντζάκη, ο οποίος με το ήθος του υπήρξε πρότυπον ευρυτάτης ηθικής δραστηριότητος, ετίμησε και προέβαλλε διεθνώς το Ελληνικόν όνομα και υπηρέτησε ειλικρινώς με την δημιουργίαν του και με την ζωήν του τα μεγάλα κρίσιμα θέματα της ελευθερίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και του ανθρωπίνου προορισμού.
Ο Νίκος Καζαντζάκης ήτο ένας ανένδοτος πνευματικός ασκητής. «Είχε, αληθινά καταργήσει την ύλη - και ετυράννησε τη ζωή του». Έζησε σε μεγάλη μοναξιά, σε σκληρή εγκατάλειψη, σε απέραντη ερημιά και σε απρόσμετρη φτώχεια.
Ο μέγας Κρητικός σβύνοντας το βράδι της 26ης Οκτωβρίου στην κλινική του Φραϊμπουργκ εδικαιούτο να ψιθυρίση το «νυν απολύοις», γιατί η ζωή του ολόκληρη, από τα σοφά νιάτα του μέχρι τα αγωνιστικά γηρατειά του, υπήρξεν ένας ασυμβίβαστος αγώνας ψυχικής αυτοτελειώσεως.
Ήτο ο Νίκος Καζαντζάκης ένας άρτιος άνθρωπος. Ζώντας είχε κάμνει και τη σάρκα του πνεύμα - «πολύχρωμο, ελεύθερο παιχνίδι του αγέρα».
Κι’ αυτό το πνεύμα πιστεύει η Φιλολογική Στέγη ότι ζει - ζει για να τιμά πάντα τον ίδιο - το ηρωϊκό πνευματικό τέκνο της Κρήτης και την Ελλάδα …
Φουαγιέ Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Τετάρτη 20 Νοεμβρίου 1957. Η πρόσκληση της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς για την πρώτη διάλεξη αφιερωμένη στον Νίκο Καζαντζάκη. Ομιλητής ο Ντίμης Αποστολόπουλος.
Η πρώτη διάλεξη κύκλου για τον Νίκο Καζαντζάκη έγινε στις 20 Νοεμβρίου 1957 στο Φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου.
Ομιλητής ο Ντίμης Αποστολόπουλος, παλιός συνεργάτης της πειραϊκής εφημερίδας ΝΕΟΙ ΣΚΟΠΟΙ.
Παρούσα η Ελένη χήρα Νίκου Καζαντζάκη «η οποία και ηυχαρίστησε τον Πρόεδρον της «Φιλολογικής Στέγης» κ. Γρηγ. Θεοχάρην διά τας υπέρ του έργου και της μνήμης του εκλιπόντος συζύγου της συνεχείς και πρωτοπορειακάς εκδηλώσεις της «Φιλολογικής Στέγης».
Πυκνό το ακροατήριο, γεμάτο ονόματα του πειραϊκού πνεύματος της εποχής εκείνης.
Ο Μανόλης Ρούνης προλόγισε και προσφώνησε τον ομιλητή:
… Ζώντας ο Νίκος Καζαντζάκης, τολμηρός πάντοτε ταξιδευτής είχεν εισχωρήσει πολλές φορές στην περιοχή το θανάτου, ακατάβλητος Διγενής στα μαρμαρένια αλώνια της ακριτικής τέχνης - και πεθαίνοντας με το θάνατό του ενίκησε το θάνατο, ένας αιώνιος, αθάνατος Οδυσσέας, που ζει τη φοβερή ανηφορική του έφοδο μέσα σε μιάν ατμόσφαιρα αθανασίας.
Με ανάλογα αισθήματα - υπερήφανη και αδάκρυτη η Κρήτη εδέχτηκε στις 5 Νοεμβρίου τον αθάνατο Οδυσσέα της που επραγματοποιούσε την ύστατη επιστροφή στα γενέθλια χώματα, το «νόστιμον ήμαρ» - . Μιάν επιστροφή πανηγυρική και επίσημη, που ο ίδιος ο Καζαντζάκης, Οδυσσέας και Προφήτης καθώς ήταν, τον είχε επικά τραγουδήσει στους έξοχους στίχους της Οδύσσειάς του:
«…Φωνάζει αλάργα η βάρδια του βουνού: – Καράβι κατεβαίνει.
Φωνάζει ευθύς η βάρδια του γιαλού: - Μες στο λιμάνι εμπήκε.
Φωνάζει ο δοξαράς κι’ αρπάει τη γης: Κρήτη καλώς σε βρήκα».
«Η περιεκτική και στοχαστική ομιλία του κ. Ντίμη Αποστολοπούλου απέσπασε δικαίως τα χειροκροτήματα του εκλεκτού πυκνού ακροατηρίου της χθεσινής διαλέξεως..» έγραψε ο ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ στις 21.11.1957.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΩΡΑ στις 22.11.1957 αναφέρθηκε εκτενώς στην ομιλία του:
Ο κ. Ντίμης Αποστολόπουλος βαθύς γνώστης και μελετητής του έργου του Καζαντζάκη μάς έδωσε στην σχετικά σύντομη αλλά περιεκτική ομιλία του μια πιστή σκιαγραφία του αστάθμευτου αυτού αναχωρητή του πνεύματος, του γεμάτου δημιουργικές ανησυχίες και εναγώνιους οραματισμούς. Κάθε πλευρά που συνθέτει την «περίπτωση» - κι όχι το «πρόβλημα» - Καζαντζάκη εξετάσθηκε με προσοχή από τον κ. Αποστολόπουλο, με φυσικό επακόλουθο την μεθοδική ανάλυση και την ακριβολογημένη τοποθέτηση του ποιητικού έργου του μεγάλου Κρητικού. Η ομιλία του ήταν ένα άρτιο κείμενο που έκλεινε μέσα του πολλή γνώση, στοχασμό, ευαισθησία και αγάπη…
Τελειώνοντας πρέπει να σημειώσουμε ότι η παρουσία της χήρας του κορυφαίου συγγραφέα κ. Ελένης Σαμίου - Καζαντζάκη έδωσε ένα ιδιαίτερο τόνο στην προχθεσινή εκδήλωση. Απλή και απέριττη μέσα στο πένθος και την οδύνη της, η κ. Καζαντζάκη δέχθηκε με συγκίνηση τις αυθόρμητες εκδηλώσεις σεβασμού και αγάπης του πυκνού και εκλεκτού ακροατηρίου. Και έφυγε με έκδηλη την ικανοποίησή της για την ωραία πρωτοβουλία της «Φιλολογικής Στέγης, που - εις πείσμα μερικών αμαθών θορυβοποιών - απέδειξε πως σε αυτήν την πολιτεία, που όλοι την έχουν εγκαταλείψει και όλοι την αδικούν υπάρχουν επιτέλους μερικοί άνθρωποι, που εξακολουθούν να πιστεύουν στην αξία του πνεύματος και ξέρουν να τιμούν όπως πρέπει τους πνευματικούς ήρωες και τους πνευματικούς οδηγούς…
Στην τιμητική πρόσκληση - σύμφωνα με την επιστολή που συνηθιζόταν να στέλνουν οι μη παρευρεθέντες - δεν ανταποκρίθηκε ο Δήμαρχος Δημήτριος Σαπουνάκης.
Φουαγιέ Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Τετάρτη 11Δεκεμβρίου 1957. Η πρόσκληση της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς για την δεύτερη διάλεξη αφιερωμένη στον Νίκο Καζαντζάκη. Ομιλητής ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος.
Για την δεύτερη εκδήλωση για την μνήμη του Νίκου Καζαντζάκη δεν βρήκα πολλά στοιχεία. Έγινε την Τετάρτη 11 Δεκεμβρίου 1957, ώρα 7.30 μ. μ.
Ομιλητής ήταν ο τέως υφηγητής (στο 1947 είχε εκδιωχθεί από το Πανεπιστήμιο λόγω φρονημάτων, από την Ψυττάλεια εκτοπίστηκε στην Ικαρία) κι αργότερα ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Ι. Δεσποτόπουλος (1913 - 2016). Έμενε στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου 35. Μετά την διάλεξη, του στάλθηκε ευχαριστήρια επιστολή «Με την ελπίδα, ότι θα θελήσητε και εις το μέλλον να τιμήσητε την "Φιλολογικήν Στέγην" δια της συνεργασίας σας».
Φουαγιέ Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Τετάρτη 18 Δεκεμβρίου 1957. Η πρόσκληση της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς για την τρίτη διάλεξη αφιερωμένη στον Νίκο Καζαντζάκη. Ομιλητής ο Κώστας Σούκας.
Η Τρίτη διάλεξη για τον Νίκο Καζαντζάκη έγινε από τον Κώστα Σούκα στο Φουαγιέ Δημοτικού Θεάτρου, 18 Δεκεμβρίου 1957. Ο Μανόλης Ρούνης τον παρουσίασε «στο πολυπληθές και εκλεκτόν ακροατήριον [μεταξύ των οποίων και ο Αιδεσιμότατος Γεώργος Πυρουνάκης]»με τα παρακάτω λόγια που διαβάζουμε στην εφημερίδα ΝΕΟΙ ΣΚΟΠΟΙ, 19.12.1957.
Συνεχίζοντας η «Φιλολογική Στέγη» τον κύκλο των διαλέξεων, που ανακοίνωσε ότι θα αφιερώση στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη καταθέτει κι’ απόψε τα άνθη της πνευματικής ευλάβειάς της στη μνήμη του μεγάλου νεκρού της 27ης Οκτωβρίου.
Μετά τον κ. Ντίμη Αποστολόπουλο και τον κ. Ι. Δεσποτόπουλο ο κ. Κώστας Σούκας ιδρυτικόν στέλεχος της «Φιλολογικής Στέγης», και εκλεκτός εταίρος του κύκλου μας θα μιλήση σήμερα με θέμα «ο Καζαντζάκης και η Κρήτη».
Αφού όμως στο βήμα της «Φιλολογικής Στέγης» θα βρεθή απόψε ο κ. Κώστας Σούκας κάθε μακρηγορία στην παρουσίαση στοχάζομαι ότι θα κριθή περιττή και άστοχη.
Είναι κοινός τόπος, που έχει προσδεχθή την γενική και ανεπιφύλακτη συνομολόγηση, η διαπίστωση ότι ο ομιλητής μας είναι σήμερα ο κορυφαίος του Πειραϊκού πεζού λόγου, που προσφέρει στον τόπο μας την πολύτιμη ευκαιρία να δοκιμάζη σε μια καθολικώτερη προβολή στον ελλαδικό πνευματικό χώρο την υπερηφάνεια ότι διαθέτει έναν άξιο πεζογράφο, που ζει με ένταση και με στοχασμό τα πεπρωμένα του ανθρώπου και τα κρίσιμα αιτήματα των καιρών μας.
Ο κ. Κώστας Σούκας είναι ο δημιουργός της μοναδικής κι’ ανεπανάληπτης «Θάλασσας», που μένει στην περιοχή της νεοελληνικής γραμματείας σαν ένα ανυπέρβλητο σύμβολο της αγωνιζόμενης ανθρώπινης αξιοπρέπειας και που απέσπασε τον θερμό έπαινο του Καζαντζάκη, που έγραψε τότε - Ιανουάριος 1944 - στον κ. Κώστα Σούκα «…Σας γράφω για να Σας πω όλη μου την ευγνωμοσύνη. Αψεγάδιαστη, αντρίκια γλώσσα∙ ύφος θαυμαστό∙ αρσενικό γράψιμο. Δεν του βρίσκω κανένα ψεγάδι∙ κ’ η μονοτονία που μπορεί να πειράξει όσους αναζητούν στην τέχνη παρδαλές περιπέτειες κ’ ερωτικούς ερεθισμούς, μού φαίνεται το πιο απαραίτητο τραγικό στοιχείο στο έργο Σας αφτό δίνει στη βάρκα της «Θάλασσάς» Σας το πιο φριχτό τραγικό μεγαλείο κι’ η βάρκα αφτή σιγά, σιγά, γίνεται η γης ολάκαιρη μέσα στην αστρική ερημιά του χάους που όλο κάνει νερά, κιντυνέβει και θέτει σε ακατάπαφτη ανήλεη δοκιμασία, μέρα και νύχτα, την αντοχή της ψυχής μας…».
[Το κείμενο αντιγράφω από τα ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΚΡΙΤΙΚΩΝ της «Εταιρείας Ελληνικών Εκδόσεων» για την ΘΑΛΑΣΣΑ στο μυθιστόρημα ΚΑΤΑΔΙΚΑΖΕΤΑΙ Η ΕΛΠΙΔΑ, 1964, σαν πιο κοντά στην ορθογραφία από ότι στην αντιγραφή του στην εφημερίδα]
Είναι, ακόμη, ο κ. Κώστας Σούκας ο πρωτομάστορας του αποκαλυπτικού «Ποινικού Μητρώου» μιάς εποχής που καταξιώνει ιστορικά τον συγκλονιστικό αγώνα του ανθρωπίνου γένους για το ιερό δίδυμο έπαθλο της ελευθερίας και της δικαιοσύνης.
Το θέμα και η εργασία της σημερινής προσφοράς του κ. Κώστα Σούκα θα καλύψουν ένα βασικό και κύριο στοιχείο της καθολικής πνευματικής δημιουργίας του Νίκου Καζαντζάκη, αφού η Κρήτη - από την «Οδύσσεια» και την «Ασκητική» ως τον «Καπετάν Μιχάλη» - ήταν για τον Καζαντζάκη όχι απλά η γεννέθλια γη αλλά το ιερό κέντρο μιάς θρησκευτικής συνειδήσεως και το μυθικό σύμβολο της πρωταρχικής εστίας για την ηθική ζωή και την εγκόσμια ύπαρξή του.
Αυτήν την Κρήτη, την πνευματική θυγατέρα του Καζαντζάκη, που οι άντρες της αντικρύζουν με υπερηφάνεια κι’ αντρεία τη ζωή και τον θάνατο κι’ αυτόν τον Καζαντζάκη φυσικό τέκνο της Κρήτης θα μας ιστορήση απόψε με την τέχνη του λόγου του και με τη ευθύτητα του στοχασμού του ο κ. Κώστας Σούκας.
Εφημερίδα ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ, 19.11.1957.
«Ο κ. εις την Κώστας Σούκας ανέπτυξε εις την έξοχον ομιλίαν του τους υπάρχοντας δεσμούς μεταξύ Κρήτης και Καζαντζάκη και υπεγράμμισε ότι η Κρήτη απετέλεσε το πρωταρχικόν κέντρον διά την πνευματικήν δημιουργίαν και την εγκόσμιον ύπαρξιν του Νίκου Καζαντζάκη».
ΣΧΟΛΙΑ:
*Στο ψήφισμα, τα εντός [ ] είναι συμπλήρωμα του κειμένου από την ίδια καταχώρηση στην εφημερίδα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΩΡΑ, 29.10.1957.
*Μετά το θάνατο του Νίκου Καζαντζάκη ο δημοτικός σύμβουλος Κωνσταντίνος Αντωνάκος, 1926 - 2003, σύζυγος της Ελένης Αντωνάκου (λογοτέχνιδα και αντιπρόεδρος της Εταιρείας Γραμμάτων και Τεχνών Πειραιά), πρότεινε στον Δήμο Πειραιά στην συνεδρίαση του Δ.Σ. της 4.11.1957 να ονομαστεί ένας δρόμος με το όνομά του.
Ο Θεοχάρης αρχικά έφερε αντιρρήσεις «διότι τα ονόματα αυτά πρέπει να είναι τοιαύτα ώστε να συνδέωνται αναποσπάστως με πρόσωπα έχοντα άμεσον σχέσιν με τον Πειραιά..». Αν πράγματι όμως υπήρχε ανώνυμη οδός στα Κρητικά, θα εγκατέλειπε την άποψή του... Τελικά συμφώνησε ότι «Αποδέχομαι την πρότασιν, υπό την έννοιαν ότι ούτω τιμώμεν και την παροικίαν των Κρητών και τον θανόντα βεβαίως»..
Ακόμα και σήμερα δεν υπάρχει τέτοια οδός στο Δήμο Πειραιά.
*Ντέμης Αποστολόπουλος: (1909 - 1962). Ταλαιπωρημένο το μικρό του όνομα από τις εφημερίδες της εποχής.
*Στο ψήφισμα, τα εντός [ ] είναι συμπλήρωμα του κειμένου από την ίδια καταχώρηση στην εφημερίδα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΩΡΑ, 29.10.1957.
*Μετά το θάνατο του Νίκου Καζαντζάκη ο δημοτικός σύμβουλος Κωνσταντίνος Αντωνάκος, 1926 - 2003, σύζυγος της Ελένης Αντωνάκου (λογοτέχνιδα και αντιπρόεδρος της Εταιρείας Γραμμάτων και Τεχνών Πειραιά), πρότεινε στον Δήμο Πειραιά στην συνεδρίαση του Δ.Σ. της 4.11.1957 να ονομαστεί ένας δρόμος με το όνομά του.
Ο Θεοχάρης αρχικά έφερε αντιρρήσεις «διότι τα ονόματα αυτά πρέπει να είναι τοιαύτα ώστε να συνδέωνται αναποσπάστως με πρόσωπα έχοντα άμεσον σχέσιν με τον Πειραιά..». Αν πράγματι όμως υπήρχε ανώνυμη οδός στα Κρητικά, θα εγκατέλειπε την άποψή του... Τελικά συμφώνησε ότι «Αποδέχομαι την πρότασιν, υπό την έννοιαν ότι ούτω τιμώμεν και την παροικίαν των Κρητών και τον θανόντα βεβαίως»..
Ακόμα και σήμερα δεν υπάρχει τέτοια οδός στο Δήμο Πειραιά.
*Ντέμης Αποστολόπουλος: (1909 - 1962). Ταλαιπωρημένο το μικρό του όνομα από τις εφημερίδες της εποχής.
Οι ΝΕΟΙ ΣΚΟΠΟΙ τον αναφέρουν Ντίνο, η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΩΡΑ σωστά
ως Ντίμη. Αναφέρεται ως νομικός, δοκιμιογράφος και φιλόσοφος. Θερμός μελετητής
του έργου του Καζαντζάκη. Εργάστηκε στην Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας. Ο Μανόλης
Ρούνης τον προσφώνησε: «Η πνευματική
λαξευμένη ευαισθησία σας, η δημιουργική ιστορικότητα του στοχασμού σας, η
διαύγεια και η πλαστικότητα της εκφράσεώς σας και η ευλυγισία, το χρώμα και ο
παλμός του λόγου σας ήταν τα θέματα της αγάπης μας και οι πολυσήμαντες
προμήθειες για τη δική μας μελλοντική πορεία».
*Εμμανουήλ (Μανόλης) Θρ. Ρούνης: 1927 - 4.10.2010. Όταν τον γνώρισα έμενε στην Αθήνα, οδός Βεΐκου 22. Ανάμεσα στους τίτλους του, Πρώην διοικητής του Αγίου Όρους (Ιούλιος 1964 - έως το 1967 που παύτηκε) και Άρχων Μέγας Ρεφερενδάριος του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Στην κατοχή εξέδωσε το περιοδικό ΞΕΚΙΝΗΜΑ, τεύχος 1, Μάρτης 1944 και τεύχος 2/3, Απρίλης 1944.
*Κώστας Σούκας: (1894 - 1981). Λογοτέχνης. Υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης. Στα 1957 του είχε απονεμηθεί το Β΄ Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος για το έργο του «Το ποινικό μητρώο μιάς εποχής».
*Ο Νίκος Καζαντζάκης ήλθε για πρώτη φορά στον Πειραιά στα 1889, όταν με τις δυσκολίες της επανάστασης η οικογένειά του (γονείς του ο Μιχάλης Καζαντζάκης και η Μαρία Χριστοδουλάκη, αδελφές του η Αναστασία και η Ελένη) κατέφυγε στην πόλη μας κι έμεινε περίπου έξι μήνες. Ύστερα χρησιμοποιούσε το λιμάνι του όταν ανέβαινε στην Αθήνα αλλά και για τις μετακινήσεις του με τα πλοία στην Κρήτη, τα νησιά και τα λιμάνια του κόσμου.
*Ο Νίκος Καζαντζάκης όταν ήταν στην Καντόνα (Canton, Guangzhou, λιμάνι της νότιας Κίνας) τον Ιούλιο του 1957, έκανε εμβόλιο ώστε να πάει στην Ιαπωνία. Από εκεί η πτήση του πέρασε πάνω από τον Βόρειο Πόλο και πήγε στην Κοπεγχάγη. Εξ αιτίας του εμβολιασμού υπέφερε από ένα οίδημα που κατέληξε σε γάγγραινα στο δεξιό του μπράτσο. Νοσηλεύτηκε στο Εθνικό Νοσοκομείο. Με βεβαρυμμένη την υγεία του μεταφέρθηκε στο Φράϊμπουργκ και εισήχθη στον Πανεπιστημιακή Κλινική. Αισθάνθηκε καλλίτερα, προσβλήθηκε όμως από ασιατική γρίπη, εξαντλήθηκε σωματικά και παρέδωσε το πνεύμα το Σάββατο 26 Οκτωβρίου 1957, ώρα 22.10. Οι τελευταίες λέξεις - επιθυμία του ήταν «ΝΕΡΟ! ΝΕΡΟ!».
*Οι περισσότερες φωτογραφίες που αφορούν στον μεγάλο Κρητικό συμπατριώτη μου έχουν δημοσιευθεί σε έντυπα κι έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο. Δεν θα πρωτοτυπήσω με κάτι καινούργιο, θα παρουσιάσω κάποιες από την παραμονή του στην Αίγινα αλλά θα τις «τραβήξω» από το εκτός εμπορίου βιβλίου του Γιώργου Ανεμογιάννη με την εικονογραφημένη βιογραφία του Νίκο Καζαντζάκη (δεύτερη έκδοση, Αθήνα 2001) το οποίο μου δώρισε λίγο πριν φύγει από την ζωή.
*Εμμανουήλ (Μανόλης) Θρ. Ρούνης: 1927 - 4.10.2010. Όταν τον γνώρισα έμενε στην Αθήνα, οδός Βεΐκου 22. Ανάμεσα στους τίτλους του, Πρώην διοικητής του Αγίου Όρους (Ιούλιος 1964 - έως το 1967 που παύτηκε) και Άρχων Μέγας Ρεφερενδάριος του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Στην κατοχή εξέδωσε το περιοδικό ΞΕΚΙΝΗΜΑ, τεύχος 1, Μάρτης 1944 και τεύχος 2/3, Απρίλης 1944.
*Κώστας Σούκας: (1894 - 1981). Λογοτέχνης. Υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης. Στα 1957 του είχε απονεμηθεί το Β΄ Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος για το έργο του «Το ποινικό μητρώο μιάς εποχής».
*Ο Νίκος Καζαντζάκης ήλθε για πρώτη φορά στον Πειραιά στα 1889, όταν με τις δυσκολίες της επανάστασης η οικογένειά του (γονείς του ο Μιχάλης Καζαντζάκης και η Μαρία Χριστοδουλάκη, αδελφές του η Αναστασία και η Ελένη) κατέφυγε στην πόλη μας κι έμεινε περίπου έξι μήνες. Ύστερα χρησιμοποιούσε το λιμάνι του όταν ανέβαινε στην Αθήνα αλλά και για τις μετακινήσεις του με τα πλοία στην Κρήτη, τα νησιά και τα λιμάνια του κόσμου.
*Ο Νίκος Καζαντζάκης όταν ήταν στην Καντόνα (Canton, Guangzhou, λιμάνι της νότιας Κίνας) τον Ιούλιο του 1957, έκανε εμβόλιο ώστε να πάει στην Ιαπωνία. Από εκεί η πτήση του πέρασε πάνω από τον Βόρειο Πόλο και πήγε στην Κοπεγχάγη. Εξ αιτίας του εμβολιασμού υπέφερε από ένα οίδημα που κατέληξε σε γάγγραινα στο δεξιό του μπράτσο. Νοσηλεύτηκε στο Εθνικό Νοσοκομείο. Με βεβαρυμμένη την υγεία του μεταφέρθηκε στο Φράϊμπουργκ και εισήχθη στον Πανεπιστημιακή Κλινική. Αισθάνθηκε καλλίτερα, προσβλήθηκε όμως από ασιατική γρίπη, εξαντλήθηκε σωματικά και παρέδωσε το πνεύμα το Σάββατο 26 Οκτωβρίου 1957, ώρα 22.10. Οι τελευταίες λέξεις - επιθυμία του ήταν «ΝΕΡΟ! ΝΕΡΟ!».
*Οι περισσότερες φωτογραφίες που αφορούν στον μεγάλο Κρητικό συμπατριώτη μου έχουν δημοσιευθεί σε έντυπα κι έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο. Δεν θα πρωτοτυπήσω με κάτι καινούργιο, θα παρουσιάσω κάποιες από την παραμονή του στην Αίγινα αλλά θα τις «τραβήξω» από το εκτός εμπορίου βιβλίου του Γιώργου Ανεμογιάννη με την εικονογραφημένη βιογραφία του Νίκο Καζαντζάκη (δεύτερη έκδοση, Αθήνα 2001) το οποίο μου δώρισε λίγο πριν φύγει από την ζωή.
Τον Ιούλιο του 1925 ο Νίκος Καζαντζάκης επισκέφτηκε την Αίγινα. Το όμορφο νησί τον τράβηξε για μόνιμη εγκατάσταση. Μετά από πολλά ταξίδια τον ξαναβρίσκουμε από τις 19 Μαΐου 1927 να μένει στο σπίτι του Παύλου Χάνου (οδός Αφαίας, Χαλικάκι) όπου ασχολείται κυρίως με την συγγραφή τμημάτων της Οδύσσειας και άρθρων για το Λεξικό Ελευθερουδάκη. Εδώ σε φωτογραφία που έβγαλε στον Ναό της Αφαίας. Τον Οκτώβριο αναχώρησε για την Ρωσία. Στην Αίγινα επέστρεψε τον Ιανουάριο του 1928. Τον Απρίλιο ξαναέφυγε για Ρωσία. Τον ξανασυναντάμε στην Αίγινα τον Δεκέμβριο του 1930 όπου παρέμεινε όλον τον χειμώνα στην οικία του Γιάννη Αγγελάκη. «Το σπίτι εδώ της Αίγινας είναι εξαίσιο. Μεγάλος κήπος, πορτοκαλιές, μανταρινιές, δάφνες, λαχανόκηπο, ελιές.. Μπορώ κι εργάζομαι σε απόλυτη ησυχία». Αναχώρησε για το Παρίσι. Στις 12 Απριλίου του 1933 έφτασε πάλι στην Αίγινα, όπου μαζί με τον Παντελή Πρεβελάκη κατοίκησαν στο παραθαλάσσιο σπίτι της Μαίρης Πάντου, που ήταν ξαδέλφη της Ελένης Σαμίου - Καζαντζάκη. Εκεί έμεινε και στα 1934.
Στα 1935 ο Νίκος Καζαντζάκης ταξίδεψε στην Ιαπωνία - Κίνα, στα μέσα Ιουνίου πάλι στην Αίγινα όπου αγόρασε ένα χωράφι στα βορειοδυτικά του νησιού (Πλακάκια) και έκανε ενέργειες να το κτίσει. Τα θεμέλια μπήκαν αρχές Μαΐου 1936, σε σχέδια Βασίλη Δούρα. Απεσταλμένος της εφημερίδας Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ξαναπήγε στην Ισπανία για να περιγράψει τον εμφύλιο. Στην Αίγινα, παρέμεινε τον χειμώνα και άνοιξη του 1937 όπου κατά τον Απρίλιο τελείωσε την ανέγερση του σπιτιού του - οπότε και τον βλέπουμε σε φωτογραφία του ίδιου χρόνου. Εδώ ολοκλήρωσε την Οδύσσεια (επτά γραφές, 33.333 στίχοι !) που την εξέδωσε στα τέλη του 1938.
Αίγινα 1941. Ο Νίκος Καζαντζάκης στα σκαλιά του σπιτιού του. Το περισσότερο διάστημα της κατοχής το πέρασε στο νησί ξαναγράφοντας και τελειώνοντας έργα του.
1944, στο σπίτι του Νίκου Καζαντζάκη στην Αίγινα, με την σύντροφό του Ελένη Σαμίου. Ο Άγγελος και η Εύα Σικελιανού τους πάντρεψαν στις 11 Νοεμβρίου 1945 στον Άγιο Γεώργιο Καρύτση. Τελευταία παρουσία του στην Αίγινα ήταν στα 1946. Η Ελένη Καζαντζάκη (1903 - 18.2.2004) ετάφη σε διαμορφωμένο χώρο στον προμαχώνα Μαρτινέγκο, με διακριτικότητα κοντά σε αυτόν του συζύγου της, το Σάββατο 21 Φεβρουαρίου 2004.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου