Σύντομη περιγραφή του λιμένα Πειραιά, 1882.

Αφιερωμένο στα 180 χρόνια του Δήμου Πειραιά. 

 

                                                                                 Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης. 

  

[ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Οι πρώτοι δημοτικοί άρχοντες της νεοσύστατης πόλης ορκίστηκαν στις 23.12.1835 στο καθολικό του ερειπωμένου παλιού μοναστηριού του Αγίου Σπυρίδωνα. Στις 29.12.1835 συντάχθηκε το υπ’ αριθμόν 1 πρακτικό της πρώτης τακτικής συνεδρίασης  του Δ.Σ. «Συγκείμενον παρά των συμβούλων κκ: Εμμανουήλ Δικτάκη, ως προέδρου, Γεωργίου Λαμπρυνίδη, Ιωάνου Δ. Δράκου, Γεωργίου Παπαδοπούλου, Ισιδώρου Πούρπουρα, και Αθανασίου Σίνου, αναπληρούντα τον Βασίλειον Ν. Αργαστηριάρη» για να εγκρίνει την πρόσληψη του Π. Γ. Καλκανδή ως γραμματέα με τον μισθό των 120 δραχμών.  

Στις 29 Δεκεμβρίου 2015 η δημοτική αρχή εόρτασε πανηγυρικά στον Άγιο Σπυρίδωνα και στο Δημοτικό Θέατρο την επέτειο της γέννησης του Δήμου Πειραιά. Το πρόγραμμα γράφει ότι μετά την δοξολογία θα μιλήσει ο δήμαρχος και στην συνέχεια ο πρόεδρος του Δ.Σ. Γεώργιος Δαβάκης θα αναγνώσει το εν λόγω πρώτο πρακτικό. Τέλος η Ευαγγελία Μπαφούνη, ιστορικός και Διευθύντρια Πολιτισμού του Δήμου, θα κάνει την πρέπουσα ιστορική αναδρομή. 

Η μουσική εκδήλωση στο Δημοτικό Θέατρο θα γίνει με την συνεργασία της Περιφερειακής Ενότητας Πειραιά. Συμμετέχουν επίσης καλλιτέχνες της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και σπουδαστές του Μουσικού Σχολείου Πειραιά.

Εκτός από τις ξεναγήσεις στο Θέατρο, στην αίθουσα του Δ.Σ. όπου τα πορτραίτα των δημάρχων, στην Πινακοθήκη και το Ιστορικό Αρχείο (εκεί,στις 30.12. το απόγευμα την ξενάγηση θα κάνει η βουλευτής Ελένη Σταματάκη, αφού και η ίδια διετέλεσε υπάλληλος του Αρχείου, στις 28.12. είχαμε και έναν μαραθώνιο ανάγνωσης κειμένων και ποιημάτων αφορώντων στον Πειραιά που πραγματοποιήθηκε στην Δημοτική Βιβλιοθήκη με την παρουσία κυρίως δημοτικών συμβούλων.     

Η αναγγελία – εκτός από την δημοσίευση στο διαδίκτυο λίγες μέρες πριν – έγινε πρωτοσέλιδο στην εφημερίδα Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ και τυπώθηκε ένα ενημερωτικό φύλλο. Είναι λυπηρό ότι στην εποχή της άμεσης επικοινωνίας καμία πρόσκληση, καμία ηλεκτρονική ειδοποίηση δεν προσκάλεσε – τιμής ένεκεν – τους αριθμητικά ελάχιστους υπάρχοντες και αυτής της χρονικής περιόδου ιστορικούς συγγραφείς, αρθρογράφους, ερευνητές ή φιλίστορες συμπολίτες (μέλη οι περισσότεροι παλαιών και νεότερων πνευματικών σωματείων) τους οποίους θα έπρεπε ήδη να γνωρίζει και να έχει καταγράψει η τοπική Διεύθυνση Πολιτισμού: είναι εκείνοι που συνεχίζουν την παράδοση, κοπιάζουν και στερούν προσωπικό τους χρόνο για την καταγραφή και ανάδειξη της πειραϊκής δημιουργικής πορείας.

Πώς αλλιώς μπορεί να τους ανταμείψει ο Δήμος;

Ακόμα και οι παρουσιάσεις των εκδόσεων που κυκλοφορεί ή χρηματοδοτεί ο Δήμος για κάποια γεγονότα και στόχους είναι θαύμα αν τίθενται υπ’ όψιν των λίγων πραγματικά ενδιαφερομένων. Όταν ζητηθεί μια πληροφορία ή ένα τέτοιο έντυπο δύσκολα απαντάται ή προσφέρεται επειδή οι άνθρωποί του δεν κατανοούν την σημασία που έχει για εκείνους τους «περίεργους, επίμονους συλλέκτες» η απόκτησή τους...

Γενικά, ο πνευματικός κόσμος του Πειραιά δεν έχει τόσο πρόβλημα από την ίδια την πόλη, αλλά παραπονείται δίκαια και έχει απαίτηση καλλίτερης ηθικής μεταχείρισης από την μερίδα εκείνων των αιρετών κρατικών λειτουργών ή των κανονικών δημοτικών υπαλλήλων που διαχειρίζεται σπάταλα τις τύχες της]    

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ:

Μια σύντομη περιγραφή του πειραϊκού λιμανιού, χωρίς αυτή να μας δίνει τις λεπτομέρειες που θα περιμέναμε, βρίσκουμε σε δύο φύλλα ταλαιπωρημένου στις άκρες χαρτιού με πολλές διαγραφές ή μικροπαραπομπές λέξεων για να τεθούν άλλες, ώστε να γίνουν διορθώσεις στις εκφράσεις. Είναι όμως τόσο παλαιά, του 1882, που αξίζει το ενδιαφέρον μας. Το έγγραφο ξεκουράζεται στο αρχείο μου.

Ο Πειραιάς τότε πλησιάζε τα πενήντα ενώ τώρα έφτασε στα 180 χρόνια του. 

Η υπογραφή του συντάκτη της είναι δύσκολο να ταυτιστεί στις μέρες μας. Η λέξη «Πώτος» δεν είναι η βέβαιη ανάγνωση.  

Γεγονός είναι ότι το κείμενο δεν δημιουργήθηκε από κάποιον περιηγητή αλλά από έναν καλλιεργημένο  Έλληνα ο οποίος δεν το αντέγραψε για να είναι καθαρογραμμένο αλλά το συνέταξε εκείνη την στιγμή και θα πρέπει να διαβάστηκε πάλι για να αλλαχθούν μερικές φράσεις. Μπορεί επίσης να δημοσιεύτηκε σε εφημερίδα ή τυπώθηκε σε ανάλογο έντυπο που δεν επισημάνθηκε.

Χειρόγραφο του 19^ου αιώνα, αντίγραφο παλαιού χάρτη του Πειραιά. Βρίσκεται στην συλλογή μου.       Ο «Κωφός λιμήν», σε κυκλικό σχήμα έχει τα χαρακτηριστικά ενός βάλτου. Μπροστά του, τμήμα του κεντρικού λιμένα του «Portus - Piraeus», λέγεται «Ζέα». «Μουνυχία» ονομάζεται το σημερινό Πασαλιμάνι.

Περιγραφή του λιμένος Πειραιώς

Ο Πειραιεύς, (ον και λιμένα του λέοντος ωνόμαζον, ένεκα του παρά τω δεξιώ στομίω υπάρξαντος αναγλύφου, παριστώντος λέοντα επαγρυπνούντα την είσοδον) συγκαταριθμείται μεταξύ των καλλιτέρων της Ευρώπης λιμένων, ένεκα της φυσικής αυτού θέσεως και συγκοινωνίας διά της προσεγγύσεως ατμοπλοίων διαφόρων εθνικοτήτων.

Παρά τη εισόδω δε αυτού αριστερόν τω εισπλέοντι κείται ο Κωφός λεγόμενος λιμενίσκος, ον την σήμερον κακώς Κάνθαρον καλούσιν· παρά τη δεξιά δε πλευρά αυτού προεκτείνεται η Ηετιώνεια άκρα. Επί ταύτης υπάρχει καννονοστάσιον και λεμβών, προ του οποίου ορμεί ο πάρων Άρης προεξέχει δε καθέτως της εισόδου του λιμένος και μικρά τις χηλή, εφ’ ης ίσταται επί πυραμοειδούς κτιρίου φανός ερυθρός, την του λιμένος είσοδον δυκνείων.

Προς το ΒΔ μέρος του λιμένος, και εις απόστασιν ενός περίπου μιλίου από του λεμβώνος, προς το μέρος των Αλμυρίδων, κείται το Πολυάνδριον εις ό άγει εκ της πόλεως ευρεία οδός, ονόματι του Πλούτωνος, απολήγουσα εις την διασταύρωσιν ετέρων δύω οδών αρχομένων εκ της πόλεως και αποληγουσών προς το μέρος των Αλμυρίδων, εις ό και κολπίσκος σχηματίζεται ονόματι Αλαί.

Προς το δεξιόν δε μέρος των Αλών κείται η του Απόλλωνος πλατεία, ής εν τω μέσω της τουρκοκρατίας μικρός τις οικίσκος χρησιμεύσας ως δεκατευτήριον, σήμερον του Τζελέπη καλουμένη.

Προς το ΒΑ μέρος του λιμένος [υγρασία στο κάτω μέρος του εγγράφου] της του Απόλλωνος πλατείας, υπάρχει ετέρα η του Θεμιστοκλέους, προ της οποίας υψούται ωραίον κτίριον χρησιμεύον ως χρηματιστήριον· παρ’ αυτώ δε δύω ευρείαι οδοί, εξ ών η μεν προς αριστερά αυτού συγκοινωνεί μετά της πλατείας του Απόλλωνος, και της δεξιόθεν ταύτης αγοράς· η δε επεκτεινομένη κατά μήκος της Α παραλίας του λιμένος, συγκοινωνεί μετά πολλών άλλων της πόλεως οδών, και απολήγει εις το ΑΔ μέρος της πόλεως.

Προς το δεξιόν δε μέρος του χρηματιστηρίου και κατέναντι αυτού υπάρχει ο Τινάνειος κήπος, φυτευθείς κατά το 1855 ότε εγένετο η κατοχή, έπροσθεν δε αυτού η βασιλική αποβάθρα επί λιθοκτίστου παραλίας αρχομένης εκ του Β μέρους του λιμένος, εκ των Αλών επεκτεινομένης καθ’ όλης της ΒΑΔ παραλίας, και αποληγούσης εις τον παρά τη δεξιά πλευρά του λιμένος κολπίσκον Κάνθαρον καλούμενον, παρά τη αριστερά δε πλευρά αυτού επίμηκες κτίριον, χρησιμεύον ως Τελωνείον, όπισθεν του οποίου η νεωστί ιδρυθείσα Σχολή των Ναρκοφόρων.

Από του Κανθάρου δε, επεκτείνεται μικρά τις χερσόνησος και εν τω μέσω υψούται η Ακτή, και επί της κορυφής αυτού ο του ημεροσκόπου οικίσκος. Επί ταύτης προεξέχει χηλή τις, αντικρύ και παραλλήλως της εκ της Ηετιωνείας κειμένη.

Επί της άκρας δε ταύτης επί τραπεζοειδούς κτηρίου φανός πράσινος, την του λιμένος είσοδον και αυτός δυκνείον.

Δυτικώτερον δε της χηλής ταύτης, και πλησίον της παραλίας, τα μνημεία των ενδόξων ανδρών Θεμιστοκλέους και Μιαούλη, εξ ων το μεν, αναμιμνήσκει της προ του λιμένος και Σαλαμίνος συγκροτηθείσαν λαμπράν ναυμαχίαν των Ελλήνων, κατά των Περσών τω 480 π.Χ. το δε, τον του 1821 υπέρ της ανεξαρτησίας του Ελληνικού Έθνους. Κατοτέρω δε τούτων και επί της Αλκίμου άκρας υψούται κυλινδροειδές κτίριον, επί του οποίου λευκός φανός, το του λιμένος στόμιον δυκνείον.

Προς το Α δε μέρος του λιμένος, και όπισθεν αυτού, ο της Ζέας μικρός λιμήν, σχήματος κυκλοειδούς, από της δεξιάς δε πλευράς αυτού άρχεται υψούμενος ο του Θρασυβούλου λόφος, επί της κορυφής του οποίου το πάλαι ο ναός της Μουνυχίας Αρτέμιδος. Όπισθεν δε τούτου έτερος μικρός λιμήν, σχήματος ελειψοειδούς, λιμήν παρά μεν τοις παλαιοίς Έλλησι της Μουνυχίας καλούμενος, επί δε των Βυζαντινών Φανάρι.

Εν Πειραιεί τη 19 Ιουνίου 1882

      

[Υπογραφή]

ΣΧΟΛΙΑ:

Αλαί = η πρώην ρηχή θαλάσσια περιοχή στον χώρο που σχηματίστηκε η Ακτή Κονδύλη.

Αλμυρίδες = τόπος του Πειραιά που προέρχεται από τους παλαίους βάλτους, από τον Άγιο Διονύσιο μέχρι τον σταθμό ΗΣΑΠ και τις σιδηροτροχιές του.

Άρης = το «βρίκιον» Άρης, κατασκευής 1807, ιδιοκτησίας Αναστασίου Τσαμαδού, είχε μετονομασθεί σε Αθηνά στα 1829 -1879. Ο πάρων Αθηνά - Άρης χρησίμευσε ως εκπαιδευτικό πλοίο της Ναυτικής Σχολής στα έτη 1863-1865 και 1882-1885 αλλά και σαν σχολή για το κατώτερο προσωπικό. Με την ονομασία «Άρης» διατηρήθηκε έως την τιμητική βύθισή του στα στενά της Σαλαμίνας το 1921. 

Δεκατευτήριον = τελωνείο.

Δυκνείον = κανονικά είναι «δεικνύον».

Θρασυβούλου λόφος = ο λόφος της Καστέλλας στην λόγια γλώσσα. Η ονομασία δεν επεκράτησε.

Λιμήν Μουνυχίας ή Φανάρι = άλλες ονομασίες του Τουρκολίμανου ή Μικρολίμανου.

Πολυάνδριον = νεκροταφείο. Το νεκροταφείο του Πειραιά βρισκόταν στον Άγιο Διονύσιο, οπότε και η οδός που οδηγούσε σε αυτό λεγόταν Πλούτωνος.

Σχολή των Ναρκοφόρων = στα 1882 έως τέλη του 1884 αναφέρεται σχολή ναυτικής εκπαιδεύσεως με έδρα τον πάρωνα ΑΡΗΣ, προάγγελος της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων. Η Σ.Ν.Δ. ιδρύθηκε με διαταγή του Γεωργίου Α΄ φέρουσα χρονολογία 27 Μαρτίου 1884, έτσι τα εγκαίνια έγιναν στις 8 Αυγούστου 1884 στην φρεγάτα «Ελλάς».

Χηλή = μικρή χερσόνησος, στενή λωρίδα γης μέσα στην θάλασσα.

Το παρόν άρθρο δημιουργήθηκε στην Αθήνα, Πελλήνης 1 και Πατησίων, στα τέλη του 2015.