Οκτώ ασπρόμαυρα αρνητικά και φωτογραφίες του Πειραιά με αποδέκτη τον Ιωάννη Μελετόπουλο.

Ένα πανόραμα του Πειραιά από την Καστέλλα.  

                                                                              Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

 

Εκκίνηση των Windows. Η οθόνη είναι έτοιμη να προβάλλει το θέαμα. Ο χορός των φωτογραφιών συνεχίζεται. Καθισμένοι μπροστά στον υπολογιστή σας θα δείτε να κάνουν το ντεμπούτο τους άλλες οκτώ φωτογραφίες της συλλογής μου. Δεκαετίες κλεισμένες σε έναν φάκελο εκλιπαρούν τον θαυμασμό και τις επευφημίες σας ως δικαίωση της μακρόχρονης απομόνωσής τους.

Πρόκειται για έναν κίτρινο φάκελο που πάνω του γράφει ότι απευθυνόταν [σε αναπτυγμένη μορφή των λέξεων] στον «Αξίοτιμον κύριον ΙΩΑΝΝΗΝ ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΝ/  Έφορον Εθνολογικού Μουσείου/ Αθήνας 715 236». Δεν γνωρίζω γιατί δεν έφτασε στον προορισμό του ούτε θυμάμαι πότε βρέθηκε στα χέρια μου.

Ο Ιωάννης Αλεξάνδρου Μελετόπουλος (1903-1980) υπήρξε ο κατ’ εξοχήν δωρητής του Πειραιά αφού, μέρος της συλλογής του, τροφοδότησε στα 1956 και 1959 με σπάνιο υλικό το Ιστορικό Αρχείο της πόλης και με πρωτοβουλία του στήθηκαν προτομές κι αγάλματα (Μιαούλης, Βολανάκης, Θεμιστοκλής, Βενιζέλος).

Από τον Απρίλιο του 1961 χρημάτισε κατ’ αρχάς έφορος του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου Νεωτέρας Ελλάδος της Ι.Ε.Ε.Ε. (κτήριο Παλαιάς Βουλής) και μετά, έως τον Ιανουάριο του 1977 όπου αποσύρθηκε από την ενεργό δράση, γενικός γραμματέας της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος. Διακρίθηκε επίσης για το πλούσιο συγγραφικό και εκδοτικό του έργο. Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, τον βρίσκουμε και πρόεδρο της Νομισματικής Εταιρείας. Παράλληλα λόγω της σχέσης του με την Μύκονο (η μητέρα του Μαρία το γένος Λορέντζου Δημητρίου Καμπάνη ήταν Μυκονιάτισσα) έκανε σημαντικές δωρεές και στον Δήμο Μυκόνου (επίτιμος δημότης και χρυσό μετάλλιο). Κατοικούσε στην Αθήνα, οδός Ρηγίλλης 12.  

Τα οκτώ τετράγωνα αρνητικά διαστάσεων από 6 έως 6,4 εκ. εκ των οποίων τυπώθηκαν οι φωτογραφίες, είναι προφυλαγμένα σε μικρότερο φάκελο της «PERUTZ Φιλμ ΠΑΝΤΟΤΕ ΚΑΛΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ». Ο Otto Perutz (1847-1922) ανέπτυξε μια μέθοδο για την βιομηχανική παραγωγή ασημένιων πλακών εοσίνης που είχαν ανακαλύψει οι Hermann Wilhelm Vogel και Johann Baptist Obernetter. Αυτή ήταν σημαντική για την εξέλιξη της έγχρωμης φωτογραφίας. Τα PERUTZ Φιλμς άφησαν εποχή και είναι βέβαιο ότι κι εδώ στον Πειραιά, έχουν χρησιμοποιηθεί από τους παλαιότερους φίλους - εραστές της φωτογραφίας.

  

Επειδή όπου και να έψαξα δεν βρήκα ένα προϊόν των φιλμ της PERUTZ γραμμένο στα ελληνικά, σας δείχνω εδώ το φακελάκι των αρνητικών που διαθέτω. Σε μια του όψη διαφημίζεται το φωτογραφικό χαρτί LEONAR:          «Το εργοστάσιον ΛΕΟΝΑΡ επί 60 συνεχή χρόνια κατασκευάζει αποκλειστικά φωτογραφικά χαρτιά διά τους επαγγελματίας και ερασιτέχνας φωτογράφους. Η μεγάλη ποικιλία των χρωματισμών και επιφανειών, η τελεία αποτύπωσις όλων των λεπτομερειών του αρνητικού εξασφαλίζουν σε όλα τα χαρτιά ΛΕΟΝΑΡ την λαμπράν απόδοσιν που περιμένετε από τις φωτογραφίες σας. Επιμένετε να τυπώνωνται οι φωτογραφίες σας μόνον εις χαρτί ΛΕΟΝΑΡ».

Με στιλό είναι γραμμένη η παραγγελία που αποδίδεται ως εξής: «Από μία φωτογραφία μέγεθος 18Χ18 εκατοστά». Στην πράξη οι φωτογραφίες βγήκαν σε μέγεθος περίπου 17,2Χ 17,7 σε γυαλιστερό χαρτί ύψους 24,5 εκ. και πλάτους 18,1 εκ.

Η σειρά των οκτώ φωτογραφιών έχει τραβηχτεί στην Καστέλλα με θέα προς την πόλη και το λιμάνι.

Δεν είναι η πρώτη φορά που από τα υψώματά της συναντάμε σε παλαιά ταχυδρομικά δελτάρια τρίπτυχα με γενική άποψη του Πειραιά. Κυρίως είχαν θέα προς την Ζέα (Πασαλιμάνι), την Φρεαττύδα - Πειραϊκή και το κεντρικό τμήμα του. Εδώ, το «Πανόραμα» ξεκινά από το Χατζηκυριάκειο και καταλείγει στα Καμίνια - Νέο Φάληρο, δηλαδή μέχρι που κόβετα η θέα στα δεξιά του χειριστή της φωτογραφικής μηχανής. Φανερό είναι ότι ο φωτογράφος για να καλύψει όλη την έκταση του πειραϊκού χώρου μετακινήθηκε ημικυκλικά από τα δεξιά προς τα αριστερά του λόφου, σε συγκεκριμένη βατή διαδρομή σε μονοπάτι που έφτανε κατά πάσαν πιθανότητα προς την οδό Καλοστύπη, Βεάκη ή Γενναδίου. Σε πρώτο πλάνο κοιτάμε την οδό Ρήγα Φεραίου, που τυλίγει περιμετρικά την κορυφή του λόφου από την οδό Ελευθερίου Βενιζέλου έως την οδό Ίδης. 

Στις φωτογραφίες δεν αναφέρεται κάποια χρονολογία για να δούμε πότε αποτυπώθηκαν στο φιλμ. Στην άκρη του φακέλου μόλις που διακρίνεται ένα όνομα. Αν διαβάζω καλά, γράφει «κ. Κλώνος». Ο Γεώργιος Κλώνος ήταν μέλος της Φιλολογικής Στέγης (στις εκλογές 1962 – 1963 ήταν αντιπρόεδρος, το 1964 στην εξελεγκτική επιτροπή) και έφορος της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πειραιά.

Ωστόσο υπάρχουν κάποιες ενδείξεις για την παλαιότητά τους. Με την διαβεβαίωση ότι είναι πριν από το 1977 που αποσύρθηκε από την ενεργό δράση της Ι.Ε.Ε.Ε. ο Μελετόπουλος, παρατηρούμε την πληθώρα των παλαιών σπιτιών και την αραιή ακόμα ανέγερση πολυκατοικιών, πράγμα που μας πάει ακόμα πιο πίσω. 

Στις ταράτσες δεν βλέπουμε κεραίες τηλεοράσεων. Οι σχολές Μηχανικών - Ηλεκτρολόγων «Αναξαγόρας» των Γ. Βασιλειάδη - Νίκου Κατσικάρου άνοιξαν στα τέλη της δεκαετίας του ’50. Τον Ιούνιο του 1959 βρίσκονταν στις διευθύνσεις Λεωφόρος Βασιλέως Γεωργίου Α΄ 31 και στην Βασιλίσσης Σοφίας 97.

Για εξακρίβωση της χρονολογίας, παρατήρησα ότι η πολυκατοικία δίπλα στον Άγιο Κωνσταντίνο, με διεύθυνση Καραΐσκου 111 αλλά με άνοιγμα κεντρικής εισόδου επί του πεζόδρομου, βρισκόταν ακόμα υπό κατασκευή. Έτσι στις 12/10 τηλεφώνησα στον φίλο μου Μιχάλη Βλάμο να ρωτήσει τον Φάνη Μούλιο που διατηρεί στον έβδομο όροφο δικηγορικό γραφείο. Ήμουν τυχερός, βρισκόταν κι αυτός εκεί οπότε είχα άμεση απάντηση! Η πολυκατοικία κτίστηκε στα 1960. Στο ισόγειό της αναγράφεται στο μάρμαρο: ΑΝΕΓΕΡΣΙΣ/ Κ. ΖΗΣΙΑΔΗΣ/ Δ. ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ – ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ/ ΤΟΛΑΣ ΧΡ. ΒΑΣΙΛΑΚΑΚΗΣ (Ο Βασιλακάκης είναι γνωστός και από την εξοχική κατοικία στον Λουτρόπυργο Αττικής).

Η πρώτη φωτογραφία με τα κυπαρίσσια πάνω από την Ρήγα Φεραίου. Το μεσαίο σπίτι υπάρχει ακόμα στον αριθμό 28, γωνία με την Ζεφύρου. Από ψηλά βλέπουμε στο κέντρο το πρώην Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας στην Γρηγορίου Λαμπράκη - Σωτήρος Διός και δίπλα του το παλαιό ΠΑΛΛΑΣ (τώρα Public). Παρατηρούμε τα όμορφα νεοκλασικά τα οποία στα επόμενα χρόνια αντικαταστάθηκαν με τις σημερινές πολυώροφες οικοδομές. Στο βάθος το Χατζηκυριάκειο Ίδρυμα και ο Άγιος Νικόλαος. Το λευκό κτήριο είναι επί της Κουντουριώτου 182 και ΙΙ Μεραρχίας, όπου το θέατρο ΑΥΛΑΙΑ.

Η δεύτερη φωτογραφία με τα κυπαρίσσια πάνω από την Ρήγα Φεραίου. Οι μονοκατοικίες έγιναν διώροφα σπίτια στις μέρες μας. Ένα λεωφορείο, ο πρόγονος του 915, ανεβαίνει προς το τέρμα του.      Η στάση λέγεται «Πιπεριά», από ένα πολύχρονο δένδρο με την ίδια ονομασία που στέκεται ακόμα εκεί. Στο κέντρο διακρίνεται ο παλαιός στρατώνας στην Τσαμαδού και δεξιά η πίσω όψη του 21^ου Δημοτικού Σχολείου στην πλατεία Δεληγιάννη. Βλέπουμε επίσης τον Άγιο Σπυρίδωνα, τον Πειραϊκό Σύνδεσμο, την Λεωφόρο Γεωργίου. Ο ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ του οποίου διαβάζουμε την επιγραφή βρισκόταν στην παλαιά οικοδομή της Βασιλέως Γεωργίου Α΄ 31 και Γρηγορίου Λαμπράκη γωνία (όπου η WIND) αλλά και στην απέναντι πλευρά, όπου χτίστηκε η πολυκατοικία με αριθμό 95-97 (Τράπεζα Πειραιώς, πρώην ΕΜΠΟΡΙΚΗ). Στα 1958 ο καθηγητής των σχολών Δημήτρης Σαραντάκος (1929-2011) κυκλοφόρησε το φροντιστηριακό βοήθημά του «Στοιχεία Χημείας».

Η τρίτη φωτογραφία πάνω από την Ρήγα Φεραίου στην γωνία της με την Καραολή - Δημητρίου. Εδώ στο κέντρο, επί της οδού Βούλγαρη, έχουμε την πίσω όψη του 21^ου Δημοτικού Σχολείου, όπου έως το 1963 συστέγαζε την σχολή ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ. Μπροστά του το παλαιό κτίσμα της Ηρώων Πολυτεχνείου 116 και Τσαμαδού (όπου παλαιότερα στον όροφο η Νομαρχιακή ΠΑΣΟΚ Α΄ Πειραιά και στο ισόγεια το Φαρμακείο του Αμφιλόχιου - πέρασε απέναντι, στον αριθ. 118 - η σχολή οδηγών ΤΟ ΠΑΠΙ και το Σουβλάκι ΤΟ ΠΙΚΑΝΤΙΚΟ), υπάρχει ακόμα. Πιο πάνω, ο Άγιος Κωνσταντίνος και το Δημοτικό Θέατρο.

  

Η τέταρτη φωτογραφία. Η Μιχαήλ Καραολή - Ανδρέα Δημητρίου (πρώην Ναυάρχου Μπήττυ - Admiral David Richard Beatty, 1871-1936, αρχικά Άρεως) σε όλο της το ύψος. Σε πρώτο επίπεδο η κάθετος οδός Μουσών. Αριστερά πολλά σπίτια στο τετράγωνο με τις οδούς Δεληγιώργη - Τσαμαδού - Θεάτρου έδωσαν τη θέση τους στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, είσοδος από τον αριθμό 80. Η οδός σταματά στην Δημητρίου Γούναρη. Απέναντί της βλέπουμε το εξαώροφο της Γούναρη 27 και Κέκροπος και πίσω ψηλά διακρίνονται ο Ηλεκτρικός Σταθμός, το ΕΒΕΠ.

Πέμπτη φωτογραφία. Οι πολυκατοικίες κάνουν ήδη την εμφάνισή τους στην τωρινή Γρηγόρη Λαμπράκη. Πάνω αριστερά ο ΠΑΠΑΣΤΑΤΟΣ. Χαμηλότερα οι σκεπές των εργοστασίων και ο ναός της Αγίας Σοφίας. Σε ταράτσες, τα απλωμένα ρούχα δείχνουν μια ημέρα με καλό καιρό.

   

Έκτη φωτογραφία. Ο δημιουργός της μετακινήθηκε σε σημείο που βλέπει προς Κερατσίνι - Νίκαια. Κέντρο προς αριστερά, ο ναός της Ευαγγελίστριας στην Γρηγόρη Λαμπράκη. Οι καμινάδες των εργοστασίων είναι περισσότερες. Δεξιά το μεγάλο κτήριο είναι ο ΚΕΡΑΝΗΣ.

   

Έβδομη φωτογραφία. Έχουμε ξανοιχτεί προς τον ανοιχτό ορίζοντα, την οδό Πειραιώς, τα Καμίνια, την Νίκαια. Η εκκλησία στο κέντρο είναι ο Άγιος Ελευθέριος. Κάτω τα εργοστάσια του Νέου Φαλήρου και της οδού Πειραιώς.

Όγδοη φωτογραφία, η τελευταία της σειράς. Εδώ πλέον αγναντεύουμε τα ισώματα του Ρέντη με τις προσφυγικές πολυκατοικίες, τις γραμμές του ΟΣΕ και τα άχτιστα τότε κηπόπεδα.