Σάββατο 19 Μαΐου 2018

Μέτρα και σταθμά. Οι πρώτες μονάδες μετρήσεως στον νεότερο Πειραιά.


                                                                              Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

 
Η ανεύρεση ενός νέου θέματος αφορούντος  στον Πειραιά, η χρονοβόρα επεξεργασία του στο μυαλό μου και η μεταφορά του στο Microsoft Word για περαιτέρω δημοσίευση σε τοπικό έντυπο ή την ανάρτησή του στο διαδίκτυο, δεν είναι εύκολη πράξη για μένα που επιζητώ την πρωτοτυπία, την επιστροφή στις ιστορικές πηγές, την παρουσίαση αγνώστων κειμένων ή τεκμηρίων, την διεξοδική ανάλυση και σωστή απόδοσή τους ώστε να μείνουν αναλλοίωτα, καθαρά και έτοιμα να αξιοποιηθούν από μένα κι από κάθε σοβαρό μελετητή - ερευνητή.
Κύριος στόχος μου είναι να παρέχω νέα στοιχεία, να παρουσιάζω κάτι παραπάνω από τα ήδη γνωστά, τετριμμένα πειραϊκά σταχυολογήματα. Στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή μου έχω ήδη πολλούς φακέλους ή ανοίγω συνεχώς κι άλλους με σχεδόν έτοιμα ή ατελή λήμματα τα οποία αφού συμπληρώνονται διαρκώς, φέρνω στο φως όταν θεωρώ ότι ολοκληρώνονται ή τουλάχιστον φαίνονται να είναι πλήρη σε περιεχόμενο, άρα ανακοινώσιμα. Γενικά είμαι δύσκολος, δεν αρέσκομαι στο  αναμάσημα «εύκολων» και «βατών» πηγών πληροφόρησης όπως συμβαίνει να πράττουν πολλοί προβεβλημένοι αρθρογράφοι τελευταία… με πρόχειρα και αναξιόπιστα αποτελέσματα.
    
Εξάντλησα σχεδόν όλα τα ανέκδοτα χειρόγραφα του Γεωργίου Κρέμου (1839 - 1926), του Αραχωβίτη καθηγητή (η μητέρα του Αικατερίνη Σίδερη ήταν από το Στείρι Βοιωτίας) που για κάποια περίοδο δίδαξε στον Πειραιά - κι από ότι φαίνεται είχε ασχοληθεί και κρατήσει σημειώσεις για να εκδώσει ένα βιβλίο για την πόλη.
Το τμήμα αυτό της δράσης του δεν αναφέρεται σε μελέτες και εργασίες εκείνων που ασχολήθηκαν με την βιογραφία του. Βέβαιο είναι ότι ο Κρέμος είχε οργανώσει ένα πλούσιο προσωπικό αρχείο κρατώντας και γράφοντας όλα όσα τον ενδιέφεραν, βιβλία, ιστορικά στοιχεία, πληροφορίες και οικογενειακά γεγονότα, το οποίο σήμερα διατηρείται σχεδόν ακέραιο σε διαφορετικά όμως χέρια. Μάλιστα στα 1916 όταν βρισκόταν για καιρό στον Πόρο που υπηρετούσε ο γιος του Πάνος έγινε κλοπή στο σπίτι του και του έκλεψαν τα χειρόγραφα επτά τόμων της ελληνικής ιστορίας «ων πέντε περιελάμβανον την ιστορίαν του έθνους από Σόλωνος, μέχρι πτώσεως της Κορίνθου (594 π.Χ. - 146), δύο δε την από πτώσεως της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι του δευτέρου έτους της μεγάλης ελληνικής επαναστάσεως (1453-1822)», που θεωρούσε σημαντικό έργο ζωής. 
Στον Πειραιά ο Κρέμος, σύμφωνα με τον Αντώνη Μαρμαρινό, διατέλεσε γυμνασιάρχης του Α΄ Γυμνασίου από 1 Σεπτεμβρίου 1880 έως αρχές Δεκεμβρίου 1880 και από 6 Απριλίου 1882 έως 12 Σεπτεμβρίου 1884.
Από την κατοικία του στην Αθήνα, Σόλωνος και Ιπποκράτους, μετακόμισε μετά το 1887 στην ιδιόκτητη μονοκατοικία της έρημης τότε έκτασης της Καλλιθέας κι έτσι μαζί με ελάχιστους άλλους έγινε από τους πρώτους οικιστές της. Η Πολυτίμη, αδελφή της γυναίκας του Μαριγούς Κούρου (θείοι της ήταν οι Μουτζόπουλοι), που γεννήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 1855 και πέθανε στις 27 Νοεμβρίου του 1881, η δε κηδεία της έγινε στην Αγία Τριάδα, είχε παντρευτεί τον Γεώργιο Φιλάρετο. Επόμενη σύζυγός του ήταν η Ασημίνα Λούκα (1866 - 1954). Με την Μαριγώ απέκτησε τρεις κόρες και έναν γιο, με την Ασημίνα ένα γιο και μια κόρη.     
Οι μονάδες μετρήσεως βάρους και όγκου σε ένα νεοσύστατο κράτος είναι καθοριστικές για την λειτουργία του εμπορίου του. Έτσι ο Κρέμος μερίμνησε να εντάξει στην εργασία του και ένα κεφάλαιο  (είχε πρόχειρα βάλει τον αριθμό Θ΄) για τα μέτρα και τα σταθμά που ίσχυαν στον αναγεννημένο Πειραιά.
    
Μέτρα και σταθμά.
Ο τη 1 Νεομβρίου 1827 εκδοθείς νόμος περί μέτρων και σταθμών ώριζεν τον στατήρα (καντάρι) συνιστάμενον εξ οκάδων 44, ων εκάστη 400 δραμίων και το κοιλόν χωρητικόν 22 οκάδων η κοινή μύτρα καθ’ όλην την επικράτειαν, έως ου εισαχθώσιν ομοειδή σταθμά και μέτρα.
Τη δε 10 Οκτωβρίου 1836 εζήτησεν ο διοικητής και παρά του δημάρχου Πειραιώς πληροφορίας περί μετρήματος στρεμμάτων ή εκτάσεων εν γένει· περί μέτρων των γεννημάτων, των ρευστών· περί πήχεως· περί του αν η οκά είναι η αυτή πανταχού, περί σταθμών των χρυσοχόων και περί οιωνδήποτε άλλων εν χρήσει μέτρων και σταθμών. Ο δε δήμαρχος επιστέλλει τη 22 του αυτού ότι το στρέμμα μετρούμενον δια πήχεως συνίσταται εκ 1600 πήχεων· ότι ο πήχυς των κτιρίων είναι άλλος και των εμπόρων άλλος· ότι το μέτρον των γεννημάτων είναι το κοιλόν, περιέχον σίτον 23 οκάδας της Κωνσταντινουπόλεως και των άλλων αναλόγως, το ήμισυ αυτού και το τέταρτον· ότι τα μέτρα των ρευστών είναι η μπότζα, περιέχουσα 2 οκάδας η δε οκά 400 δράμια, η ημίσεια οκά 200 το τέταρτον 100 και καθεξής.
Τη 27 Δεκεμβρίου απεστάλησαν υπό του διοικητού μετ’ εγκυκλίου αντίτυπα των συγκριτικών πινάκων των νέων μέτρων και σταθμών εν αντιπαραβολή προς τα τέως εν χρήσει, εξαιρουμένης της βασιλικής λίτρας, ης δεν συνετάχθησαν πίνακες αναλογίας προς την οκάν, διότι η μεν λίτρα είναι μέτρον χωρητικότητος, η δε οκά κυρίως βαρύτητος· διό και σύγκρισις ακριβής προς αλλήλας δεν δύναται να γείνη· η δε διά του της 28 Σεπτεμβρίου γενομένη σύγκρισις ότι 1⅓ λίτρας ισοδυναμεί προς 1 οκάν εγένετο κατά προσέγγισιν.
Άλλως τε δε η βαρύτης των ρευστών διάφορος· διότι μια βασιλική λίτρα 208 παλαιά δράμια, μια δε λίτρα οίνου ρητινίτου 309 δράμια. Διά τον αυτόν λόγον δεν ετυπώθησαν συγκριτικοί πίνακες του νέου κοιλού συνισταμένου εξ 100 βασιλικών λιτρών. Μετά δυο δ’ ημέρας εκοινοποιήθησαν ταύτα προς τους κατοίκους.
Τη δε 30 Μαρτίου προσεκλήθησαν οι έμποροι και τεχνίται, ίνα λάβωσιν τα νέα βασιλικά μέτρα.

1837

Τη δε 26 Ιανουαρίου 1837 προσεκάλεσεν ο διοικητής τον δήμαρχον, ίνα δηλώση οποία σταθμά εμετεχειρίζοντο οι φαρμακοπώλαι - αν είναι της Νορεμβύργης ή άλλα.
Τη δε 15 Αυγούστου 1837 υπέμνησεν η διοίκησις τον δήμαρχον ότι από της πρώτης του προσεχούς Σεπτεμβρίου έμελλε να λειτουργήση το νέον μετρικό σύστημα εν Αθήναις και Πειραιεί, εφ’ ω προσεκαλείτο η δημαρχία να σχηματίση τον αναλογικόν πίνακα της τιμής των ζωοτροφιών και εμπορευμάτων κατά τε το παλαιόν και το νέον σύστημα, όστις εγένετο ουτωσίν:
 

1837. Πίναξ αναλογικός περί της τιμής των Ζωοτροφιών και Πραγματειών κατά το παλαιόν και νέον μετρικόν Σύστημα.
 

Είμαστε τυχεροί που διασώθηκε και ο «Πίναξ αναλογικός περί της τιμής των Ζωοτροφιών και Πραγματειών κατά το παλαιόν και νέον μετρικόν Σύστημα».
Το έγγραφο, διαστάσεων ύψους 40,8 εκατοστών και 30 πλάτους, καταγράφει σε στήλες 21 είδη ζωοτροφιών με «Τιμή τρέχουσα με την οκά», «Τιμή αναλογικώς με την Μνα» σε δραχμές και λεπτά. Μεταφέρω το κείμενο κατά προσέγγιση:
1. Άρτον Α. ποιότητος 32 λεπτά η οκά. Αναλογικώς με την Μνα, 37: ½ λεπτά.
    Άρτον Β. ποιότητος 24 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 28: ⅛ λεπτά.
2. Άλευρον της Γαλλίας 90 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 1 δραχμή και 6 λεπτά. 
    Άλευρον Τριγέστη 70 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 82: λεπτά.
3. Κρέας Βοδινόν 80 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 93: ¾ λεπτά.
    Κρέας Τράγιον 72 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 81: ¼ λεπτά.
4. Ιχθύαι .Α. ποιότητος 1 δραχμή 20 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 1 δρχ. 40: ½ λ.  
    Ιχθύαι Β. ποιότητος 1 δραχμή. Αναλογικώς με την Μνα, 1 δραχμή και 17 λεπτά.
    Ιχθύαι Γ. ποιότητος 80 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 93: ¾ λεπτά.
5. Τηρόν .Α. ποιότητος. 1 δραχμή 80 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 2 δραχμές 11 λ.
    Τουλουμήσιον. 1 δραχμή 12 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 1 δρχ. 31: ¼ λεπτά.
6. Βούτηρον Α. ποιότητος. 2 δρχ. 50 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 2 δ. 98: ½ λ.
    Βούτηρον ρωσικού. 2 δραχμές 50 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 2 δραχ. 98: ½ λ.
7. καφφές. 2 δραχμές. Αναλογικώς με την Μνα, 2 δραχμές 34: λεπτά.
8. Ζάχαρι. 1 δραχμή 90 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 2 δραχμές 22: λεπτά.
9. χαβιάρη. 5 δραχμές 60 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 6 δραχμές 56: ½ λεπτά.
10. Ελαίας .Α. ποιότητος. 64 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 75 λεπτά.
      Ελαίας .Β. ποιότητος. 56 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 65: ½ λεπτά.
11. Παστά .Α. ποιότητος 92 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 1 δραχμή 8: λεπτά.
      Παστά .Β. ποιότητος. 80 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 93: ¾ λεπτά.
      Παστά .Γ. ποιότητος. 76 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 89: λεπτά.
Μακαρούνια. 80 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 93: ¾ λεπτά.
12. Αμίγδαλον καλόν. 2 δραχμές. Αναλογικώς με την Μνα, 2 δραχμές 34 λεπτά.
      Αμίγδαλον κατώτερον. 80 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 93: ¾ λεπτά.
13. φασούλια. 36 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 42 λεπτά.
      φασούλια κατώτερα. 32 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 37: ½ λεπτά.
14. κουκία. 28 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 32: λεπτά.
15. Κρομμίδια. 12 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 14: λεπτά.
16. Πατάταις. 30 λεπτά.  Αναλογικώς με την Μνα, 35: λεπτά.
17. Βακαλάρος. 96 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 1 δραχμή 6: ¼ λεπτά.
18. Σαπούνη Κριτηκό. 1 δραχμή 80 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 2 δραχμές 11: λ.
     Του Κράτους 1 δραχμή 50 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 1 δραχμή 75: ½ λεπτά.
19. Μέλη .Α. ποιότητος. 1 δραχμή 12 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 1 δρχ. 31: ¾ λ.
      Μέλη Β. ποιότητος. 1 δραχμή. Αναλογικώς με την Μνα, 1 δραχμή 17: λεπτά.
20. Ληβάνη. 1 δραχμή 80 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 2 δραχμές 11: λεπτά.
21. Γληκάνησον. 1 δραχμή 40 λεπτά. Αναλογικώς με την Μνα, 1 δραχμή 64: λεπτά.      
Επίσης «Είδη Ζωοτροφιών και ρευστών εις τας οποίας θέλει μεταχειρισθή των λίτρων», «Τιμή τρέχουσα με την οκά», «Τιμή αναλογικώς με τας λίτρας» σε δραχμές και λεπτά.
Σίτος της ρωσίας. 23 λεπτά η οκά. Αναλογικώς με τας λίτρας 14 λεπτά.
Σίτος των θηβών. 22 λεπτά. Αναλογικώς με τας λίτρας 13 ¼ λεπτά.

Σίτος τοπικόν. 21 λεπτά. Αναλογικώς με τας λίτρας 12 ½ λεπτά.
Ορύζιον .Α. ποιότητος. 80 λεπτά. Αναλογικώς με τας λίτρας 52: ¾ λεπτά.
Ορύζιον .Β. ποιότητος. 76 λεπτά. Αναλογικώς με τας λίτρας 50 ⅛ λεπτά. 
 
Κριθής. 16 λεπτά. Αναλογικώς με τας λίτρας 7: ½ λεπτά.
άλας. 12 λεπτά. Αναλογικώς με τας λίτρας 9: ½ λεπτά.
έλαιον. 1 δραχμή 60 λεπτά. Αναλογικώς με τας λίτρας 1 δραχμή 13: λεπτά.
ρακύ .Α. ποιότητος. 1 δραχμή 40 λεπτά. Αναλογικώς με τας λίτρας 1 δραχμή 2: ½ λ.
ρακύ .Β. ποιότητος. 1 δραχμή 20 λεπτά. Αναλογικώς με τας λίτρας 88: λεπτά.
Οίνος. 80 λεπτά. Αναλογικώς με τας λίτρας 61: λεπτά.

Τούτου
[ ; ] εστάλη εις την Διοίκ. με την υπό αρ. 563 αναφοράν μας. 

ΕΠΙΜΕΤΡΟ.


20 Νοεμβρίου 1839. Έγγραφο του διοικητή Αττικής προς τον δήμαρχο Πειραιώς για την διατίμηση των ψαριών.

 
Έγγραφο ευρισκόμενο στην συλλογή μου.

Αρ. Πρ. 6032                                              ελ. 23. 9βρίου 1839.
Δ. 3709                                                        αρ. Πρ. 849
Την 20 Νοεμβρίου 1839
Αθήναι

Βασίλειον της Ελλάδος
Ο
Διοικητής Αττικής
Προς τον Δήμαρχον Πειραιώς.
Επειδή μανθάνομεν, ότι Δήμαρχοι τινές ηθέλησαν
να καθυποβάλουν τους εκ των παρά του Δημοσίου ενοικιασμέ-
νων Ιχθυοτροφείων Λιμνών κλ. Ιχθύας, εις την διατίμησιν, το
οποίον αντίκειται εις το άρθρον 9. του περί ενοικιάσεων Ιχθυο-
τροφείων Νόμου, σας προσκαλούμεν κατά διαταγήν υπ’ αριθ. –
33189. της επί των Οικονομικών Β. Γραμμ. να μην επεμ-
βαίνητε εις την πώλησιν των Ιχθύων, καθ’ όσον αποβλέπει τας
τιμάς εις τας οποίας πωλούνται είτε παρά των ενοικιαστών αυ-
τών, ή παρά των μεταπωλητών.-
Ο Διοικητής
Κωνσταντίνος Αξιώτης.
 

Στην γωνία κάτω δεξιά, η υπογραφή του γραμματέα που το έγραψε.


 


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου