Μια ομιλία και μια συζήτηση για την λιμενοποίηση του φαληρικού όρμου εις βάρος των πειραϊκών συμφερόντων.

Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης. Δημοσιογράφος - Συλλέκτης. Ανεξάρτητος ερευνητής πειραϊκής ιστορίας και λογοτεχνίας.

Για να αναπτυχθεί μια πόλη, γενικά μια κατοικημένη περιοχή που διαθέτει παράλιο μέτωπο, θεωρείται απαραίτητο να καλυφθεί η φυσική της ακτογραμμή ώστε κατασκευαστούν λιμενικές εγκαταστάσεις, να δημιουργηθούν κρηπιδώματα, να αξιοποιήσουν οι αρχές κάθε τμήμα του που θα προσφερθεί για όλες τις χρήσεις, ειδικά την εμπορική και επιβατική κίνηση.
Κάθε τι ανάλογο πού θεωρείται πρόοδος και ένα βήμα προς το μέλλον, βρίσκει πάντα την αντίδραση μιας μερίδας ατόμων που με τοπικιστικά, σωστά ή άδικα κριτήρια διαμαρτύρονται από φόβο κυρίως μη τυχόν αυτό το εγχείρημα αποβεί καταστροφικό.
Όπως στις ημέρες μας διαμαρτύρεται ο κόσμος για την επέκταση σταθμού κρουαζιέρας στην εξωτερική πλευρά του λιμένα, παλαιότερα για το μπάζωμα του χώρου όπου υψώθηκε το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, πιο πριν στα Βοτσαλάκια της Καστέλλας και του όρμου της Φρεαττύδας, έτσι δυνατό και επίκαιρο υπήρξε το θέμα της λιμενοποίησης του φαληρικού όρμου με κίνδυνο την μείωση της εμπορικής δραστηριότητας του πειραϊκού λιμένα.
Από τα δεκάδες κείμενα του αρχείου μου που έχω διαβάσει, επέλεξα δυο σημαντικά, δείγματα της αγωνίας των πολιτών για την αποτροπή της απειλής… η οποία στις ημέρες μας δεν υφίσταται λόγω της αλλαγής των συγκοινωνιακών δεδομένων και της σταδιακής προσαρμογής της λιμενικής κίνησης.
Τα έγγραφα ανήκουν στην συλλογή μου.

*Πρακτικά Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιώς. Της ενάτης Συνεδρίας γενομένης την 16ην Οκτωβρίου 1959.
Ο κ. Δήμαρχος [ο Παύλος Ντεντιδάκης απευθυνόμενος στον Ηρακλή Σακαλή]. … Επίσης, εθέσατε ένα τρίτον ερώτημα, σχετικώς με τα διαδοθέντα ότι το Δ.Σ. του Ο.Λ.Π. εψήφισεν δρχ. 255.000.000 δια την εγκατάστασιν λιμένος εις το Δέλτα του Παλαιού Φαλήρου. Επ’ αυτού ωμίλησεν ο Δημοτικός Σύμβουλος κ. Μητρόπουλος, (ο οποίος νομίζω ότι και σήμερον θα ομιλήση σχετικώς) και εκ των πληροφοριών τας οποίας έχομεν και εκ του τηλεγραφήματος το οποίον έστειλεν ο κ. Υπουργός των Συγκοινωνιών εις το Προεδρείον της Ομοσπονδίας Επαγγελματιών, νομίζω ότι πρέπει, πλέον, κατά ένα ποσοστόν να είμεθα ήσυχοι, διότι δεν πρόκειται να γίνη λιμήν εις το Παλαιόν Φάληρον.
Επί της ημερησίας διατάξεως.
Θέμα 2ον. «Συνέχισις δηλώσεων δια τον Ο.Λ.Π. του κ. Ι. Μητροπούλου».
Ήθελα να προσθέσω, καίτοι εκ της αναγνώσεως των πρακτικών είδα ότι πραγματικώς εκάλυψα κατά το μεγαλύτερον μέρος το θέμα, ολίγα τινά. Έχει παρεξηγηθή το θέμα αυτό της δήθεν λιμενοποιήσεως του Φαληρικού Όρμου. Νομίζω ότι δεν θα πρέπει να γίνεται σύγχυσις μεταξύ των θεωρητικών οι οποίοι υποστηρίζουν ακόμη την λιμενοποίησιν του Όρμου και από πολλών ετών, μεταξύ της σημερινής πραγματικότητος η οποία διεμορφώθη βάσει της εν τέλει κατευθύνσεως της Κυβερνήσεως και της αποφάσεως του Ο.Λ.Π. και του ενδεχομένου εκ των πραγμάτων κινδύνου ο οποίος θα ανακύψη και από ανατολών και από δυσμών.
Οι θεωρητικοί, μεταξύ των οποίων είναι και ο Μηχανικός Κιτσίκης, θέτουν πάντοτε το ζήτημα της λιμενοποιήσεως του Φαληρικού Όρμου, και προβλέπουν και κυματοθραύστας, οι οποίοι βέβαια είναι απαραίτητοι δια να δημιουργηθή ο λιμήν από του Φαλήρου προς τον Πειραιά. Ο κ. Κιτσίκης προ μηνών προέβη και εις δηλώσεις και υπεστήριξε ότι πλην της μιάς αποβάθρας, εις την οποίαν κατέλειξεν ο Ο.Λ.Π. και η Κυβέρνησις, θα έπρεπε να γίνη και δευτέρα αποβάθρα δια την υποδοχήν των τουριστών, δηλ. με άλλας λέξεις των επιβατών. Με ανησύχησε το σημείον αυτό και αμέσως απήντησα τότε δια τοπικής εφημερίδος - της "Φωνής του Πειραιώς"-εις σειράν άρθρων και απέδειξα ότι δεν στέκουν αι απόψεις του κ. Κιτσίκη. Δεν είπα ποτέ ότι ετέθη θέμα λιμενοποιήσεως εκ μέρους επισήμου πηγής. Ο κ. Κιτσίκης είναι ανεύθυνος και δύναται να έχη τας γνώμας του., όπως είχον τας γνώμας των και οι θεωρητικοί από του 1870 και ο μακαρίτης Ησαΐας και ο αείμνηστος Γεώργιος Σακαλής. Αυτά είναι θεωρητικά και πάντοτε θα το αντιμετωπίζωμεν. Οι θεωρητικοί όμως αυτοί απέκτησαν και ωρισμένα επιχειρήματα εκ του λιμένος, ως διεμορφώθη κατά τα τελευταία έτη, είτε καλώς είτε κακώς. Διότι η διαμόρφωσις αυτή, αι επιχωματώσεις αυταί, δια τας οποίας διετύπωσα πάντοτε επιφυλάξεις και τας καταπολέμησα, παρουσιάζουν πλεονεκτήματα από απόψεως παραβολής των πλοίων, αλλά παρουσιάζουν και ένα μέγα μειονέκτημα της μειώσεως της υδατίνης επιφανείας. Εντεύθεν αντλούν επιχειρήματα οι θεωρητικοί και λέγουν ότι εφ’ όσον υπάρχει συμφόρησις εις τον λιμένα ενδείκνυται πλέον η δημιουργία άλλων λιμένων, είτε εις το Φάληρον είτε εις την Ελευσίνα. Θα ήθελα από όλους εκείνους οι οποίοι επέκριναν τον Ο.Λ.Π. και την Κυβέρνησιν, να εμφανίσουν ιδέας αι οποίαι θα καταπολέμουν αυτάς τας απόψεις των θεωρητικών. Αλλά με επιχειρήματα σοβαρά. Είπα και εις την προηγουμένην συνεδρίασιν ότι τα επιχειρήματα περί δήθεν ζημίας των επαγγελματιών και περί δήθεν (όπως και έγκριτος πολίτης του Πειραιώς έγραψε) κατασπαταλήσεως του πειραϊκού χρήματος και του πειραϊκού ιδρώτος δια την δημιουργίαν Φαληρικού λιμένος θα ήθελα να μη λέγωνται. Και ετόνισα ότι εγώ δεν θα καταπολεμήσω τα επιχειρήματα αυτά, διότι είμαι Πειραιώτης. Αλλά δίδομεν λαβήν και ευχέρειαν απαντήσεως εις τους θεωρητικούς. Διότι απέδειξα ότι δεν πρόκειται να ζημιωθούν οι επαγγελματίαι από ενδεχόμενα απίθανα κέρδη, τα οποία θα ήτο δυνατόν να προσπορίσουν από μιαν μη εξυπηρετουμένην πλέον εκ της συμφορήσεως του λιμένος κίνησιν και ότι θα ηδύναντο ευχερώς οι θεωρητικοί να απαντήσουν ότι δεν πρόκειται περί χρήματος πειραϊκού, περί ιδρώτος πειραϊκού, αλλά πανελληνίου και παγκοσμίου πηγής χρήματος, το οποίον διατίθεται εις την πειραϊκήν αγοράν. Ανέφερα και αριθμούς και απέδειξα ότι 255 περίπου εκατομμύρια από τον προϋπ/σμόν του 1960, τα οποία επαναλαμβάνονται και από τον παρελθόντα και από τον προπαρελθόντα Προϋπ/σμόν, διατίθεται εις την πειραϊκήν αγοράν.
Διότι 98 εκατομμύρια λαμβάνουν οι εργάται οι οποίοι, είτε είναι Πειραιώται είτε δεν είναι, κατοικούν εις τον Πειραιά, διότι δεν είναι δυνατόν ο εργάτης να κατοική εις τα προάστεια των Αθηνών ή εις το Κολωνάκι. Συνεπώς εις την αγοράν αυτήν διατίθενται τα 98 εκατομμύρια.
Επίσης απέδειξα ότι θα ηδύναντο οι θεωρητικοί να αντιλέξουν ότι και άλλα εκατομμύρια τα οποία διατίθενται εις εκτέλεσιν λιμενικών και οικοδομικών και άλλων έργων σχετικών με τον λιμένα, διατίθενται υπέρ υπέρ εργατών Πειραιωτών οι οποίοι εκτελούν με τας χείρας των τα έργα αυτά. Και είπα ότι θα ηδύναντο επίσης οι θεωρητικοί να αντιλέξουν ότι και τα κτήματα τα οποία απαλλοτριώνονται και πληρώνονται από τον Ο.Λ.Π. αφορούν εκτίμησιν και πληρωμήν αξίας εις χείρας Πειραιωτών κτηματιών. Συνεπώς τα 255 περίπου εκατομμύρια του Ο.Λ.Π. διατίθενται όχι δια την Φαληρικήν λιμενοποίησιν, αλλά εις την Πειραϊκήν αγοράν. Και θα ήτο, Κύριοι, οξύτατον το κοινωνικόν πρόβλημα εάν δεν υπήρχεν ο Ο.Λ.Π. με τοιαύτην χρηματικήν, οικονομικήν δυναμικότητα, να αντιμετωπίζη το θέμα αυτό της εισροής τόσων χρημάτων εις την Πειραϊκήν αγοράν. Αυτά τα είπα και έφθασα εις το ενδεχόμενον πώς θα αντιμετωπίσωμεν αυτόν τον κίνδυνον, διότι ομολογώ ότι πάντοτε με ανησυχεί και βλέπω ότι η συμφόρησις με την ανοδικήν εξέλιξιν του λιμένος εάν δεν έχει δημιουργηθή σήμερον εις οξύ σημείο, έχει δημιουργηθή κάπως και θα αυξηθεί ασφαλώς εις το μέλλον. Πρέπει λοιπόν, αντί να κατηγορώμεν ανευθύνως, αντί να επικαλούμεθα ασύστατα επιχειρήματα, να φροντίσωμεν όλοι με τας ιδέας μας, με τας προτάσεις μας πώς θα δυνηθώμεν εντός της σημερινής πραγματικότητος να δημιουργήσωμεν ποιάν τινα μεγαλυτέραν επιβατικήν άνεσιν ή μάλλον διακίνησιν γενικώτερα των πλοίων εν τω λιμάνι.
Και φθάνω εις την σημερινήν πραγματικότητα, την οποίαν αληθώς αντεμετώπισε με πλήρη κατανόησιν το Υπουργείον Δημοσίων Έργων και γενικώτερα η Κυβέρνησις και το Συμβούλιον του Ο.Λ.Π. Διότι αντί να κατατριβώμεθα εις δάκρυα και εις διαμαρτυρίας και εις επιχειρήματα έωλα, επετύχωμεν να μεταφέρωμεν την αποβάθραν της Ιχθυόσκαλας, την στρατιωτικήν, την Καρβουνόσκαλα και της ξυλείας προσεχώς, δια να δημιουργήσωμεν, ακριβώς, άνεσιν εις την διακίνησιν των πλοίων εντός του λιμένος, πράγμα το οποίον θα αποκλείση το ενδεχόμενον της συμφορήσεως και της εντεύθεν λιμενοποιήσεως ετέρου όρμου. Αυτή είναι η θετική πολιτική, αυτή είναι η σημερινή πραγματικότης την οποίαν οφείλω να τονίσω δια να καθησυχάσωμεν όλοι οι Πειραιώται, ότι τουλάχιστον επί του παρόντος κατορθώνει και το Υπουργείον και το Δ.Σ. του Ο.Λ.Π. να αντιμετωπίζη θετικάς λύσεις.
Βεβαίως, ίσως και αυτά τα μέτρα δεν είναι αρκετά. Αλλά ουδείς δύναται να αντιμετωπίζη και θέματα τα οποία δεν γνωρίζω εάν μετά πολλά έτη θα είναι δυνατόν να ανατραπούν από τον παράγοντα "αεροπλάνον". Είπα εις την προηγουμένην συνεδρίασιν ότι ηγωνίσθην από του 1945, υπέδειξα λύσεις και δι’ ειδικού βιβλίου το οποίον εξέδωκα επρότεινα πώς είναι δυνατόν να πολλαπλασιασθή η υδατίνη επιφάνεια του λιμένος Πειραιώς και χαίρω πολύ διότι τα γεγονότα με διακιώνουν. Διότι εάν τότε αυταί αι ιδέαι μου αι οποίαι βεβαίως δεν έτυχον ανταποκρίσεως, διότι ίσως προήρχοντο όπως είπα, από ελευθέρας σκοπιάς και όχι από αξιωματούχου, θα ήτο δυνατόν να είχε πολλαπλασιασθή η υδατίνη επιφάνεια και δεν θα είχαμε πλέον θέμα ενδεχομένου αργότερον κινδύνου λιμενοποιήσεως του Φαλήρου.
Εδώ, Κύριοι, (εν κατακλείδι και επειδή πολλά ακόμη έχω να εκθέσω και επιφυλάσσομαι να τα εκθέσω εις την αρμοδίαν Επιτροπήν, δια να ωριμάσουν και να είδωμεν πώς θα το αντιμετωπίσωμεν) υπάρχει ένας Νόμος ο οποίος επεξέτεινε το 1957 την περιοχιακήν διακαιοδοσίαν του λιμένος μέχρι του Δέλτα. Περιελήφθη εις την παραλιμένιον περιοχήν του Ο.Λ.Π. η ακτή την οποίαν διοίκει η γραμμή από του Θεάτρου μέχρι της δυτικής πλευράς της λεωφόρου Συγγρού. Παραμένει εκτός λιμενικής περιοχής η ακτή Πρωτοψάλτη, μέχρι ωρισμένου σημείου της Πειραϊκής ακτής. Δια του Νόμου εκείνου, εις την ψήφισιν του οποίου η συμβολή του σημερινού Δημάρχου είναι αξιέπαινος, ετέθη η ρήτρα ότι η περιοχή αυτή διατίθεται εις τον Ο.Λ.Π. δια να κατασκευασθή απόβάθρα προς υποδοχήν μόνων υψηλών προσώπων. Είναι προς τιμήν του κ. Ντεντιδάκη διότι δια της επιμονής του τότε, ως εκπροσώπου της μειοψηφίας, ετέθη αυτή η διάταξις και περιωρίσθη η αποστολή της χρήσεως της αποβάθρας μόνον δια την υποδοχήν υψηλών προσώπων, απαγορευθείσης ρήτως πάσης ετέρας χρήσεως. Υπάρχει, λοιπόν, μια νομική πραγματικότης, δυνάμει της οποίας δεν δύναται το Κράτος σήμερον να προβή εις κατασκευήν αποβάθρας σκοπούσης εις εμπορικήν εκμετάλλευσιν.
Βάσει του Νόμου αυτού ο οποίος προβλέπει συμμετοχής και εις τα έξοδα ακόμη της κατεδαφίσεως των κτισμάτων της αεροπορικής βάσεως δι’ ενός ποσού 1.500.000 δρχ. και εφ’ όσον είναι περιοχή του Ο.Λ.Π., εκλήθη ούτος από το Υπουργείον Δημοσίων Έργων να αναλάβη την κατασκευήν αποβάθρας προς υποδοχήν υψηλών προσώπων, κατασκευήν κτιρίων Ναυτικού Ομίλου, κατασκευήν μιας αιθούσης και παρεμφερών άλλων έργων. Βεβαίως, το Υπουργείον Δημοσίων Έργων όπου εισηγήθη αυτά είχεν υπ’ όψιν του ωρισμένας απόψεις των υπηρεσιών του αι οποίαι είχαν επηρεασθή και από τας ενδημούσας επικινδύνους θεωρητικάς αντιλήψεις. Υπεστηρίχθη από τον εκπρόσωπον του Δήμου και από τους Πειραιώτας συναδέλφους εν τω Συμβουλίω του Ο.Λ.Π. ότι ημείς δεν είναι δυνατόν να αναλάβωμεν την υποχρέωσιν της εκτελέσεως αυτών των έργων τα οποία προϋπολογίζοντο εις 35 εκατομμύρια, πρώτον διότι η θέσις εκείνη κατά τας γνώμας των τεχνικών δεν δίδει την δυνατότητα ευκόλου θεμελιώσεως και συνεπώς είναι δυνατόν να ανοίξωμεν πληγήν δαπάνης η οποία θα πυρροή επί μακρόν και τα 35 εκατ. είναι δυνατόν να γίνουν 100 και δεν είναι δυνατόν παρά να περιωρισθώμεν εντός του Νόμου, δηλ. αποφυγήν πάσης κατασκευής προς εμπορικήν εκμετάλλευσιν, πάσης υπονοίας προς δημιουργίαν πυρήνος λιμενικού και περιορισμόν εντός του πλαισίου του Νόμου. Ομολογώ και οφείλω να το διακηρύξω, δια να καθησυχάσωμεν όλοι οι Πειραιώται, ότι το Υπουργείον αντεπεκρίθη εις τας προτάσεις αυτάς πλήρως. Επέδειξε πλήρην κατανόησιν. Και περιωρίσθη όλον το έργον εις την κατασκευήν μιας μικρής αιθούσης, η οποία είναι απαραίτητος φυσικά δια την υποδοχήν των υψηλών προσώπων και των συνοδών των. Δεν είναι δυνατόν να υποδέχεται η ακτή του Φαλήρου ένα υψηλόν πρόσωπον εις την αποβάθραν χωρίς να υπάρχη και μια αίθουσα αναμονής. Εδέχθη το Υπουργείον να μη αναλάβη την εκτέλεσιν του έργου ο Ο.Λ.Π. Αυτή ήτο η πρώτη επιτυχία μας και αυτό σημαίνει ότι περιορίζεται πλέον η δαπάνη εντός ωρισμένου πλαισίου. Ανέλαβε την ευθύνην το Υπουργείον να κατασκευάση την αποβάθραν και ο Ο.Λ.Π. περιωρίσθη μόνος εις μίαν συμμετοχήν, εντός του πλαισίου του Νόμου, 8.000.000 δρχ. εν όλω δια την κατασκευήν της αιθούσης και τον καλλωπισμόν της περιοχής και τα οποία 8.000.000 δεν δίδονται από τον εφετεινόν προϋπ/σμόν, αλλά 5 εκατομ. Δρχ. εκ του περισυνού προϋπ/σμού τα οποία είχαν διατεθή εκ του Νόμου δια τον καλλωπισμόν της περιοχής, δεδομένου ότι ο Ο.Λ.Π. δύναται και λουτρά εκεί να κατασκευάση και να τα εκμεταλλεύεται, και 3 εκατομ. δρχ. από τον προϋπολογισμόν του 1961. Πού είναι, λοιπόν, αι δαπάναι των 25 και των 40 εκατομ. που είδα κάπου να δημοσιεύονται;…
Δεν νομίζω, λοιπόν, εφ’ όσον όλοι γνωρίζομεν ότι ο Φαληρικός όρμος διέθετε δυο αποβάθρας ανέκαθεν, δια την υποδοχήν όχι μόνον των υψηλών προσώπων, αλλά και δια την αποβίβασιν των πληρωμάτων ξένων στόλων και πληρωμάτων ιδικών μας και επιβατών τουριστών ακόμη, την σιδηράν εξέδραν της AEROESPRESSO, από τας οποίας διήλθον προσωπικότητες (Βασιλείς, Πρωθυπουργοί, Πολιτικοί), ότι είναι έγκλημα να συντελέση ο Ο.Λ.Π. εις την κατασκευήν μιάς μόνον αποβάθρας, περιοριζομένης εις την αποστολήν της εντός του Νόμου δι’ υποδοχήν των υψηλών προσώπων. Πέραν αυτού, ουδέν έτερον συμβαίνει. Όσον αφορά δε την εκβάθυνσιν, η οποία αναγκαίως θα γίνη δια την προσέγγισιν των ακάτων, και εκεί ακόμη το Υπουργείον έδειξε πλήρη κατανόησιν και ανέλαβε η Τεχνική Υπηρεσία του Ο.Λ.Π. να αναμορφώση την μελέτην την οποίαν είχαν καταρτίσει αι Υπηρεσίαι του Υπουργείου Δημοσίων Έργων. Νομίζω, λοιπόν, ότι τα στοιχεία τα οποία είχα την τιμήν να θέσω υπ’ όψιν σας κατά την προηγουμένην συνεδρίασιν και τα στοιχεία τα οποία και εν ολίγοις ανέφερα σήμερον, σεβόμενος τον χρόνον και την κόπωσίν σας, κατά τα στοιχεία τα οποία αναφέρω εις άρθρα μου δημοσιευθέντα εις τον Τύπον την παρελθούσα εβδομάδα, αρκούν δια να καλύψουν και να καθησυχάσουν και εκείνους οι οποίοι τέλος πάντων συνεχίζουν ακόμη την πολεμικήν και ανησυχούν. Είμαι ευτυχής διότι με τας κινήσεις των Πειραιωτών Συμβούλων και με την κατανόησιν του Υπουργείου, το ενδιαφέρον της Κυβερνήσεως υπέρ του λιμένος του Πειραιώς εκδηλούται συνεχώς, διότι μας εγκρίνει την κατασκευήν επιβατικών σταθμών και μας υποβοηθεί πάντοτε εις ζητήματα συγχρονισμού και επεκτάσεως του λιμένος.
Ανησυχώ δια τους θεωρητικούς, διότι αποτελούν πάντοτε ένα κίνδυνον και αποτελεί και έτερον κίνδυνον η μελλοντική ανοδική εξέλιξις του λιμένος, η οποία θα δημιουργήση μιαν ημέραν συμφόρησιν. Κύριοι, βοηθήσατε όλοι δια να αποφευχθή αυτή η συμφόρησις. Εκεί είναι το θέμα.
Τον λόγο πήρε ο Εμμανουήλ Σκορδίλης, θεωρεί κι εκείνος ότι η διαβεβαίωση του Υπουργού των Συγκοινωνιών ησυχάζει το θέμα. Ίσως θα υπήρχε ευχερέστερη προβολή των πλοίων αν δεν είχε περιοριστεί η υδάτινη επιφάνεια του λιμένα. Δεν έγινε εκμετάλλευση του χώρου ο οποίος προέκυψε από τις καταστροφές κοντά στην παραλιακή ζώνη.
Ο Μητρόπουλος ανέφερε ότι σε μια επιτροπή, που είχε συσταθεί επί Υπουργού Πρωτευούσης Κοτζιά, είχε πει ότι θα έπρεπε να γίνει εκχωμάτωση κι όχι επιχωμάτωση και να φτάσει η παραλία μέχρι την οδό Φίλωνος. Δεν εισακούστηκε. Για να εξυπηρετηθεί η επιβατική κίνηση στον Φαληρικό όρμο χρειάζεται συστηματικό λιμάνι, έργο που δεν έχει μελετηθεί ακόμα.
Ο Σκορδίλης ερώτησε αν θα ήταν μεγαλύτερη ζημιά του λιμανιού από την εκτέλεση των έργων στο Φάληρο για την υποδοχή υψηλών προσώπων και τουριστών ή πιο μεγάλη από την ανάγκη να δημιουργηθεί νέο στον όρμο του Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου, όπου θα μεταφερθούν αύριο μεθαύριο τα καταπλέοντα πλοία που θα ξεφορτώνουν ξυλεία, στρατιωτικό υλικό και διάφορα άλλα πράγματα; Να εξεταστούν οι απόψεις των επαγγελματικών οργανώσεων του Πειραιά που ζήτησαν πάλι την μελέτη του θέματος.
Μητρόπουλος:.. η λιμενοποίησις του όρμου αυτού επιβάλλεται δια την αντιμετώπησιν πρώτον τον κίνδυνον εκ της μειώσεως της επιβατικής κινήσεως του Πειραιώς και δεύτερον και σοβαρώτερον κίνδυνον εκ δυσμών, της δημιουργίας δηλ. συστηματικού λιμένος εις την Ελευσίνα. Συνεπώς ο Άγιος Γεώργιος, ενώ δεν μας βλάπτει ως λιμήν, πλουτίζει το εργαλείον αυτό που λέγεται Ο.Λ.Π. επ’ ωφελεία της Πειραϊκής αγοράς.
Υπήρχε μια διαμαρτυρία και αντίδραση των Θεσσαλονικέων, ένας όμιλος ζήτησε να γίνει επιχωμάτωση από την εκβολή της Λεωφόρου Συγγρού μέχρι της Ηλεκτρικής του Παλαιού Φαλήρου ώστε να κατασκευαστεί μόνιμη Αμερικανική Έκθεση. Ο Μητρόπουλος το δέχτηκε ευχαρίστως «διότι όσον επιχωματούται ο όρμος του Φαλήρου τόσον εκχωματούται ο λιμήν του Πειραιώς. Συνεπώς, εάν πρόκειται να γίνη ένα εκπολιτιστικόν έργον, κυβερνητική μερίμνη, δια τον εκπολιτισμόν της περιοχής, νομίζω ότι δεν πρέπει να παρεμποδισθή». «Θα έπρεπεν ο Πειραιεύς να διεκδικήση ευθέως την λειτουργίαν μονίμου εκθέσεως, δια να λύση πολλά ζητήματα όπως τα έλυσεν Θεσσαλονίκη. Διότι όπως είναι η Θεσσαλονίκη δια την Μεσευρώπην, είναι ο Πειραιεύς δια την Μέσην Ανατολήν και είναι απορίας άξιον πώς δεν ετέθη αυτό από αξιωματούχου πλευράς, δεδομένου ότι προσφέρεται ολόκληρος η περιοχή του Βασιλικού Περιπτέρου δια την δημιουργίαν της εν λόγω εκθέσεως».
Ο Σωκράτης Βρατσάνος έκφρασε τις επιφυλάξεις του, αφού είναι γνωστή η ευχέρεια μεταβολής των νόμων στην Ελλάδα. Η κατασκευή μια απλής αποβάθρας για επισήμους στο Φάληρο μπορεί να γίνει προγεφύρωμα μιας μελλοντικής απρόβλεπτης εξέλιξης. Πολλοί νομίζουν ότι τα κέρδη είναι μεγαλύτερα από την εκφόρτωση της ξυλείας επειδή απασχολούνται αρκετοί εργάτες παρά από ένα τουρίστα που θα εξυπηρετηθεί από ένα οδηγό που θα μπει στο αυτοκίνητό του να φύγει…
Διαβάστηκαν αποσπάσματα από τον βιβλίο του Γεωργίου Σακαλή, ομιλία στο βήμα της Βουλής στα 1929. [Γεωργίου Ι. Σακαλή. Βουλευτού Πειραιώς. Αγόρευσις εν τη Βουλή μετ’ επιλόγου. Περί του λιμένος Πειραιώς. Τυπογραφικά & εκδοτικά καταστήματα Μαράκη & Δασκαλάκη Τσαμαδού 43-Πειραιεύς. Σελίδες 64. Η αγόρευση έγινε στις 14-1-1929 με θέμα: Το ζήτημα του λιμένος της πρωτευούσης. Υπάρχει και ανάτυπο εκ του Ελευθέρου Βήματος 30.1.1929]
Ο Γεώργιος Πιτσάκης επανάφερε το κείμενο στην εφημερίδα ΝΕΟΙ ΣΚΟΠΟΙ. Ο Σακαλής είχε αντιταχθεί στην λιμενοποίηση του Φαλήρου φοβούμενος την εξαθλίωση του Πειραιά.
Ο Ιωάννης Σουρής πρότεινε να εκδοθεί ψήφισμα του Δ.Σ. στο οποίο να μην αποδέχονται την λιμενοποίηση του Φαλήρου.
Ο Παναγιώτης Λεούσης: Προσωπικά δεν πιστεύει ότι πρόκειται να γίνει συμφόρεση στον λιμένα του Πειραιά, γιατί έχει εκλείψει η εσωτερική διακίνηση των επιβατών. Δεν αναχωρούν πλοία για Θεσσαλονίκη, Βόλο, Χαλκίδα. Η χερσαία συγκοινωνία νέκρωσε την θαλάσσια. Αναρωτιέται αν δύνανται να εισέρχονται στο λιμάνι μεγαθήρια πλοία των 70, των 60 ή των 40 χιλιάδων τόννων με κάποια συχνότητα, δεδομένου της ύπαρξης των αεροπλάνων. Συνεπώς δεν φοβάται για την λιμενοποίηση του Δέλτα.
Ο Θεοφάνης Κωνσταντινίδης: Κύριε Μητρόπουλε, όταν όμως λέγετε ότι δεν πρέπει να ανησυχή ο Πειραϊκός Λαός, ότι δεν πρόκειται να συμβή τίποτε, σας ερωτώ: ποίος μας εγγυάται ότι μεθαύριον δεν θα είπουν οι αρμόδιοι ότι το λιμάνι του Πειραιώς δεν ημπορεί να δεχθή το άλφα ή βήτα πλοίον και συνεπώς πρέπει να επεκταθή το λιμάνι εις το Δέλτα; Εγώ, Κύριοι, κρούω τον κώδωνα του κινδύνου. Ο Πειραιεύς, με την λιμενοποίησιν, υπάρχει κίνδυνος να υποστή άλλην μίαν αφαίμαξιν τοιαύτην, ώστε θα θρηνούμεν πάλιν μετά από 2-3 χρόνια διότι δεν αντεδράσαμεν. Το πιστεύω αυτό. Μακάρι να διαψευσθώ. Πάντως, αι ανησυχίαι υπάρχουν, κ. Μητρόπουλε, όχι μόνον εις τους επαγγελματίας αλλά και εις ολόκληρον τον Πειραϊκόν λαόν, ότι ένα κομμάτι "της δραστηριότητος του λιμένος Πειραιώς θα μεταφερθή εις ένα άλλο λιμάνι.
Ο Νικόλαος Γαρουφαλάκης: «… Θετικά, διότι το ζω το λιμάνι, εκεί κοιμούμαι, εκεί εμεγάλωσα και εκεί εργάζομαι, γνωρίζω ακριβώς τας ανάγκας του και ως προς τον τουρισμόν και ως προς τα πλοία. Κύριοι, έχομεν ανεκμετάλλευτον χώρον τέτοιον, που και αν δεκαπλασιασθή η κίνησις του λιμένος, είμεθα έτοιμοι να την αντιμετωπίσωμεν. Ο χώρος αυτός είναι από το παλαιόν Τελωνείον μέχρι το Βασιλικό Περίπτερον περιλαμβανομένου. Σκεφθήτε, αγαπητοί Κύριοι, πόσα τετραγωνικά μέτρα είναι αυτός ο χώρος. Σας διαβεβαιώ ότι με ένα "σάτι" το οποίον έχομε θέσει εμπρός εις το Λιμεναρχείον, εξυπηρετούμεν ολόκληρον τον τουρισμόν της πόλεώς μας. Δηλαδή, αυτομάτως τα μεγαλύτερα πλοία τα οποία σήμερον εισέρχονται εις τον λιμένα Πειραιώς, ημπορούν να αράξουν την ιδίαν ώραν και να εξυπηρετηθούν την ίδιαν ώραν». Εκεί βρίσκεται το Νεκροταφείο των Καραβιών και στο Παλατάκι πλευρίζουν καράβια για να κάνουν τις προσωρινές τους επισκευές. Θα μπορούσε το Λιμεναρχείο να πλευρίζει τα τουριστικά και άλλα πλοία. Άρα δεν υπάρχει φόβος για το τι θα γίνει μετά από 100-150 χρόνια. «Και εάν έρχωνται εδώ πλοία των 70 ή 150 χιλιάδων τόννων, άλλοι είναι εκείνοι οι οποίοι θα επιληφθούν του ζητήματος»…

*Δακτυλογραφημένο κείμενο διάλεξης του Γρηγόρη Θεοχάρη (1907-27.6.1982), ο οποίος δημάρχευσε από 27.1.-27.4.1957.
Πριν από διόμισυ περίπου χρόνια, εις την ιδίαν αυτήν αίθουσαν, συνεκεντρώθησαν οι εκπρόσωποι των διαφόρων τάξεων και κλάδων ζωής της πόλεως αυτής και ανεξάρτητα από πολιτικήν ή κοινωνικήν τοποθέτησιν, διεδήλωσαν την απόφασίν των ν’ αντιταχθώσιν εναντίον της δημιουργίας προβλήτος επιβιβάσεως και αποβιβάσεως εις το φαληρικόν Δέλτα που θα εσήμαινεν την έναρξιν λιμενοποιήσεως του χώρου εκείνου. Από της θέσεως αυτής και με την συναίσθησιν της ευθύνης μου ως ασκούντος τότε τα καθήκοντα του Δημάρχου, εξέφρασα την πεποίθησιν ότι κάθε πέτρα η οποία θα ετίθετο δια την ωκοδόμησιν του κρηπιδώματος εις το φαληρικόν δέλτα θα ήτο ένα αγκωνάρι που θα απεκολλάτο από τα θεμέλια του Πειραιώς.
Η παμπειραϊκή εκείνη αντίστασις απέτρεψεν τότε την απειλήν χωρίς να είμεθα βέβαιοι ότι η απειλή αυτή δεν έρπει σήμερον κάτω από τα σπίτια μας.
Αντιθέτως μόλις χθές ανεκοινώθη ότι κατά Κυβερνητικήν επιταγήν, επισπεύδεται η υπό του ΟΛΠ ανέγερσις κτηριακών συγκροτημάτων, περιλαμβανόντων πλην της αποβάθρας επιβιβάσεως και αποβιβάσεως των επισήμων (κατ’ αρχήν προσώπων τουριστών, αργότερα) κέντρου αναψυχής εγκαταστάσεων ιστιοπλοϊκού ομίλου κ.λ.π. Τι άλλο αποτελούν ταύτα παρά την αρχήν της επελεύσεως του κακού; Εις τας ανακοινώσεις αυτάς θα είχον να προσθέσω και την σοβαρώτατα μελετωμένην, αν μη οριστικώς αποφασισθείσαν, δημιουργίαν εις τον αυτόν χώρον του Δ [Δέλτα] κτηριακών συγκροτημάτων μονίμου αμερικανικής εκθέσεως εμπορευμάτων, με αιθούσας διαλέξεων, υπνοτήρια κ.λ.π που θα καταστήση κέντρον εμπορικού ενδιαφέροντος την περιοχήν εκείνην αφαιμασομένης συν τω χρόνω εκ της πόλεώς μας της εμπορικής του ζωτικότητος εις βαθμόν άγνωστον από τούδε.
Αλλά ας μη νομισθή ότι κάμνομεν ειδικήν κριτικήν ενός ζητήματος το οποίον δεν είναι θέμα της σημερινής μας συγκεντρώσεως.
Ευρίσκεται όμως και το ζήτημα αυτό περικυκλωμένον από το μοναδικόν αγωνιώδες και μεγάλον ερώτημα: Δικαιούται ο Πειραιεύς να ζήση ως πόλις αξία σεβασμού ή κυοφορείται εις τον εγκέφαλον της κρατικής Ηγεσίας η εξωλοίσθησίς του εις την παρακμήν και η οριστική καταδίκη του.
Η πάλλουσα αυτή πόλις αποτελεί αυτοδυνάμως τιμήν του Έθνους και βάθρον της προόδου του. Η ανάπτυξις του Λιμένος, ιδιαίτερα, και η τεχνική διαμόρφωσις και συγκρότησίς του επέτρεψαν να καταστή η πόλις μας αναντικατάστατος άξων της κρατικής υποστάσεως, και τούτο ναι, χωρίς καμίαν υλικήν συμπαράστασιν εκ μέρους ουδενός, αλλά δι’ ιδίων και μόνον δυνάμεων. Η κρατική αρωγή, η τόσον αφειδώς διοχετευομένη εις άλλας περιοχάς υπήρξεν δι’ ημάς έννοια ευνούχος. Αντιθέτως, το κράτος δεν παραλείπει ευκαιρίαν χονδροειδώς ή εντέχνως να αφαιμάση τον Πειραιά και να αδιαφορή δια το μέλλον του ως Ελληνικής μεγαλουπόλεως. Απόδειξις η ανωτέρω απειλή κατά της πόλεως, η ένδυμα νόμου ενδυθείσα, της βαθμιαίας λιμενοποιήσεως του Δέλτα.
Εις μίαν περίοδον του εθνικού μας βίου όπου τα δημόσια έργα αποτελούν τον Κύριον σκοπόν του Κράτους. Θα ήτο δύσκολον να παραδεχθώμεν ότι η Κυβέρνησις διαθέτουσα δεκάδας και εκατοντάδας εκατομμυρίων δια την ανάπτυξιν και τόνωσιν της ζωής άλλων πόλεων της Ελλάδος - προς ας δεν μνησικακούμεν - θα ήτο δύσκολον λέγω να παραδεχθώμεν ότι θα επεθύμει την εξουθένωσιν του Πειραιώς.
Αλλά ιδού ότι εις την απειλήν του Δ. έρχεται να προστεθή η αγωνία εκ της τύχης των αρχαιολογικών μας θησαυρών αγωνία η οποία δηλητηριάζει την εμπιστοσύνην μας προς την κρατικήν ηγεσίαν.
Εδοκίμασα την ξεχωριστήν συγκίνησιν να ευρεθώ εις τον τόπον της ανακαλύψεως των θησαυρών και να παραστώ εις την από του υπεδάφους εις την επιφάνειαν της γης εναπόθεσίν των. Ήτο συγκλονιστικό το ψυχικό σκίρτημα του πλήθους που είχε σπεύσει εις το σημείο εκείνο.
Άφωνοι οι Πειραιείς, σε κατάσταση εκστάσεως παρηκολούθουν την ιεροτελεστία αυτή. Επικοινωνούσαν όλοι, αμίλητοι με την ψυχήν των αγαλμάτων τα χείλη των οποίων εσάλευαν για να μας φέρουν το χαιρετισμό των αρχαίων Ελλήνων και να μας διαβεβαιώσουν δια την πίστιν της αρχαίας Ελλάδος προς τις μεγάλες και αναλλοίωτες αξίες της ζωής. Και το βράδι, της ιδίας ημέρας εις το περιφρονημένον πειραϊκόν Μουσείον ηξίωσα και εδέχθην και εγώ την διαβεβαίωσιν των Υπουργών αξ. κ.κ. Βογιατζή και Αλιμπράντη περί οριστικής παραμονής των θησαυρών αυτών εις την πόλιν μας άποψις προς την οποίαν από της πρώτης στιγμής είχεν συνταχθή και ο Δ/ντής Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Παιδείας κ. Ιω. Παπαδημητρίου.
Εις την διαβεβαίωσιν όμως αυτήν και την εξ αυτής αισιοδοξίαν μας ανεφάνησαν την επομένην ρήγματα εκ της εκφρασθείσης αντιλήψεως του αξ. κ. Προέδρου της Κυβερνήσεως ειπόντος ότι δεν έπρεπεν να επικρατήση τοπικιστικόν πνεύμα αλλά να εξετασθή το ζήτημα από της πλευράς της εξυπηρετήσεως των γενικωτέρων συμφερόντων της χώρας.
Αλλά «Χώρα» δεν είναι μόνον αι Αθήναι. Κατά την ιδίαν λογικήν θα πρέπει ο Ερμής του Πραξιτέλους ο ευρισκόμενος εις την Ολυμπίαν επίσης ο Ηνίοχος, ο ευρισκόμενος εις τους Δελφούς να μεταφερθώσιν εις Αθήνας. Αλλά τοιαύτην βεβήλωσιν κανείς δεν θα απετόλμα.
Ο μεταξύ των Ελλήνων ελγινισμός είναι δι’ ημάς ασύλληπτος ηθικώς έννοια. Και πιστεύομεν ότι η Κυβέρνησις θα αντιληφθή το πειραϊκόν, το αλύγιστον αυτό πειραϊκόν δίκαιον και δεν θα καταστήση πρόσφυγας εις την πρωτεύουσαν κατά τον προσφυή χαρακτηρισμόν Αθηναίας Κυρίας, τους Πειραιείς Θεούς.
Βεβαίως, δια την ανταξίαν προβολήν των θησαυρών Θα απαιτηθή ανάλογος διαμόρφωσις του Μουσείου μας. Να ανεγερθή οικοδόμησιν ανάλογον προς την μεγαλοπρέπειαν των ιερών που θα στεγάση. Και θα πρέπει να συγκεντρωθώσι εις αυτό όσα κατά καιρούς ανευρέθησαν εις την πόλιν μας και μετεφέρθησαν εντός ή εκτός της Ελλάδος. Παράλληλα επιβάλλεται η προστασία και ανάδειξις όλων των άλλων αρχαιολογικών ή μνημειακών μας θησαυρών και προς αυτήν την κατεύθυνσιν οφείλει ενεργώς να προχωρήση η Αρχαιολογική υπηρεσία του Κράτους.
Ας ελπίσωμεν ότι η φωνή μας δεν θα είναι βρόντος εν τη ερήμω.
Ας ελπίσωμεν ότι ο Πειραιεύς θα παύση να είναι χώρος κρατικής περιφρονήσεως και ότι εμπράκτως θα τύχη της αναγνωρίσεώς του ως Πόλεως Εθνικής Προβολής.

ΣΧΟΛΙΑ
-Για τον τεχνικό σύμβουλο του Ο.Λ.Π. και πολιτικό μηχανικό Νίκο Κιτσίκη (1887-1978), έχω αναφερθεί στο άρθρο μου: «Το λιμάνι του Πειραιά, σκέψεις για την ανοικοδόμησή του από τον Νίκο Κιτσίκη στο περιοδικό ΑΝΤΑΙΟΣ, 1946». Ανάρτηση στο blog μου, Σάββατο 15 Μαΐου 2021.
-Ιωάννου Δημ. Μητροπούλου. Δικηγόρου (Πειραιώς). Γενικά και Πειραϊκά Θέματα. 1951. Κρίσεις [πρόλογος] του κ. Γεωργίου Παπανδρέου. Σελίδες 104. Ιωάννης Δ. Μητρόπουλος, 1901-1977.-Ο αρχιτέκτονας Κώστας Η. Μπίρης, σε άρθρο του στην Καθημερινή, 6 Φεβρουαρίου 1949 έγραψε: Δυο λιμένες, ο ένας προς τον Σαρωνικόν και ο άλλος προς τον Κορινθιακόν κόλπον, εις την θέσιν των αρχαίων Παγών, θα εξασφαλίζουν όλας τας στρατιωτικάς και εν γένει τας κρατικάς μεταφοράς, χωρίς την επιβάρυνσιν του λιμένος του Πειραιώς και χωρίς να την μεσολάβησιν του Ισθμού, ο οποίος και ανεπαρκής είναι και αχρηστεύεται εν καιρώ πολέμου… Η ηλεκτρική γραμμή Πειραιώς-Περάματος, συμπληρουμένη με άλλην ομοίαν από τας Αθήνας, θα προεκταθή έως τα Μέγαρα και εις Παγάς…». Παγές=Αλεποχώρι.
-Δεν είμαι βέβαιος αν η ομιλία του Γρηγόρη Θεοχάρη έγινε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς (Φουαγιέ), το βράδυ της Τρίτης, 4^ης Αυγούστου 1959, όταν συγκλήθηκε ευρεία σύσκεψη για την αντιμετώπιση του θέματος της αξιοποίησης των πειραϊκών αρχαιοτήτων. Οργανώτρια η Φιλολογική Στέγη Πειραιώς, η οποία είχε συστήσει Επιτροπή Προστασίας και Αξιοποιήσεως Αρχαιοτήτων και Ιστορικών Μνημείων Πειραιώς.
-Το λιμάνι της Ραφήνας και του Λαυρίου μοιράζονται με τον Πειραιά την κίνηση της Αττικής προς κάποια νησιά των Κυκλάδων και του ΒΑ Αιγαίου.