Μικρά πειραιώτικα κείμενα.

*Για το πειραϊκό αρχείο του Γεωργίου Κρέμου. 

*Για το «Ξυπνητήρι» του Σπύρου Μελά. 

*Για ένα Μουσείο Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. 

 

Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης. Δημοσιογράφος - Συλλέκτης. Ανεξάρτητος ερευνητής πειραϊκής ιστορίας και λογοτεχνίας.

*Αναφορές για το Αρχείο του Γεωργίου Π. Κρέμου.
Για τον Γεώργιο Πανάγου Κρέμο (γεννήθηκε στο Στείρι χωριό της μητέρας του Αικατερίνης Σίδερη, μεγάλωσε στην Αράχωβα), τον σπουδαίο καθηγητή, γυμνασιάρχη και υφηγητή της ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών μπορεί να βρει ο ενδιαφερόμενος πολλά βιογραφικά. Σημαντικές μεταξύ των άλλων δημοσιευμάτων, οι εργασίες του Τάκη Λάππα στα «Νεοελληνικά Γράμματα» φύλλο 140, 5.8.1939, του ιδίου στο «Στερεά Ελλάς» τεύχος 49, Φεβρουάριος 1973, του Κ. Θ. Δημαρά στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ (Οι επιφυλλίδες του Βήματος), 3.8.1979 και τα βιβλία του Ανδρέα Σ. Τσούρα Συμβολή του ιστορικού Γ. Π. Κρέμου στη μελέτη της Μονής του Οσίου Λουκά Βοιωτίας, Αθήνα 1996, του Θανάση Χρήστου Η συμβολή του Γ. Π. Κρέμου στην νεότερη ιστορία της Βοιωτίας, στα Πρακτικά Α΄ Συνεδρίου Ρούμελης και στο Γεώργιος Π. Κρέμος (1839-1926) Ένας κορυφαίος Αραχωβίτης ιστορικός, Αθήνα 2005. Προσέτι στο ΑΓΚΥΡΑ, δελτίο της Καϊρείου Βιβλιοθήκης Άνδρου, 1, Άνδρος 2001. Εδώ θα προχωρήσω σε δική μου θεώρηση βασισμένη στο αρχείο μου.
Ο Κρέμος μαθήτευσε στην Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή και στην Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (τελείωσε στα 1865). Συνέχισε με υποτροφία στην Λειψία (Θεολογία και μετά ακολούθησε την Φιλοσοφική Σχολή). Επέστρεψε μετά από επτά χρόνια και διορίστηκε καθηγητής Ιστορίας και Γεωγραφίας στο Βαρβάκειο και στο Α΄ Γυμνάσιο Αθηνών. Συνέταξε κατάλογο των χειρογράφων της «Εθνικής και της του Πανεπιστημίου Βιβλιοθήκης» (Θεολογία, Τόμος 1, 1876). Τα βιβλία και τα δημοσιεύματά του στα παλιά περιοδικά είναι σκορπισμένα σε πολλές σύγχρονες βιβλιοθήκες.
Στις 31 Οκτωβρίου 1876 νυμφεύτηκε την Μαριγώ Κούρου (γεννήθηκε στο Ναύπλιο στις 28.2.1855, γονείς της ο Αθανάσιος Κούρος και η Βασιλική Μουτζοπούλου [αδέλφια της ο Δημήτριος και Τρύφων Μουτζόπουλος], πέθανε και κηδεύτηκε στις 27.11.1881 από επιλόχειο πυρετό) με την οποία απέκτησαν τρεις κόρες κι ένα γιο. Ο γιος του Φιλόμηλος (γεν. 1878) έφυγε στα τέσσερά του χρόνια από μηνιγγίτιδα. Οι κηδείες της Μαριγούς και του Φιλομήλου έγιναν «εν τω Πειραιεί νεκροταφείω» και το κοινό μνημόσυνό τους στην Αγία Τριάδα (27.11.1882).
Ο Αντώνης Μαρμαρινός στο βιβλίο του «Η πειραϊκή παιδεία μετά το 1836, Πειραιεύς 1963, αναφέρει ότι διατέλεσε γυμνασιάρχης στο Α΄ Γυμνάσιο Πειραιώς στο διάστημα 1.9.1880 - 27.11.1880 (σε διάσταση με τον Ευάγγελο Κοφινιώτη παρέδωσε την διεύθυνση) και από 6.4.1882 έως 12.9.1884. Μνημονεύεται ότι εδώ προσπάθησε να εισαγάγει το μάθημα της Γυμναστικής, άλλωστε είναι γνωστό ότι του άρεσε κι ο εκδρομισμός. Άρθρο του «Ελληνική γυμναστική» δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΣΦΑΙΡΑ, φύλλο 186 του 1880 και 840 του 1883. Στην ΣΦΑΙΡΑ επίσης τυπώθηκαν άρθρα με θέμα «Δημοτική βιβλιοθήκη Πειραιώς Δ. Μαυροκορδάτου». Άλλη εργασία του που βρήκα, Εσωτερικός κανονισμός των σχολείων, Εν Πειραιεί 1880.
Επίσης στα 1881 έδωσε το φυλλάδιο «Φάλαγξ του Γυμνασίου Πειραιώς Εμβατήριον δια κλειδοκύμβαλον ποιηθέν υπό Γεωργίου Π. Κρέμου, τονισθέν υπό Μ. Α. Γενοβέζου».
Το 1886 νυμφεύτηκε την Ασημίνα (Ασημιώ) Λούκα, κόρη του καραβοκύρη Λεωνίδα Γ. Λούκα από την Άνδρο κι απέκτησαν δυο παιδιά. Ο Λούκας είχε την γολέτα «Μαριγώ» 192 τόνων (το Νηογνωμολόγιο του 1881 αναγράφει 171 τόνων) ναυπήγηση Σύρα 1875 και νηολόγιο Άνδρου από το 1870 έως το 1881.
Ο Ιάκωβος Δραγάτσης κριτίκαρε τον Κρέμο για απόψεις που είχε γράψει, στο βιβλίο του «Γεώργιος Π. Κρέμος ο ιστορικός εν τη της Ρωμαϊκής Ιστορίας κρίσει», Εν Πειραιεί Εκ του Τυπογραφείου της Προνοίας. 1885. Στα 1889 και 1890 επισημαίνουμε αναδημοσιεύσεις αποσπασμάτων από βιβλία του στο περιοδικό ΑΠΟΛΛΩΝ Πειραιώς.
Με τον Γεώργιο Φιλάρετο (1848-1929, οι γυναίκες τους Μαριγώ και Πολυτίμη ήταν αδελφές) αποφάσισαν να κτίσουν τις θερινές τους κατοικίες σε χώρο που σήμερα είναι η Καλλιθέα, έτσι από τα πρώτα σπίτι της θεωρούνται αυτά του Φιλάρετου, του Λασκαρίδη και του Κρέμου (οδός Κρέμου και Σιβιτανίδου). Μετακόμισε από την Αθήνα όπου έμενε στην Σόλωνος και Ιπποκράτους. Σώζεται μια φωτογραφία του Φιλάρετου που τον έβγαλε καθισμένο στο γραφείο του η ανιψιά του Σωσώ Κρέμου. Εκεί συγκεντρώθηκε όλο το συγγραφικό του έργο. Την εκπαιδευτική του θητεία ολοκλήρωσε στην Λαμία 1897-1901 και στο Αίγιο 1901-1902. Ταξίδεψε στην Αίγυπτο (τέλη 1902-1904) και κατέβηκε στην Κρήτη. Όταν στα 1916 πήγε για λίγο στον Πόρο έγινε διάρρηξη στο σπίτι του, κλάπηκαν πολλά κι ανάμεσα τα χειρόγραφα του έργου του «Ιστορία του Ελληνισμού», που θεωρούσε έργο ζωής. Δεν θα επεκταθώ στον βίο, στην δράση και στο συγγραφικό του έργο, επισημαίνω ότι πέθανε στις 3 Δεκεμβρίου 1926 «από θλάσιν του ποδός».
Μελετώντας τα βιβλία και τα δημοσιεύματά του, διακρίνει κάποιος την ευρυμάθεια και ποικιλία των ενδιαφερόντων του. Τυπικός στην συλλογή στοιχείων, είχε ταξινομήσει σε φακέλους κάθε τι προς τρέχουσα ή μελλοντική χρήση. Ικανό μέρος του υλικού είχε συγκεντρώσει από τα ταξίδια ή τους τόπους όπου άσκησε τα καθήκοντά του. Τα κατάλοιπά του, βιβλία, χειρόγραφες σημειώσεις, επιστολές, έγγραφα, βρίσκονται σκορπισμένα στους απόγονούς του και σε ιδιωτικά αρχεία.
Αν και οι πληροφορίες είναι ασαφείς, μαρτυρίες συνηγορούν ότι ο Κρέμος γύρω στα 1888 μάζευε γραπτές πηγές της τοπικής ιστορίας της Άνδρου. Ο Κρέμος «επεσκέπτετο συχνώς την νήσον και συνεκέντρωνεν υλικόν προς συγγραφήν, ως διεδίδετο, ιστορίας αυτής». Με προτροπή του ο Γεώργιος Στ. Μπίστης έγραψε χωρίς να τυπωθεί το πόνημα «Σημειώσεις ιστορικαί περί της νήσου Άνδρου», σελίδες 112+18 (Αρχείο Ευαγγέλου Δ. Δερτούζου). Τίποτα όμως δεν δημοσιεύτηκε.
Γύρω στα 1960 ο καθηγητής κι ύστερα γυμνασιάρχης Άνδρου Μιχαήλ Βασιλόπουλος, μαθαίνοντας ότι ο Κρέμος είχε λάβει πολλά έγγραφα από τον πύργο του πεθερού του Νίκου Μ. Μπίστη (Μουβελά) μπόρεσε και πήρε αρκετά από τους κληρονόμους του Κρέμου.
Μετά τον θάνατο του Βασιλόπουλου η σύζυγός του Ορτανσία τα παρέδωσε στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη. «Ο όγκος της συλλογής του Κρέμου, η οποία σημειωτέον λέγεται ότι περιελάμβανεν και υλικόν εκ Κρήτης ίσως δε και εξ άλλων μερών, παρέμεινε, κατά πληροφορίας, εις την παλαιάν εν Καλλιθέα οικίαν της οικογενείας. Επικειμένης της κατεδαφίσεως ταύτης, οι απόγονοι του Κρέμου επώλησαν την βιβλιοθήκην του μετά των αρχείων εις τινα εν Αθήναι βιβλιοπώλην». Έτσι κατά το 1973 έγινε γνωστό ότι διατίθεται προς πώληση παλιό αρχείο. Ο βιβλιοπώλης (λεγόταν Ευτύχιος Βαγιονάκης) είχε χωρίσει σε φακέλους τα έγγραφα κατά περιοχές και χρονολογική σειρά ψάχνοντας αγοραστές. Ειδικά για την Άνδρο, με τον φόβο να μην διασπαστεί το περιεχόμενο, βρέθηκε να τα αγοράσει ο εφοπλιστής Δημήτριος Κονδύλης (1903-1990). Κανείς δεν ξέρει πώς απέκτησε τόσα μεγάλα αρχεία ο Κρέμος. Λόγω του κύρους του όλοι ήταν πρόθυμοι να τον εξυπηρετήσουν. Φαίνεται ότι απλώς «συνεσωρεύοντο και εφυλάσσοντο όχι μόνον άνευ και της υποτυπωδεστέρας ταξινομήσεως αλλ’ ασφαλώς ο συλλογεύς ουδ’ απλούν βλέμμα μετέπειτα έριψεν επ’ αυτών. Πρέπει ούτω να φαντασθώμεν, ότι εν όσω το υλικόν περέμενεν εις την οικίαν Κρέμου αι αποτελούσαι αυτό ενότητες της συλλογής, δηλονότι αι τοπικαί συλλογαί ή αρχεία τα οποία συνεκεντρώθησαν, περέμενον κεχωρισμένως». Έτσι ο Βασιλόπουλος μπόρεσε και έλαβε από τους κληρονόμους έγγραφα από την συλλογή Μπίστη. Η πλήρης διάσπαση του Αρχείου έγινε μάλλον από τον μεταπωλητή ή τον βιβλιοπώλη, που τα χώρισε χρονολογικά για να ανεβάσει την εμπορική αξία τους.
Σπαράγματα της συλλογής Κρέμου βρίσκουμε στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, Τμήμα Χειρογράφων και Ομοιοτύπων (φάκ. 1315).
Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους - Ιστορικό Αρχείο Κρήτης βρίσκουμε την συλλογή του Κρέμου που αγοράστηκε στα 1973 από τον ίδιο βιβλιοπώλη έναντι του ποσού 150.000 δραχμών (χρηματοδότηση του Υπουργείου Πολιτισμού με αποκλειστικό προορισμό στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης). Σε παλαιότερη έρευνά μου στο διαδίκτυο «Σπαράγματα από το πειραϊκό αρχείο του Γεωργίου Κρέμου», ανάρτηση Κυριακή 13 Δεκεμβρίου 2015, είχα γράψει «Ένα ελάχιστο τμήμα του που φαίνεται να αναφέρονταν στον Πειραιά, το οποίο μπορεί να ήταν αρκετά μεγαλύτερο αλλά ποιος ξέρει πόσο διασώθηκε και πού αλλού να βρίσκονται κατάλοιπά του, κατέληξε στην κατοχή του Γιάννη Χατζημανωλάκη ο οποίος ευχαρίστως μου διέθεσε για να το μελετήσω. Ο Χατζημανωλάκης στο βιβλίο του για τους δημάρχους του νεότερου Πειραιά, χρησιμοποιεί στοιχεία του φακέλου οπότε στη σελ. 44 αναφέρει σε σημείωση: <"Ιστορικόν Αρχείον Γ. Κρέμου" (που παραχωρήθηκε ευγενώς από τον Ιωάν. Α. Μελετόπουλο στον συγγραφέα του βιβλίου). Ανέκδοτες σημειώσεις>. Είχα λοιπόν την τιμή - ένας από τους λίγους - να αγγίξω, να διαβάσω αυθεντικά χειρόγραφα του Πειραιά επί δημαρχίας Κυριάκου Σερφιώτη και πρωτότυπα γραπτά του Κρέμου με στοιχεία παρμένα από τα δημοτικά έγγραφα που ερεύνησε. Κείμενα που είδαν ο Μελετόπουλος, ο Χατζημανωλάκης και μετά εγώ… Πρόκειται για έναν ντοσιέ που αποτελείται από μικρές υποδιαιρέσεις με διπλωμένα φύλλα χαρτιού που μέσα τους περιέχουν έγγραφα, σε επί μέρους θέματα αφορώντα στα πρώτα χρόνια της νεότερης πειραϊκής ιστορίας». Ανάμεσα στα άλλα λοιπόν ο Κρέμος ήθελε να συντάξει μια μελλοντική ιστορία της πόλης, που ποτέ δεν γράφτηκε.
Είναι βέβαιο ότι ο Ιωάννης Μελετόπουλος αγόρασε το τμήμα αυτό του αρχείου Κρέμου από τον εν λόγω βιβλιοπώλη. Μετά την παραχώρηση του φακέλου σε εμένα, έκανα την κατάλληλη αναταξινόμηση ώστε το περιεχόμενό του να είναι πιο προφυλαγμένο και χρηστικό. Πολλά από τα χειρόγραφα δημοσιεύτηκαν ήδη στο Πειραϊκό Ορόσημο.

*ΤΟ ΞΥΠΝΗΤΗΡΙ.
Ο Σπύρος Μελάς (Ναύπακτος 13.1.1882 - Αθήνα 2.4.1966), μεγάλωσε στον Πειραιά όπου ο πατέρας του Ιωάννης εργαζόταν ως δικαστικός. Με τον θάνατό του αναγκάστηκε να δουλέψει κι ο ίδιος. Πήρε υποτροφία από τον Δήμο Πειραιώς, έτσι σπούδασε στο Α΄ Γυμνάσιο Πειραιώς (Ιωνίδειος Σχολή). Αργότερα έγραφε στην ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ και στον ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟ. Το πρώτο λογοτεχνικό του έργο, μυθιστόρημα στην εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ, το φθινόπωρο του 1906, είχε τίτλο «Τα μυστήρια του Πειραιώς». Ο Μελάς έγινε γνωστός ως λογοτέχνης, χρονογράφος, ιστορικός, θεατρικός συγγραφέας. Με αυτούς του τίτλους τιμήθηκε στην εποχή του και παραμένει ένα λαμπρό όνομα στον πειραϊκό πνευματικό κύκλο.
Ανάμεσα στις εκδηλώσεις προς τιμήν του που είχε την τύχη να βιώσει ο Μελάς ήταν το Φιλολογικό Απόγευμα της 20 Μαΐου 1961 αφιερωμένο σε εκείνον από την Σχολή Αδελφών Καλπάκα στην Αθήνα. (Είχαν προηγηθεί Φιλολογικά Απογεύματα στα 1957 για τον Βενέζη και στα 1958 για τον Μυριβήλη). Περί το τέλος της ίδιας χρονιάς, με την επικείμενη συμπλήρωση των 80 του χρόνων, που θα εορταζόταν στα 1962, η Σχολή τύπωσε ένα αναμνηστικό τεύχος 32 σελίδων με τις ομιλίες που έκαναν οι τελειόφοιτοι μαθητές της, η Αλέκα Ευσταθίου, η Σοφία Σπανού, ο Κώστας Νικολαΐδης, η Ανθούλα Διαμάντη.
Η Σχολή Καλπάκα (ΣΧΟΛΑΙ Α. ΚΑΛΠΑΚΑ «ΑΙ ΚΥΔΩΝΙΑΙ») ιδρύθηκε από τις αδελφές δασκάλες Αθηνά (κατόπιν σύζυγος Αντωνίου Κοκοτσάκη) και Αλεξάνδρα (κατόπιν σύζυγος Αδαμαντίου Σπανού) Καλπάκα από το Αϊβαλί που ήλθαν μετά την καταστροφή. Σήμερα είναι το 10ο Επαγγελματικό Λύκειο Αθηνών, Δαμάρεως και Τιμοθέου 18 στο Παγκράτι.
Ανάμεσα στην ενδιαφέρουσα ομιλία του, ο Μελάς αναφέρθηκε στον Πειραιά:
… Σ’ ένα Δημόσιο σχολείο είχα την τύχη να μου κάνουν την υποδοχή, που μου κάνατε απόψε. Στον Πειραιά, που θεωρείται πατρίδα μου. Σε κανένα άλλο Δημόσιο Σχολείο δεν επήγα, γιατί δεν με προσκάλεσαν… Λυπούμαι, ότι δεν ήξερα, ότι θα γίνει αυτός ο ύμνος, για να φέρω και τον ήρωα εκείνον εδώ, για να τον χειροκροτήσετε, στον οποίο οφείλω ό,τι εσείς επιδοκιμάζετε απόψε σε διάφορες μορφές. Το ξυπνητήρι μου! .. γιατί είναι το μόνο παιδαγωγικό πράγμα, το οποίον μπορώ να σας πω και να σας μείνη. Είμαι ένας από εκείνους που δεν έχουν χορτάσει τον ύπνο στην ζωή και περιμένω να τον χορτάσω εκεί στη σκιά των κυπαρίσσων, όπου θα τον χορτάσουμε όλοι. Δεν σας είναι άγνωστο, ότι ορφάνεψα μικρός και ότι ο Δήμος του Πειραιώς ανέλαβε να με σπουδάση, γιατί είπαν οι καθηγηταί, ότι άξιζα κάτι τι‧ ίσως υπερτιμούσαν οι άνθρωποι τη δική μου αξία μάλιστα σ’ αυτή την ηλικία. Όταν ο Δήμος μού παρεχώρησε την ατέλεια των διδάκτρων, – δεν τα πλήρωνα, τα πλήρωνε αυτός, τα βιβλία και ένα μικρόν ποσόν για την συντήρησί μου – αγόρασα δύο πράγματα, ένα ξυπνητήρι και ένα λυχνάρι. Όχι λάμπα. Το πετρέλαιο ήταν ακριβό, το λάδι ήταν φτηνό τότε. Ένα λυχνάρι ναυτικό μεγάλο, με φυτίλι της λάμπας, βαλμένο επάνω στο γουδί που κοπανούσα την σκορδαλιά, ανάποδα, γιατί δεν είχα και λυχνοστάτη, και από κάτω τα βιβλία. Αυτό είναι η αρχή της πορείας μου…
Έτσι το Ξυπνητήρι πρέπει να δοξαστεί απόψε. Όταν ήμουν μαθητής του Γυμνασίου το έβαζα στις πέντε και επειδή μούλειπε πάντοτε ύπνος έλεγα: «δεν θα γίνω ακαδημαϊκός πολίτης; Θα φάει πέταμα από το παράθυρο που θα πάη καπνός αυτό το ξυπνητήρι!». Πήγα στο Πανεπιστήμιο και τόβαζα στις τέσσερις και έλεγα: «δεν θα απαλλαγώ απ’ αυτόν τον βραχνά, θα φάη πέταμα». Εμπήκα στη δημοσιογραφία, έγινα συγγραφέας και τόβαζα στις τρεις. Και είμαι ακαδημαϊκός και το βάζω στις δύο. Να πιστεύετε στο ξυπνητήρι, δηλαδή στην προσπάθεια! Κανένα έργο, που αξίζει τον κόπο, δεν αξίζει παρά μόνο για τις ώρες που βάλατε για να το φτιάξετε. Δεν υπάρχουν μεγαλουργήματα στο γόνατο πάνω στον κόσμο αυτόν! ...
Από την αποψινή βραδυά κρατήστε ένα μόνο πράγμα ή μάλλον δύο, το Ξυπνητήρι, που είναι ο ρυθμιστής της δημιουργικής μου εργασίας, και την Ελλάδα, η οποία είναι η μεγαλύτερη πηγή εμπνεύσεων, όχι μόνον για τους Έλληνας, αλλά για τον κόσμον ολόκληρο, γιατί, όλες αυτές τις χιλιάδες χρόνια που αναδύεται πάνω στη φλούδα της γης, το ανθρώπινο γένος δεν έχει βρη τύπους ζωής και τύπους σκέψεως που να μην είναι βαθύτατα Ελληνικοί.

*Για ένα Μουσείο Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά.
Σε επαναλαμβανόμενες οχλήσεις μου, όχι σε έντονους αλλά σε πειστικούς γραπτούς τόνους, σε πολλά άρθρα έχω προτείνει την σύσταση ενός Μουσείου Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά εντός του «εμβληματικού» κτηρίου που στολίζει την πόλη μας. Μετά την αποκατάσταση και την επαναλειτουργία του, αρκετές αίθουσες στους ορόφους και στο ισόγειο τριγύρω έμειναν άδειες, γεμίζουν σιγά σιγά με διάφορες χρήσεις και καταστήματα.
Σε ξεχασμένους χώρους του βρέθηκαν κάποια ξύλινα μεταλλικά υφασμάτινα κι άλλα υλικά που συντηρήθηκαν και αναδείχτηκαν. Οι διάφοροι ερευνητές που ασχολήθηκαν με την αρχιτεκτονική, την ιστορία, τις θεατρικές μουσικές παραστάσεις, τις εκθέσεις, τις παρουσιάσεις, τους χορούς, τις εκδηλώσεις στην πλατεία ή στο φουαγιέ και την παλαιότερη φιλοξενία των σωματείων, φανέρωσαν στις εργασίες τους δεκάδες φωτογραφίες, μονόφυλλα, προγράμματα, αφίσες, προσκλήσεις, βιβλία, δελτάρια (carte postales) κ.λπ. ντοκουμέντα.
Καλό θα ήταν ένα τέτοιο ποικίλο και πλούσιο σε περιεχόμενο υλικό (μαζί με σκηνογραφίες, στολές, αντικείμενα) που δείχνει σφαιρικά την πορεία ενός τόσο σπουδαίου Θεάτρου και το οποίο τώρα είναι σκορπισμένο στο Ιστορικό Αρχείο, στην Δημοτική Βιβλιοθήκη, σε φορείς ή σε ιδιώτες, να συγκεντρωθεί από έμπειρο προσωπικό μετά από ένα είδους καμπάνιας που θα κάνει ο Δήμος. Να δοθεί ο χρόνος να καταγραφεί, να ταξινομηθεί, να διατηρηθεί σε ερμάρια, βιτρίνες, προθήκες, σε κάδρα ώστε τελικά (δίχως χρονοτριβή) να εκτεθεί στο κατάλληλα διαρρυθμισμένο ευρύχωρο δωμάτιο. Να γίνει το Δημοτικό μια σωστή φωλιά πολιτισμού, θεατρικής παιδείας αλλά και μια παρακαταθήκη μνήμης και ιστορίας του τόπου.

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ, τεύχος 78. Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2022. Σελίδες 19-22.