Οι πρώτες προσπάθειες για ίδρυση Δημοτικού Νοσοκομείου στον Πειραιά.

                                                                Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Για την αρχική σκέψη ίδρυσης νοσοκομείου στον Πειραιά και το τι απέγινε ελάχιστες πληροφορίες υπήρχαν παρά το γεγονός ότι το είχε επισημάνει στο βιβλίο του για τους δημάρχους ο Δημήτριος Σπηλιωτόπουλος (έκδοση 1939, παράγραφος 11) ο Αντώνης Μαρμαρινός, μια ξεχασμένη σήμερα μορφή, σε δημοσιεύματά του στις πειραϊκές εφημερίδες (Χρονογράφος) και μετέφερε η Λυδία Σαπουνάκη - Δρακάκη όταν στο δικό της έργο ασχολήθηκε με το Τζάνειο (2005, σελ. 121). Έτσι παρουσιάζω το παρακάτω παλαιό κατατοπιστικό κείμενο, αντλημένο κι αυτό από τα πρακτικά του δημοτικού συμβουλίου και την αλληλογραφία του με τις προϊστάμενες αρχές.

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΤΗΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ

Όπως έλειπαν τα πάντα στην νεοσύστατη πόλη, έτσι και δεν υπήρχε νοσοκομείο.

Πολύ γρήγορα φάνηκε η ανάγκη του προ πάντων μάλιστα εξ αιτίας του νοσηρού βάλτου που βρισκόταν κοντά στην πόλη, του οποίου οι μολυσματικές αναθυμιάσεις τα καλοκαίρια καθιστούσαν τον άλλοτε υγιεινότατο τόπο του Πειραιά εστία κυρίως πυρετών σαν μια άλλη Ογχηστό της Βοιωτίας.  

Γι’ αυτό πριν την αποξήρανση ή την καλλιέργεια και την δενδροφυτεία του βάλτου παρίστατο η ανάγκη γιατρών, φαρμακείων και θεραπευτηρίων.

Στις 17 Απριλίου 1836 διέταξε ο δήμαρχος τον επιτετραμμένο για το σχέδιο της πόλεως μηχανικό και αρχιτέκτονα να τρέξει να παραχωρήσει τον τόπο, τοποθετώντας τους ανάλογους πασσάλους, για να επισπευτεί η έναρξη της οικοδομής του νοσοκομείου.

Στις δε 29 του ίδιου μήνα προσκάλεσε τον αρχιτέκτονα Κλεάνθη, σαν πιο άξιο, να σχεδιάσει το νοσοκομείο.

Στις 6 δε Μαΐου έστειλε για έγκριση το σχέδιο προς τον έπαρχο «με την παρατήρηση, ότι θέλουμε να οικοδομήσουμε μόνο το μέρος, όπου είναι με το μαύρο μελάνι περιέχοντας δεκαέξι κρεβάτια ξοδεύοντας 4000 δραχμές από τις 6500 που θα μας δοθούν, τις δε υπόλοιπες πρόκειται να μεταχειριστούμε για την οικοδομή δύο μαγαζιών, το εισόδημα των οποίων να χρησιμεύσει για την εσωτερική και εξωτερική διακόσμησή του..».     

Σημειωτέον δε ότι οι έξι χιλιάδες πεντακόσιες δραχμές δωρίθηκαν από τον αποθανόντα Πολυζώη, όπως θα ειπωθεί, τις οποίες στις 27 Απριλίου είχε υποσχεθεί ο έπαρχος να παραχωρήσει άμα υποβαλλόταν σε αυτόν και το σχέδιο και ο προϋπολογισμός του νοσοκομείου.

Ο δε έπαρχος στις 8 Μαΐου στέλνοντας επιστολή προσκαλεί τον δήμαρχο, να διατάξει εκείνον που συνέταξε το σχέδιο του δημοτικού νοσοκομείου «να συντάξει τον συνολικό προϋπολογισμό αλλά και του, στο οποίο πρόκειται αμέσως να κτιστεί, μέρους».

Στις 15 Μαΐου απαιτώντας ο δήμαρχος την γρήγορη έγκριση του σχεδίου σημειώνει ότι κατά τον προϋπολογισμό του αρχιτέκτονα Κλεάνθη της μεν ολόκληρης της οικοδομής η δαπάνη θα είναι 35,986,10, του δε τμήματος 7,336.

Στις δε 12 Ιουνίου ευχαριστεί τον έπαρχο για την παραχώρηση των 6,500 δραχμών που κληροδοτήθηκαν στον Δήμο από τον Πολυζώη.

Στις δε 20 του ίδιου μήνα προαναγγέλλοντας ότι την πρώτη Ιουλίου έμελλε να τεθεί ο θεμέλιος λίθος του νοσοκομείου, παρακαλεί να επιστραφεί το γρηγορότερο το σχέδιο του Κλεάνθη, εκείνο που έχει προσδιορίσει την τοποθεσία του οικοδομήματος που πρόκειται να ανεγερθεί.  

Στις δε 23 Ιουνίου κοινοποίησε και προς τους κατοίκους την έναρξη της οικοδομής την πρώτη Ιουλίου και στις 27 προς το δημοτικό συμβούλιο.

Στις δε 10 Ιουλίου διορίστηκε από το δημοτικό συμβούλιο η επί της οικοδομής επιτροπεία, την οποία συναποτελούσαν ο Ιωάννης Αποστόλου, ο Εμμανουήλ Μεστενέως, ο Αθανάσιος Σίνος και ο Ιταλός γιατρός Κλαύδιος Διαγουστίνης και ως επιμελητής της οικοδομής κάτω από την επιτροπεία ο Κωνσταντίνος Αδαμόπουλος, ενώ συγχρόνως ζητούσε το δημοτικό συμβούλιο συνεισφορά από όλους όσους ήθελαν ∙ κάτι τέτοιο έγινε στις 23 Ιουλίου από τον Γάλλο αντιναύαρχο Ούγωνα  (Hugon) που βρισκόταν στον Πειραιά.

Αλλά όμως μόλις στις 18 του ίδιου μήνα στάλθηκε το σχέδιο του νοσοκομείου ∙ τον δε τόπο της οικοδομής έμελλε να προσδιορίσουν και ο διοικητής Αττικής και ο νομίατρος Κωστής.

Στις δε 2 Σεπτεμβρίου προκηρύχθηκε η δημοπρασία για το χτίσιμο των τοίχων του νοσοκομείου: στις δε 3 ζητήθηκε η έγκριση, όταν αγγέλθηκε στην διοίκηση ότι ο νομίατρος προσδιόρισε την θέση του νοσοκομείου ∙ στις δε 23 του ίδιου μήνα ζητήθηκε η παραχώρηση του εκ 1200 τετραγωνικών πήχεων οικοπέδου που προικοδοτήθηκε στο αριστερό μέρος του Πειραιά για το κτίσιμο δύο αποθηκών που θα ενοικιαστούν υπέρ του νοσοκομείου.  

Αλλά μετά από τόσο θόρυβο για την οικοδομή του νοσοκομείου, ο δήμαρχος υπέβαλε στις 14 Δεκεμβρίου στο δημοτικό συμβούλιο, διάγγελμα, διά του οποίου ανήγγειλε κατά πρώτον μεν ότι η οικοδομή του νοσοκομείου εμποδίστηκε σαν κακώς εκλεγμένης της τοποθεσίας αφού εκεί έμελλε να συνοικισθούν οι Χιώτες, κατά δεύτερο δε ότι το κληροδότημα του Πολυζώη υπέρ του νοσοκομείου δαπανήθηκε στην οικοδομή της νεόδμητης εκκλησίας!

Στις δε 5 Μαΐου 1837 ρωτά ο διοικητής τον δήμαρχο αν το χτίσιμο του νοσοκομείου εμποδιζόταν μόνο εξ αιτίας τού ότι δεν είχε προσδιορισθεί το κρατικό οικόπεδο.

TO ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ KEIMENO

Δημοτικόν Νοσοκομείον.

Όπως τα πάντα έλειπον τη αρτισυστάτω πόλει, ούτω και νοσοκομείον.

Τάχιστα δε επέστη η ανάγκη αυτού προ πάντων μάλιστα ένεκα του νοσώδους έλους του παρακειμένου τη πόλει, ού αι μολυσματικαί αναθυμιάσεις εν θέρει καθίστων τον άλλοτε υγιεινότατον του Πειραιώς τόπον εστίαν ιδίως πυρετών ως άλλην της Βοιωτίας Ογχηστόν. Διό προ την αποξήρανσιν ή καλλιεργείας και δενδροφυτείας του έλους παρίστατο η ανάγκη ιατρών, φαρμακείων και θεραπευτηρίων.

Τη 17 Απριλίου 1836 προσεκάλεσεν ο δήμαρχος τον επιτετραμμένον το σχέδιον της πόλεως μηχανικόν και αρχιτέκτονα να σπεύση όπως παραχωρήση τον τόπον, ιστάς τους οικείους πασσάλους, ως επισπευδομένης της ενάρξεως της οικοδομής του νοσοκομείου.

Τη δε 29 του αυτού μηνός προεσεκάλεσε τον αρχιτέκτονα Κλεάνθην, ως άξιον, ίνα σχεδιάση το νοσοκομείον.

Τη 6 δε Μαΐου απέστειλε προς έγκρισιν το σχέδιον προς τον έπαρχον «με την παρατήρησιν, ότι ήδη θέλομεν οικοδομήσει μόνον το μέρος, όπου είναι διά της μελάνης μαύρου εμπεριέχον κρεββάτια δεκαέξ εξοδεύοντες εκ των οποίων θα μας δοθώσι 6,500 δραχμών…. 4,000, τας δε λοιπάς θέλομεν μεταχειρισθή διά την οικοδομήν δύο μαγαζείων, το εισόδημα των οποίων να χρησιμεύση διά την εσωτερικήν και εξωτερικήν ευκοσμίαν αυτού…». Σημειωτέον δ’ ότι αι εξάκις χίλιαι πεντακόσιαι δραχμαί εδωρήθησαν υπό του αποθανόντος Πολυζώη, ως ρηθήσεται, ας τη 27 Απριλίου είχεν υποσχεθή ο έπαρχος να παραχωρήση άμα υπεβάλετο αυτώ το τε σχέδιον και ο προϋπολογισμός του νοσοκομείου. 

Ο δ’ έπαρχος τη 8 Μαΐου επιστέλλων προσκαλεί τον δήμαρχον, ίνα διατάξη τον διαγράψαντα το σχέδιον του δημ. νοσοκομείου «να συντάξη τον προϋπολογισμόν του όλου και του, ό νυν μέλλει αμέσως να κτισθή, μέρους.

Τη 15 Μαΐου εξαιτούμενος ο δήμαρχος την ταχείαν έγκρισιν του σχεδίου σημειοί ότι κατά τον προϋπολογισμόν του αρχιτέκτονος Κλεάνθους του μεν όλου οικοδομήματος η δαπάνη έσται 35,986,10, του δε μέρους 7,336. Τη δε 12 Ιουνίου ευχαριστεί τω επάρχω επί τη παραχωρήσει των υπό Πολυζώη κληροδοτηθέντων τω δήμω 6,500 δραχμών.

Τη δε 20 του αυτού προαγγέλλων ότι τη α΄ Ιουλίου έμελλε να τεθή ο θεμέλιος λίθος του νοσοκομείου, παρακαλεί ίνα τάχιστα επιστραφή το του Κλεάνθους σχέδιον, τω την τοποθεσίαν του ανεγερθησομένου οικοδομήματος προσδιορίσαν.

Τη δε 23 Ιουνίου εδηλωποίησε και προς τους κατοίκους την τη α΄ Ιουλίου έναρξιν της οικοδομής και τη 27 προς το δημοτικόν συμβούλιον.
Τη δε 10 Ιουλίου διωρίσθη υπό του δημοτικού συμβουλίου η επί της οικοδομής επιτροπεία, ην συναπετέλουν ο Ιωάννης Αποστόλου, Εμμανουήλ Μεστενέως, Αθανάσιος Σίνος, και ο Ιταλός ιατρός Κλαύδιος Διαγουστίνης και επιμελητής της οικοδομής υπό την επιτροπείαν ο Κωνσταντίνος Αδαμόπουλος, ενώ συγχρόνως ητούντο το δημοτικόν συμβούλιον παρά των βουλομένων συνεισφοράν∙ οίον τη 23 Ιουλίου παρά του εν Πειραιεί Γάλλου αντιναυάρχου Ούγωνος (Hugon).

Αλλ’ όμως μόλις τη 18 του αυτού απεστάλη το του νοσοκομείου σχέδιον∙ τον δε τόπον της οικοδομής έμελλεν να προσδιορίσωσιν ο τε διοικητής Αττικής και ο νομοϊατρός Κωστής. Τη δε 2 Σεπτεμβρίου προυκηρύχθη η των τοίχων του νοσοκομείου δημοπρασία: τη δε 3 ητήθη η έγκρισις, ότε ηγγέλθη τη διοικήσει ότι ο νομοϊατρός προσδιώρισε την θέσιν του νοσοκομείου∙ τη δε 23 του αυτού εξητήθη η παραχώρησις του προικοδοτηθέντος αριστερά του Πειραιώς εκ 1200 τετραγωνικών πήχεων γηπέδου προς κτίσιν δύο υπέρ του νοσοκομείου ενοικιασθησομένων αποθηκών.

Αλλά μετά τοσούτον θόρυβον περί της οικοδομής του νοσοκομείου, ο δήμαρχος υπέβαλε τη 14 Δεκεμβρίου εις το δημοτικόν συμβούλιον, διάγγελμα, δι’ ού ανήγγειλεν ένθεν μεν ότι η μεν οικοδομή του νοσοκομείου εμποδίσθη ως κακώς εκλεχθείσης της τοποθεσίας ένθα οι Χίοι έμελλον να συνοικισθώσι, ένθεν δ’ ότι το του Πολυζώη κληροδότημα υπέρ του νοσοκομείου εδαπανήθη εις την οικοδομήν της νεοδμήτου εκκλησίας!

Τη δε 5 Μαΐου 1837 ερωτά ο διοικητής τον δήμαρχον αν μόνον διά τον μη προσδιορισμόν του εθνικού γηπέδου εκωλύετο η οικοδομή του νοσοκομείου.

ΣΧΟΛΙΑ

Ογχηστός = Πόλις στην Βοιωτίας αναφερόμενη από τον Όμηρο.
Αντιναύαρχος Ούγων = Ο βαρόνος, γερουσιαστής Gaud Amable Hugon,1783 - 1862. Πολέμησε στο Ναβαρίνο, αργότερα (1832) κυνήγησε τους πειρατές που λυμαίνονταν στο Αιγαίο και ασχολήθηκε με το λεγόμενο ανατολικό ζήτημα στα χρόνια 1836 - 1840. Αντιναύαρχος (vice-amiral) έγινε στις 31.12.1840. Ο Σπηλιωτόπουλος τον ονομάζει «αντιναύαρχον Ουγγιόν» και παραθέτει την επιστολή του δημοτικού συμβουλίου (αρ. 27 της 24.7/5.8.1836) προς εκείνον ώστε να συνδράμει με τους άλλους αξιωματικούς για «την καθίδρυσιν τοιούτου ευεργετικού καταστήματος υπέρ των πενήτων».

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα ΠΟΛΙΣ - Ζω στον Πειραιά, φύλλο 3, Ιούλιος - Αύγουστος 2016, σελ. 3.
Εδώ σε πλήρη μορφή και με το πρωτότυπο κείμενο. 

ΕΠΙΜΕΤΡΟ.
Σημειώσεις αναφερόμενες στους γιατρούς του Πειραιά στα 1836 - 1839. 

 

Ιατροί.

Εμπειρικοί ιατροί όπως πανταχού σχεδόν της Ελλάδος υπήρχον μετερχόμενοι άνευ αδείας και ελέγχου την ευεργετικήν αυτών τέχνην, ούτω και εν Πειραιεί.

Πρώτος δ’ επιστήμων ιατρός εν Πειραιεί εγένετο ο Ιταλός G. Deagostinis, όστις τη 29 Ιανουαρίου 1836 προυτάθη ως δημοτικός ιατρός.

Τη δε 1 Ιουνίου 1836 επέμφθησαν παρά του εισαγγελέως των πρωτοδικών τω  δημάρχω αι πρώται οδηγίαι της ιατροδικαστικής, τη δε 26 Νοεμβρίου 1836 παρά του διοικητού ενεκάλη ότι από της α΄ Ιανουαρίου 1837 ουδείς εμπειρικός ιατρός ως και φαρμακοποιός ηδύνατο να μετέλθη την αυτού τέχνην, αλλ’ ουδέ αίτησιν προς εξέτασιν επί λήψει αδείας: ό και τη 4 Δεκεμβρίου διεκηρύχθη τοις κατοίκοις Πειραιώς.

1837

Τη δε 14 Ιανουαρίου 1837 ο διοικητής υπέμνησε και αύθις τα προδιατεταγμένα περί ιατρών και συγχρόνως οι επιστάμενοι ιατροί συντάττωσιν απογραφικούς πίνακας «καταστάσεις της υγείας του δήμου» καλούμεναι, εν οις να καταγράφωνται ο αριθμός, το ονοματεπώνυμον, η ηλικία, η πατρίς, το επάγγελμα και το είδος της νόσου των νοσησάντων, ων αντίγραφον πέμπωσιν εις την διοίκησιν. Αλλ’ αμελήσαντες τον δήμαρχον, τη 10 Νοεμβρίου 1837 υπέμνησεν εντόνως ο δήμαρχος, όστις τη 19 του αυτού έπεμψε τους ζητηθέντας πίνακας συνταχθέντα υπό του ιατρού Φραγκίσκου Τρόνου.

1838

Τη δε 21 Δεκεμβρίου 1838 ανήγγειλεν ο δήμαρχος τω ιατρώ Φραγκίσκω Τρόνω ότι από του προσεχούς Ιανουαρίου αντί ωρισμένου μισθού εκ του δημοτικού ταμείου θα πληρώνεται παρά εκείνων, ους θα επισκέπτεται κατά σημείωσιν του δημάρχου εκ των πενήτων δημοτών.

Νεκροσκόποι.

Κατά το εκδοθέν τω 1835 βασιλικόν διάταγμα έκαστος δήμος υπεχρεούτο να έχη έναν νεκροσκόπον, ο αστυνόμος προύτεινεν τη α΄ Νοεμβρίου 1837 προς την δημαρχίαν τον Αναγνώστην Κυριεζήν. Ο δε δήμαρχος εδέξατο τη 6 Νοεμβρίου 1837. 

[Φρ. Θρόνος Ιταλός, δημοτικός ιατρός διορισθείς τη α΄ Ιουλίου 1837]

Άλλοι γιατροί εκτός από τον Κλαύδιο Διαγουστίνι καταγράφονται οι Μ. Σάγκας (1839) και Γεώργιος Λέλης ο οποίος τον Νοέμβριο του 1839 έπαιρνε μισθό 80 δραχμές κι αργότερα περιέπεσε σε ένδεια.