Οι πρώτες διατάξεις για τις οικοδομές κατοικιών στον Πειραιά.

                                                                               Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Συνεχίζουμε να αναφερόμαστε σε παλαιά, ανέκδοτα κείμενα ανακαλύπτοντας μέσα τους πολύτιμες πληροφορίες για την πόλη που μόλις άρχιζε να χτίζεται μετά το 1835 -στην παραλία του μεγάλου λιμένα. 

*Οικίες. Όταν ο Πειραιάς ορίστηκε ένας από τους δήμους, ούτε πολίχνη ούτε χωριό ήταν αυτός, αλλά μια απέραντη έρημος γεμάτη αρχαιότητες, που υπήρξαν αλάνθαστο τεκμήριο της κάποτε εδώ μεγάλης πόλης και της ακμής της. Το 1835 ήταν ένα και μόνο ταπεινό άσχημο μικρό οίκημα που το έλεγαν τελωνείο, όπου κατοικούσε ένας πενιχρός Οθωμανός τελώνης που εισέπραττε τα λίγα τέλη των ολίγιστων εμπορευμάτων των Αθηνών επιδεικνύοντας προς τους ερχόμενους με τα πλοία μια κομπορρημοσύνη δυσανάλογη προς την ταπεινή του θέση.        

Ήταν δε ίσως το ίδιο, το όποιο και μόνο είδε στα 1674 ο περιηγητής Ιάκωβος Σπόνιση. Παράλληλα δε με την ανακήρυξη του Πειραιά ως δήμου, συνέτρεξαν από παντού Έλληνες και από τις υπόδουλες και από τις ελεύθερες επαρχίες κυρίως από την Χίο και την Ύδρα. Από δε το 1835 άρχισε να σχηματίζεται ο συνοικισμός, για τον οποίο θα ειπωθούν περισσότερα. Μαζί με τον συνοικισμό προχωρούσαν, όπως ήταν φανερό, και οι οικοδομές των οικιών. Μέσα στο διάταγμα της 6 Μαρτίου 1833 παρουσιάζονταν τα καθήκοντα των πολιτών που έχτιζαν σπίτια, εκείνα των αρμοδίων αρχών και οι ποινές των παρανομούντων ειδικά δε στην διατήρηση του σχεδίου της πόλης.

Αλλά, ως ήταν φυσικό, οι παρανομίες άρχισαν αμέσως από τον πρώτο καιρό ∙ για αυτό στις 11 Μαρτίου 1836 ο έπαρχος με την εισήγηση του αρχιτέκτονα προσκάλεσε τον δήμαρχο, να επιτηρεί την εφαρμογή του σχεδίου της πόλης καθ’ όσον όχι λίγοι, μεταξύ των οποίων και κάποιος Μπουκουράκης οικοδομούσαν χωρίς άδεια, και να παρέχει βοήθεια στις ενέργειες του αρχιτέκτονα.             

Ο ίδιος στις 11 Μαΐου στέλνοντας αναφορά του αρχιτέκτονα Λυδέρου, απαιτούσε από τον δήμαρχο σε 48 ώρες να διευκρινίσει τις διατάξεις που αποβλέπουν στις    κατηγορίες των προς οικοδομή οικιών.   

Στις δε 2 Μαρτίου έστειλε ο έπαρχος στον δήμαρχο το εκδοθέν διάταγμα της 25 Φεβρουαρίου που επέβαλλε σε κάθε πολίτη 5 δραχμές για την έκδοση οικοδομικής άδειας, το οποίο στις 17 Μαρτίου κοινοποίησε προς τους κατοίκους, με σκοπό αυτός ο φόρος να χρησιμεύσει στο φύτεμα των δένδρων και στην κατασκευή των δρόμων.      
*Αρχιτεκτονική οικιών. Τα εκδοθέντα δύο διατάγματα της 2 Δεκεμβρίου 1834 και της 3 Απριλίου 1835 προσδιόριζαν ότι και αυτός που σκόπευε να οικοδομήσει στο μέλλον όφειλε να αιτείται την άδεια από τον δήμαρχο και να διατηρεί το σχέδιο του αρχιτέκτονα και την ευθυγραμμία και την ρυμοτομία της πόλης.

Αλλά όπως όλα τα διατάγματα και τους νόμους όχι σπάνια τα παρέβαιναν εκείνοι που έκτιζαν: για αυτό άλλη φορά αλλά και στις 25 Ιανουαρίου 1838 ο αρχιτέκτονας Λαυρέντιος κατήγγειλε μερικούς από τους ιδιοκτήτες ότι άνοιγαν πόρτες και παράθυρα πλαγίως προς τα ξένα οικόπεδα και τις οικίες, μεταξύ των οποίων και ο Τζήμος Αντωνίου και ο Καλαματιανός που έχτιζε οικία κοντά στο τέλμα.

Στις 25 Οκτωβρίου προσκάλεσε η διοίκηση κατά διαταγή της επί των εσωτερικών γραμματείας, ώστε

 α ΄) να σχηματίσει επιτροπή επί των οικοδομών κατά το διάταγμα της 2 Δεκεμβρίου του 1834, να δημοσιεύσει την σύστασή της, της οποίας μέλη να είναι ο αστυνόμος, ο αρχιτέκτων Πειραιώς και δύο ή τρία άλλα που θα διορισθούν ∙

β ΄) τα έργα της επιτροπής να είναι: να μην επιτρέπεται σε κανένα η οικοδομή χωρίς ύπαρξη επικυρωμένου σχεδίου ∙ των δε παραβατών να κατεδαφίζονται τα οικοδομήματα ∙ να έχει κάθε οικία μέτωπο τουλάχιστον οκτώ αττικούς ή 6 βασιλικούς πήχεις ∙ να κατασκευάζονται όλες οι οικίες «στερεώς εκ λίθων» ∙ ξυλότοιχοι επιτρέπεται να κτίζονται μόνο σε οικοδομές περιβόλων, ιπποστασίων και των παρεμφερών κατασκευών στις αυλές των οικιών.
Στις 8 Οκτωβρίου 1838 πρότεινε ο δήμαρχος ως μέλη τον Εμμανουήλ Δυκτάκη, τον Κωνσταντίνο Σκυλίτζη και τον Βασίλειο Αργαστηριάρη, τον αστυνόμο και τον   αρχιτέκτονα του Πειραιώς, οι οποίοι εγκρίθηκαν από την διοίκηση.

TA KEIMENA

*Οικίαι. Ότε ο Πειραιεύς ωρίσθη είς εκ των δήμων, ούτε πολίχνη ούτε κώμη ην αυτός, αλλά έρημος ευρεία πλήρης αρχαιοτήτων, αλάνθαστον ουσών τεκμήριον της πότε ενταύθα μεγάλης πόλεως και ακμής αυτής. Τω 1835 έν και μόνον ταπεινόν ακαλλές οικημάτιον ην τελωνείον καλούμενον, εν ω κατώκει πενιχρός τις Οθωμανός τελώνης εισπράττων τα ολίγα ολιγίστων εμπορευμάτων των Αθηνών τέλη δυσανάλογον προς την αυτού ταπεινότητα κόμπον τοις καταπλέουσιν επιδεικνύμενος.

Ην δε αυτό εκείνο ίσως, όπερ και μόνον τω 1674 είδεν ο περιηγητής Ιάκωβος Σπόνιση. Άμα δε τη ανακηρύξει του Πειραιώς ως δήμου, πανταχόθεν συνέδραμον Έλληνες εκ τε των δούλων και ελευθέρων επαρχιών μάλιστα δ’ εκ Χίου και Ύδρας. Από δε του 1835 ήρξατο ο συνοικισμός, περί ου πλείω είρηται. Συν τω συνοικισμώ δε προύβενον, ως δήλον, και αι οικοδομαί οικιών.
Εν τω τη 6 Μαρτίου 1833 διατάγματι διεγράφοντο τα καθήκοντα των οικοδομούντων οικίας πολιτών, τα των αρμοδίων αρχών και αι ποιναί των παρανομούντων μάλιστα δε εις την διατήρησιν του της πόλεως σχέδιον. Αλλ’, ως εικός, ευθύς εν αρχή ήρξαντο αι παρανομίαι ∙ διό τη 11 Μαρτίου 1836 ο έπαρχος τη εισηγήσει του αρχιτέκτονος προσεκάλεσε τον δήμαρχον, ίνα επιτηρή την του σχεδίου της πόλεως εφαρμογήν καθ’ όσον ουκ ολίγοι, εν οις και Μπουκουράκης τις ωκοδόμουν άνευ αδείας, και παρέχη αρωγήν τω αρχιτέκτονι.
Τη δ’ 11 Μαΐου ο αυτός πέμπων αναφοράν του αρχιτέκτονος Λυδέρου, απήτει παρά του δημάρχου εν 48 ώραις επιστείλη περί των εν αυτή όσον αποβλέπει εις την οικοδομήν των οικιών κατηγοριών.
Τη δε 2 Μαρτίου 1836 έπεμψεν ο έπαρχος τω δημάρχω τω τη 25 Φεβρουαρίου εκδοθέν διάταγμα το επιβάλλον εκάστω πολίτη 5 δραχ. διά οικοδομής άδειαν, όπερ τη 17 Μαρτίου εκοινοποίησε προς τους κατοίκους, ίνα ο φόρος ούτος χρησιμεύση εις δενδροφυτείαν και κατασκευήν οδών.      

*Αρχιτεκτονία οικιών. Τα τη 2 Δεκεμβρίου1834 και 3 Απριλίου 1835 εκδοθέντα δύο διατάγματα προσδιώριζον ότι και ο μέλλων να οικοδομή ώφειλε να αιτήται [;] την άδειαν παρά του δημάρχου και διατηρή το σχέδιον του αρχιτέκτονος και την ευθυγραμμίαν και ρυμοτομίαν της πόλεως. Αλλ’ όπως πάντα τα διατάγματα και τους νόμους ουχί σπανίως παρέβανον οι κτίζοντες: διό άλλοτε και τη 25 Ιανουαρίου 1838 ο αρχιτέκτων Λαυρέντιος κατήγγειλέ τινας των ιδιοκτητών ότι ήνοιγον θύρας και παράθυρα πλαγίως προς αλλότρια οικόπεδα και οικίας, εν οις και ο Τζήμος Αντωνίου και ο παρά το τέλμα οικίαν οικοδομών Καλαματιανός.

Τη δε 5 Οκτωβρίου προσεκάλεσεν η διοίκησις κατά διαταγήν της επί των εσωτερικών γραμματείας, ίνα α΄ σχηματίση επιτροπήν επί των οικοδομών κατά το διάταγμα του 1834 (Δεκεμβρίου 2), δημοσιεύση την σύστασιν αυτής, ης μέλη έσονται ο αστυνόμος, ο αρχιτέκτων Πειραιώς και δύο ή τρία άλλα διορισθησόμενα ∙ β΄ της επιτροπής δ’ έργα: μηδέν να επιτρέπηται η οικοδομή άνευ επικεκυρωμένου σχεδίου ∙ των δε παραβατών να κατεδαφίζωνται τα οικοδομήματα ∙ να έχη εκάστη οικία μέτωπον τουλαχιστον οκτώ αττικούς ή 6 βασιλικούς πήχεις ∙ να κατασκευάζωνται όλαι αι οικίαι στερεώς εκ λίθων ∙ επιτρέπεται οι ξυλότοιχοι εν οικοδομαίς περιβόλων, ιπποστασίων και των τοιούτων εν ταις αυλαίς των οικιών.
Τη δε 8 Οκτωβρίου 1838 προύτεινεν ο δήμαρχος ως μέλη τον Εμμανουήλ Δυκτάκην, Κωνσταντίνον Σκυλίτζην και Βασίλειον Αργαστηριάρην, ο αστυνόμος και ο αρχιτέκτων Πειραιώς, οίτινες ενεκρίθησαν υπό της διοικήσεως.

ΣΧΟΛΙΑ

Jacob Spon, στα γαλλικά Jacques Spon (1647 - 1685) γιατρός και αρχαιολόγος, μελετητής των ελληνικών μνημείων. Με το διώξιμο των Ουγενότων (Καλβινιστών) από την Γαλλία σε εφαρμογή του Édit de Fontainebleau, που υπογράφηκε στις 18.10.1685, προτίμησε να φύγει προς την Ζυρίχη, στην διαδρομή τον λήστεψαν, έχασε τα χρήματα και τις πολύτιμες αποσκευές του, προσεβλήθη από φυματίωση και πέθανε 38 ετών στο Vevey της Ελβετίας, στις 25.12.1685.

Λύδερος και Λαυρέντιος. Γερμανοί αρχιτέκτονες με εξελληνισμένα ονόματα (Lider, Lorenzen).

Ε. Δυκτάκης, Β. Αργαστηριάρης, Κ. Σκυλίτσης. Οι εκλεγμένοι από τους κατοίκους δημοτικοί σύμβουλοι (οι δύο πρώτοι) με δήμαρχο τον Κυριάκο Σερφιώτη και ο πάρεδρος Κ. Σκυλίτζης αναφέρονται να συμμετέχουν σε πολλές επιτροπές την εποχή του διορισμού τους.

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα ΠΟΛΙΣ - Ζω στον Πειραιά. Φύλλο 2. Ιούνιος 2016, σελ. 8. Εδώ ελάχιστα συμπληρωμένο στα σχόλια και με τα αυθεντικά κείμενα.