Διαπιστώσεις για τον πολιτιστικό Πειραιά στα τέλη του 1958.

                                                                                       Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

 

Από παλιά αποκόμματα εφημερίδων, έχω ξεχωρίσει και αντιγράψει ένα σωρό κείμενα ειδικού περιεχομένου που μου άρεσαν ιδιαίτερα.

Τους έδωσα τον γενικό τίτλο: Μικρά κείμενα πειραϊκής ιστορίας και αρχαιολογίας.

Πρώτη δημοσίευση μερικών από αυτά έγινε στο περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ, τεύχος 45, Οκτώβριος - Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2013, σελ. 20 - 22 και αμέσως μετά στο blog, στις 26 Ιανουαρίου 2014.

Εδώ θα παρουσιάσω ένα κείμενο το οποίο προέρχεται από την εφημερίδα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΩΡΑ, κυκλοφόρησε σε δύο συνέχειες την Δευτέρα 10 και Τρίτη 11 Νοεμβρίου 1958.

Γιατί μου αρέσει;

Αρχικά επειδή είναι γραμμένο από τον Γιάννη Χατζημανωλάκη και δείχνει τον τρόπο γραφής του στην ηλικία των 25 χρόνων του, αφού γεννήθηκε στις 5 Αυγούστου 1933. Ύστερα γιατί στις 10.11.1958 εγώ ήμουν ακριβώς 51 ημερών, αφού γεννήθηκα στις 20 Σεπτεμβρίου 1958!

 

«Η προκυμαία Ποσειδώνος και το αγκυροβόλιον των μικρών πλοίων Αργοσαρωνικού (1959)».                 Η φωτογραφία είναι από την έκδοση: ΟΛΠ. Ο λιμήν του Πειραιώς κατά το 1960. Επιμέλεια Κωνσταντίνου Θ. Ζουμπουλίδου. Εικόνα εκτός κειμένων μεταξύ των σελίδων 78 -79. 

          

Προς οριστικήν επίλυσιν ζωτικών θεμάτων.

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΟΥ ΟΛΠ ΔΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΙΝ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΞΩΡΑΪΣΜΟΝ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ.

Το ενδιαφέρον του Γεν. Διευθυντού κ. Εμμ. Κελαϊδή.

Ο σεβασμός προς την ιστορικήν μας παράδοσιν.

Του Γιάννη Χατζημανωλάκη.

Με ιδιαίτερη χαρά έγινε δεκτή από την Πειραϊκή Κοινή Γνώμη η πληροφορία, ότι ο Γενικός Διευθυντής του ΟΛΠ κ. Εμμ. Κελαϊδής εξεδήλωσε την πρόθεσι να εισηγηθή στο Διοικητικό Συμβούλιο του Οργανισμού την λήψιν μέτρων για την προστασία, την διαφύλαξι και την ανάδειξι των αρχαιοτήτων και των άλλων ιστορικών χώρων της περιοχής του λιμένος μας. Και η αναμφισβήτητα καλή αυτή πρόθεσις του κ. Κελαϊδή αποτελεί, πράγματι, παρήγορο φαινόμενο γιατί τα τελευταία χρόνια κανείς από όλους εκείνους, που ευρέθησαν επικεφαλής των τοπικών μας Οργανισμών, δεν επέδειξε ανάλογο ενδιαφέρον για την άμεση και αποφασιστική αντιμετώπισι του ζωτικού τούτου θέματος, που ενέχει ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο για την ιστορική παράδοσι, αλλά και γι’ αυτήν ακόμη την σημερινή ζωή της πόλεώς μας.

Και ο ΟΛΠ, με τις οικονομικές δυνατότητες που διαθέτει, μπορεί, νομίζουμε, να προσφέρη πολλά στον τομέα αυτό και να επιτύχη την αξιοποίησι των αρχαιοτήτων, παράλληλα με τον εξωραϊσμό των παραλίων χώρων, που άρχισε ήδη να πραγματοποιήται, χάρις στην επαινετή και πάλι πρωτοβουλία του Οργανισμού του Λιμένος μας, με την εκτέλεσι των έργων διαμορφώσεως στις πλατείες Αλεξάνδρας και Φρεαττύδος.

«Τμήμα του λιμενίσκου Ζέας με τον λόφον του Προφήτου Ηλία. Δεξιά εις το βάθος, το Φάληρον».           Η φωτογραφία είναι από την έκδοση: ΟΛΠ. Ο λιμήν του Πειραιώς κατά το 1960. Επιμέλεια Κωνσταντίνου Θ. Ζουμπουλίδου. Σελίδα 72.

 

 Η άγνοια, η αδιαφορία και η έλλειψι σεβασμού προς την ιστορική μας παράδοση, ωδήγησαν στην σημερινή θλιβερή κατάσταση. Και είναι χρέος όλων εκείνων, που πονούν τον τόπο μας να επανορθώσουν τα «κακώς κείμενα». Γιατί πρέπει επί τέλους να σταματήση η συνεχιζόμενη καταστροφή των αρχαιοτήτων μας και επιβάλλεται να απαλλαγούν οι ιστορικοί χώροι της πόλεώς μας από τους διαφόρους επιτηδείους που τους έχουν καταπατήσει και να τεθούν στην διάθεσι του Πειραϊκού λαού, στον οποίο δικαιωματικά ανήκουν.

Το Σηράγγιο – η σημερινή Σπηλιά του Παρασκευά, για την οποία ο Ιάκωβος Δραγάτσης υποστήριξε την αποψι ότι ήταν αρχαίος λουτρών (βαλανείον) και στην οποία υπήρχε και ιερό, αφιερωμένο, κατά την επικρατέστερη γνώμη στον τοπικό ήρωα Σήραγγο πράγμα που αποδεικνύεται και από την ανακάλυψη, στο χώρο αυτό, πώρινου βωμού και άλλων αρχαιολογικών ευρημάτων – εξακολουθεί να είναι... ταβέρνα.

Ό, τι απόμεινε από τα Μακρά Τείχη, στην Φρεαττύδα και στην Πειραϊκή, καταστρέφεται από τους ιδιοκτήτες των παραθαλασσίων κέντρων, που κατασκευάζουν «πίστες» χορού κ.ά. επάνω στα σωζόμενα ερείπιά των, ενώ σε σημείο που βρισκόταν ένας από τους Πύργους των Μακρών Τειχών έχει κτισθή... λιμενικό φυλάκιο.

 

Το κτήριο του Λιμενικού Φυλακίου στο λιμανάκι του Μπαϊκούτση σε παλαιά φωτογραφία από το αρχείο μου.

Το αρχαίο θέατρο της πόλεως μένει αναξιοποίητο και υφίσταται συνεχή φθορά από την χρησιμοποίησι του πέριξ χώρου ως Γυμναστηρίου, που δεν ανταποκρίνεται καθόλου στις απαιτήσεις της σημερινής πραγματικότητας και άρα δεν έχει λόγο να υπάρχη μόνο και μόνο για να συμβάλη στην καταστροφή του θεάτρου.

Το αρχαιολογικό μας μουσείο στεγάζεται σε ολότελα ακατάλληλο οίκημα.

Κι’ ακόμη πολλοί αμφιβάλλουν, κι’ ακόμη περισσότεροι δεν γνωρίζουν την ακριβή θέση, όπου σύμφωνα με την παράδοση ετάφη ο Θεμιστοκλής και την οποία καθώρισε, με τη μελέτη του για το «Θεμιστόκλειο», 

ο σοφός δάσκαλος και ερευνητής της αρχαιολογικής ιστορίας του τόπου, ο Ιάκωβος Δραγάτσης, αντικρούοντας την άποψι, που είχε επικρατήσει και σύμφωνα μ’ αυτή το «Θεμιστόκλειο» ετοποθετείτο κοντά στον τάφο του Μιαούλη, στη θέση Ξυδοφάναρο. Αντίθετα ο Δραγάτσης, με την προβολή θετικών επιχειρημάτων, που ήταν συμπεράσματα μακροχρόνιας επισταμένης έρευνας, τοποθέτησε το «Θεμιστόκλειο» στο απέναντι ακριβώς σημείο του τάφου του Μιαούλη, «εις την άκραν της δεξιά τω εξερχομένω του Λιμένος Πειραιώς πλευράς και παρά την θέσιν Κάβο – Κράκαρη», όπου η ανακάλυψι αρχαίου τάφου με πολλά σχετικά ευρήματα ήρθε να συνηγορήση για την ύπαρξη του «Θεμιστοκλείου» στο σημείο εκείνο.

«Αρχαία στήλη, εις την ρίζαν του λιμενοβραχίονος Θεμιστοκλέους παρά τον υποτιθέμενον τάφον του Θεμιστοκλέους, ιδρυτού του λιμένος Πειραιώς». Η φωτογραφία είναι από την έκδοση: ΟΛΠ.      Ο λιμήν του Πειραιώς κατά το 1960. Επιμέλεια Κωνσταντίνου Θ. Ζουμπουλίδου. Σελίδα 53.

Την άποψη αυτή, που έγινε αποδεκτή από τους περισσοτέρους ειδικούς, υποστήριξε και ο γράφων στο σχετικό άρθρο του για το «Θεμιστόκλειο»  στην «Εγκυκλοπαιδεία» του «Ηλίου» (Τόμος Α΄, Σελ. 527). Δυστυχώς όμως κανείς δεν ενδιαφέρθηκε και για τον αρχαιολογικό τούτο χώρο και κανείς εκπαιδευτικός – το σημειώνουμε με πικρία – δεν σκέφτηκε να οδηγήσει τους μαθητές του μέχρι εκεί, για ένα επιβαλλόμενο προσκύνημα στον τάφο του Θεμιστοκλή.

Και τέλος ένα ακόμη σημαντικό μνημείο των νεωτέρων χρόνων, ο τάφος του ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη, που στάθηκε από τους κορυφαίους αγωνιστές της Ελληνικής Επαναστάσεως δεν είναι πια παρά μόνο «μνήμη» γιατί ένας μεταγενέστερος «συνάδελφός» του είχε την ατυχή έμπνευσι να μεταφέρη τα οστά του ενδόξου ναυάρχου σε μέρος, που μόνο αυτός και ο... Θεός το γνωρίζει.

«Ο εν Πειραιεί τάφος του Ανδρέου Μιαούλη». Εικόνα εκτός κειμένου ανάμεσα στις σελίδες 22 - 23 από την ετήσια έκδοση: ΟΛΠ. Στατιστικόν Δελτίον 1970. Πειραιεύς 1971. «Και αληθώς κατά την εικονικωτάτην ταύτην περιγραφήν [του Διοδώρου για τον τάφο του Θεμιστοκλέους] είνε ο ορμίσκος, ένθα το βασιλικόν περίπτερον, όπου περίπου έτερος κατά θάλασσαν ήρως της νεωτέρας Ελλάδος, εφάμιλλος τω ήρωι της Σαλαμίνος, ο ναύαρχος Ανδρέας Μιαούλης αναπαύεται δίκην ακταιώρου τους τε εκπλέοντας και εισπλέοντας καθορών» [Γεωργίου Ζαννέτου, Συμβολαί τινές περί της τοπογραφίας του Πειραιώς, 1910, σελ. 11]. Τα οστά λέγεται ότι μεταφέρθηκαν στην Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και μετά στην Ύδρα.

Δεν σταθήκαμε παρά μόνο σε μερικά γεγονότα από τα πολλά που δείχνουν την αδιαφορία των αρμοδίων και την έλλειψι σεβασμού προς την ιστορική μας παράδοσι.

Και είναι καιρός να διορθωθούν τα «κακώς κείμενα» και να διασωθούν οι αρχαιότητες του τόπου. 

Ο κ. Κελαϊδής, στην πρόσφατη επίσκεψί του στους διάφορους αρχαιολογικούς χώρους, εξεδήλωσε την ζωηρή επιθυμία του για την διάσωσι και την αξιοποίησί τους, παράλληλα με τον εξωραϊσμό των παραλίων χώρων και ιδιαίτερα του «Ρωμαντικού Περιπάτου», της γραφικής αυτής τοποθεσίας της πόλεώς μας, που πρέπει να διαμορφωθή κατάλληλα και να αποτελέση και πάλι μιάν «όαση» μέσα στο καθημερινό άγχος του Πειραϊκού λαού.

«Δήμος Πειραιώς 1939. Έργα Ρωμαντ. περιπάτου. Δενδροφύτευσις πρανών». Από το ημερολόγιο 1997 (για τον μήνα Ιούλιο) του Δήμου Πειραιά με θέμα: «Πειραιάς... 60 χρόνια πριν». Τα κύματα έφταναν μέχρι την φυσική πλαγιά (τώρα ακόμα με βλάστηση ανάμεσα στις τσιμεντένιες αντηρίδες καλυμμένες με διακοσμητικές πέτρες και δρόμος που επικοινωνεί με την άνωθεν λεωφόρο) πριν επιχωματισθεί η παραλία και σχηματισθεί η πλαζ Βοτσαλάκια. 

Και η ωραία αυτή πρωτοβουλία του κ. Κελαϊδή, η οποία χάρις στην αποφασιστικότητα, που τον διακρίνει, σύντομα θα μας δώση τους καρπούς της, πρέπει να ενισχυθή με την πρόθυμη συμπαράστασι των τοπικών παραγόντων και ιδιαίτερα της «Επιτροπής Αρχαιοτήτων» που είχε συστήσει η «Φιλολογική Στέγη» υπό την προεδρία του κ. Γρηγ. Θεοχάρη. Ευτυχώς και καλή διάθεσις υπάρχει και πρόσωπα διαθέτουμε που όχι μόνο γνωρίζουν καλά τα θέματα αλλά και αγαπούν και πονούν τον τόπο.

Ο Πικιώνης, ο Μελετόπουλος, ο Παπαγιαννόπουλος, ο Χαλιορής, ο Πανάγος, ο Γκρέκας, ο Νομικός, 

ο Δηλαβέρης, ο Καλαμίτσης –  για να μην σταθούμε παρά σε μερικά ονόματα – πιστεύουμε πως πρόθυμα θα προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε μια προσπάθεια που τόσο θα ωφελήση την πόλι.

Μέχρι σήμερα οι αρμόδιοι δεν είχαν να επιδείξουν παρά μόνον αδιαφορία στον τομέα αυτό. Και μονάχα η ιδιωτική πρωτοβουλία έδινε το «παρών» της. Γιατί ας μην ξεχνάμε πως σημαντικά επιτεύγματα όπως η εκκαθάρισι του χώρου της αρχαίας Πύλης της πόλεως, η αξιοποίηση του λόφου Προφήτου Ηλιού κ.ά. συνετελέσθησαν χάρις στις πολύμοχθες προσπάθειες του Αργύρη Κωστέα – αυτού του ακαταπόνητου πνευματικού εργάτη του τόπου μας – στον οποίο οφείλουμε σήμερα την πρέπουσα αναγνώρισι των κόπων και των θυσιών του.

Από τη σελίδα 16 του περιοδικού ΠΛΑΤΩΝ, τεύχος 15, Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 1958. Στο επόμενο τεύχος Οκτωβρίου - Δεκεμβρίου 1958, σελίδα 14, συνεχίζεται η διαμαρτυρία με τίτλο: Η μόνη λύσις «Το μπάζωμα της παραλίας μας συνεχίζεται. Ο κ. Εισαγγελεύς έχει τον λόγον και πρέπει να επέμβη το ταχύτερον. Δεν υπάρχει άλλη λύσις».

Πρόεδρος του Φυσιολατρικού Μορφωτικού Ομίλου ΠΛΑΤΩΝ ήταν ο Αργύρης Κωστέας. Την Τετάρτη 30 Ιουλίου 1958 (είχε πανσέληνο) οργανώθηκε από τον ΠΛΑΤΩΝΑ και τον «Φυσιολάτρη» των Αθηνών μια «πνευματική και καλλιτεχνική» εκδήλωση στον λόφο του Προφήτη Ηλία με μεγάλη επιτυχία.

Τώρα ο κ. Κελαϊδής, χωρίς να είναι Πειραιώτης – και αυτό τον τιμά ιδιαίτερα – πρώτος εξ όλων των αρμοδίων, κατενόησε την σημασία, που έχει για την ζωή της πόλεως η διάσωσι και αξιοποίησι των αρχαιοτήτων και ο εξωραϊσμός των παραλίων χώρων και εξεδήλωσε την πρόθεσι να εισηγηθή στο Διοικ. Συμβούλιο του ΟΛΠ – του οποίου προ ολίγων μηνών ανέλαβε την Γενική Διεύθυνσι – όπως ο Οργανισμός του Λιμένος μας, που αναμφισβήτητα διαθέτει τα οικονομικά μέσα, αναλάβη υπεύθυνα το βάρος της προσπαθείας αυτής. Είναι επαινετή η πρωτοβουλία του κ. Κελαϊδή και την χαιρετίζουμε με ανεπιφύλακτο ενθουσιασμό. Ας προχωρήση στο έργο του.

Για να συνδέση την διάβασί του από τον χώρο της δημοσίας ζωής της πόλεως με έργα προόδου και πολιτισμού.

Να είναι βέβαιος ότι στην προσπάθειά του αυτή θα έχη την απόλυτη συμπαράστασι της Πειραϊκής Κοινής Γνώμης.     

Αναδημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ, τεύχος 49, Οκτώβριος - Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2014, σελ. 20-22.

  

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

     

 Ι. Εμμανουήλ Κελαϊδής (1900 - 1989). Αντιπτέραρχος ε.α. Γενικός διευθυντής του ΟΛΠ από 18.6.1958 έως 24.4.1964.

   

 ΙΙ. Λιμενικό φυλάκιο. Στο λιμανάκι του Μπαϊκούτση στο ύψος της οδού Αλικαρνασσού, πάνω στον αρχαίο προμαχώνα διακρίνονται ίχνη από τα πλακάκια του πατώματός του. Το θυμάμαι πριν κατεδαφισθεί, δύσκολο όμως να το δει κάποιος σε παλιές φωτογραφίες.

ΙΙΙ.Την ίδια γνώμη για την ύπαρξη του τάφου του Θεμιστοκλή στην αντίπερα παραλία, στην Δραπετσώνα, παρουσίασε σε ομιλία του στις 20 Οκτωβρίου 2014 στην Δημοτική Πινακοθήκη ο Ευάγγελος Μπεξής (διοργάνωση από την εφημερίδα Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ και τον Πολιτιστικό και Κοινωνικό Σύλλογο 

«ΕΝ ΠΛΩ». Στο τοπωνύμιο «Ξυδοφάναρο», μάλλον το «δ» θα πρέπει να γίνει «λ», δηλαδή «Ξυλοφάναρο». Στο βιβλίο του «Το Θεμιστόκλειον», 1910, σελ. 10 καθώς και στις εικόνες των σελ. 14 και 15 ο Ιάκωβος Δραγάτσης γράφει κανονικά «Ξυλοφάναρο». Άλλωστε σε επόμενες αναφορές του ο ίδιος ο Χατζημανωλάκης το γράφει διορθωμένο «Ξυλοφάναρο». 

ΙV. Ρομαντικός περίπατος. Μονοπάτι στην Καστέλλα κάτω από την Ακτή Κουντουριώτου και την προέκτασή της Βασιλέως Παύλου στα Βοτσαλάκια (περίπου στο μεταξύ εκεί που καταλήγει η οδός Κλεμανσώ και φτάνει έως την Καραγεωργη Σερβίας). Ολοκληρώθηκε στα 1940 επί δημαρχίας Μιχαήλ Μανούσκου. Δεν είχε συνέχεια, ο πόλεμος απέτρεψε την διατήρησή του. 

V. Ο Γρηγόρης Θεοχάρης, με πρωτοβουλία του στις αρχές του 1957 συστάθηκε η Επιτροπή Προστασίας και Αξιοποιήσεως Ιστορικών Μνημείων Πειραιώς.

    Ο Δημήτριος Πικιώνης, αρχιτέκτονας, 1887 - 1968.

    Ο Ιωάννης Μελετόπουλος, δικηγόρος, ιστορικός συγγραφέας, 1903 - 1980.

    Ο Ανδρέας Παπαγιανόπουλος-Παλαιός, αρχαιολόγος, 1893 - 1970.

    Ο Νικόλαος Γ. Χαλιορής, υπήρξε κυρίως «φιλόλογος και μελετητής της υδραϊκής ιστορίας».

    Ο Χρήστος Πανάγος, έμπορος, επιμελητηριακός παράγων και συγγραφέας, 1906 - 2001.

    Ο Ιωσήφ Παπαδόπουλος - Γκρέκας, συγγραφέας, συνθέτης, μουσικολόγος, 1897 - 1981.

    Ο Λουκάς Νομικός, εφοπλιστής. 

    Ο Κρίτων Δηλαβέρης,1894 - 1972.

    Ο Νικόλαος Καλαμίτσης, έμπορος, χρημάτισε γενικός γραμματέας του Εμπορικού Συλλόγου Πειραιώς.

VI. Αργύρης Κωστέας, 1906 - 1966. Πολύπλευρη μορφή πειραιολάτρη που την εξέφρασε έντονα με πράξεις – παρεμβάσεις στα τοπικά δρώμενα μέσω της συμμετοχής του στα κοινά.