Το άνοιγμα των μονίμων συλλογών της Δημοτικής Πινακοθήκης Πειραιά.

Τέσσερις δωρεές καλλιτεχνικών έργων στη σειρά για στέγαση!

  

                                                                                Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Ο Πειραιάς δεν είχε την τύχη - όπως συμβαίνει σε άλλες πόλεις - να διαφυλάξει έναν "Espace Culturel" (πολιτιστικό χώρο) μέσα σε ευρείς κήπους και ονομαστές λεωφόρους για να αναπτύξει νεοκλασικά και άνετα δημοτικά κτήρια που να φιλοξενούν ένα μεγαλοπρεπές Δημαρχείο, μια Δημοτική Βιβλιοθήκη και Πινακοθήκη, ένα Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, μια Όπερα, ένα Μέγαρο Μουσικής, ένα καθώς πρέπει Εκθεσιακό Κέντρο. Το «όνειρο καλοκαιρινής νυκτός» των ελάχιστων αριθμητικά εραστών μιας τέτοιας ουτοπίας περιορίζεται στο περικαλλές Δημοτικό Θέατρο της πλατείας Κοραή.  

Το Δημαρχείο μας είναι ένα άχαρο κοινότυπο πολυκατάστημα.

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη αν και σύγχρονη χάνεται στην Ελευθερίου Βενιζέλου 22 και Κολοκοτρώνη. 

Το Ιστορικό Αρχείο, ένα αγορασμένο από το Δήμο οίκημα στην Πύλης και Πραξιτέλους πνίγεται και ασφυκτιά.

Τα υπόλοιπα είναι Αθηναϊκή ή ιδιωτική υπόθεση.

Ευτυχώς που βρέθηκε το μέγαρο του Παλαιού Ταχυδρομείου να παίξει το ρόλο μιας ευπρεπούς σε εμφάνιση οικοδομής για να παίρνουμε παρήγορη γεύση καλλιτεχνικής παιδείας. Το δεύτερο της Ηρώων Πολυτεχνείου 91, λειτουργεί ως φαίνεται εφεδρικά. Ο πολυχώρος ΑΠΟΛΛΩΝ ήταν εφεύρημα της Νομαρχίας, ενοικιασμένος και έκλεισε άδοξα. Άλλοι δημοτικοί τόποι που χρησιμοποιούνται για συγκεντρώσεις και εκδηλώσεις, δεν εκπροσωπούν σοβαρά την Τέχνη.

    

Η Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά ιδρύθηκε λένε στα 1926, επίσημα άνοιξε τον Οκτώβριο του 1957 ως τμήμα της Δημοτική Βιβλιοθήκης (έγινε ανεξάρτητο τμήμα από το 1985) και παρέμεινε ανενεργή αφού δεν είχε βρεθεί χώρος για τη στέγασή της.

Μέρος του περιεχομένου της Πινακοθήκης που περιελάμβανε γύρω στα χίλια έργα, είχαμε δει να εκτίθεται κατά καιρούς στο Δημοτικό Θέατρο και στο Δημαρχιακό Μέγαρο ώσπου μεταφέρθηκε στην Ηρώων Πολυτεχνείου 91 και Κανθάρου (πρώην οικία Ρασογιάννη).

Ήμουν παρών στα εγκαίνια την Τετάρτη 27 Μαρτίου 2002.

Είδα τη συλλογή πινάκων από τις παλαιότερες και νέες αγορές ή δωρεές προς το Δήμο Πειραιά όπως του Κρίτωνος Δηλαβέρη, τα έργα του Σταμάτη Λαζάρου, του Κυριάκου Τσακίρη. Λόγω στατικών προβλημάτων λειτούργησε λίγο χρονικό διάστημα (δύο - τρία χρόνια). Τα έργα παρέμειναν στιβαγμένα σε κλειστά δωμάτια κι άλλες δημοτικές αποθήκες. Τελικά η Πινακοθήκη μεταστεγάσθηκε στο ιδιόκτητο δημοτικό μέγαρο του Παλαιού Ταχυδρομείου. Επιτέλους από πέρυσι αποφασίστηκε να τακτοποιηθούν σταδιακά σε αίθουσες των επάνω ορόφων.

Το Φεβρουάριο του 2014 είδα αναρτημένα τρία μεγάλα αφισοπανό από μουσαμά στους εξωτερικούς τοίχους του κτηρίου με την αναγγελία της έναρξης λειτουργίας των μόνιμων συλλογών της Δημοτικής Πινακοθήκης.

Στις 8 του ίδιου μήνα βρέθηκα στην αίθουσα με τους ζωγραφικούς πίνακες. Συνομίλησα με τη μουσειολόγο Αθηνά Πάνου. Μετά με οδήγησε στον εκθεσιακό χώρο των γλυπτών του Καστριώτη. Το οπτικό θέαμα ήταν όμορφο, η γνώση όμως της πραγματικότητας, η πολύχρονη εμπειρία συγκράτησε τον ενθουσιασμό μου. Παράλληλα ενίσχυσε την ευχή και απαίτησή μου να ανοιχτούν επιτέλους όλες οι μόνιμες αίθουσες, σε πλήρη ανάπτυξη των έργων. Βεβαιώθηκα δηλαδή ότι λόγω έλλειψης ευρύχωρων δωματίων θα εκτίθεται μόνο ένα τμήμα των πινάκων (κάποιοι συντηρούνται, θα γίνεται περιοδικά αλλαγή τους) και στήθηκαν ελάχιστα από τα 80 γλυπτά και ανάγλυφα του Καστριώτη (κι αυτά θα τα βλέπουμε σε δόσεις, ποτέ όλα μαζί). Κυρίαρχο είναι βέβαια το θέμα χρηματοδότησης, επάνδρωσης και ταξινόμησης των χώρων με το άφθονο μουσειακό υλικό.

Το μουσείο Πάνου Αραβαντινού αναμένεται να ανοίξει αισίως εν ευθέτω χρόνω ενώ σε συζήτηση με τον προϊστάμενο της Δημοτικής Πινακοθήκης Μιχάλη Στάμο - Τσεκούρα στις 10.2.1014 απλά έγινε λόγος για τις αίθουσες που πρέπει με τη σειρά τους να στεγάσουν κάποια στιγμή τα έργα των Σταμάτη Λαζάρου, Κυριάκου Τσακίρη, Μάνου Κατράκη κ. ά.

Ας αναφερθώ εν συντομία σε ό,τι ξέρω για τον κάθε καλλιτέχνη ξεχωριστά ώστε κι εσείς φίλοι Πειραιώτες να είστε υπεύθυνα ενημερωμένοι.

ΑΙΘΟΥΣΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΣΤΡΙΩΤΗ.

Ο Γιώργος Καστριώτης με τη γυναίκα του Μαίρη. Πίσω από το γυμνό γυναικείο γλυπτό διακρίνεται άγαλμα που παριστά τη Νεότητα.

Ο γλύπτης Γεώργιος Καστριώτης καταγόταν από την παλιά αθηναϊκή οικογένεια του Γεωργίου Εγκαστρωμένου ή Καστρομένου, του οποίου μικρότερη κόρη ήταν η Σοφία, που παντρεύτηκε τον αρχαιολόγο Ερρίκο Σλήμαν. Ο γιος του Αλέξανδρος νυμφεύθηκε την Αναστασία Παυλίδου κόρη του γυμνασιάρχη του Α΄ Γυμνασίου Αρρένων Αθηνών Γεωργίου Παυλίδη, γιου του αγωνιστή Παυλή Αλεξίου Μπαρουξή. Αδελφός του Γεωργίου Παυλίδη ήταν ο Σπύρος, ιδρυτής της γνωστής σοκολατοποιίας. Στη μετέπειτα περιοχή που περικλείεται από την οδό Παυλή Αλέξη και Λουίζης Ριανκούρ 64 (Πύργος ΑΠΟΛΛΩΝ) στους Αμπελόκηπους όπου είχε το εξοχικό του (έφερε την ονομασία ΟΑΣΙΣ, μετά ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ) κατοίκησε ο Αλέξανδρος και η Αναστασία όπου στις 14 Ιουνίου 1899 γεννήθηκε ο Γεώργιος Καστριώτης. Τον βάφτισε η θεία του Σοφία Σλήμαν.

Ο πατέρας του Αλέξανδρος, έμπορος υφασμάτων, πέθανε στα 1904. Στα δέκα του αυτός, η μητέρα του και οι τέσσερις μεγαλύτερες αδελφές του κατοίκησαν στο Παρίσι. Φοίτησε στο Lycée Montaigne στα χρόνια 1911 - 1917. Τα πρώτα του γλυπτά ήταν μικρά κεφάλια ανθρώπων από πηλό. Συνέχισε στη σχολή μηχανικών της Λωζάνης. Διέκοψε λόγω υγείας και ήλθε στην Ελλάδα για να υπηρετήσει τη θητεία του. Έκανε πολλά ταξίδια στην Ευρώπη και στα 1926 στο Παρίσι επιδίδεται στη γλυπτική. Από τα 1926 έως το 1928 μαθήτευσε στην ακαδημία Grande Chaumière κι εργάστηκε κοντά στον Émile-Antoine Bourdelle (30.10.1861 - 1.10.1929). Επέστρεψε στην Αθήνα στα τέλη του 1928 και παρέμεινε στο πατρικό σπίτι έως την κατεδάφισή του το 1966. Προσλήφθηκε ως συντηρητής στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (1935-36).

Στην κατοχή προσπάθησε να βρίσκει τα προς το ζην για εκείνον και τη μητέρα του, που τελικά έχασε τον Ιούνιο του 1943. Εκεί στο εργαστήριο του σπιτιού (ανήκε κληρονομικά στην αδελφή του Ζωή Τρακαδά που ερχόταν τα καλοκαίρια αφού έμενε στην Αλεξάνδρεια) από το 1930 έως το 1945 έκανε μόνο προτομές και ανάγλυφα ενώ από το 1946 έως το 1966 έστησε - σύμφωνα με τη γυναίκα του - 78 γλυπτά. Συμμετείχε σε κάποιες ομαδικές εκθέσεις.

Η έκθεση του Καστριώτη στον «Παρνασσό» τον Ιανουάριο του 1958. Η ΝΕΟΤΗΣ στο βάθος δεξιά, σε βάθρο.

Ατομική έκανε τον Ιανουάριο του 1958 στον «Παρνασσό», παρουσίασε 70 γλυπτά και τον Απρίλιο 1965 στην Ελληνοαμερικανική  Ένωση με 72 έργα.

Το μυαλό του δούλευε συνεχώς κι έκανε διάφορες εφευρέσεις τις οποίες κατοχύρωνε με διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Συναρμολογούσε δικής του επινόησης κατασκευές που λειτουργούσαν χρόνια στο χώρο του. Έγραψε πολλά κείμενα και άφησε κάποια ποιήματα. Η καταπόνηση του εαυτού του, επέφερε τα δύο καρδιακά επεισόδια στα 1957 και 1959. Το τελευταίο του έργο ήταν το γλυπτό «Ελευθερία» ή «Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη».

Ο γάμος του με την κυρία Μαίρη, την οποία γνώρισε και του παραστάθηκε επί πολλά χρόνια ως «διακριτική παρουσία», έγινε στις 2 Ιουλίου 1967 στην Αγία Τριάδα Αμπελοκήπων. Πέθανε την Παρασκευή 19 Δεκεμβρίου 1969. 

Στις 7 Μαΐου 1970 πραγματοποιήθηκε εκδήλωση στη μνήμη του στην Ελληνοαμερικανική Ένωση.

Τον Απρίλη του 1972, «Στην αίθουσα εκθέσεων του Δημαρχιακού Μεγάρου Πειραιώς, επραγματοποιήθη έκθεσις έργων γλυπτικής εις μνήμην του εκλειπόντος Αθηναίου γλύπτου Γεωργίου Καστριώτη. Εκτός των ελαχίστων γυψίνων, όλα τα άλλα έργα τα οποία αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της δημιουργίας του καλλιτέχνου, είναι πέτρινα». «Η ύλη με την οποία κατασκεύαζε τα γλυπτά του ήταν δική του επινόηση: 

μια αναλογία τσιμέντου και άμμου καθαρής (πυριτικής) ενισχυμένη εσωτερικώς με πλέγματα μετάλλου και χρωματισμένη μέσα στη μάζα με οξείδια μετάλλου. Έτσι η ύλη αυτή, σκληρότερη από το μάρμαρο, έδωσε στα γλυπτά του μιά ποικιλία αποχρώσεων: πέτρας, σιδήρου, ορείχαλκου».

Η δωρεά στο Δήμο Πειραιά έγινε τον Αύγουστο του 1974 από τη σύζυγό του Μαίρη Καστριώτου. [Η κατοικία της ήταν στην Καλλιθέα, στην οδό Ατθίδων. Φιλότεχνος Πειραιώτης έχει στο σπίτι του στο Πασαλιμάνι μια πήλινη γυναικεία προτομή του γλύπτη]

Ήλθαμε τώρα στις αρχές του 1990. Η Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά βρισκόταν στο Δημοτικό Θέατρο, Αγίου Κωνσταντίνου 4.

Ο Γιώργος Καστριώτης με το Δημήτρη Γαβαλά (Πλατειά Τήνου 1940 - Αθήνα 1998) στα 1967, στο χυτήριο του τελευταίου στο Μαρούσι, μπροστά στο νεόκοπο άγαλμα που παριστά τη Νεότητα.

Το απόγευμα της Τετάρτης 14 Φεβρουαρίου 1990, ο δήμαρχος Γεώργιος Στρατηγός μας προσκάλεσε να παραστούμε στα αποκαλυπτήρια του αγάλματος ΝΕΟΤΗΣ του γλύπτη Γεωργίου Καστριώτη στην πλατεία Παύλου Μπακογιάννη. Η τοποθέτησή του «..συμβολίζει το ιδιαίτερο ενδιαφέρον και την αγάπη μας για την νεολαία» έγραψε ο αντιδήμαρχος πολιτισμού Γεράσιμος - Ανδρέας Βουτσινάς. Το σχέδιο της βάσης έγινε από το Μάριο Αγγελόπουλο και η επίβλεψη - κατασκευή από το γλύπτη Γιώργο Μέγκουλα. Το αρχικό έργο με την επωνυμία ΝΕΟΤΗΣ δημιουργήθηκε στα 1951, ένα σε φυσικό μέγεθος και άλλο με διαστάσεις 66Χ12Χ9, ορείχαλκος. Βρίσκεται στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων από τη δωρεά που έκανε η γυναίκα του στις 2 Μαρτίου 1980. Την ξαναέφτιαξε στα 1967, στο καλλιτεχνικό χυτήριο του Δημήτρη Γαβαλά. Είναι αυτό που έχουμε σήμερα στην πόλη μας, ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΓΛΥΠΤΟΘΗΚΗ, αριθμός 586 σε φυσικό μέγεθος. Ένα ακόμα αντίστοιχο βλέπουμε στον περίβολο του Πανεπιστημίου Πατρών σε 86Χ26Χ15 εκατοστά. Με τα έργα του Μετρό στο κέντρο του Πειραιά, η «Νεότης» μεταφέρθηκε στο περιφραγμένο εργοτάξιο της πλατείας μέχρι τον Ιανουάριο του 2014 όπου πήρε τη θέση του στο πλάι της Δημοτικής Πινακοθήκης, στο κηπάριο επί της οδού Καραολή - Δημητρίου. 

8 Φεβρουαρίου 2014. Η «ΝΕΟΤΗΣ» στη νέα της θέση, Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά, επί της οδού Καραολή - Δημητρίου.

 

Η «αίθουσα Γ. Καστριώτη» άνοιξε στα 1995 επί Στέλιου Λογοθέτη στο ισόγειο του Δημαρχείου της οδού Δραγάτση. Το πληροφοριακό έντυπο των 28 σελίδων που κυκλοφόρησε με τίτλο «Ο γλύπτης Γεώργιος Καστριώτης» περιείχε το κείμενο της Μαίρης Γ. Καστριώτου «Γεώργιος Καστριώτης, ο Αθηναίος γλύπτης» και επιλογή έργων του. Επτά χρόνια αργότερα, στα 2002, βγήκε από τις εκδόσεις ΚΑΠΟΝ το βιβλίο «Ο γλύπτης Γεώργιος Καστριώτης», σελ. 160, με συγγραφείς τους Μαίρη Γ. Καστριώτου και Paolo Moreno. Έχω και τα δύο στη συλλογή μου, το δεύτερο με υπογραφή της κ. Μαίρης του Απριλίου 2002. Σε συζήτηση μαζί της μου είχε δώσει πληροφορίες για τη ζωή του συζύγου της και μου επέτρεψε να έχω πρόσβαση στο φωτογραφικό υλικό για το παρόν άρθρο. [Από το 1974 έως το 1984 η Ευδοκία Παπουλή ήταν επιμελήτρια της Δημοτικής Γλυπτοθήκης Γ. Καστριώτης. Το αρχείο του Καστριώτη βρίσκεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη (Δωρεά στα 2000)]

ΑΙΘΟΥΣΑ ΣΤΑΜΑΤΗ ΛΑΖΑΡΟΥ.

Θα αρχίσω να γράφω για το Λαζάρου αναδημοσιεύοντας σε αναπτυγμένη μορφή ένα παλιό κείμενό μου. Το βρήκα ψάχνοντας στα χαρτιά μου για την τετραλογία του παρόντος άρθρου. Είναι από το οπισθόφυλλο (8^η σελίδα) της εφημερίδας ΣΑΡΩΝΙΚΟ ΒΗΜΑ του φίλου μου Γιώργου Κανακάκη, Φεβρουάριος 2002.

Έπρεπε να περάσουν 17 σχεδόν χρόνια για να πραγματοποιηθεί μια υποχρέωση, ένας απλός όρος συμβολαίου. Να βρει ο Δήμος Πειραιά μια μόνιμη στέγη για τα έργα που του δωρήθηκαν ευχαρίστως από το λαϊκό καλλιτέχνη Σταμάτη Λαζάρου.

Με ανακούφιση λοιπόν και με μεγαλύτερη ικανοποίηση βρεθήκαμε την Τετάρτη 27 Μαρτίου 2002 στα εγκαίνια του ανακαινισμένου νεοκλασικού της Δημοτικής Πινακοθήκης Πειραιά, στην Ηρώων Πολυτεχνείου 91.

27 Μαρτίου 2002. Στο χώρο της έκθεσης των έργων του Λαζάρου. Από αριστερά η Αγγελική Σκούρτη, ο Σταμάτης Σκούρτης, ο Γιώργος Κανακάκης, ο δήμαρχος Μεθάνων Χρήστος Πάλλης και ο Γιάννης Νομικός, ανιψιός του ζωγράφου.

 

Κατεβήκαμε τα σκαλιά της αυλής και βρεθήκαμε στο επίπεδο που βγαίνει στην οδό Αρίστου Καλλιγά. 

Η «Αίθουσα Σταμάτη Λαζάρου» δίπλα στην «Αίθουσα Κυριάκου Τσακίρη» είναι πλέον γεγονός.   

Ο Σταμάτης Λαζάρου γεννήθηκε στα Ταμπούρια το 1915 από γονείς Μεθανίτες.
Ο παππούς του είχε φέρει την οικογένειά του από νωρίς στον Πειραιά.

Ο πατέρας του Ιωάννης Λαζάρου (από τη Βρωμολίμνη) εργαζόταν στους Μύλους Αγίου Γεωργίου. Μητέρα του ήταν η Αγγελική Μερκούρη (από τα Δριτσαίικα). Μεγάλωσαν τέσσερα παιδιά, το Σταμάτη, την Παναγιώτα, τη Σταματίνα και τη Βαρβάρα. Ο Σταμάτης είχε από μικρός κλίση στη ζωγραφική.

Άφησε από νωρίς το γυμνάσιο (στη δεύτερη ή τρίτη τάξη) και ρίχτηκε στη βιοπάλη αρχικά ως μαραγκός. Εργάστηκε σε μηχανουργεία, με τελευταίο αυτό το δικό του της οδού Ομηρίδου Σκυλίτση 5. Στα 1960 το πούλησε για να ασχοληθεί αποκλειστικά με την τέχνη του.

Ρεμπέτικη κομπανία. (Μολύβι). Στην άκρη ο Λαζάρου μεταφέρει ανορθόγραφα στίχους από το τραγούδι του Στέλιου Καλαϊτζή «Τρεις φίλοι γεροντόμαγκες με κάτασπρα μαλιά απόψε θυμιθήκανε τα χρόνια τα παλιά...».

Το Δεκέμβριο του 1959 η Φιλολογική Στέγη Πειραιώς οργάνωσαν  την πρώτη του έκθεση στο Φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου. Το 1960, 1961 και 1962 εξέθεσε ομαδικά στη Gallerie Τέχνης. Το 1961 είχαμε τη δεύτερη ατομική του από το φυσιολατρικό σύλλογο «ΠΛΑΤΩΝ» πάλι στο φουαγιέ. Το 1962 έλαβε μέρος σε ομαδική στη Γκαλερί ΖΥΓΟΣ. Το 1963 η Φιλολογική Στέγη Πειραιώς έκανε την τρίτη του έκθεση στο φουαγιέ με 41 έργα. Συμμετείχε στην Α΄ (1961, με 5 ελαιογραφίες) , Β΄ (1962, με 3 ελαιογραφίες) ετήσια έκθεση πειραιωτών καλλιτεχνών που οργάνωσε ο  «ΠΛΑΤΩΝ» και τη Γ΄ (με 4 ελαιογραφίες) κοινή των φυσιολατρικών συλλόγων «ΠΛΑΤΩΝ» «ΚΡΙΤΩΝ» στον κήπο Τερψιθέας. Ακολούθησε η αναγνώρισή του και πολλές ατομικές και ομαδικές παρουσιάσεις των έργων του (Φεβρουάριος 1964 στο Γαλλικό Ινστιτούτο Πειραιά, το 1966 στην αθηναϊκή αίθουσα ΑΣΤΟΡ όπου αναρτήθηκαν πίνακές του πλάι σε έργα του Θεόφιλου κ.ά). 

Οι κριτικές υπήρξαν επώνυμες και ενθουσιώδεις. Το σπίτι - εργαστήρι του ήταν στην οδό Δημητρακοπούλου 56 στον Κορυδαλλό. Από το 1971 έζησε με τη γυναίκα του Δέσποινα στην οδό Εφέσου στη Νίκαια έως το θάνατό της στα 1978. Από τότε διέμενε στην αδελφή του Βαρβάρα στην οδό Ταξιαρχών στον Κορυδαλλό. Τα προβλήματα στην υγεία του ήλθαν το 1981 (εγκεφαλικό επεισόδιο με επίπτωση στην κινητικότητά του). 

Ήταν ένας γνήσιος, αυτοδίδακτος ζωγράφος που όμως δεν περιορίστηκε στους πίνακες. «Με τα τραχιά χέρια του έπλαθε τα σίδερα, σμίλευε τις πέτρες, σκάλιζε τα ξύλα.. Δουλεύει με πείσμα, με εξοντωτική ένταση. Ελαιογραφίες, σχέδια, λιθόγλυπτα, ξυλογραφίες, ξυλόγλυπτα, χαλκόγλυπτα, ένας πολύμορφος χείμαρρος καλλιτεχνημάτων» έγραψε ο Κώστας Θεοφάνους και αλλού «Το έργο του είναι πολυποίκιλο... Με τις πρόσφατες ξυλογραφίες του, σε λαϊκό πάντα στυλ, πλουτίζει τη χαρακτική μας παράδοση με επιτεύγματα που αποσπούν την καθολική αναγνώριση. Δίνει στις συνθέσεις του μια μορφή γνήσια λαϊκή, που έχει τη χάρη και τη δροσιά της απλότητας».  

Τα τελευταία χρόνια κατέβαινε στα Μέθανα με ιδιαίτερη προτίμηση στο Βαθύ.

Οι πέτρες, τα βότσαλα της παραλίας τον τράβαγαν να τα πλάσει όπως τα φαντάζονταν. «Να’ χα καμμιά δεκαριά χρόνια ακόμα, να ολοκληρωνόμουν!» έλεγε.

Το Δεκέμβριο του 1984 έγινε έκθεση έργων του στην Πνευματική Εστία Νίκαιας. Εκεί προβλήθηκε η ταινία του Σταύρου Νικολαΐδη «Η ζωή και το έργο του λαϊκού ζωγράφου και γλύπτη Σταμάτη Λαζάρου». Γνωρίζω επίσης ότι εικονογράφησε και λίγα βιβλία.

Όσα από τα έργα του δεν είχαν πουληθεί ή χαριστεί ήθελε να προσφερθούν κάπου, σ’ ένα χώρο για μόνιμη φύλαξη και προβολή. Οι επαφές του με τους Δήμους Μεθάνων και Ζωγράφου δεν απέδωσαν. Πείσθηκε ότι ο φυσικός χώρος των έργων του είναι ο Πειραιάς και έγιναν οι κατάλληλες προετοιμασίες. Στα 1985, με ευκαιρία του εορτασμού των 150 χρόνων του Δήμου Πειραιά, σε επιστολή του προς το δήμαρχο Γιάννη Παπασπύρου δήλωσε την πρόθεσή του να δωρήσει 156 έργα του στο Δήμο Πειραιά με την υποχρέωση να τοποθετηθούν σε χώρο στον οποίο να δοθεί η ονομασία «αίθουσα Σταμάτη Λαζάρου».

Στα Πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου, 19^η συνεδρίαση της 28.6.1985 ο πρόεδρος του Δ.Σ. Κώστας Χριστόπουλος έθεσε το θέμα αποδοχής της δωρεάς. Η αξιολόγηση σύμφωνα με την 275/1985 απόφαση του Δ.Σ. είχε γίνει από το Διευθυντή της Εθνικής Πινακοθήκης Δημήτρη Παπαστάμου. Ο σύμβουλος Γρηγόρης Ραγκούσης είπε: «Προτείνω να αποδεχθούμε τα έργα και να διαμορφώσουμε μία ειδική μεγάλη αίθουσα στο Παλαιό Ταχυδρομείο, προκειμένου εκεί, σ’ αυτή την αίθουσα, να γίνεται χρήσις ειδικού χώρου παρομοίων καλλιτεχνών, που θα δοθεί η ευκαιρία έτσι και πολλούς καλλιτέχνες να εξυπηρετήσουμε, αλλά και να μην μονοπωλεί κάποιος μία επώνυμη αίθουσα. Αποδέχομαι λοιπόν τα έργα, αλλά δεν συμφωνώ εις την χορήγηση ειδικής αιθούσης, αλλά συγκροτήματος που θα δημιουργηθεί σε ειδική αίθουσα, παρομοίων περιπτώσεων».

Ο πρόεδρος απάντησε: «Κύριοι συνάδελφοι, όπως καταλαβαίνετε, η άποψη που εκφράζει ο κύριος συνάδελφος, αναιρεί τον όρο που δίνει τα εκθέματα. Αυτός είναι ο όρος του. Έχει μια φιλοδοξία ο άνθρωπος, να του έχουμε έναν χώρο ξεχωριστό που να εκτίθενται τα έργα του. Μακάρι να ευρίσκοντο και άλλοι τέτοιοι καλλιτέχνες και να δημιουργούσαμε διάφορες αίθουσες με έκθεση καλλιτεχνών δικών μας. Δεν νομίζω ότι είναι εκεί το θέμα. Το θέμα είναι αν αξίζουν ή δεν αξίζουν να κάνουμε αυτήν την [.. ]να αποδεχθούμε τα έργα με τον όρο αυτό. Αυτό είναι το θέμα. Συμφωνούμε κύριοι συνάδελφοι;»

ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: Ναι.

ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Εγκρίνεται.

(Αριθμός απόφασης 319/1985).

18 Νοεμβρίου 1985. Ο Σταμάτης Λαζάρου με τη βοήθεια του Κωνσταντίνου Χριστόπουλου υπογράφει την παράδοση των έργων του στο Δήμο Πειραιά παρουσία του δημάρχου Γιάννη Παπασπύρου.

 

Το συμβόλαιο υπογράφθηκε στο γραφείο του δημάρχου στις 18 Νοεμβρίου 1985 με την παρουσία δημοτικών συμβούλων και εκπροσώπων πνευματικών σωματείων. Μάρτυρες ήταν ο δικηγόρος Περικλής Κοντογιάννης και ο Κώστας Θεοφάνους.

Η συλλογή όπως καταγράφθηκε περιελάμβανε

45 σχέδια με κάρβουνο,

38 χαρακτικά σε πέτρα,

23 ξυλόγλυπτα,

17 κεραμικά,

16 ελαιογραφίες,

10 ξυλογραφίες,

7 ζωγραφισμένες κολοκύθες.

Έτσι είχαμε και την «έκθεση έργων Σταμάτη Λαζάρου» που συνδιοργάνωσε ο Δήμος Πειραιά με τη Φιλολογική Στέγη πάλι στο φουαγιέ στις 18 έως 30 Μαΐου 1986.

Τυπωθηκε και ειδικό εικοσασέλιδο «αφιέρωμα στο Σταμάτη Λαζάρου».

Η Δημοτική Πινακοθήκη προοριζόταν τότε να στεγαστεί στο Παλαιό Ταχυδρομείο. Για μεγάλο λοιπόν διάστημα τα αντικείμενα είχαν αποσυρθεί στις δημοτικές αποθήκες, μερικά στο δωμάτιο - βεστιάριο του φουαγιέ.. 

Ο Σταμάτης Λαζάρου πέθανε στις 28 Ιανουαρίου 1988. Το πνευματικό του όμως παρόν, έντονα συγκινησιακό, περικλείεται πια στα δύο δωμάτια της Πινακοθήκης που φέρουν το όνομά του...

Όλα αυτά τα γράφω επειδή γνώρισα το Λαζάρου και τα επόμενα χρόνια αναφερόμασταν συχνά στο πρόσωπό του όταν μιλούσαμε για τους κοινούς μας φίλους με τον Κώστα Θεοφάνους. Τελικά από την κάτω αίθουσα του μεγάρου της Ηρώων Πολυτεχνείου 91, μεταφέρθηκε κι αποθηκεύτηκε. Δεν γίνεται τώρα (αρχές του 2014) κανένας λόγος για να εκτεθεί στο νέο κτήριο της Δημοτικής Πινακοθήκης της Φίλωνος 29, σε αίθουσα του πάνω ορόφου του κοντά στις υπόλοιπες δωρεές. Εύχομαι να κάνω λάθος και να δεχθώ μια ευχάριστη έκπληξη..

ΑΙΘΟΥΣΑ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΑΝΟΥ ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ.

Ο Πάνος Αραβαντινός σε φωτογραφία από το εξώφυλλο του καταλόγου της έκθεσης των καλλιτεχνημάτων του από την Εταιρεία Φιλοτέχνων, 1931.                     Αντίτυπό του (16 σελίδες) έχω στη συλλογή μου.

Την Πέμπτη 25 Ιανουαρίου 2001 δημοσιεύτηκε το τελευταίο άρθρο μου στην ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ. Το θέμα ήταν «Πάνος Αραβαντινός, Ξιφίρ Φαλέρ και άλλα...». Υποχρεωτικά για τις ανάγκες του το 2000 ασχολήθηκα με το «Μουσείο Σκηνογραφίας Πάνος Αραβαντινός» που στεγαζόταν σε αίθουσες του δευτέρου ορόφου του Δημοτικού Θεάτρου, οδός Αγίου Κωνσταντίνου 2. Γνώρισα την τότε πρόεδρο του συλλόγου «Οι φίλοι του Θεατρικού Μουσείου Πάνου Αραβαντινού» Άννα Πατεστή (είχε χρηματίσει και τέως γενική διευθύντρια του Δήμου Πειραιά, συνεργαστήκαμε από τότε και στο ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ) και τη γενική γραμματέα Ευδοκία Παπουλή (γεν. 1936, ασχολήθηκε με τη ζωγραφική και τη γλυπτική, στα 1985 - 1990 ήταν έφορος Δημοτικής Πινακοθήκης Πειραιά και του Μουσείου Π. Αραβαντινού, παραιτήθηκε στα 1990).

Ο Πάνος Αραβαντινός γεννήθηκε στην Κέρκυρα στις 7.9.1884. Πατέρας του, ο γιατρός Αριστείδης Αραβαντινός και μητέρα η Ευδοξία Τσαταλοπούλου. Παππούς ήταν ο ελληνοδιδάσκαλος κι έμπορος Παναγιώτης Αραβαντινός (Πάργα 1811 - Ιωάννινα 1870), συγγραφέας μεταξύ άλλων του βιβλίου «Χρονογραφία της Ηπείρου των τε ομόρων Ελληνικών και Ιλλυρικών χωρών...» σε δύο τόμους το 1856 και 1857. Το ανέκδοτο σύγγραμμά του περί του Αλή Πασά συμπλήρωσε και εξέδωσε ο θείος του Σπυρίδων Αραβαντινός, νομικός, δικαστικός, αρεοπαγίτης, υπουργός δικαιοσύνης (Ιωάννινα 1843 - Αθήνα 1906) στα 1895 με τίτλο «Ιστορία Αλή Πασά του Τεπελενλή».

  

Στα κατάλοιπα του Πάνου Αραβαντινού βρέθηκαν οι καρτποστάλ που εξέδωσε και πουλήθηκαν στη Γερμανία του μεσοπολέμου. Μεμονωμένες ή με ομαδικό περιεχόμενο οι γελοιογραφίες και τα σκίτσα του Αραβαντινού έχουν έξυπνη σύλληψη και έντονη, εύθυμη χροιά. 

 

Ο Πάνος μεγάλωσε στην Αθήνα, έκανε μαθήματα ζωγραφικής στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου και από το 1907 έως 1910 φοίτησε στην Ακαδημία Τέχνης του Βερολίνου. Πήρε το χρυσό μετάλλιο. Επισκέφτηκε τις γύρω από τη Γερμανία χώρες, πολέμησε στο ηπειρωτικό μέτωπο στους βαλκανικούς πολέμους όπου και ζωγράφησε σκηνές από Ιωάννινα, Αργυρόκαστρο, Μπιζάνι. Αποτύπωσε σε σχέδια τις στολές που φόραγε ο στρατός μας από το 1834 έως το 1916, κυκλοφόρησαν σε λεύκωμα από το Υπουργείο Στρατιωτικών.

Όταν ιδρύθηκε ο «Σύλλογος των Ερασιτεχνών» με σκοπό την προσέγγιση των νέων στη θεατρική ζωή ο Αραβαντινός βρέθηκε στον κύκλο του. Εδώ φάνηκε η σκηνογραφική του ικανότητα. Ο πρίγκιπας Νικόλαος του πρότεινε να συνεχίσει τις σπουδές του στο Βερολίνο αφού είχε πεθάνει ο πατέρας του και τα οικονομικά του ήταν πενιχρά. Το 1916 ανέλαβε τη σκηνογραφία  για το ΞΙΦΙΡ ΦΑΛΕΡ στο θέατρο του Νέου Φαλήρου. Σκηνογράφησε επίσης και τα έργα «Πόλεμος εν πολέμω» του Σπύρου Σαμάρα, «Πριγκίπισσα της Σάσσωνος», «Κρητικοπούλα», «Πρωτομάστορας» του Μανώλη Καλομοίρη, «Εύθυμη χήρα» του Λέχαρ.

Μετά, στα 1917, εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Βερολίνο όπου εργάστηκε στο Βασιλικό Θέατρο.

Η επιτυχία ξεκίνησε στις 18 Απριλίου 1920 με τα σκηνικά στο έργο «Ανίσκιωτη γυναίκα» του Στράους και συνεχίστηκε τα επόμενα δέκα χρόνια: έγινε καλλιτεχνικός διευθυντής της Όπερας του Βερολίνου και τιμητικά γενικός καλλιτεχνικός σύμβουλος των κρατικών θεάτρων της Γερμανίας. Νυμφεύτηκε την Ελίζαμπεθ Γκρούπε αλλά δεν έκανε παιδιά.

Μακέτα σκηνικού από το μπαλέτο «Pulcinella» του Igor Stravinsky, Κρατική Όπερα Βερολίνου, 1927.

 

Στα 1930 πήγε στο Παρίσι να ανεβάσει την όπερα «Χριστόφορος Κολόμβος». Αρρώστησε από γρίπη. 

Πέθανε στις 2 Δεκεμβρίου σε ηλικά 44 ετών. Έργα του βρίσκονται στη Γερμανία και στην Ελλάδα.

Η Εταιρεία Φιλοτέχνων (πρόεδρός της υπήρξε και ο Αντώνιος Μπενάκης) έκανε το 1931 την πρώτη του μεγάλη αναδρομική έκθεση: «τελούσα καλλιτεχνικόν μνημόσυνον του Πάνου Αραβαντινού, συνέλεξε με στοργήν το διεσπαρμένον έργον του και το παρουσιάζει σήμερον εις τον θαυμασμόν των Ελλήνων, των οποίων το όνομα εξύψωσεν εν τη ξένη ο καλός, ο αλησμόνητος, ο μεγάλος καλλιτέχνης.. Ίσως δεν είναι επαρκώς γνωστόν ότι ο Αραβαντινός εκτός του θεατρικού διακοσμητού, υπήρξε και προσωπογράφος απαράμιλλος».

 

Μουσείο Σκηνογραφίας Πάνου Αραβαντινού, Αγίου Κωνσταντίνου 2, Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Η είσοδος όπως την ξέραμε στη δεκαετία του 1990 δεν υπάρχει πλέον.

         

Σημαντικό τμήμα της καλλιτεχνικής του δημιουργίας ανήκει στο Δήμο Πειραιά μετά από τη δωρεά της αδελφή του Καλλιόπης επί δημαρχίας Αριστείδη Σκυλίτση: «Τα κατάλοιπά του, έργα ζωγραφικής, μακέτες σκηνικών (και τρισδιάστατες), σχέδια κοστουμιών, άλλα σχέδια, προγράμματα, αφίσες, κάρτες, φωτογραφίες κ.λ.π., είχαν εκτεθεί ή φυλαχτεί στο σπίτι της αδελφής του Καλλιόπης Αραβαντινού μεχρι το 1970. Θέλοντας να τα δώσει κάπου σε μόνιμη στέγη φαίνεται ότι δέχτηκε με ανακούφιση την πρόταση του Δήμου Πειραιά για τη δημιουργία ενός Μουσείου Πάνου Αραβαντινού.

Άνοιξε στις 20.11.1972. Την ταξινόμηση και χωροθέτηση του υλικού έκανε ο Γιώργος Ανεμογιάννης (1919 - 2005)». Αυτά είχα γράψει - και είναι γεγονός ότι μετά το κλείσιμο του Δημοτικού Θεάτρου και κατά την ανακαίνισή του, το Μουσείο ανέστειλε τη λειτουργία του και μάλλον (;) θα αργήσει να το ξαναδούμε.

ΑΙΘΟΥΣΑ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΤΣΑΚΙΡΗ.

Ο Κυριάκος Τσακίρης γεννήθηκε στη Μάκρη της Μικράς Ασίας στα 1915.

Ήρθε οικογενειακώς στον Πειραιά το 1922. Ήθελε να σπουδάσει ζωγράφος, ακολούθησε τη νομική επιστήμη. Στα 1934-35 εντάχθηκε στο ΚΚΕ, αγωνίστηκε και δευτεροετής φοιτητής (1936) εξορίστηκε στη Σίκινο. Το Μάιο 1941 δραπέτευσε, ήλθε στην Αθήνα και συνέχισε την αντίσταση ως ηγετικό στέλεχος. Στρατεύτηκε στον ΕΛΑΣ και στο Δημοκρατικό Στρατό. Μετά τον εμφύλιο, όπου τραυματίστηκε βαριά, στα 1954 ανέλαβε την αναδιοργάνωση των κομματικών ομάδων του ΚΚΕ οπότε συνελήφθη και φυλακίστηκε στα Βούρλα. Την Κυριακή το μεσημέρι της 17 Ιουλίου 1955 απέδρασε μαζί με εικοσιέξι συντρόφους του, τον έπιασαν στα 1960 και καταδικάστησε σε ισόβια. Αφέθηκε με όρους τον Απρίλιο του 1966. Τον επόμενο Απρίλιο πιάστηκε πάλι. Εξορίστηκε στη Γυάρο, στο Παρθένι Λέρου, στον Ωρωπό και ξανά στη Λέρο. Στα χρόνια της παραμονής του, διακόσμησε μαζί με τους συγκρατούμενούς του Αντώνη Καραγιάννη και Τάκη Τζανετέα το ναό της Αγιάς Κιουράς στο Παρθένι που κηρύχτηκε διατηρητέο μνημείο στα 1982 και 1983. Απολύθηκε στα 1971-72.

Από τις ταλαιπωρίες της ζωής του εμπνεύστηκε το ζωγραφικό και συγγραφικό του έργο. Η πρώτη του έκθεση έγινε στην Αθήνα το 1974. Μετά στον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη, στην Ιταλία. Για να εκφραστεί χρησιμοποίησε μολύβι, πενάκι, νερομπογιές, λάδι πάνω σε διάφορα υλικά, χαρτί, μουσαμά, αποκόμματα, πακέτα τσιγάρων, ξύλο, βότσαλα.

Το έξωφυλλο του βιβλίου του Κυριάκου Τσακίρη έχει εικονογραφηθεί από τον ίδιο το ζωγράφο - συγγραφέα.

  

Σκίτσα του βγήκαν σε λευκώματα (Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών, 1974). Στα 1994 κυκλοφόρησε το βιβλίου του «Βούρλα. Η μεγάλη απόδραση». Εκδόσεις Οδυσσέας, σ. 288. Έγραψε επίσης «Οι πόρτες του Διαβόλου» και «Σίκινος. Αναμνήσεις από την εξορία 1936 - 1941». Ο Κυριάκος Τσακίρης έμενε στο Μαρούσι με τη γυναίκα του Σάσα.

Στην αίθουσα που είχε αφιερωθεί σε εκείνον στη Δημοτική Πινακοθήκη της Ηρώων Πολυτεχνείου είδαμε 36 σχέδια σε μολύβι από το νοσοκομείο των φυλακών.

Είχαν παρουσιαστεί στον Ελληνογαλλικό Σύνδεσμο το 1996 και τυπώθηκαν από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τίτλο «Ένας άλλος κόσμος. Σχέδια από το νοσοκομείο κρατουμένων ο Άγιος Παύλος 1963 - 1964».

Τρία έργα σε λάδι με θέμα «ο θρήνος των γυναικών».

Έξι ακουαρέλες με θέμα μια μάχη στην Κρήτη.

Δέκα ζωγραφιές πάνω σε πέτρες της θάλασσας.

Πέθανε τον Οκτώβριο του 1998. Δε γνωρίζω τι απέγινε η δωρεά και αν τελικά θα στεγαστεί κάπου.

Πάντως το άνοιγμα των αιθουσών - αν και βαθμιαίο - είναι γεγονός επρόσδεκτο και σημαντικό. Οφείλουμε ένα ευνοϊκό σχόλιο στους συντελεστές αυτής της προσπάθειας και μια επίσκεψη στις μόνιμες εκθέσεις με ανοιχτά τα μάτια και τις αισθήσεις μας.