Δημοτικό Θέατρο Πειραιά και Φιλολογική Στέγη:

Μια πολύχρονη σχέση πνευματικής επικοινωνίας.

 

                                                                                      Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

[Το κείμενο είναι απόσπασμα ανέκδοτης εργασίας μου]

«Pirée. Vue du Porte. Άποψις λιμένος». Το Δημοτικό Θέατρο από πλάγια άποψη ενταγμένο στα γειτονικά κτίσματα. Η επιγραφή στο κτήριο διαφημίζει το Radio Μπλάουπουνκτ. Σε προηγούμενες δεκαετίες του 20^ου αιώνα οι επιγραφές ήταν κατά πλειοψηφία γραμμένες στα ελληνικά, ακόμα και οι ονομασίες των επωνύμων εταιρειών. Στην οδό Τσαμαδού υπάρχει ακόμα η επιγραφή: ΦΙΛΙΠΣ. Καρτποστάλ - χωρίς ένδειξη εκδότη - από την συλλογή μου.

Στις ελάχιστες εκδόσεις αυτοτελών βιβλίων που κυκλοφόρησαν για το Δημοτικό Θέατρο αλλά και σε όλα 

τα άρθρα που γράφτηκαν για αυτό στις εφημερίδες και στα περιοδικά του Πειραιά και - πόσο μάλλον - 

της Αθήνας, γίνεται απλή αναφορά της  παρουσίας των τοπικών σωματείων στην όλη διαδικασία της λειτουργίας του.

Έχουν βέβαια δίκιο να τονίζουν την σημασία των θεατρικών παραστάσεων, των έργων της όπερας ή των μουσικών εκδηλώσεων - αυτή είναι η κανονική χρήση ενός τέτοιου κτηρίου - να ασκούν κριτική για την έλλειψη συντονισμού, τις πρόχειρες λύσεις που δόθηκαν και τα αρνητικά αποτελέσματα της διαχείρησής του, όμως ένα θέατρο στο κέντρο της πόλης που συγκεντρώνει από μόνο του το ενδιαφέρον των πολιτών, φυσικό ήταν να χρησιμοποιηθεί και σαν χώρος παράλληλων δραστηριοτήτων, είτε σε ημέρες που δεν είχε παράσταση είτε σε περιόδους που αργούσε για διάφορους λόγους.

Έτσι στο βιβλίο «Η ιστορία του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά από τον 19ο στον 21ο αιώνα» που επιμελήθηκαν η Κατερίνα Μπρεντάνου και ο Νίκος Αξαρλής, Νέος Κύκλος, Πειραιάς 2013, μόνο στην σημείωση 23 της σελίδας 174, σε κείμενο του τελευταίου διαβάζουμε « Σε τακτά διαστήματα η Φιλολογική Στέγη Πειραιά διοργάνωσε στο Φουαγιέ Πανελλήνιες Εκθέσεις Θαλασσογραφίας».  

Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά ξαναζεί ανακαινισμένο μια νέα περίοδο στην ιστορία του. Αφού πρώτα ωρίμασε η σκέψη οικοδόμησής του άρχισε να υλοποιείται σαν ιδέα από το 1880. Ύστερα από την ανασκαφή στο χώρο του μεγάλης οικοδομής αρχαίου οικήματος Διονυσιαστών και ενός ιερού του Διονύσου πάνω σε παλαιότερες οικίες κλασικών χρόνων, έχουμε την τελετή θεμελίωσης στις 24 Ιουνίου 1884. Τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν στις 9 Απριλίου 1895.

Η Φιλολογική Στέγη Πειραιώς ιδρύθηκε στα τέλη του 1930, δηλαδή 35 χρόνια μετά τα εγκαίνια του Δημοτικού μας Θεάτρου.

Πολύ σύντομα και μετά το ξεπέρασμα των πρώτων δυσκολιών για την οργάνωση και τον προσδιορισμό των σκοπών της (στόχευε στην ίδρυση ενός λαϊκού πανεπιστήμιου) αποφάσισε να ξανοιχτεί δυναμικά και στο λαϊκό θέαμα.

Εκμεταλλευόμενη την ευκαιρία ότι σύμφωνα με τις πρόσφατες (1929) αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιώς το Θέατρο μπορεί να παραχωρείται για παραστάσεις, χορούς, εορτασμούς, διαλέξεις και εκδηλώσεις σε διάφορους συλλόγους, τόλμησε να απλωθεί στον πειραϊκό κόσμο και να στεγάσει στις αίθουσές του την πνευματική της δημιουργία.

Αυτό βέβαια κατορθώθηκε πολύ αργότερα με το πέρασμα του χρόνου, όταν πλέον η Στέγη καταξιώθηκε στην συνειδήση της τοπικής κοινωνίας σαν ένα σοβαρό και δραστήριο σωματείο. Ας αναφερθώ όμως στα πρώτα δειλά, ασταθή βήματα...

Διαβάζουμε στην εφημερίδα ΝΕΟΙ ΚΑΙΡΟΙ, 25.11.1932:

«Καλλιτεχνική Σκηνή Πειραιώς».

Η «Φιλολογική Στέγη», ως πληροφορούμεθα απεφάσισε την πλήρωσιν ενός κενού υπάρχοντος εις την πόλιν μας από πολλού. Συνεκρότησε θίασον ο οποίος με μόνον τον σκοπόν της αισθητικής διαπαιδέψεως του πειραϊκού λαού και ιδιαίτερα του εργατικού τοιούτου θα ανεβάση υπό την καλλιτεχνική διεύθυνσιν του καθηγητού της Δραματικής κ. Μ. Κουνελάκη, διάφορα ανώτερα έργα με σύγχρονον κοινωνικόν περιεχόμενον, διαλεγμένα από τα καλλίτερα δημιουργήματα της Ελληνικής και ξένης τέχνης. Η προσπάθεια αυτή αξίζει, ομολογουμένως την ενίσχυσιν τόσον της επισήμου πόλεως, της δημοτικής δηλαδή αρχής όσον και πάντων των συμπολιτών δια να κατορθώσωμεν επί τέλους να ίδωμεν επί της σκηνής του Δημοτικού μας Θεάτρου πρόσωπα που ν’ ανήκουν στον Πειραιά και να εμπνέωνται από την αγάπην δια την πόλιν αυτήν χωρίς τον μοναδικόν σκοπόν του πλουτισμού».

Το συμφωνητικό με ένδεκα άρθρα είχε υπογραφεί στις 15.11.1932 από τον πρόεδρο της Στέγης δικηγόρο Γρηγόρη Θεοχάρη και τον καθηγητή της δραματικής Μιχάλη Κουνελάκη. Αρχικά θα έκαναν αίτηση να παραχωρηθεί η αίθουσα του Θεάτρου για δέκα παραστάσεις «πλην των επαναλήψεων». Η διάρκεια της συνεργασίας «ορίζεται εξάμηνος από 1ης Δεκεμβρίου 1932 μέχρι τέλους Μαΐου 1933. Εις περίπτωσιν διαλύσεως της δια του παρόντος συνεργασίας, απαγορεύεται η χρησιμοποίησις παρά του κ. Κουνελάκη 

του τίτλου «Καλλιτεχνική Σκηνή».

Δυστυχώς δεν είχαμε την αναμενόμενη θετική εξέλιξη.

Στις 12.1.1933 υποβλήθηκε «Εξώδικος Δήλωσις Διαμαρτυρίας και Επιφύλαξις» της Φιλολογικής Στέγης κατά του Μιχαήλ Κουνελάκη. Την παρουσιάζω όπως είναι γραμμένη.

«Δυνάμει του από 15ης Νοεμβρίου 1932 ιδιωτικού συμφωνητικού μας, συνεκροτήθη θίασος καλλιτεχνών διά την διαπαιδαγώγησιν του Πειραϊκού λαού και ιδίως του εργαζομένου τοιούτου ο οποίος υπό την επωνυμίαν "Καλλιτεχνική Σκηνή" και υπό την καλλιτεχνικήν διεύθυνσιν υμών θα έδιδε εις το Δημοτικόν Θέατρον Πειραιώς σειράν δέκα (αρ. 10) παραστάσεων εκτός των επαναλήψεων, με έργα παρμένα μέσα από τη ζωή των εργατών και μικροαστών επειδή μόνον τοιαύτα έργα θα ήτο δυνατόν να εννοήση ο εργατικός λαός του Πειραιώς και θα ηδύνατο δι’ αυτών δημιουργουμένη της καλλιτεχνικής συγκινήσεως να επιτευχθή η αισθητική διαπαιδαγώγησις. Πλην όμως υμείς αναξαρτήτως της αποτυχίας της εκλογής των έργων και του προχείρου τρόπου του ανεβάσματος αυτών επί σκηνής από της πρώτης σχεδόν παραστάσεως αρχίσατε να παραβαίνητε τας διατάξεις του ως άνω συμφωνητικού μας.

-Ούτω 1) Κατά παράβασιν του υπ’ αριθ. 3 άρθρου του συμφωνητικού μας έχοντος επί λέξει ούτω: 

"Κάτωθι του τίτλου και του ονόματος του διευθύνοντος θα τίθενται πάντοτε οι λέξεις "Συγκρότημα της Φιλολογικής Στέγης" ανηρτήσατε την 12ην 13 και 14ην Δεκεμβρίου 1932 έμπροσθεν του Δημοτικού Θεάτρου μέγαν πίνακα εν ω εφέροντο γεγραμμέναι διά μεγάλων γραμμάτων η επωνυμία του θιάσου και το όνομά σας είχε δε παραλειφθή εντελώς το όνομα της "Φιλολογικής Στέγης".

2) Εξετυπώσατε τεύχη εισιτηρίων συνδρομητών χωρίς εν αυτοίς να αναφέρηται ωσαύτως το όνομα της "Φιλολογικής Στέγης" και κατά παράβασιν του αυτού ως ανωτέρω άρθρου.

3) Κατά παράβασιν του άρθρου 6 της συμφωνίας μας καθ’ ό "Αι παραστάσεις αι οποίαι συμφώνως τω παρόντι πρόκειται να δοθούν θ’ ανέλθουν εις τας δέκα πλήν των επαναλείψεων των έργων" οργανώσατε και ενεργήσατε υπό τον τίτλον "Καλλιτεχνική Σκηνή" όλως αυτοβούλως και αυθαιρέτως άνευ ουδεμιάς συγκαταθέσεως του Διοικητικού Συμβουλίου της "Φιλολογικής Στέγης" έκτακτον παράστασιν με τρία νέα μονόπρακτα έργα την Παρασκευήν 30 Δεκεμβρίου 1932 υπέρ του Πατριωτικού Ιδρύματος Περιθάλψεως, έναντι άδηλον ποίων υπέρ υμών ανταλλαγμάτων, ματαιώσαντες συνάμα χάριν της εκτάκτου ταύτης παραστάσεως την προηγουμένην παράστασιν της Καλλιτεχνικής Σκηνής ήτις έδει να δοθή την Τετάρτην 28 Δεκεμβρίου 1932.

4) Κατά παράβασιν του άρθρ. 8 του συμφωνητικού καθ’ ην "Η Φιλολογική Στέγη" αναλαμβάνει την υποχρέωσιν να εγγράψη το δυνατόν περισσοτέρους συνδρομητάς και πωλήση όσα δύναται εισιτήρια εκ των οποίων συνδρομών και εισιτηρίων θα κρατή υπέρ του Ταμείου της τα 30% επί της τιμής τούτων" εξεδόσατε από της πρώτης παραστάσεως και εκυκλοφορήσατε εκατοντάδας προσκλήσεων ανταλλασσομένων εις Ταμείον του Δημοτικού Θεάτρου διά δεκαδράχμου δήθεν φόρου ενώ πράγματι ο φόρος τούτων ήτο 2.50, εισπράττοντες υπέρ υμών Δραχ. 7.50 επί τούτων καταστήσαντες ούτω, κατόπιν της αθρόας κυκλοφορίας των προσκλήσεων εξαιρέτως δύσκολον αν μη αδύνατον την διάθεσιν παρά της "Φιλολογικής Στέγης" εισιτηρίων τακτικών και τευχών συνδρομητών εξ’ ου επήλθεν ζημία εις την "Φιλ. Στέγην" καθ’ ότι δεν ηδυνήθη να πραγματεύση εις ον ηδύνατο βαθμόν το κέρδος του 30% εκ των παρ’ αυτών διατεθεμένων και

5) Κατά παράβασιν επίσης της όλης συμφωνίας μας καίτοι η "Φιλολογική Στέγη" καθ’ ην είχεν υποχρέωσιν διά του υπ’ αριθ. 5 άρθρου της συμφωνίας μας υπέβαλεν αίτησιν και παραχωρήθη εις αυτήν διά τας παραστάσεις της "Καλλιτεχνικής Σκηνής" το Δημοτικόν μας Θέατρον διεκόψατε τας παραστάσεις εις αυτό όλως αιφνιδίως οργανώσατε μίαν δήθεν παράστασιν εντός ενός δωματίου εις το οποίον δεν εχώρουν πλέον των είκοσι (20) ατόμων, χωρίς να εκτυπώσετε προγράμματα, αγγελίας κ.λ.π. απαραίτητα διά μίαν παράστασιν και ενεργήσατε την 11 τρ. ε.έ. ενώπιον τριών ή πέντε ατόμων δηλώσαντες προς ημάς συνάμα δι’ επιστολής σας από 10 τρεχ. ε.έ. ότι του λοιπού θέλετε συνεχίσει τας παραστάσεις της "Καλλιτεχνικής Σκηνής" εντός του δωματίου τούτου.

Επειδή πάσαι αι πράξεις σας αύται αποτελούσιν κατάφωρον παράβασιν των όρων της συμφωνίας μας και πλήρη αθέτησιν των εκ ταύτης υποχρεώσεών σας επιφυλασσόμενοι παντός εν γένει δικαιώματός μας εκ πάσης ζημίας θετικής και αποθετικής και εκ του υπ’ αριθ. 11 άρθρου περί ποινικής ρήτρας σας κηρύσσομεν έκπτωτον της μεταξύ μας συνεργασίας και σας δηλούμεν ότι διαλύομεν την δυνάμει του από 15η Νοεμβρίου 1932 συμφωνητικού μας συνεργασίαν μας και σας απαγορεύομεν δυνάμει του άρθρου 10 τούτου από σήμερον την χρησιμοποίησιν του τίτλου "Καλλιτεχνική Σκηνή".

Δικαστικός κλητήρ επιδότω νομίμως τω Μιχ. Κουνελάκη, κατοίκω Πειραιώς αντιγράφων την παρούσαν εν 

τω επιδοτηρίω.

Εν Πειραιεί τη 12η Ιανουαρίου 1933.

Ο Πληρεξούσιος Δικηγόρος.

Π. Τζαννετάκος.              

  

Με άδοξο τρόπο διακόπηκε λοιπόν αυτή η πρώτη προσπάθεια καλλιτεχνικής παρέμβασης. Η «Πρότυπος Δραματική Σχολή» του Μιχάλη Κουνελάκη ήταν στην τότε λεωφόρο Ελ. Βενιζέλου 121, σημερινή 

Γρ. Λαμπράκη. 

Για την δράση του σκηνοθέτη - καθηγητή δραματικής σχολής συγγραφέα και κριτικού θεάτρου 

Μ. Κουνελάκη στον Πειραιά δεν έχω υπ’ όψη μου ειδικό κείμενο. Στα 1930 ο Κουνελάκης έγραψε το σενάριο και σκηνοθέτησε την βουβή ταινία ΓΑΛΑΖΙΑ ΚΕΡΙΑ, αλλά δεν ξαναασχολήθηκε. Βρήκα μια καταχώρηση σε εφημερίδα του Νοεμβρίου 1951 που υπογράφει ο Γιάννης Καραμήτσος: Η Εταιρία Καλλιτεχνών και Φίλων Τέχνης Πειραιώς αρχίζει αύριο στις 10 π.μ. τη σειρά των διαλέξεών της στο Δημοτικό. Ο σκηνοθέτης και λόγιος κ. Μιχ. Κουνελάκης θα αναπτύξη το θέμα «Βεάκης, σαν καλλιτέχνης και άνθρωπος».

Τις επόμενες δεκαετίες εκτός από τις τακτικές «ενδοσυλλογικές διαλέξεις» η Στέγη, ήταν έτοιμη να ανοίξει τον κύκλο της στις αίθουσες (πλατεία, φουαγιέ) του Δημοτικού Θεάτρου και σε ποιοτικές - πρωτότυπες 

(και πολλές φορές έξω από την συνήθη έως τότε παραδοσιακή φιλολογία) δραστηριότητες.  

Η καταγραφή τους γίνεται μέσω των προσκλήσεων που κυκλοφόρησαν, των καταχωρήσεων στις εφημερίδες και στο περιοδικό της. Φυσικά δεν μπορώ να είμαι βέβαιος για την πληρότητά της, ούτως ή άλλως όμως δίνεται μια επαρκής εικόνα της πολιτιστικής εκείνης επαφής «Φιλολογική Στέγη - Δημοτικό Θέατρο» στην πόλη του Πειραιά...

14 Νοεμβρίου 1951. Η Στέγη έστειλε επιστολές σε διάφορες προσωπικότητες για να τιμήσουν την πόλη με μια διάλεξή τους στο Δημοτικό μας Θέατρο. (Άγις Θέρος, Ροζέ Μιλλιέξ, Σωκράτης Καραντινός).

Η πρόσκληση για το αφιέρωμα στον Άγγελο Σικελιανό. 13 Ιανουαρίου 1952, ώρα 11 π.μ. Πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς ο Γρηγόρης Θεοχάρης, γενικός γραμματεύς ο Στέλιος Γεράνης. 

Εφημερίδα ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ, 7.2.1952. «Φιλολογικό μνημόσυνο. Υπό της Φ.Σ.Π. θα γίνη εις το Δημοτικόν Θέατρον την προσεχή Κυριακήν 13 Ιανουαρίου και ώραν 11 π.μ. το Φιλολογικό Μνημόσυνο του εκλιπόντος Μεγάλου Έλληνα διανοουμένου Αγγέλου Σικελλιανού. Θα ομιλήσουν οι κ.κ. Άγις Θέρος 

(Σπ. Θεοδωρόπουλος) και Νικηφόρος Βρεττάκος, θ’ απαγγείλουν δε οι καλλιτέχναι του Εθνικού Θεάτρου 

Κα Θάλεια Καλλιγά, κ.κ. Παρασκευάς και Μαρίνος καθώς και ο Πειραιώτης καλλιτέχνης κ. Ε. Καμπέρος». 

Η εκδήλωση θεωρήθηκε από τις εφημερίδες σαν την πρώτη δημόσια εμφάνιση της χρονιάς εκείνης της Φ.Σ. Προλόγισε ο Γρηγόρης Θεοχάρης και παρουσίασε ο Στέλιος Γεράνης. Απήγγειλε και η Ασπασία Παπαθανασίου.

 

Πρόσκληση για την παρουσία του κοινού σε προσεχείς διαλέξεις της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς μέσα στον Φεβρουάριο του 1952. Ταλαιπωρημένο έντυπο, ίσως το μοναδικό που διασώθηκε.. 

Επίσης είχαν προγραμματιστεί:

Κυριακή 3 Φεβρουαρίου 1952. Ομιλητής ο Ροζέ Μιλλιέξ με θέμα: «Πώς είδε ο Αδαμάντιος Κοραής τους Γάλλους και το Γαλλικό πολιτισμό».

Κυριακή 10 Φεβρουαρίου 1952. Άγις Θέρος. «Ο Ερωτόκριτος».

Στις 7.10.1952 βρίσκουμε επιστολή της Φ.Σ. προς τον Δήμαρχο Πειραιώς και τα μέλη της Δημαρχιακής Επιτροπής για την παραχώρηση της αίθουσας του Δημοτικού Θεάτρου και την επόμενη «χειμερινή εποχή», «την πρώτην και τρίτην Κυριακήν από 11 π.μ. - 1.30 μ.μ. ώρας κατά το χρονικόν διάστημα από 1ης Νοεμβρίου 1952 μέχρι τέλους Απριλίου 1953.-»

 Ιούνιος 1953. Η Εταιρία Καλλιτεχνών ζητάει από την Στέγη να ορίσει ομιλητή στην ομιλία - συναυλία που 

θα γίνει στις 14 του μηνός στο Δημοτικό Θέατρο για το προκηρυχθέν βραβείο στη μνήμη Σικελιανού - Βεάκη αφιερωμένο φέτος στην  Ειρήνη.

Μια σπάνια πρόσκληση στα χρόνια της δεκαετίας του 1950. Φιλολογική Στέγη Πειραιώς – Καλλιτεχνική Εστία. «Εντευκτήριον Διανοουμένων, Καλλιτεχνών και Φίλων της Τέχνης» κάθε Τετάρτη το βράδυ στο Φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου. Η οργανωτική επιτροπή αποτελούνταν από οκτώ κυρίες.

Ακολουθούν δεκάδες άλλες εκδηλώσεις (διαλέξεις, εκθέσεις, θεατρικές, μουσικές παραστάσεις, χοροί) της Στέγης στο Δημοτικό μας Θέατρο που απαριθμώντας τις  φαίνεται καθαρά η δυνατή σχέση που αναπτύχθηκε μεταξύ τους - την οποία δεν μπόρεσε να ξεπεράσει κανένα από τα αντίστοιχα σωματεία της πόλης.

«Καλλιτεχνική χοροεσπερίς» της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς στο φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου. 27 Φεβρουαρίου 1955, στις 9 το βράδυ. Αριθμημένος λαχνός δώρων αξίας 20 δραχμών, επικυρωμένος (σύμφωνα με την τότε νομοθεσία) από το Αστυνομικόν Τμήμα Πειραιώς. 

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα ΠΕΙΡΑΙΟΡΑΜΑ, τεύχος 3, Ιούλιος 2014, σελ. 6 - 7.