Ο τάφος του Γιαννακού Τζελέπη στην Ανάσταση.

                                                                                                 Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Το ταφικό σύνολο της οικογενείας Τσελέπη στην Ανάσταση όπως το φωτογράφησα στις   6 Ιανουαρίου 1997. Πρώτο από αριστερά το μνήμα του Γιαννακού Τσελέπη με την ενεπίγραφη μαρμάρινη πλάκα.

Κλεισμένα στους λαξευμένους μαρμάρινους τάφους τα απομεινάρια των πριν από μας κατοίκων αυτού του τόπου· εμείς, οι τωρινοί ζωντανοί περνάμε από πάνω τους το βλέμμα αναζητώντας τη ματαιότητα σ’ ονόματα και ημερομηνίες...

Κατά μήκος του κεντρικού διαδρόμου του νεκροταφείου κι ολόγυρα από το ναό της Ανάστασης, υψώνονται σημαδεμένα από το χρόνο τα μνημειακά οικογενειακά ταφικά σύνολα των πιο γνωστών πειραϊκών προσωπικοτήτων.

Τα περισσότερα και παλαιότερα απ’ αυτά μεταφέρθηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα - κάποια σε προηγούμενα χρόνια -  και ξαναστήθηκαν εδώ όταν λειτουργούσαν παράλληλα τα δύο κοιμητήρια, με προοπτική να καταργηθεί το πρώτο νεκροταφείο της πόλης στον Άγιο Διονύσιο, όπως κι έγινε επίσημα στα 1909 -1910.

Κοντά στην εκκλησία, στην πλατεία της, δεξιά όπως περπατάμε, στη δεύτερη σειρά, άκρη στο διάδρομο, βρίσκεται κι ο τάφος του Γιαννακού (Ιωάννη) Τζελέπη ή Τσελέπη, ενός από τους αρχικούς οικιστές του νεότερου Πειραιά.

Για τη ζωή του γνωρίζουμε ελάχιστα, εκείνη όμως η πράξη που άφησε ως τις μέρες μας αθάνατο το όνομά του είναι το ότι έκτισε μια από τις πρώτες – ίσως και την πρώτη – ευπρεπή κατοικία με καφενείο και ξενοδοχείο 
«εις τον παλαιόν μώλον», πάνω στην παραλία που ακόμα και σήμερα, λέγεται Ακτή Τζελέπη (στο κέντρο της πόλης υπάρχει και η μικρή οδός Γιαννακού Τσελέπη). Ο χώρος βέβαια έγινε γνωστός αργότερα και ως πλατεία Όθωνος, Απόλλωνος, Καραϊσκάκη. 

Η παρουσία του στον Πειραιά χρονολογείται από το 1829. Αδέλφια του καταγράφονται  ο Αναστάσιος (ή Αυγέρης, αλλά μπορεί να είναι και δύο διαφορετικά πρόσωπα) και ο Νικόλαος. Πατέρας του ήταν ο Γεώργιος Τζελέπης. Καταγόταν από τη Μακρυνίτσα του Πηλίου.

Ο Γιαννακός αγόρασε το οικόπεδο κι έκτισε το πανδοχείο του πρώτα με ευτελή υλικά (ξύλα, πέτρες, λάσπη) 
στην ακτή πριν ακόμα εφαρμοστεί το σχέδιο πόλης.

Ύστερα (1838 - 39;) σήκωσε παραδίπλα κανονικά το πέτρινο κτίσμα του που για πολλά χρόνια έγινε το κατάλυμα για ύπνο, φαγητό και ξεκούραση των ταξιδιωτών.

Ο Σταμάτιος Ιωάννου Σέρμπος έγραψε ότι με το Νικόλαο Μελέτη «μεταβήκαμεν εις Πειραιά κατά τω έτει 1834 10/βρίου 20 και ενοικιάσαμεν το μαγαζίον του Ιωάννου Τζελέπη, όπου τότε μόνον εκείνο ήταν εις Πειραιά..» 

«Εις Πειραιά κατέλυσα εις το ξενοδοχείον του Τζελέπη διότι αυτό με είχαν συστήσει συνταξιδιώται από το ατμόπλοιον..» μαρτυρεί ένας άλλος.

Ο τάφος του Τζελέπη έχει σχήμα σαρκοφάγου  – μεγάλου ορθογωνίου κιβωτίου που καλύπτεται με μια μαρμάρινη πλάκα. Στην επιφάνειά της έχουν σμιλευτεί ανάγλυφα δύο νεκροκεφαλές με φτερά, ενώ είναι χαραγμένος ένας σταυρός σε στεφάνη με κορδέλες.  

Την προσοχή τραβάει η μισοσβησμένη και δυσδιάκριτη πια επιγραφή που πολύς λόγος έγινε γι’ αυτήν από αρκετούς Πειραιώτες συγγραφείς.

Ο Μπάμπης Άννινος (1852 - 1934, Αι Αθήναι κατά το 1850, σελ. 8, εκδόσεις Ελευθερουδάκης) την απέδωσε 
ως εξής:

Εδώ, ω άνθρωπε, σ’ αυτό το μνήμα όπου βλέπεις,

Κοιμάται, αναπαύεται ο Γιαννακός Τσελέπης..

Αφήσας την πατρίδα του Θετταλομαγνησίαν

Πρώτος αυτός ανήγηρε εις Πειραιά οικίαν.

Ο Γεώργιος Παράσχος (1822 - 1886), αδελφός του Αχιλλέα Παράσχου, τον είχε βεβαιώσει ότι συνέθεσε ο ίδιος το ποίημα με τη συνεργασία κι άλλων στιχουργών κατά παραγγελία των συγγενών του αποθανόντα: «μου προσέθηκε δε ότι μετά καιρόν, ότε απεβίωσε και η σύζυγός του Τσελέπη και ενεταφιάσθη εις το αυτό μνημείον παρενετέθη μεταξύ του πρώτου και δευτέρου διστίχου και το εξής συμπληρωματικόν:  
Εν μέσω τόπου χλοερού

Κ' η σύζυγός του η Φλωρού».

Ο Δημήτριος Σπηλιωτόπουλος (Οι δήμαρχοι της πρώτης εκατονταετηρίδος, 1939, σελ. 8 - 9) έγραψε ότι «επί της επιτυμβίου πλακός του τάφου τούτου ήτο κεχαραγμένον το εξής οκτάστιχον ποίημα.

Ώ διαβάτα πρόσεχε

Στον τάφον όπου βλέπεις

Κοιμάται και αναπαύεται

ο Γιαννακός Τζελέπης.

Αφήσας την Πατρίδα του

Θετταλομαγνησίαν

Αυτός την πρώτην έκτισε

εν Πειραιεί οικίαν».

Την σύνθεσή του έκανε ο Παράσχος που κατέβαινε συχνά από την Αθήνα «και ερρόφα ηδυπαθώς τον ναργιλέ του εις το Καφενείον Τζελέπη». Προσθέτει δε ότι το  κακόζηλο και κακότεχνο δίστιχο 
Εν μέσω τόπου χλοερού

Και η σύζυγός του η Φλωρού

συμπληρώθηκε μετά το θάνατο της γυναίκας του.

Ο Ιωάννης Μελετόπουλος στα Πειραϊκά, 1945, σελ. 59 δημοσίευσε την επιγραφή πιο ολοκληρωμένη:

Εδώ εις τούτον άνθρωπε τον τάφον όπου βλέπεις

εν μέσω τόπου θλιβερού

Κοιμάται αναπαύεται ο Γιαννακός Τζελέπης

κι’ η σύζυγός του η Φλωρού.

Αφήσας την πατρίδα του Θετταλομαγνησίαν

με σπάθην ωπλίσθη

κι’ εις της επαναστάσεως την ζάλην την αγρίαν

ενδόξως ηγωνίσθη.

Κι’ αυτός εις του Πειραιώς την γην οικοδομήσας

πρώτος οικίαν εκλεκτήν,

και μετά της συζύγου του ένδεκα χρόνους ζήσας

διέπρεπεν  εις αρετήν.

Αμφιβάλλοντας όμως τονίζει «Δεν γνωρίζω, αν το επίγραμμα αυτό είναι καθ’ ολοκληρίαν αληθές».         

Τα ίδια περίπου αντέγραψε και η Λίζα Μιχελή (Πειραιάς, ΔΡΩΜΕΝΑ, 1988, σελ. 74).

Την σωστή παρουσίαση του ποιήματος έκανε ο Αντώνης Μαρμαρινός. Έχω υπ’ όψη μου το άρθρο του 
«Το ποίημα στον τάφο του Γιαννακού Τζελέπη» στο περιοδικό του Φυσιολατρικού Μορφωτικού Ομίλου 
Ο ΠΛΑΤΩΝ, Ιαν. - Φεβ. 1956, σελ. 6 - 7 και την πιο γνωστή δημοσίευσή του στο βιβλίο ΠΕΙΡΑΙΑΣ 1960, 
Ζωή και Τέχνη, σελ. 79 - 80, του Γεωργίου Δρόσου, προσφορά των Σχολών Αριστοτέλης για τα 10 χρόνια τους (κυκλοφόρησε και ξεχωριστά).

Την ορθότητα της καταγραφής διαπίστωσα κι εγώ στις 22 Μαΐου 1990.

Τα μικρά καλλιγραφικά με τόνους γράμματα δίνουν το παρακάτω νόημα:

Εδώ εις τούτον άνθρωπε, τον τάφον όπου βλέπεις

Εν μέσω τόπου θλιβερού,

Κοιμάται, αναπαύεται ο Γιαννακός Τσελέπης

Κ’ η Σύζυγός του η Φλωρού.

Αφήσας την πατρίδα του Θετταλομαγνησίαν

με σίδηρον ωπλίσθη

Κι εις της επαναστάσεως την ζάλην την αγρίαν

Ενδόξως ηγωνίσθη.

Κατόπιν εις του Πειραιώς την γην οικοδομίσας

Πρώτος οικίαν εκλεκτήν,

Και μετά της συζύγου του ένδεκα χρόνια ζήσας

Διέπρεπε εις αρετήν.

Τ*... ον του έξαφνα ο θάνατος φρυάττων

Αφήρπασε ως θύμα.

Την ακολούθησε ευθύς και τώρα τα οστά των

κοιμούνται σ’ ένα μνήμα.

Τον τάφον όπου κοίτεται αυτός και η πιστή του

Εγείρουν μετά στεναγμών

Νικόλαος κι Αυγέρης οι ζώντες αδελφοί του

Εις την κοιλάδα των κλαυθμών

Η μεν σύζυγος παρέδωσε το πνεύμα τη 14 Αυγούστου 184**

Αυτός δε τη 24 Μαΐου 1843.***

*Μάλλον εννοεί «Την σύζυγόν του».

**Μάλλον είναι 1842.

***Το κείμενο απέδωσα με το μονοτονικό σύστημα γραφής τα δε σημεία στίξης είναι επίφοβα λόγω της διάβρωσης.

Είναι λοιπόν πιθανόν να πέθανε η Φλωρού στα 1840 - 1842 και να τάφηκε σε κάποιο κοινό (ατομικό) τάφο. 
Ύστερα από το θάνατό του ο Γιαννακός τάφηκε κι αυτός σε άλλο μνήμα. Λίγο αργότερα φαίνεται τα αδέλφια του ανέγειραν ιδιαίτερο τάφο όπου τοποθετήθηκαν μαζί τα οστά τους ή έβαλαν τα οστά της Φλωρούς στον τάφο του Γιαννακού. Πάντως η επιγραφή συμπληρώθηκε τμηματικά. Τα τετράστιχα  χωρίζονται με τρεις διακοσμητικές γραμμές κι έναν ακτινωτό κύκλο. Υπάρχει περίπτωση από τον αρχικό τάφο στον Άγιο Διονύσιο να σώζεται μόνο 
η γραμμένη ταφόπλακα και το υπόλοιπο μνημείο να είναι νεότερο. Στην Ανάσταση ο τάφος του Γιαννακού είναι 
ο πρώτος από ένα σύνολο άλλων, πλαισιωμένων με χαμηλή περίφραξη από κάγκελα. 

Στο διπλανό χαράκτηκαν 16 ονόματα με τα επώνυμα Τσελέπης - Λεωνίδας -Γενεράλης - Μπιτσάνης - Ανεμογιάννης. Μετά, σε δύο μαρμάρινα κουτιά βρίσκονται τα οστά του Δημοσθένη Γενεράλη και της 
Έλλης Δ. Γενεράλη.

Τέλος στον τρίτο τάφο με τον όρθιο σταυρό αναπαύεται ο Δημοσ.[θένης] Κ. Τσελέπης.

      

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Δευτέρα 11 Ιανουαρίου 1999, σελ. 14.

Μεταφορά εδώ, ελάχιστα επαυξημένη, 21 Φεβρουαρίου 2012.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ:       

Για το Γιαννακό Τσελέπη ασχολήθηκε και ο φίλος μου Δημήτρης Φερούσης στο μυθιστορηματικό βιβλίο του «Πειραιάς θρύλος και κληρονομιά» που κυκλοφόρησε στα τέλη του 1990 από τις εκδόσεις ΑΣΤΕΡΟΣ. 

Στις σελ. 168 - 169 αναφέρει και το παρόν ποίημα.