180 χρόνια Δήμος Πειραιά.

Μικρό αφιέρωμα μέσα από ανέκδοτα δημοτικά έγγραφα και παλαιές σημειώσεις. 

                                                                             Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης. 

Η ορκωμοσία του πρώτου δημάρχου Πειραιώς, των έξι δημοτικών συμβούλων και των αναπληρωματικών έγινε στον ναό του Αγίου Σπυρίδωνα στις 23.12.1835.
Αν και το πρώτο πρακτικό συντάχθηκε την ίδια ημέρα, η πρώτη καταχωρημένη με αριθμό 1 τακτική συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου χρονολογείται στις 29. 12.1835 και αφορούσε στην πρόσληψη του γραμματέα Π. Γ. Καλκανδή.
Βάσει του νόμου ο δήμαρχος επικοινωνούσε με τον πρόεδρο, τα μέλη του Δ.Σ., τον αστυνόμο και την ανωτέρα αρχή, την Διοίκηση Αττικής, μέσω αλληλογραφίας.
Έτσι στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Πειραιώς, σε διάφορα άλλα ιδρύματα αλλά και σε ιδιωτικές συλλογές σώζονται πρωτότυπα καλλιγραφικά μονόφυλλα ή δίφυλλα τα οποία ενώ τότε θεωρούνταν απλές καταγραφές της εκτέλεσης διαταγών και εγκυκλίων, των θεμάτων προς  συζήτηση, των προβλημάτων προς επίλυση, των αποφάσεων, της πληροφόρησης των υπηρεσιών και των κατοίκων, με την παρέλευση  των ετών, την πρόοδο, την ανάπτυξη της πόλης ξεχάστηκαν και κατατάχθηκαν σε φακέλους και ερμάρια ως ιστορικά τεκμήρια, χρήσιμα μόνο προς διερεύνηση από επίμονους μελετητές.
Παρακάτω φέρνω στο φως άγνωστα χειρόγραφα κείμενα αντλημένα από την προσωπική μου συλλογή.

Σκαρίφημα του αδιαμόρφωτου ακόμα λιμανιού με τις βάρκες και τα καΐκια όπως αποδόθηκε από τον Hans Christian Hansen (Χριστιανός Χάνσεν, 1803 - 1883) που έζησε στην Αθήνα από το 1833 έως το 1850. Βρίσκεται στο τετράδιο με αριθμό 31 των αρχείων του που φυλάσσονται στην βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Καλών Τεχνών της Κοπεγχάγης.

*Για τα ξενοδοχεία των πέντε πρώτων χρόνων του Πειραιά έχουμε τις παρακάτω πληροφορίες:

Ξενοδοχεία.

Προ της του 1821 επαναστάσεως ως ξενοδοχείον εχρησίμευε το πολλάκις υπό των περιηγητών μνημονευθέν οίκημα του Τούρκου τελώνου, εν ω παρά τα ολίγα εμπορεύματα κατεκλίνοντο οι κοινοί των ξένων, οι δε μάλλον διακεκριμένοι επί του ανωγείου (οντά) του τελώνου.

Μετά δε την επανάστασιν το πρώτον κτισθέν ξενοδοχείον ήν το του Κωνσταντίνου Τζελέπη, οικία διώροφος ευρεία παρά την ύστερον κατασκευασθείσαν βασιλικήν αποβάθραν, κάν πρέπη να ονομασθή ξενοδοχείον μη έχον τακτικόν μαγειρείον ή κλίνας και έπιπλα.

Από δε τη ιδρύσει του δήμου εγένοντο και ξενοδοχεία τελεώτερα, ων κάλλιον [σβησμένη φράση: «κατά μίμησιν των εν τη Εσπερία»] εγένετο τω 1836 το του Νικολάου Σίνου «Καζίνον» ονομαζόμενον, το του Ηλία Βουλγάρεως και το κάλλιστον πάντων το του Ιωάννου Φαρμακοπούλου μετά καφενείου, εν ώ κατά πρώτον εν Πειραιεί ετέθη και σφαιριστήριον (billard).

*Οι αρχικοί δρόμοι του πειραϊκού οικισμού ήταν σε άθλια κατάσταση. Για να ισοπεδωθούν και να καλυφθούν τα βάραθρα (μεγάλοι λάκκοι) απαιτήθηκε χρόνος και ξοδεύτηκαν πολλά χρήματα:
Οδοί (βάραθρα).
Η ρυμοτομία της πόλεως εγένετο ακριβώς· αλλ’ η κατασκευή και τελειότης των οδών δεν εγίνετο ταχέως, ένθεν μεν, διότι αι πρόσοδοι του δήμου ήσαν δυσανάλογοι προς τας δαπάνας, ένθεν δε, διότι, οικιών κτιζομένων, αι οδοί ήσαν πάντοτε πλήρεις χωμάτων, λίθων, λατύπης, άμμων και πάσης οικοδομικής ύλης και βάραθρα συχνά χαίνοντα εξ όμβρων ή προς χρήσιν των οικοδομούντων ορωρυγμένα πολλάκις εγένοντο όντως βάραθρα θανάτου. Τόσα δ’ υπήρχον περί τας αρχάς του 1836, ώστε, απητούντο 3,500 δραχμαί προς κάλυψιν αυτών.
Εκαλύφθησαν· αλλά συν ταις νέαις οικοδομαίς και νέαι ανωρρύσοντο· διό τη 15 Δεκεμβρίου 1836 διετάχθησαν αυτοί οι ιδιοκτήται να καλύψωσιν όσον τάχος τα υπολοιπόμενα: αλλ’ ουχ ήττον τη 18 Φεβρουαρίου 1837 πλήρη βαράθρων ένεκα των τέως οικοδομουμένων ήσαν και τα περί την αγοράν μέρη. Επληρώθησαν και ταύτα· αλλά τη 18 Σεπτεμβρίου 1837 εξητείτο ο αρχιτέκτων Λαυρέντιος, ίνα τα παρά την μεγάλην πλατείαν εγγύς της οικίας Σταμάτη Γιαλλίστρα κλεισθώσιν ως συρρεόντων όλων των της πλατείας υδάτων εις το μαγαζείον εκείνου.

Τη δε 30 του αυτού προσδοκίμου ούσης της καθόδου των πριγγίπων Αυστρίας και Πρωσσίας, υπεμήνυσε τω δημάρχω, ίνα διορθωθή η οδός της διαμετακομίσεως πλήρης ούσα βαράθρων, εφ’ ών «είναι επόμενον να συμβή κανέν απευκταίον δυστύχημα».

Τη δε 7 Οκτωβρίου ο διοικητής προσδιώρισε δημοπρασίαν, γενησομένην τη 9 του αυτού, ίνα κλεισθώσι τα προ της οικίας Μιαούλη βάραθρα ή «κοιλώματα» κατ’ έγγραφον του διοικητού της 9 Οκτωβρίου πεντακοσίων μέτρων, ων 250 μέτρα εις εργολαβίαν έλαβεν ο Δήμος Αντωνίου αντί 175 δραχμών, τα δ’ έτερα 250 ο Απόστολος Σθερίου (ή Στεργίου) αντί 200 δραχμών. Την δε ισοπέδωσιν αντί 39 δραχμών έλαβεν ο Δημήτριος Τριανταφύλλου. Η δημοπρασία επεκυρώθη τη 10 Οκτωβρίου.

*Για να εφαρμοστεί το σχέδιο πόλης ειδικά στο κεντρικότερο τότε σημείο κατεδαφίστηκαν παλαιότερα κτίσματα και παραπήγματα (παράγκες):
Πλατεία Θεμιστοκλέους.

Τη 30 Οκτωβρίου 1837 προύτεινεν ο αστυνόμος Πειραιώς ίνα προς της έμπροσθεν της αγίας Τριάδος πλατείας καλλωπισθμόν κατεδαφισθώσι ξύλινόν τι παράπηγμα του Εμμανουήλ Δυκτάκη και έτερον Φρειδερίκου Μαρκέτου, και η οικία Ιωάννου Τζελέπη, άτινα μη κείμενα επί της ευθυγραμίας και την δημοσίαν οδόν διέκοπτον και την πλατείαν ησχήμιζον. Δι’ αυτό δε τούτο ανάγκη να κατεδαφισθώσιν, έγραφε, και τα ερείπια του Ιωάννου Αποστόλου, το μαγαζείον του Σκουζέ και τα παραπήγματα του Μαυρίκου. Τούτων δε γενομένων, έδει να γείνη η δενδροφυτεία και εν τη πλατεία ταύτη.

ΣΧΟΛΙΟ: Οι ιστορικοί αποφεύγουν να πουν πότε ακριβώς ανεγέρθηκε η Αγία Τριάδα. Σύμφωνα με μια καταγραφή η εκκλησία θεμελιώθηκε στις 18.5.1840. Σε κάθε περίπτωση όσοι αναφέρονται σε ναό στον Πειραιά στα 1837 - 1839 πρέπει να είναι προσεκτικοί, επειδή η δημοτική αρχή ασχολήθηκε πολύ με την ανέγερση του Αγίου Σπυρίδωνα και τα έγγραφα αναφέρονται αόριστα για την «νέα εκκλησία».   

Lager am der Piraeus Strasse. 1836. Ο καταυλισμός των στρατιωτών που κατασκευάζουν την οδό Πειραιώς το 1836. Υδατογραφία του Βαυαρού αξιωματικού Ludwig Köllnberger (1811 - 1892) που υπηρέτησε στην Ελλάδα από το 1833 έως το 1838. Τα σχέδια, με πρωτοβουλία του Σπυρίδωνα Λάμπρου για λογαριασμό της ΙΕΕΕ, αντιγράφηκαν στα 1910 - 1912 από τον ζωγράφο Hans Hanke.

*Σε μονόφυλλο (φύλλο κατριγέ γραμμένο από την εμπρόσθια όψη) σημειώνονται τα τρόφιμα και οι ποσότητες που καταναλώθηκαν στον Πειραιά το 1837. Είναι άγνωστο πώς έγινε η απογραφή τους κι αν οι αριθμοί ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα:

Κατανάλωσις τροφίμων εν Πειραιεί

1837 έτος -           

έλαιον οκάδ.  5,463

σίτος       "    76,980

κριθή      "    58,712

βούτυρον  "   1472

κεφαλοτύρι  135

ασκοτύρι  1177

ελαίαι "  2,295

μέλη "  674

σύκα τζαπέλ. 1500

   "     οκάδες  722

κάστανα "  2,691

ρακίον "  4,106

οίνος βαρέλαις 2,968

μούστος  "  6,000

κριάρια  3,561

βόες 499

χοίροι 198

κρομμύδια οκάδ. 430

*Διδάσκαλος του ελληνικού σχολείου διορίστηκε ο Γεώργιος Ιωάννης. Ο Ιωάννης Βάμβας συνεχίζει να παρέχει υπηρεσίες ως υποδιδάσκαλος. Η δημόσια βιβλιοθήκη θα προικίσει το σχολείο που οφείλει o Δήμος να λειτουργήσει σύντομα, με ανάλογα βιβλία:

αρ. Πρ. 786.                                                             Κατεπείγον

Δ.

Τη 27. 8βρίου 1839                                            ο Δήμαρχος Πειραιώς

Πειραιεύς

Προς τον κ. πρόεδρον του Δημοτ. Συμβουλίου του αυτού Δήμου.

Η Β. Διοίκ. διά της υπό αρ. 5514 Διαταγής της μας ειδοποιεί ότι η Α.Μ. επιθυμούσα να εμψυχώση την αρτισύστατον του Πειραιώς πόλιν απεφάσισε ν’ αναδεχθή δι’ έν έτος το ήμισυ της μισθοδοσίας ενός έλληνος Διδασκάλου εις αυτήν και διώρισεν ως τοιούτον τον Κύριον Γεώργιον Ιωάννην επί μισθώ διακοσίων Δραχμών, των οποίων το ήμισυ θέλει πληρώνει το Εκκλησιαστικόν Ταμείον, το δε έτερον ήμισυ, καθώς και πάσαν άλλην δαπάνην του Σχολείου και την προμήθειαν του καταστήματος αυτού θέλει πληρώνει το Δημοτ. Ταμείον μας, το οποίον, κατά την περί τούτου Πράξιν του Δημοτ. Συμβουλίου, θέλει εξακολουθεί να πληρώνη και τον Β΄ Διδάσκαλον Βάμβαν.

και ότι η Δημόσιος Βιβλιοθήκη θέλει προικίσει το κατάστημα τούτο με τα βιβλία, όσα εδόθησαν και εις τα λοιπά του Κράτους Σχολεία. Μας προσθέτει εν τούτοις να φροντίσωμεν να παρασκευασθή αμέσως το κατάστημα.

Επειδή περί της άλλης δαπάνης του Σχολείου και της προμηθείας του καταστήματος αυτού δεν έγινε φροντίς από το Δημοτ. Συμβούλιον ώστε να προσδιορισθή εις ανάλογον δαπάνη∙ δια τούτο Σας παραγγέλομεν Κύριε Πρόεδρε να συνέλθητε μετά των μελών του Δημοτ. Συμβουλίου δια να σκεφθείτε, αποφασίσητε και μας ειδοποιήσητε να ενεργήσωμεν.

Σας προσθέτομεν εν τούτοις ότι η υπόθεσις είναι κατεπείγουσα, ο διδάσκαλος ήλθε και περιμένει, δια τούτο είναι επάναγκες να επιταχύνετε.

ο δήμαρχος.   

Το παρόν αποτελεί συνέχεια του δευτέρου εγγράφου που ανάρτησα στις 20.12.2015 με τίτλο: {Πέντε έγγραφα από την αλληλογραφία της «επιτροπής των Δημοτικών Σχολείων Πειραιώς» του έτους 1839}

*Σύμφωνα με αναφορά της αστυνομίας Πειραιώς τον Οκτώβριο του 1839 δεν έγινε καμία γέννηση, κανένας γάμος και δεν βρέθηκε κανένα νόθο βρέφος:
Δίφυλλο έγγραφο – επιστολή (υδατόσημο GIO. B. ANSALDI) με αριθμό διεκπεραίωσης 273 του αστυνόμου Πειραιώς «Προς την Σ.[εβαστήν] Δημαρχίαν Πειραιώς». Σφραγίδα της αστυνομίας και ίχνη σφραγίδας ασφαλείας.

αρ. Πρ. 693.                                                                      ελ. 10 9βρίου 1839

Διεκ. 273.                                                                          αρ. Πρ. 822.

   

Πειραιεύς 9 Νοεμβρ. 1839

η αστυνομία Πειραιώς

Προς την Σ. Δημαρχίαν Πειραιώς.

Σας εσωκλείομεν απογραφικόν πίνακα του μηνός 8βρίου. Παρατηρούμεν όμως ότι Γεννήσεις, Γάμοι και Νόθα δεν έγειναν.

Ευπειθέστατος

ο αστυνόμος.

Γ. Πάγκαλος.

Ένθετο μονόφυλλο, επιστολή του δημάρχου προς την Βασιλική Διοίκηση Αττικής.

αρ. Πρ. 822.

Δ, 693,

Την 10. 9βρίου 1839.

Πειραιεύς

Προς την Β. Διοίκησιν Αττικής.

Εσωκλείομεν απογραφικόν πίνακα του Δήμου διά τον παύσαντα μήνα 8βριον του τ. ε. και κατά την προς ημάς αναφοράν του αστυνόμου, παρατηρούμεν προς την Διοίκησιν ότι γεννήσεις και Γάμοι, κατ’ αυτόν τον μήνα δεν έγιναν.

Ευπειθέστατος

Ο Δήμαρχος Πειραιώς

Διεύθ. απογραφ. πίνακος

των Γεν. Γάμ. και αποβ. του 8βρ. τ. ε.

Πειραιάς 1837. «Πολύχρωμος και ζωηρά εικών του λιμένος. Οικία εφ’ ης το βασιλικόν στέμμα και επιγραφή ΔΟΓΑΝΑ. Έξωθεν αυτής βυτία». Δογάνα ήταν το τελωνείο. Βυτία ήταν τα βαρέλια. Υδατογραφία του Βαυαρού αξιωματικού Ludwig Köllnberger που αντιγράφηκε από τον Hans Hanke.

*Κατάλογος με τα ονόματα των δημοτικών υπαλλήλων του Πειραιώς τον Νοέμβριο του 1839 και τον μισθό που ελάμβανε ο καθένας:
την 4. Χβρίου 1839.

Πειραιεύς.

Ο Δήμαρχος Πειραιώς.

Προς τον Δημοτ.[τικόν] εισπράκτ.[ορα] του αυτού Δήμου.

Σας πέμπομεν χρηματ.[ικόν] ένταλμα αρ. 128. των μισθοδοσιών του προσωπικού και υπαλλήλων του Δήμου διά τον παύσαντα μήνα Νοέμβριον τρέχοντος έτους, φέρον αποπληρωτέαν ποσότητα Δραχμάς οκτακοσίας σαραντατρείς και λεπτά τριαντατρία, κατά την επισυνημμένην μισθοδοτικήν κατάστασιν, και Σας παραγγέλομεν να ενεργήσητε την εξόφλησίν του.

Ο Δήμαρχος.

Κυριάκος Σερφιώτης.

Μισθοδοτική κατάστασις του προσωπικού και υπαλλήλων του Δήμου Πειραιώς διά τον μήνα Νοέμβριον του τρέχοντος 1839 έτους.

1. Κυριάκος Σερφιώτης διά την αντιμισθίαν του, Μισθοί Γραμματέως, βοηθού, δι’ υλικά Γραφείου. ενοίκιον Δημαρχείου και αυ. Βαθμός Δήμαρχος. Ποσόν πληρωθησόμενον 220 δραχμαί [Αντί των 250].

2. Γεράσιμος Πάγκαλος. Βαθμός αστυνόμος. 120 δραχμαί.

3. Αντώνιος Θεοχάρης Δημοτικός εισπράκτωρ. Μισθός δραχμαί 83, λεπτά 33.

4. Α. Κεφαλάς. Βαθμός βοηθός αστυνόμου. Μισθός δραχμαί 50.

5. Γ. Κολέτης [Κωλέττης;]. Επί των διαβατηρίων. Μισθός δραχμαί 40.
6. Γ. Μανήτης [ή Μανιτάκης, εθνοφύλαξ σε έγγραφα της αστυνομίας Πειραιώς]. Κλητήρ. Μισθός
 δραχμαί 40.
7. Ν. Κωφός. Κλητήρ. Μισθός δραχμαί 40.
8. Γ. Μπούρας. Κλητήρ. Μισθός δραχμαί 40.
9. Ηλίας Χριστοφίδης Δημοδιδάσκαλος αρρένων. Μισθός δραχμαί 40.
10. Ιωάννης Βάμβας. Δημοτ. ελλην. διδάσκαλος. Μισθός δραχμαί 40.
11. Μαρούκα Λαγουδάκη Δημοδιδ. κορασίων. Μισθός δραχμαί 50.
12. Γ. Λέλης. Δημοτ. Ιατρός. Μισθός δραχμαί 80.
Σύνολον Δρχ. 843.33.

Την  α. Δεκεμβρίου 1839 εν Πειραιεί.

Ο Δήμαρχος.

*Ο Γ. Πουλάκης παρακαλεί, τρία χρόνια μετά, να πληρωθεί από τον Δήμο Πειραιώς για τα ξύλα που διέθεσε για την ανέγερση της νέας εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα. Δίφυλλο διαστάσεων 29Χ20,2. Γραμμένη η πρώτη σελίδα. ΧΑΡΤΟΣΗΜΟΝ ΤΑΞΕΩΣ/ 25 ΛΕΠΤΑ. Υδατόσημο ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ/ 1838.

Προς το Δημαρχίον του Δήμου Πειραιώς.

Ο υποφαινόμενος εις το

έτος 1836. επώλουν ξυλίαν, προς

τούτοις ήλθεν ο πρώην Αστυνόμος

Κ. Γεώργιος λαμπρυνήδης ομού με

τον τέκτονα Δημήτριον Κρανιδιώ

την και έλαβαν ξύλα καστανιές τρι-

πητά τεσσαράκοντα Αρ. 40., διά

την ανέγερσιν της Νέας εκκλη-

σίας. τα οποία ενοούμενα ανά

Δραχ. 2. ½. το καθ’ έκαστον συμ-

ποσούμενα Δραχμάς εκατόν Δρ. 100.

Παρακαλώ το Δημαρχίον

τούτον ίνα Διατάξη όθεν ανίκη    

να πληροθώ.

εν Πειραιεί. την 29. Δεκεμβρίου. 1839

ο ευπιθέστατος.

Γεώργιος Πουλάκης [;]

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ, τεύχος 54, Ιανουαρίου -Φεβρουαρίου - Μαρτίου 2016, σελ. 20 - 22. Εδώ σε αναπτυγμένη, κανονική μορφή.