Πριν 55 χρόνια: Ιούλιος 1959.

Η πειραϊκή γη αποκαλύπτει τα χάλκινα αγάλματα.

                                                                                                  Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Ιωάννου Αλεξάνδρου Μελετοπούλου. ΠΕΙΡΑΪΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ.           Ανάτυπον εκ της ετησίας εκδόσεως «Πειραιάς 1960». 

Εικών 22. «Τα πρώτα αγάλματα, Κούρου, Κόρης του Πειραιώς και η πρώτη Ερμαϊκή στήλη, ευρέθησαν την 18ην Ιουλίου 1959, ως εις την παρατιθεμένην φωτογραφίαν ήτις ελήφθη μόλις εφάνησαν ταύτα, δηλαδή προτού αποκαλυφθούν τελείως».

Σάββατο 18 Ιουλίου 1959. Ημέρα καλοκαιρινή και το συνεργείο της Εταιρείας Υδραυλικών και Εξυγιαντικών Έργων ΥΔΡΕΞ (ο εργοδηγός λεγόταν Παπαδάκης) έσκαβε με το κομπρεσέρ στην οδό Φίλωνος, στο ύψος με την Γεωργίου Α΄, μεταξύ του Τινάνειου κήπου και του Μεγάρου Σπυράκη με την απέναντι πλευρά για να περάσει σωλήνες. Ξαφνικά, σε βάθος π. 1.30 μ., το «αεροτρύπανον» ακούμπησε σε κάτι σκληρό: ήταν το χέρι ενός αγάλματος!

Η μεγάλη αρχαιολογική ανακάλυψη, ακριβώς πριν 55 χρόνια, συζητήθηκε τότε πολύ κι απασχόλησε για καιρό τον πνευματικό κόσμο και τον πειραϊκό τύπο, αφού εκτός από τα προβλήματα χρονολόγησης των ευρημάτων, της προέλευσης και των συνθηκών κάτω από τις οποίες θάφτηκαν στην αρχαιότητα, έθεσε ξανά το ζήτημα της κρατικής αδιαφορίας στα πειραϊκά πράγματα, της επιστροφής των πειραϊκών αρχαιοτήτων από την Αθήνα και την στέγασή τους σε ένα σύγχρονο τοπικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Γενικός διευθυντής αρχαιοτήτων του Υπουργείου Παιδείας ήταν ο Γιάννης Παπαδημητρίου. Αυτός έφερε την φίλη του Δόρα Στράτου στον Πειραιά, στις αρχές της ίδιας χρονιάς, για να κάνει τις καλοκαιρινές παραστάσεις της με παραδοσιακούς χορούς στο Αρχαίο Θέατρο της Ζέας. Η πρεμιέρα δόθηκε τη Δευτέρα, 22 Ιουνίου του 1959. «Λίγες μέρες μετά (γράφει η Στράτου στο βιβλίο της ΜΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ... ΜΙΑ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ, β΄ έκδοση, 1973, σελ. 145) αναστάτωση στον Πειραιά: βρέθηκαν εντελώς απρόοπτα αυτά τα θαυμάσια αγάλματα! Τόσους αιώνες ήταν αυτά τα αγάλματα θαμμένα. Μόλις πάτησα το πόδι μου στον Πειραιά, φανήκανε!»  

Οι εργάτες του συνεργείου Νικ. Κορδονώσης και Ανδ. Σακελλίου ειδοποίησαν τους αρμόδιους της αρχαιολογικής υπηρεσίας και οι ανασκαφές συνεχίστηκαν μέχρι το απόγευμα. Η πολλή ζέστη κι ο κόσμος που συγκεντρώθηκε καθυστέρησαν για λίγο την ανάσυρση των πρώτων έργων τέχνης. Από το χώμα ξεπρόβαλαν αρχικά τα χάλκινα αγάλματα του Κούρου, της Κόρης και μία μαρμάρινη ερμαϊκή στήλη.

 

Έβγαλα τις φωτογραφίες την Κυριακή, 20 Απριλίου 1996.  Ο χάλκινος Κούρος - Απόλλωνας  που χρονολογείται γύρω στα 520 π.Χ.

-Ο Κούρος (αρ. 4645) θεωρείται το αρχαιότερο σωζόμενο ελληνικό χυτό άγαλμα και χρονολογείται στα μέσα του 6ου π. Χ. αιώνα. Ταυτίστηκε με τον Απόλλωνα. Έχει ύψος 1.92 μ. και εκτείνει το δεξί του πόδι.

-Η ερμαϊκή στήλη, ύψους 1.20 μ. περίπου, με την κεφαλή του γενειοφόρου Ερμή που αντιγράφει παλαιότερο αρχαϊστικό τύπο, είχε τοποθετηθεί πάνω από το σώμα του Κούρου για να του προστατεύει τα χέρια που εξείχαν.

-Το άγαλμα της Κόρης των κλασικών ή ελληνιστικών χρόνων ήταν δεξιά από τον Κούρο και ανάποδα, δηλαδή ήταν γυρισμένο αριστερά με το κεφάλι κοντά στα πόδια του Κούρου. Ύψος 1.94 μ. Αναγνωρίστηκε σαν Άρτεμις (αρ. 4647) και θεωρήθηκε ότι το έφτιαξε ο Ευφράνωρ.

Τα παραπάνω μεταφέρθηκαν με ανοικτό φορτηγό στο Μουσείο της οδού Φιλελλήνων και το ίδιο απόγευμα τα επισκέφτηκαν ο δήμαρχος Παύλος Ντεντιδάκης, ο υπουργός Παιδείας Γ. Βογιατζής, ο υφυπουργός Οικονομικών Δημήτρης Αλιπράντης...

Στις 20.7 κατέβηκε ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής με τον υπουργό Εμπορικής Ναυτιλίας Γεώργιο Ανδριανόπουλο. Στις 1 Αυγούστου τα θαύμασαν και ο βασιλιάς Παύλος με τον διάδοχο Κωνσταντίνο.

Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν με ένταση πάνω στο οδόστρωμα της Φίλωνος.

Στις 24.7 βρέθηκε χάλκινη επένδυση ασπίδας διακοσμημένη μ’ ανάγλυφη παράσταση τεθρίππου, διαμέτρου 

0,90 μ. περίπου.

Το επόμενο Σάββατο 25 Ιουλίου, καινούργια ευρήματα κατενθουσίασαν τα πλήθη.

-Χάλκινο άγαλμα Αρτέμιδας, αρ. 4648, των κλασικών χρόνων, ύψος 1.55 μ., με αττικό ψηλά ζωσμένο πέπλο και ιμάτιο γύρω από τους ώμους. Στην πλάτη της κρέμεται η φαρέτρα. Βρέθηκε ν’ αγγαλιάζει το άγαλμα της Αθηνάς. Έρχεται από τα τέλη του 4ου αι. π.Χ.

Ιωάννου Αλεξάνδρου Μελετοπούλου. ΠΕΙΡΑΪΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ.           Ανάτυπον εκ της ετησίας εκδόσεως «Πειραιάς 1960». 

Εικών 23. «Εις ελαχίστην απόστασιν, μερικών εκατοστών του μέτρου, ευρέθησαν την 25ην Ιουλίου 1959 τα αγάλματα της Αθηνάς και της Αρτέμιδος, ως εις την παρατιθεμένην φωτογραφίαν, ήτις ελήφθη επίσης προτού τα αγάλματα ανασυρθούν εκ της θέσεως, εις ην είχον ταφή».

 

-Το χάλκινο άγαλμα της Αθηνάς, αρ. 4646, ύψους 2.35 μ., είναι αξιοθαύμαστο έργο. Το κεφάλι της, καλυμμένο με κορινθιακή περικεφαλαία, εικονίζεται στα ελληνικά χαρτονομίσματα των 100 δραχμών (έκδοση 1978) με την ένδειξη «Αθηνά Πειραιώς».

-Το χάλκινο τραγικό προσωπείο ύψους 0,45 μ., βρέθηκε μέσα στο κούφιο άγαλμα της Αθηνάς.

-Δεύτερη ερμαϊκή στήλη του 1ου αιώνα π. Χ.

-Μαρμάρινο κιονόμορφο άγαλμα γυναικείας μορφής ύψους περίπου ενός μέτρου, μιας Αρτέμιδας Κινδυάς ίσως. Έχει δικό της τρόπο ένδυσης αφού είναι ζωσμένη περίεργα (αρ. 3857).

Στο άρθρο του Ιωάννου Μελετόπουλου με τίτλο ΠΕΙΡΑΪΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ.      Από την σελ. 26 του συλλογικού έργου «Πειραιάς 1960. Ζωή και Τέχνη. (Βγήκε και σε ανάτυπο, όπου κοίτα στην σελ. 12). Εικών 21. «Εις την παρατιθεμένην φωτογραφίαν, υπό τα στοιχεία Α, Β, Γ, Δ σημειούται η θέσις, εις την οποίαν ευρέθη ο θησαυρός και εμφαίνεται και η συνεχομένη προς αυτήν προς Ανατολάς, Δύσιν και Μεσημβρίαν ανασκαφείσα έκτασις».

Ο τόπος που ανασκάφτηκε αποκάλυψε θεμέλια οικοδομής με τοίχο πλάτους 0,60 μ. (ο χώρος που έκλεινε τα αγάλματα είχε διαστάσεις 2.10Χ5.70), συνεχίζεται κάτω από τις σύγχρονες οικοδομές και τους δρόμους. 

Ο Μελετόπουλος και ο Παπαγιανόπουλος - Παλαιός σε άρθρα τους είναι βέβαιοι ότι πρόκειται για τμήμα του ναού του Δίος Σωτήρος και της Αθηνάς Σωτήρας που κατά τον Στράβωνα «τα μεν στοΐδια είχαν θαυμαστούς ζωγραφικούς πίνακες, το δε ύπαιθρο πολλούς ανδριάντες».

Το γιατί βρέθηκαν εκεί φυλαγμένα, προσεκτικά απ’ ότι διαπιστώθηκε, θα παραμείνει μυστήριο. Δεν αποκλείεται μάλιστα να υπάρχουν κι άλλα, σε τριγύρω σημεία που δεν ανασκάφτηκαν.

Ο Γιώργος Δοντάς λέει πως μεταφέρθηκαν από την Δήλο μετά την καταστροφή του ιερού από το Μιθριδάτη, με το σκεπτικό ότι τέσσερα από τα ευρήματα παριστούν τον Απόλλωνα και την Άρτεμη που κατ’ εξοχήν λατρεύονταν στο νησί.

Άλλοι υποστηρίζουν πως είναι πειραιώτικα, καλά κρυμμένα για να μην αρπαχτούν από τους Ρωμαίους του Σύλλα στα 86/85 π. Χ. όταν λεηλάτησαν τον Πειραιά.  

Μερικοί θέλουν τα ευρήματα να έχουν συγκεντρωθεί από διάφορους τόπους της Αττικής με σκοπό την φυγάδευσή τους στην Ρώμη ή σε κάποια άλλη αγορά με πλοία, αλλά για άγνωστους λόγους να παρέμειναν στις αποθήκες του λιμανιού και να ξεχάστηκαν...

Ο Μελετόπουλος τέλος στη μελέτη του ΠΕΙΡΑΪΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ ισχυρίζεται ότι «ετάφησαν εις τα υπόγεια του Ναού του Διός Σωτήρος, από πιστούς της παλαιάς θρησκείας ή εραστάς του καλού για να τα προστατεύσουν από κατακτητάς ή τους χριστιανούς» στις αρχές του 2ου μ.Χ. αιώνα.  

Από την στιγμή που βρέθηκαν τα χάλκινα εκδηλώθηκε στους Πειραιώτες ο φόβος μήπως η μεταφορά τους στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας για συντήρηση έχει σαν αποτέλεσμα την μόνιμη απομάκρυνσή τους από την πόλη μας.

Μπήκε ακόμα το θέμα της ανέγερσης μεγαλύτερου Αρχαιολογικού Μουσείου στον Πειραιά, αφού το παλιό που χτίστηκε στα 1935 διέθετε μόνο τέσσερις αίθουσες «υγρές και ακατάλληλες».

«Στο δάπεδο της αιθούσης Δ΄ υπάρχουν ξαπλωμένα τα αγάλματα τα οποία βρέθηκαν στον Πειραιά. Παρ’ όλο που τα αντικείμενα αυτά είναι ανεκτίμητα έργα τέχνης παραμένουν ακόμα ακαθάριστα και έκθετα στο δάπεδο!» (άρθρο του Παν. Γ. Πυριοβολή στο πρώτο τεύχος του περιοδικού ΕΛΛΑΔΑ, Απρίλιος 1963).

Το νέο Μουσείο τελικά θεμελιώθηκε το 1966, παρέμεινε επί χρόνια κλειστό, άνοιξε και εγκαινιάστηκε στις 12.6.1981. 

 

20 Απριλίου 1996. Η αίθουσα του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιώς με τα χάλκινα, τοποθετημένα σε ειδικές προστατευτικές βιτρίνες.

Τα χαλκινα, επέστρεψαν στον Πειραιά (αφού συντηρήθηκαν στα εργαστήρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου) τον Φεβρουάριο του 1983. «Με σκοπό την καλύτερη προστασία τους από την υγρασία και το καυσαέριο (!) αποφασίστηκε να κλειστούν σε στεγανές βιτρίνες που τροφοδοτούνται με άζωτο» έγραψε ο Γ. Σταϊνχάουερ.

Έγιναν έτσι τα αγάλματα απόμακρα, ψυχρά, κάτι που δεν ταιριάζει στη σημερινή αισθητική αντίληψη.

Κυριάρχησε λοιπόν η ιδέα να εκτεθούν κανονικά στις αίθουσες 3 και 4 του Α΄ ορόφου, αφού δώσουν στο χώρο τις ανάλογες ατμοσφαιρικές συνθήκες. Αυτό συνέβη κάποια χρόνια αργότερα με το κλείσιμο του Μουσείου για ανακαίνιση  (εγκαίνια 30.11.1998) και την επόμενη μικρή σε έκταση αναδιάταξη των ευρημάτων.

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη 8 Ιουλίου 1999, σελ. 14 με τίτλο: «Ιούλιος 1959. 

Η πειραϊκή γη αποκαλύπτει τα χάλκινα αγάλματα». Μεταφορά εδώ, Σάββατο 30 Ιουνίου 2012. 

Αναπροσαρμογή για το blog, Μάιος 2014.

20 Απριλίου 1996. Η λεγόμενη Αθηνά του Πειραιώς, κλεισμένη στο γυάλινο κλουβί της. Πολλές φορές έκανα κύκλους γύρω του θαυμάζοντας τις λεπτομέρειες του χιτώνα της.

ΠΡΩΤΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ.

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ ΤΟΥ Κ. ΓΡ. ΘΕΟΧΑΡΗ

Ο πρόεδρος της «Φιλολογικής Στέγης» και της Επιτροπής Προστασίας και Αξιοποιήσεως Αρχαιοτήτων Πειραιώς κ. Γρ. Θεοχάρης προέβη εις τας ακολούθους ανακοινώσεις: «Δεν είναι μόνον πειραϊκή, αλλ’ είναι πανελλήνιος και θα αποβή παγκόσμιος εις τους κύκλους των πνευματικών ανθρώπων, η συγκίνησις εκ των αρχαιολογικών θησαυρών οι οποίοι ανεδείχθησαν από την καθηγιασμένην γην του Πειραιώς, προχθές. Το κοινόν επληροφορήθη ήδη, ότι πρόκειται περί δύο χαλκίνων αγαλμάτων εις μέγεθος κατά τι μεγαλύτερον του φυσικού και μιάς μαρμαρίνης ερμαϊκής στήλης, ανεκτιμήτου αξίας.

Ο τρόπος της υπό το έδαφος θέσεως των αγαλμάτων οδηγεί εις το συμπέρασμα ότι είχον τοποθετηθή εκεί πιθανώς δια να φορτωθούν, εν συνεχεία, επί πλοίων, προς μεταφοράν εις το εξωτερικόν, υπό των αρχαίων συλλεκτών. 

Εάν η ενδεχομένη αύτη εκδοχή είναι βάσιμος θα πρέπει να παραδεχθώμεν ότι, εφ’ όσον αι μεταφοραί κατά την Αρχαιότητα εγίνοντο διά θαλάσσης, είναι πολύ πιθανόν εις τον χώρον αυτόν να έχουν τοποθετηθή και άλλοι θησαυροί, προς αυτόν της εξαγωγής σκοπόν.

Η ανεύρεσις των ανωτέρω αγαλμάτων αποδεικνύει πόσον δίκαιον είχομεν αξιούντες κατά το πρόσφατον παρελθόν επιμόνως, όπως και ο περί τον υπό ανέγερσιν ναόν της Αγίας Τριάδος χώρος, εις τα θεμέλια του οποίου είχον φανερωθή αποδείξεις της εξαιρέτου αρχαιολογικής σημασίας της περιοχής, αποτελέση αντικείμενον ερεύνης εκ μέρους της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Δυστυχώς, έλειψεν η σθεναρά αντιμετώπισις του ζητήματος και το σκυροκονίαμα επέπεσεν ως πλαξ τάφου επί της αιωνίως ζωντανής αρχαιότητος. Η ανάδειξις των ανωτέρω αγαλμάτων, μοναδικών εις ολόκληρον τον κόσμον, έρχεται ως τιμωρός κραυγή διά την ασέβειαν και διαμορφώνει τεραστίαν διά το μέλλον ευθύνην, τόσον διά την Αρχαιολογικήν Υπηρεσίαν του Κράτους, όσον και την επίσημον ηγεσίαν του Πειραιώς, του Πειραιώς του οποίου το έδαφος γεννά φως δια την ακτινοβολίαν ολοκλήρου της Ελλάδος.

Επιβάλλεται η άμεσος μέριμνα διά την εξερεύνησιν του χώρου. Και εν τω μεταξύ, εν ονόματι του Πειραϊκού Λαού, διατυπούμεν αδιάλλακτον την αξίωσιν, όπως τα ανευρεθέντα αγάλματα, καθώς και τα λοιπά ευρήματα παραμείνουν εις τον Πειραιά, από τα σπλάγχνα του οποίου ήλθον εις την επιφάνειαν.

Το Αρχαιολογικόν Μουσείον του Πειραιώς επιβάλλεται όπως γίνη άξιον του προορισμού του και παύση να είναι, εν πολλοίς, αποθήκη αρχαίων αντικειμένων.

Ο διευθυντής Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Παιδείας, αγαπητός φίλος του Πειραιώς κ. Ι. Παπαδημητρίου είμεθα βέβαιοι ότι θα κινηθή με την διακρίνουσαν αυτόν δραστηριότητα διά την ικανοποίησιν της διατυπουμένης αξιώσεως αλλά και γενικώτερον διά την δικαιολογουμένην αρχαιολογικήν αξιοποίησιν της Πόλεώς μας. 

Η κατανόησις την οποίαν επέδειξαν οι υπουργοί Παιδείας και Οικονομικών κ.κ. Βογιατζής και Αλιπράντης κατά την επίσκεψίν των εις το Πειραϊκόν Μουσείον, την εσπέραν του Σαββάτου, όπου είχον μεταφερθή τα ανευρεθέντα αγάλματα, μας παρέχουν βασίμους ελπίδας». ΝΕΟΙ ΣΚΟΠΟΙ, 20 Ιουλίου 1959.

ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥ

Ο δήμαρχος κ. Π. Ντεντιδάκης προέβη επί τη ανευρέσει των δύο μοναδικής αξίας αρχαίων αγαλμάτων εις τας κατωτέρω δηλώσεις: «Ο Πειραϊκός λαός τελεί υπό το κράτος συγκινήσεως, εκ του γεγονότος της ανευρέσεως εις το ιερόν του έδαφος Αρχαίων Χαλκίνων αγαλμάτων ανεκτιμήτου αξίας. Πρόκειται περί αγαλμάτων εις φυσικόν μέγεθος, το έν των οποίων παριστά Κούρον αναγόμενον εις τον 6ον π. Χ. αιώνα θεωρούμενον μοναδικόν εις τον κόσμον έργον, το έτερον δε γυναίκα αρίστης τέχνης του 4ου κατά πάσαν πιθανότητα αιώνος π. Χ. Επίσης ανευρέθη στήλη με προτομήν Ερμού μαρμαρίνη εξαιρετικής επίσης τέχνης.

Ο τρόπος καθ’ ον ανευρέθησαν τ’ ανωτέρω παρέχει σοβαράς ελπίδας ότι εις τον αυτόν χώρον υπάρχουσι και άλλα αρχαιολογικά αντικείμενα αξίας.

Η ανεύρεσις των ανωτέρω καθιστά τον Πειραιά επίκεντρον μεγίστου αρχαιολογικού ενδιαφέροντος δι’ ολόκληρον τον κόσμον και δίδει αφορμήν να προσεχθή πλέον σοβαρώς το ζήτημα της αρχαιολογικής αξιοποιήσεως του Πειραιώς. Επίσης καθιστά αναπόφευκτον την διεύρυνσιν και τελειοποίησιν του Πειραϊκού Αρχαιολογικού Μουσείου εις το οποίον θα τοποθετηθώσι τ’ ανωτέρω αγάλματα.

Ο Δήμος Πειραιώς θα πράξη παν το δυνατόν προς τον σκοπόν τούτον, θα σταθή συμπαραστάτης της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Παιδείας και καλεί όλους τους Πειραϊκούς οργανισμούς όπως συντρέξωσι το έργον τούτο». ΝΕΟΙ ΣΚΟΠΟΙ, 20 Ιουλίου 1959.

ΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΜΑΣ

Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως κ. Κ. Καραμανλής, απαντών χθες εις ερώτημα του υπουργού της Εμπορικής Ναυτιλίας κ. Γ. Ανδριανοπούλου, δεν απέκλεισε την δυνατότητα της παραλαβής του Απόλλωνος του Πειραιώς και των δύο άλλων αριστουργημάτων από το κεντρικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον, χάριν της γενικωτέρας προβολής.

Θα μας εύρισκε συμφώνους ο κ. Πρωθυπουργός, εάν ο Πειραιεύς ευρίσκετο εις απόστασιν μεγάλην από τας Αθήνας, η οποία αποτελεί το τουριστικόν επίκεντρον της χώρας.

Αλλ’ ο Πειραιεύς ούτε οι Δελφοί είναι, ούτε πολύ ολιγώτερον η Ολυμπία. Είναι η λιμενική προσθήκη των Αθηνών, με τας οποίας συγχέονται από μακρού τα όριά του.

Δεν  πρόκειται να δεινοπαθήσουν οι ξένοι επισκεπτόμενοι τον Πειραιά. Θα ανηφορίσουν την οδόν Φιλελλήνων – από το Κεντρικόν Λιμεναρχείον και θα ευρεθούν εις την πύλην του μουσείου.

Βεβαίως ο χώρος του μουσείου δεν προσφέρεται – ως έχει σήμερον – εις μίαν εντυπωσιακήν τοποθέτησιν του ορειχαλκίνου αριστουργήματος, το οποίον είναι το αρχαιότερον εις χαλκόν έργον της αρχαίας Ελλάδος. Αλλά αυτό είναι ένας λόγος φυγαδεύσεως του Κούρου τον οποίον επί τόσους αιώνας φιλοστόργως εκράτησεν εις τας αγκάλας της η Πειραϊκή γη; Έως πότε ο Πειραιεύς θα αποτελέση το απόπαιδο του Κράτους, έως πότε θα τον βαρύνη η σκληρά του Πρωχοδρομισμού μοίρα;

Ο Πειραιεύς αρκετά παρηγκωνίσθη. Δεν του εδόθη  ποτέ τίποτε. Δεν θα είναι, λοιπόν, ούτε ορθόν, ούτε δίκαιον να του αφαιρέσωμεν και ό,τι η τύχη  του επεφύλαξε: Τους θησαυρούς της οδού Φίλωνος.

Ας εξετασθή υπό το ευρύτερον αυτό πρίσμα το όλον ζήτημα και ας αποδοθούν «τα του Πειραιώς τω Πειραιεί» διότι εκείνη η δικαιολογία της ευρυτέρας προβολής καλύπτει μάλλον την ενστικτώδη ροπήν μας προς τον υδροκεφαλισμόν.. ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ, 21 Ιουλίου 1959.

Η ΑΝΕΥΡΕΘΕΙΣΑ ΟΡΕΙΧΑΛΚΙΝΗ ΑΣΠΙΣ

Εις την συμβολήν των οδών Φίλωνος και Γεωργίου Α΄, όπου το παρελθόν Σάββατον ανευρέθησαν τα εξαίρετα ορειχάλκινα αγάλματα κούρου και κόρης, μετά μιάς μαρμαρίνης Ερμαϊκής στήλης, και όπου συνεχίζονται υπό ειδικών εργατών αι εργασίαι υπό την μορφήν κανονικών ανασκαφών, ανεκαλύφθη χθες το ήμισυ σχεδόν μιάς χαλκίνης ασπίδος. Ήδη, κατά την διάρκειαν των εργασιών προς ανάσυρσιν των ευρημάτων του παρελθόντος Σαββάτου είχον ανακαλυφθή πολλά τεμάχια της ασπίδος και έκτοτε συνεχίσθησαν αι έρευναι διά μαχαιριδίων προς αποκάλυψιν και του υπολοίπου μέρους αυτής, όπερ πράγματι και επετεύχθη χθες.

Η ασπίς, της οποίας υπάρχει ούτω το μέγιστον τμήμα, μετεφέρθη δι’ επικολλήσεως εις γύψον εις το Αρχαιολογικόν Μουσείον του Πειραιώς, οπόθεν και μεταφέρεται σήμερον εις Αθήνας προς συνγκόλλησιν.

Η ανακαλυφθείσα χάλκινη ασπίς, της οποίας ο χρόνος κατασκευής δεν είναι δυνατόν ακόμη να καθορισθή, είναι στρογγύλη, διαμέτρου περίπου 0,90 μ. και φέρει ενδιαφερούσας διακοσμήσεις.

Κατά την άποψιν του διευθυντού της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Παιδείας κ. Ι. Παπαδημητρίου δεν αποκλείεται να εκρατείτο υπό του ανευρεθέντος κούρου.

Εξ άλλου, κατά την διάρκειαν των συνεχιζομένων ανασκαφών ανευρέθη έν μικρόν τμήμα του χιτώνος της κόρης, το οποίον είχεν αποκοπή, ως και νομίσματα τινα και άλλα, όχι ιδιαιτέρας σημασίας, αρχαία αντικείμενα.

Η μεταφορά των ευρημάτων του παρελθόντος Σαββάτου εις Αθήνας προς καθαρισμόν αναμένεται, κατά τας πληροφορίας μας, να πραγματοποιηθή κατά την προσεχή εβδομάδα, ενώ εν τω μεταξύ πολύς κόσμος συρρέει καθημερινώς εις το Μουσείον Πειραιώς προς αποθαύμασίν των. ΝΕΟΙ ΣΚΟΠΟΙ, 25 Ιουλίου 1959.

ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΑΝΕΚΤΙΜΗΤΟΥ ΑΞΙΑΣ ΤΑ ΠΡΟΧΘΕΣΙΝΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ. ΑΙ ΕΡΕΥΝΑΙ ΣΥΝΕΧΙΖΟΝΤΑΙ.

Κατά την συνέχισιν των ανασκαφών υπό την επίβλεψιν του κ. Ευθ. Μαστροκώστα ανευρέθη προχθές περί την μεσημβρίαν και μία ακόμη μαρμαρίνη στήλη ύψους περίπου 1.43 μ., έχουσα εις την κορυφήν της ωραίαν κεφαλήν γενειοφόρου Ερμού που ομοιάζει με την κεφαλήν του Ερμού που είχεν ανευρεθή το παρελθόν Σάββατον. Είναι λοιπόν προφανές ότι και η ερμαϊκή αύτη στήλη ακολουθεί το πρότυπον του μαθητού του Φειδία Αλκαμένους, που είναι γνωστόν από όμοιον εύρημα της Περγάμου, που φέρει την επιγραφήν «Αλκαμένους περικαλλές άγαλμα». Αντίγραφον του ιδίου έργου μικρών διαστάσεων, υπάρχει και εις την εν Αθήναις αρχαιολογικήν συλλογήν του 

κ. Παύλου Κανελλοπούλου.

Την συνέχισιν των ανασκαφών επεβοήθησαν και προχθές συνεργείο υπονόμων του υπουργείου Δημ. Έργων, 

τα οποία τελούν υπό την εποπτείαν των κ.κ. Μ. Παπαδάκη, Π. Παπά και Ιπποκράτ. Τερζή, ως και ο φύλαξ του αρχαιολογικού μουσείου Πειραιώς κ. Δημ. Καλαντώνης.

Την αποκάλυψιν της στήλης με τον γενειοφόρον Ερμήν του Αλκαμένους, η οποία έγινεν υπό την επίβλεψιν του 

κ. Ευθ. Μαστοκώστα παρηκολούθησαν με μέγα ενδιαφέρον ο δήμαρχος Πειραιώς κ. Π. Ντεντιδάκης και πλήθος κόσμου.

Τας απογευματινάς ώρας ήλθον εις φως μία ορειχαλκίνη Αθηνά με περικεφαλαίαν, ύψους περίπου 2.30 μ., του 4ου π.Χ. αιώνος. Θαυμασμόν επίσης προκαλούν μία ορειχαλκίνη Άρτεμις ύψους 1.55 περίπου μέτρων και ένα μαρμάρινον άγαλμα θεάς ή γυναικός πιθανώς Εστίας, με πέπλον ύψους 1 μ. Εξ άλλου ευρέθη και μία χαλκίνη μάσκα τραγωδίας ύψους 0, 45 μ.

Χθες την 12.30 μ.μ. κατήλθε εις την πόλιν μας και επεσκέφθη το Μουσείον Πειραιώς, όπου έχουν μεταφερθεί τα επί των οδών Βασ. Γεωργίου Α΄ και Φίλωνος ανακαλυφθέντα ορειχάλκινα αγάλματα της αρχαιότητος, ο Αρχηγός των Προοδευτικών κ. Μαρκεζίνης και ο οποίος εξέφρασεν την γνώμην ότι οι αρχαιολογικοί θησαυροί είναι αποκτήματα της πόλεως και δεν πρέπει να απομακρυνθούν του Πειραιώς. ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ, 27 Ιουλίου 1959.       

ΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ

Κανένας από τους παράγοντας της Πειραϊκής ζωής δεν πρέπει να λείψη από την συγκέντρωσιν της 4^ης Αυγούστου, την οποίαν οργανώνει η «Φιλολογική Στέγη». Πρόκειται περί μιάς συγκεντρώσεως τιμής, κατά την οποίαν ο πνευματικός Πειραιεύς θα αξιώση, όπως απαλλαγή από την θλιβεράν μοίραν μιάς παρημελημένης Αθηναϊκής συνοικίας, ζητών την παραμονήν των αρχαιολογικών μας θησαυρών εις την πόλιν αυτήν, που ζηλοτύπως τα διαφύλασσεν επί αιώνας εις τους κόλπους της.

Εάν παρέλθωμεν εν σιγή το γεγονός, τα αγάλματα θα φυγαδευθούν εις το υδροκέφαλον κέντρον, δια να μείνη 

ο Πειραιεύς με την καταδίκην του συνεχούς μαρασμού του... ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ, 31 Ιουλίου 1959.

Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 2 Αυγούστου 1959.             Η ορειχάλκινη Αθηνά. «Ο αναλαβών την μελέτην των απροσδοκήτων αυτών ευρημάτων Διευθυντής Αρχαιοτήτων κ. Ιω. Παπαδημητρίου ευρίσκεται ήδη προ δυσχερεστάτων προβλημάτων που αφορούν τους καλλιτέχνας των ορειχαλκίνων αγαλμάτων ως και την αναγνώρισιν της οικοδομής, εντός της οποίας ανεκαλύφθησαν οι πολύτιμοι αυτοί θησαυροί της αρχαίας ελληνικής τέχνης». Ο Πλίνιος στην Naturalis Historia (34,74,2) αναφέρει «Cephisodotus {fecit} Minervam mirabilem in portu Atheniensium et aram ad templum Iovis Servatoris in eodem portu, cui pauca comparantur».

ΜΙΑ ΑΠΡΟΟΠΤΟΣ ΠΛΕΥΡΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ.

ΤΑ ΧΑΛΚΙΝΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΥΠΟ ΑΠΕΙΛΗΝ ΑΠΟΣΥΝΘΕΣΕΩΣ;

Άποψις του πρυτάνεως του Πανεπιστημίου κ. Σπ. Μαρινάτου.

Ο πρύτανης του Πανεπιστημίου κ. Σ. Μαρινάτος απέστειλεν εκ Πύλου προς την διεύθυνσιν της Αθηναϊκής συναδέλφου «Καθημερινή» την κατωτέρω παρατιθημένην επιστολήν, δια της οποίας ζητεί την λήψιν επειγόντως μέτρων διασώσεως των τελευταίως ευρεθέντων εις τον Πειραιά χαλκίνων αγαλμάτων, απειλουμένων εξ αποσυνθέσεως ενώ συγχρόνως αναπτύσσει και ωρισμένας απόψεις περί του πολυτίμου αυτών πέραν της καθ’ εαυτήν καλλιτεχνικής των αξίας.

Η επιστολή του κ. Μαρινάτου έχει ως εξής:

Το εκπληκτικόν εύρημα του Πειραιώς, το οποίον μας εχάρισε τόσα μαζί πρωτότυπα έργα των μεγάλων ημερών της Ελλάδος, όσα δεν ευρήκαν όλαι ομού αι ανασκαφαί του αιώνος μας, μας επιβάλλει και υψίστας υποχρεώσεις.

Τα ευρεθέντα έργα αποτελούν κληρονομίαν και ιδικήν μας, αλλά και της ανθρωπότητος. Είναι επιβεβλημένον παν μέτρον, και δια τούτο φρονώ ότι, αν η αρχαιολογική υπηρεσία δεν εφρόντισεν ήδη, πρέπει αμέσως να φροντίση, όπως  μετακληθή ο είς ή και δύο ξένοι χημικοί, οι οποίοι σήμερον είναι ειδικοί εις την συντήρησιν των αρχαιοτήτων. Έχω την εντύπωσιν από τα πρώτα ευρεθέντα αριστουργήματα (τα δεύτερα δεν τα είδον ακόμη), ότι τα χάλκινα κινδυνεύουν.

Τα χάλκινα υπόκεινται εις ιδιαιτέρως περιέργους κανόνας.

Όταν εξέλθουν από την γην και εισέλθουν εις άλλας συνθήκας περιβάλλοντος, είναι δυνατόν εις ωρισμένας περιπτώσεις, να πάθουν καλπάζουσαν αποσύνθεσιν και να καταστραφούν εντός μηνών ή και εβδομάδων. 

Οι ειδικοί έχουν περιγράψει το φαινόμενον τούτο και εγώ γνωρίζω ότι συνέβη εις μίαν τουλάχιστον περίπτωσιν, της οποίας υπήρξα μάρτυς.

Τα χάλκινα του  Πειραιώς όχι μόνον έχουν πάθει κακοήθη οξείδωσιν λόγω γειτνιάσεως επιβλαβών αλάτων, αλλά προφανώς έχουν υποστή και την ευπάθειαν της πυρκαϊάς, της οποίας πείραν είχεν ήδη ο Παυσανίας εις έν έργον του Αντήνορος, όταν επυρπόλησαν την Ακρόπολιν οι Πέρσαι.

Μανθάνω δε, ότι τα νεώτερα ευρεθέντα χάλκινα ευρίσκονται, εις ακόμα χειροτέραν κατάστασιν.

Ημείς δυστυχώς δεν έχομεν κατάλληλον επιστημονικόν προσωπικόν.

Ο χημικός των Μουσείων μας εξέλιπε, αλλά και αν υπήρχε, πάλιν θα έπρεπε να μετακληθούν αμέσως οι είς ή δύο κορυφαίοι ειδικοί, των οποίων τα συγγράμματα σήμερον αποτελούν δι’ ημάς την μόνην υπάρχουσαν αυθεντίαν. Είμαι βέβαιος, ότι ο κ. υπουργός της Παιδείας ουδέ στιγμήν θα διστάση να λάβη ανάλογα μέτρα, τα οποία ασφαλώς θα συντελέσουν όσον είναι δυνατόν, να περισώσωμεν τα αριστουργήματα των προγόνων μας.

Τα έργα ταύτα μας είναι δια δύο λόγους πολύτιμα: Πρώτον, διότι είναι πρωτότυπα αριστουργήματα. Δεύτερον, διότι συνδέονται με μίαν αφανή ηρωϊκήν πράξιν της τότε εποχής. Από τα περιστατικά της ευρέσεως ήτο ήδη φανερόν, ότι το παρόν εύρημα έχει πιθανώτατα σχέσιν και προς άλλα προγενέστερα και ότι πρόκειται περί έργων εν μέρει επιβιβασθέντων εν μέρει εγκιβωτιζομένων και εν μέρει υπό εγκιβωτισμόν, ίνα απέλθουν εκεί που απήλθον και τόσα άλλα.

Γνωρίζομεν, ότι πολλοί Αθηναίοι τότε ηυτοκτόνουν δια το κατάντημα της πατρίδας των. Η πυρκαϊά, η οποία ημπόδισε το προϊόν της αρπαγής να ταξιδεύση ημπορεί βέβαια να αποδοθή και εις άλλας αιτίας, αλλά το πιθανώτερον είναι ότι οφείλεται εις ηρωϊκόν σαμποτάζ, το οποίον Κύριος οίδε πόσοι άγνωστοι ήρωες επλήρωσαν με την ζωήν των. ΝΕΟΙ ΣΚΟΠΟΙ, 18 Αυγούστου 1959.