Εισήγηση στην συγκέντρωση της 13ης Μαΐου 2014.

Η εκδήλωση είχε τίτλο: 

«Η ανάδειξη της πολιτιστικής ταυτότητας του Πειραιά. Παράδοση, καινοτομία, προοπτική»

                                                                                         Του Δημήτρη Κρασονικολάκη.

 

Κύριε Κομνηνέ, δεν είναι περίεργο ότι η πόλη του Πειραιά, μας επιφυλάσσει διαρκείς εκπλήξεις. 

Είμαστε τυχεροί να βρίσκουμε στο περιεχόμενο του κτηρίου σας μιά εστία καλλιτεχνικών θησαυρών, 

μιά συλλογή φιλελληνικών έργων τέχνης.

Συνεχίζετε - αντιλαμβάνεσθε - μιά πολιτιστική παράδοση αιώνων στην περιοχή αυτή της Καστέλλας, αφού εδώ κοντά βρισκόταν από το 420 π.Χ. μέχρι τον 3ο αίωνα μ.Χ. το ιερό του Ασκληπιού με τον περίβολό του γεμάτο αναθήματα των πιστών, λαξεύτηκε το Σηράγγιον με τα περίφημα αλλά χαμένα ψηφιδωτά και στην εποχή μας, έδρασε το θέατρο του Αναστάσιου Τσόχα όπου πρωτοείδαμε κινηματογραφική προβολή 

στα 1899, μετά εξελίχτηκε στο σινεμά ΑΕΛΛΩ.

Αίθουσες με ανεκτίμητα έργα των εικαστικών τεχνών υπήρχαν παλαιότερα στις οικίες του Ρετσίνα, 

του Σκουλούδη, του Στρίγκου, του Δηλαβέρη, του Ζαχαρίου, του Θεοφάνους.

Είμαστε ευγνώμονες για την φιλοξενία. 

      

Ιδιαίτερα ευχαριστώ τον ιστορικό τέχνης και δυναμικό διευθυντή του εικαστικού προγράμματος του Ιδρύματος Θεοχαράκη, Τάκη Μαυρωτά για την ιδέα της πραγματοποίησης της σημερινής ανοιχτής συζήτησης πάνω στα θέματα του πολιτισμού του Πειραιά μας.

Αγαπητοί παρευρισκόμενοι,

ο σύγχρονος Πειραιάς ιδρύθηκε στα 1835 για να αποτελέσει το λιμάνι της νέας πρωτεύουσας του 

Ελληνικού Κράτους.

Πρώτοι κάτοικοί του ήταν οι Χιώτες, οι Υδραίοι, οι Πάροικοι από την Πελοπόννησο, την Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου. Σύντομα η ελεύθερη και υπόδουλη Ελλάδα τον τροφοδότησε με πρόσθετο έμψυχο υλικό, 

οπότε ο πληθυσμός του αυξήθηκε με γοργούς ρυθμούς.

Στα 179 χρόνια που διανύθηκαν πέρασε άνετα όλα τα στάδια της εξέλιξης μιάς τυπικής μεσογειακής ευρωπαϊκής πόλης.

Αποτέλεσμα ήταν ν’απλωθεί η έκτασή του από το κεντρικό λιμάνι έως τις πλαγιές των γύρω βουνών σκεπάζοντας την Πειραϊκή Ακτή, την Καστέλλα, τον λόφο του Βώκου, τα ενδιάμεσα πεδινά προς Κερατσίνι και Δραπετσώνα, τις εκτάσεις του Νέου Φαλήρου, των Καμινίων, του Καραβά και της Παλιάς Κοκκινιάς.

Πέρα από τις κοινές με την πατρίδα ιστορικές κοινωνικές και οικονομικές περιπέτειες, η αρχική απόσταση από την Αθήνα, η καταγωγή των ανθρώπων του, η επαφή με την θάλασσα, οι βιομηχανικές ναυτιλιακές και εμπορικές δραστηριότητες έκαναν τον Πειραιά μιά ξεχωριστή, αυτάρκη πόλη, με δική της ταυτότητα, οργανωτικές δομές, καλλιτεχνικές και πολιτιστικές ανησυχίες.

Οι κάτοικοί του δούλεψαν σκληρά και πρόκοψαν. Έφτιαξαν, παρά τις όποιες ατέλειες, μιά πόλη εμφανίσιμη, ελκυστική, ευέλικτη, έτοιμη για νέες προκλήσεις. 

Στον Πειραιά θεμελιώθηκαν κτήρια όπως οι αποθήκες του Κλεάνθη, το Τελωνείο, το Παλαιό Ταχυδρομείο, 

το μέγαρο των ΗΣΑΠ, το μέγαρο της Εθνικής Τραπέζης γνωστού και ως ΝΑΤ, του ΕΒΕΠ, του Χατζηκυριάκειου, της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, του Ναυτικού Ομίλου, το συγκρότημα του Πανεπιστημίου και των λοιπών εκπαιδευτηρίων, του Ορφανοτροφείου, του Γηροκομείου και των Νοσοκομείων.

Στην πορεία κάποια άλλα γέρασαν και κατεδαφίστηκαν, σαν εκείνα της Σχολής των Ευελπίδων, 

της Κεντρικής Αγοράς, της Ραλλείου, της Έπαυλης του Σκουλούδη, του Κουμουνδούρου, του Ζαχαρίου, του παλιού Ρολογιού - Δημαρχείου. Ανεγέρθηκαν ναοί, οι πλατείες καλλωπίστηκαν με γλυπτά, με αγάλματα και προτομές ηρώων, ποιητών, αρχαίων θεών.

Η πόλη ανέδειξε μνημεία, απέκτησε σύμβολα. 

Το Δημαρχείο - Ρολόι παραμένει ζωντανό στην σκέψη, το Δημοτικό Θέατρο στέκει περίλαμπρο, δεκάδες διατηρητέα, παλιά εργοστάσια, λιμενικές εγκαταστάσεις αλλά και καινούργιες οικοδομές στολίζουν τους δρόμους, τις λεωφόρους, τους ανοιχτούς χώρους, το παραλιακό μέτωπο.

Όταν ωρίμασαν οι συνθήκες και δημιουργήθηκε η αστική τάξη, έγινε η απαιτούμενη στροφή προς την πνευματική ανύψωση με την δειλή αρχικά έκδοση κάποιων εφημερίδων και περιοδικών. Στα 1839 κυκλοφόρησε το περιοδικό Ο ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ, στα 1849 η εφημερίδα ΕΡΜΗΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ. Η πορεία συνεχίστηκε ανοδική. Ιδρύθηκαν λέσχες, σύλλογοι, εθνικοτοπικοί σύνδεσμοι, αθλητικά και φυσιολατρικά σωματεία.

Παράλληλα ο Πειραιάς αναζήτησε τις ρίζες του, έψαξε βαθιά στην αρχαία και μεσαιωνική ιστορία του, ανέδειξε το θέατρο Ζέας, τα παράλια τείχη, τις αστικές πύλες, την Ηετιώνεια, τα λείψανα στην Ηρώων Πολυτεχνείου και στην Τερψιθέα, έχτισε, στέγασε μουσεία κάθε είδους, από το Αρχαιολογικό, το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος , το Ιστορικό Αρχείο του έως το Ινστιτούτο Ιστορίας Ναυτιλίας και Λιμενικού Σώματος, 

των Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων, ξανατοποθέτησε τον Λέοντα, έστω σε αντίγραφο και σε άλλη θέση. 

Η ιδιωτική πρωτοβουλία χάρισε κι εκείνη με την σειρά της κάποια μουσεία, κέντρα τέχνης και πολιτισμού. 

Έχοντας αφετηρία το πρώτο ποδηλατοδρόμιο στην θέση του Καραϊσκάκη και το γυμναστήριο του Πειραϊκού Συνδέσμου στο αρχαίο θέατρο της Χαριλάου Τρικούπη, ο αθλητισμός εξυπηρετείται με κρατικά, δημοτικά και ιδιωτικά γήπεδα ποδοσφαίρου, μπάσκετ, βόλεϋ, τένις, το ΣΕΦ, με κλειστά κι ανοιχτά γυμναστήρια, 

με κολυμβητήρια. Προβλέπονται και πρέπει να δούμε στο μέλλον ποδηλατόδρομους, περισσότερο πράσινο και σημεία άθλησης, ασφαλείς παιδότοπους και ευρύτερους τόπους αναψυχής.

Το άτομο βελτιώνεται σωματικά, ψυχαγωγείται και τελειοποιείται στον χαρακτήρα με τον αθλητισμό, όμως το ανήσυχο πνεύμα του έχει την τάση να διαπαιδαγωγείται, να εξυψώνεται με πολιτιστικά δρώμενα.

Εδώ, στην κατά τα άλλα εργατική και ναυτική πόλη, που κάποτε το αριστοκρατικό κέντρο δεν ήθελε καμιά σχέση με τις λαϊκές συνοικίες, που κάποια στιγμή ένα κομμάτι της κοινωνίας περιθωριοποιήθηκε στις παρυφές της με τα ναρκωτικά, την εγκληματικότητα και την πορνεία, τα πάντα εξομαλύνθηκαν, μεταβλήθηκαν σε μιά υγιή κοινωνία. Καλλιεργήθηκαν τα γράμματα, οι τέχνες, το ρεμπέτικο.

Ο Πειραιάς έγινε θέμα σε ελληνικές ταινίες, τραγουδήθηκε, κατέθεσε πλουσιοπάροχα την συνεισφορά του στην οικονομική και καλλιτεχνική ανάπτυξη της χώρας.   

Τα ονόματα των ποιητών, συγγραφέων και δημοσιογράφων που γεννήθηκαν ή έδρασαν στον Πειραιά είναι ατέλειωτα, θα πω μερικά χωρίς να κάνω διάκριση με όσους δεν θα ακούσετε ή είναι παρόντες: 

Γεώργιος Στρατήγης, Παύλος Νιρβάνας, Γεράσιμος Βώκος, Δημοσθένης Βουτυράς, Λάμπρος Πορφύρας, Σπύρος Μελάς, Άριστος Καμπάνης, Νίκος Χαντζάρας, Ευάγγελος Παπανούτσος, Εμμανουήλ Κριαράς, Κώστας Σούκας, Χρήστος Λεβάντας, Νίκος Βελιώτης, Νίκος Καββαδίας, Μαρία Ράλλη, Καίσαρ Εμμανουήλ, Θόδωρος Βλάσσης, Νικηφόρος Βρεττάκος, Στέλιος Γεράνης, Κώστας Θεοφάνους, Δημήτρης Φερούσης, Μόσχος Κεφάλας, Δημήτρης Πιστικός. [Εδώ βλέπω να παρευρίσκονται οι Διονύσιος Κουλεντιανός,
Κώστας Μπαρμπής]

Ιστορικοί συγγραφείς από τους παλιούς οι Ιάκωβος Δραγάτσης, Ανδρέας Παπαγιαννόπουλος - Παλαιός, Ιωάννης Μελετόπουλος, Χρήστος Πανάγος, Ιωάννης Μελάς, από τους νεότερους οι Γιάννης Χατζημανωλάκης, Γεώργιος Σταϊνχάουερ, Μιχαήλ Βλάμος.    

Οι ζωγράφοι Κωνσταντίνος Βολανάκης, Γιάννης Τσαρούχης, Γιώργος Συρίγος, Βάσω Κατράκη, Δημήτρης Τηνιακός, Παναγιώτης Τέτσης.

Ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης.

Στην μουσική οι Γεώργιος Λαμπελέτ, Γεώργιος Αξιώτης, ο βαρύτονος Γιάννης Αγγελόπουλος, Μενέλαος Παλλάντιος, Κώστας Παρασκευόπουλος, ο τενόρος Ζαννής Καμπάνης.

 Στο θέατρο οι Αιμίλιος Βεάκης, Κατίνα Παξινού, Δημήτρης Ροντίρης, Δέσπω Διαμαντίδου, Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Θύμιος Καρακατσάνης, Γιώργος Κιμούλης.

Δεν είναι τυχαίο ότι τρία από τα ωραιότερα πειραϊκά βιβλία αναφέρονται στους δημάρχους της πόλης. 

Οι 8 αιρετοί δήμαρχοι του 19ου και οι υπόλοιποι, κυρίως όμως των αρχών του 20ού αιώνα, υπήρξαν έμποροι, κτηματίες, βιομήχανοι, τραπεζίτες, συνέβαλαν σημαντικά με τις αποφάσεις τους και τις εκτελέσεις των απαιτούμενων έργων, παρά τις αντίξοες συνθήκες, σε εκείνο που ονομάζουμε ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΘΑΥΜΑ.

Με τον Πειραιά είναι συνδεδεμένες κάποιες έννοιες που τον χαρακτηρίζουν.

Μιά ιδέα - σύμβολο που τον ακολουθεί είναι η επικρατούσα ποδοσφαιρική του ομάδα. Με τον ερχομό του προσκοπισμού, την ανάγκη φυγής στο ύπαιθρο και την ίδρυση εκδρομικών σωματείων, τις καλές επιδόσεις των αθλητών του Πειραϊκού Συνδέσμου, το ποδόσφαιρο μπήκε στην ζωή των Πειραιωτών κι οι χωμάτινες αλάνες μεγάλωσαν γενιές παιδιών κι εφήβων. Το τμήμα ποδοσφαίρου του Συνδέσμου που σταμάτησε στα 1924 συγχωνεύτηκε με την Πειραϊκή Ένωση και σχημάτισαν τον Αθλητικό και Ποδοσφαιρικό Σύλλογο Πειραιώς. Ο τελευταίος ενώθηκε με τον Όμιλο Φιλάθλων Πειραιώς στα 1924-25. Έτσι, με κοινό τίτλο ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΣ, ονομασία που αποδίδεται στον Νότη Καμπέρο, ξεκίνησε ευοίωνα. Δεν στάθηκε αποκλειστικά στο ποδόσφαιρο, αλλά στα τότε γραφεία του δόθηκαν φιλολογικές ομιλίες, παραστάσεις, μαθήματα μουσικής, ακόμα και ζωγραφικής.

Η λέσχη του ήταν στην οδό Υψηλάντου, στο πρώην Νέο Ωδείο Πειραιώς της Κερκυραίας Σοφίας Βρυάκου - Βέλλα που το ίδρυσε στα 1908. Ο Ολυμπιακός το πήρε στα 1926, ενοικίαζε δωμάτια σε συλλόγους και για να γίνονται εκδηλώσεις.

Η νεογέννητη - από τον Οκτώβριο 1930 -  Φιλολογική Στέγη ήθελε κι αυτή να στεγαστεί κοντά του τον Ιανουάριο του 1932. Στα πρακτικά της 3ης συνεδρίασης του Διοικητικού Συμβουλίου ο Νικόλαος Βλάχος «αναφέρει ότι πληροφορήθηκε από τη Λέσχη του “Ολυμπιακού” ότι δεν υπάρχει διαθέσιμο δωμάτιο που θα μπορούσαμε να το ζητήσουμε για γραφείο της Στέγης».

Η Στέγη 84 χρόνια μετά, παρά την προσφορά της, παραμένει δυστυχώς «άστεγη» και δυσκολεύεται να πληρώσει ακόμα και το ενοίκιο. Αναζητείται μέγας ευγενής χορηγός από την πλευρά μιάς ευαίσθητης στα πολιτιστικά δημοτικής αρχής...

Η σχέση πόλης Πειραιά - Δήμου Πειραιά - Ολυμπιακού είναι στενή και αδιατάραχτη.

Ο πρώτος κι ακόμα δυό φορές πρόεδρος του Ολυμπιακού Μιχαήλ Μανούσκος έγινε δήμαρχος από το 1938 έως το 1941.

Ο Γιώργος Ανδριανόπουλος, πρόεδρος στα 1954 -1967, διετέλεσε βουλευτής, δήμαρχος Πειραιά στα 1951-55 και υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας.

Για λίγο διάστημα στα 1971 χρημάτισε και ο Αριστείδης Σκυλίτσης.

Μακρηγόρησα.

Έτσι είναι ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ.

Όταν μιλάει κανείς γι’ αυτόν, δεν μπορεί να σταματήσει να τον παινεύει.

Θαυμάσιος. Ατέλειωτος. Απρόβλεπτος, Άφθαρτος.

Υπομένει στα δύσκολα, εκτιμά τις καταστάσεις, εξορμά, προσπερνά τα εμπόδια και τερματίζει  
ΝΙ ΚΗ ΤΗΣ.

13.5.2014. Χαλαροί οι τόνοι και άνετη η ροή της συζήτησης. Στο πάνελ ο Δημήτρης Κρασονικόλακης, ο Αντώνης Κομνηνός, η Ειρήνη Νταϊφά.

13.5.2014. Μιά βραδιά πριν την πανσέληνο του Μαΐου. Στον εξώστη του νεοκλασικού με θέα προς τα παράλια του Υμηττού. Ομιλητές και ακροατήριο εν δράσει.

[ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ως πρόεδρος του Ινστιτούτου Πειραϊκών Μελετών της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς κλήθηκα και συμμετείχα ευχαρίστως με συνεργάτες μου στην παραπάνω δράση. Έχω την πεποίθηση ότι σε κάθε εκδήλωση με θέμα τον πολιτισμό που γίνεται και αφορά στην πόλη του Πειραιά (η οποία οργανώνεται από οποιονδήποτε φορέα, πολιτικό ή πολιτιστικό, χωρίς διάκριση, πάνω από ιδεολογικές τοποθετήσεις) πρέπει να συμμετέχουν τα μέλη του Ινστιτούτου ώστε να έχουν τον εναρκτήριο - συμβουλευτικό λόγο σαν οι πλέον πεπειραμένοι γνώστες της τοπικής πνευματικής ζωής και ιστορίας].