[Πρώτα τεύχη λογοτεχνικών
περιοδικών]
Ερευνά και γράφει ο
Δημήτρης Κρασονικολάκης. Δημοσιογράφος
- Συλλέκτης. Ανεξάρτητος ερευνητής
πειραϊκής ιστορίας και λογοτεχνίας.
Στην
σειρά «Πρώτα τεύχη λογοτεχνικών
περιοδικών» που δημοσίευα στο περιοδικό
Αντι-Παραθέσεις Σκέψης Λόγου Τέχνης
της Μαντώς Κατσουλού, είχα παρουσιάσει
το περιοδικό ΝΕΑ ΣΚΕΨΗ στο τεύχος 27,
Απρίλιος - Μάϊος 2004. Σελ. 26-27.
Αντιγράφω
ό,τι τυπώθηκε με ελάχιστες διορθώσεις
(από μικρά στα κεφαλαία γράμματα,
επεκτάσεις κειμένων κ.λπ.)
Συνεχίζοντας την ξενάγησή μας στα παλιά, δυσκολοθώρητα πλέον λογοτεχνικά περιοδικά θα σταθούμε αναλυτικά στη ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, τη ΝΕΑ ΣΚΕΨΗ.
Το πρώτο φύλλο με χρονολογία Γεννάρης 1925 φαίνεται να κυκλοφόρησε στα τέλη του 1924 ή αρχές του 1925 στην Αθήνα (Γραφεία Χ. Τρικούπη 89). Τιμή φύλλου δρ. 3, σχήμα 17,5Χ25, εξώφυλλο πράσινο, εκδότες Φ. Αστεριώτης (στο εξώφυλλο Β. ΑΣΤΕΡΙΩΤΗΣ) και Α. ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ εσωτερικές σελίδες 16 (οι 3 σελίδες του πράσινου καλύμματος είναι άγραφες). Τυπώθηκε στον Κόσμο, Στοά Πάππου 6-10.
Εύκολα καταλαβαίνουμε από τα περιεχόμενα την ιδεολογική - προς τα αριστερά - κατεύθυνση του εντύπου.
Η ΝΕΑ ΣΚΕΨΗ ήταν «η πρώτη προοδευτική επιθεώρηση που βγήκε στον Πειραιά». «Την επιθεώρηση αυτή την απέσυραν τότε από την κυκλοφορία, για ωρισμένα δημοσιεύματά της, όργανα της Κυβερνήσεως Κονδύλη και το γεγονός αυτό προκάλεσε τις διαμαρτυρίες όλων σχεδόν των διανοουμένων της χώρας» (Λεύκωμα Πειραιώς, 1958, σελ. 68). Έτσι το τέλος της ήταν προδιαγεγραμμένο. Διακόπηκε μάλλον στο τρίτο φύλλο.
Την εισαγωγή κάνει το ποίημα ΝΕΑ ΣΚΕΨΗ του Ρήγα Γκόλφη (Δημ. Δημητριάδη) που αναφέρεται στον ακριβό τόπο της μνήμης του: «και θέλω, τόπε μου ακριβέ, τώρα που πίσω φτάνω, να μη σε βρω λιγόπιστο…Σκέψη ο καρδιοσεισμός σ’ όλα τα ερείπια του παλιού του κόσμου ας φέξη επάνω να γίνη εξιλασμός» (σελ. 1).
Τα ΑΔΕΣΠΟΤΑ ΣΚΥΛΛΙΑ του συριανού Βελισσάριου Φρέρη (η γυναίκα του Μαρίκα, Κρητικιά, ήταν φίλη μου για πολλά χρόνια) ξαφνιάζουν με την τόλμη και την ευθύτητα του λόγου, πράγμα που δεν περιμένουμε να δούμε τυπωμένα – ούτε καν γραμμένα – σε μια τέτοια εποχή! (σελ. 2-3 και η μισή 4).
Το ποίημα ΕΛΕΓΕΙΑΚΟ αφιερώνει ο Νίκος Λαΐδης «Στο φίλο μου σύντροφο Κώστα Γκοντίνο, που τελείωσε τη βασανισμένη ζωή του, πέρσυ με μια σφαίρα στον κρόταφο, όντας φτισικός και υποφέροντας από μεγάλη δύσπνοια.» (σελ. 4).
Στην σελ. 5, βρίσκουμε τα ποιήματα «Α ΜΙΑ ΚΡΑΥΓΗ…» του Τάσσου Ι. Δόντη (στο αντίτυπό μου τρεις διορθώσεις με μολύβι) και «ΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ του Herbert Kayser, Ελληνική απόδοση Απ. Ν. Μαγγανάρη. Ο ίδιος μετέφρασε και ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΗ, ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ, του Oscar Wiener στο τέλος της σελίδας 7. Πιο πριν, στις 6 και 7, στη στήλη ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ, ο Ν. Γ. Κατηφόρης αναλύει σύντομα το θέμα ΗΘΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ.
Ο εικοσάχρονος τότε Χρήστος Λεβάντας (Κυριάκος Χατζηδάκης, 1904-1975) έγραψε ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ Τ’ ΑΝΕΜΟΥ), σελ. 8-9, κραυγαλέο διήγημα για την κοινωνική ανισότητα. Ακολουθούν τα ποιήματα ΟΙ ΜΟΝΟΛΟΓΟΙ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ του Marc de Larregy, μετάφραση Γιάννη Κουγιούλη, ο ΒΡΑΧΝΑΣ του Γιάννη Μπαρούνα και οι ΠΛΗΓΕΣ ΠΟΥ ΣΤΑΖΟΥΝ, ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ του Αγγ. Μεντζελίδη, όπου διαβάζουμε: Κάτι αγκαλιάζει τις βροντές και μαζί, φωνάζοντας, ξεσπάνε στ’ άπειρο.. Κάτι τρίζει… Οι σιδερένιες πλευρές της Γης σπάζουνε πονάνε… Ξεπετιούνται θαμένοι ζωντανοί, απ’ τα πέτρινα σπλάχνα της : ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΝΕΚΡΩΝ!... Σφιχταγκάλιασμα… Ένα φιλί απέραντο… Και στο βάθος, το πρώτο φιλί του φωτός προς το σκοτάδι… Ένα γέλιο, ένα τραγούδι τρέχει μανιακά ως πέρα ως πού; …….. Στο πρωινό φως, μια φλογέρα, ξεκουράζει τους ΗΡΩΕΣ… Κορινθία-Αύγουστος 1924 (σελ. 10).
Ένα δυνατό απόσπασμα από το έργο ΜΙΚΡΟΑΣΤΟΙ του Μαξίμου Γκόρκυ. «…Η σκηνή αυτή είνε μια εικόνα της ηθικής μιζέριας, που τυλίγει τους ήρωες ο Γκόρκυ σ’ όλο το δράμα…» εκτυλίσσεται στις σελ. 11-13, σε μετάφραση Σταύρου Λεύκα.
Στίχοι του Jean Camora ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ, τρεις τίτλοι νέων βιβλίων και κάποιες ξένες εκδόσεις επαναστατικής φιλολογίας στη Γαλλία και στο Βέλγιο από τον Β. Καστριώτη κλείνουν τη σελίδα 14. [Π. ΠΙΚΡΟΥ Σαν θα γίνουμε άνθρωποι, διηγήματα. ΡΗΓΑ ΓΚΟΛΦΗ Στο γύρισμα της Ρίμας, τραγούδια. Αναγγέλουμε να βγη «Η τέχνη για τις μάζες» του Π. ΠΕΤΡΙΤΗ]
Τα ΑΠΟΛΕΙΠΑ ΛΟΓΙΑ εξηγούν τους βασικούς λόγους της έκδοσης. Η «ΝΕΑ ΣΚΕΨΗ» δε βγαίνει για να προστέσει ένα νούμερο ακόμα στην ιστορία των φιλολογικών περιοδικών του τόπου. Ούτε επιχείρηση είναι, γιατί τ’ αγνά παιδιά, που ανέλαβαν με τις οικονομίες τους την έκδοσι δεν είχαν τον καιρό να σκεφτούν τέτιο πράμα. Ούτε σε καμιά ομάδα νεαρών φιλολόγων, που ζητούν να επιβάλλουν τα ονοματάκια τους στην κοινή συνείδηση, ανήκει η «Νέα Σκέψη» γιατί οι συντάκτες της δεν είναι ωρισμένοι. Το περιοδικό τούτο δεν είναι παρά ένας βωμός λατρείας των επαναστατικών ιδανικών, δεν είναι παρά ένας ναός της επαναστατικής τέχνης. Η ¨Νέα Σκέψη» δεν έχει σχέση με κανένα πρόσωπο. Ανήκει στην επανάσταση κι’ αυτό ας το ξέρουν καλά όσοι θαν τήνε παρακολουθήσουν, Μοιραία σύμπτωση και τίποτε άλλο μπορεί να χαρακτηριστή ότι την ίδρυσή της ανέλαβαν ωρισμένα πρόσωπα και όχι άλλα. Πάντα θα έβγαινε η «Νέα Σκέψη» είτε με το όνομα αυτό είτε με άλλο. Γιατί τήνε καλεί στη δράση όχι το Α ή Β πρόσωπο, αλλά η ανάγκη των πραγμάτων. Και τα πράγματα σήμερα στρέφονται με δύναμη ακατανίκητη προς τ’ αριστερά με το βλέμμα στηλωμένο στη Μόσχα. Μια τέτια πραγματικότητα αν δεν συγκινεί την πλειονότητα των διανοουμένων, αυτό δε σημαίνει πως και μια μειονότης θα έμενε ασυγκίνητη κι’ αυτή. Και μια που θα υπάρχει η μειονότης των επαναστατημένων διανοουμένων αναγκαία θα ήταν η ύπαρξη του οργάνου των ως οργάνου απαραιτήτου για τη φωνή των πραγμάτων. Έτσι λοιπόν, η «Νέα Σκέψη» είναι γέννημα της επαναστατικής στροφής, που για τους μη τυφλούς παίρνει η εποχή μας.
Και γι’ αυτό είπαμε πιο πάνω πως η «Νέα Σκέψη» δεν είναι ούτε νούμερο, ούτε επιχείρηση ούτε ανήκει σε πρόσωπα και γι’ αυτό ξαναλέμε εδώ πως η «Νέα Σκέψη» ανήκει σύψυχη στην επανάσταση και μόνο, Και μια που τέτιοι είναι οι λόγοι της εμφάνισης του περιοδικού αυτού φανερώτατο είναι και το πρόγραμμα πάνου στο οποίο θα στηρίξει τη δράση του,
Δυο είναι ο αντικειμενικοί σκοποί, που η «Νέα Σκέψη» θα προσπαθήσει να φτάσει Πρώτα να εκδηλώσει την επαναστατική προσπάθεια της εποχής δια της τέχνης κι ύστερα να την υποβοηθήση. Και αυτά θα κατορθωθούν με την παρέλαση της επαναστατικής εργασίας των συγγραφέων της τάξης μας με την υποβοήθηση της ανάπτυξης των νέων κ’ αγνώστων ταλέντων, τη μετάφραση επαναστατικής ευρωπαϊκής φιλολογίας και επισκόπηση της επαναστατικής τέχνης της Ευρώπης και τέλος με την ίδρυση ειδικής στήλης «Ελεύθερες Απόψεις» όπου θα δημοσιεύεται κάθε σοβαρή εργασία πάνω στα προβλήματα που ανοίγονται για τη μεταπολεμική τέχνη, στην προσπάθειά της να παρακολουθήσει την επαναστατική στροφή της εποχής ή και άλλα σχετικά ζητήματα. Τέλος για να επικοινωνήσομε αμεσώτερα με τα πράγματα, επειδή οι καιροί είναι βιαστικοί και δεν επιτρέπεται οι επαναστάτες διανοούμενοι να μένουν σε αριστοκρατική ουδετερότητα από την τρέχουσα κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα ανοίγομε σελίδα πολεμικής, τη «Μαύρη Σελίδα» που θ’ αφιερωθή στο μαστίγωμα της κρατικής βίας κατά των επαναστατών ή στην καυτηρίαση των άλλων βρωμερών εκδηλώσεων της αστικής Κοινωνίας. Όσο για την κριτική του περιοδικού έχομε να πούμε μ’ όλη την ειλικρίνεια ότι δε θ’ ασχοληθή μονάχα με την τεχνική πλευρά των έργων τέχνης, αλλά θα τα εξετάσει και από την άποψη της επαναστατικής σκοπιμότητας· ώστε ας φυλαχτούν οι συγγραφείς που εξακολουθούν να ωραιολογούν και να ερωτολογούν χωρίς ν’ αντιλαμβάνονται το κοινωνικό δράμα.
ΚΑΙ ΤΟΥΤΟ είναι ανάγκη να πούμε: ότι αν στη «Νέα Σκέψη» δε φαίνονται υπεύθυνα ονόματα αυτό δε συμβαίνει γιατί οι τωρινοί ιδρυτές της φοβούνται ν’ αναλάβουν την ευθύνη του έργου των, αλλά για να δοθή στο περιοδικό μια τελείως απρόσωπη μορφή. Έχομε τη γνώμη πως τα ονόματα στα περιοδικά φαντάζουν για τους απέξω όπως σκυλιά, που φυλάνε, έξω από το σπίτι του αφέντη. Κι’ η «Νέα Σκέψη» δεν έχει αφεντικό. Η απροσωπία της οφείλεται στη διάθεση των ιδρυτών της να δώσουν ένα λογοτεχνικό περιοδικό στην επανάσταση κι’ αυτό θα κατορθωθή μόνο σαν κάθε επαναστάτης τεχνίτης ή σαν κάθε τεχνίτης, που έγραψε κάτι επαναστατικό αισθάνεται δικό του το περιοδικό.
Τέλος για τους απλοϊκωτέρους ανάγκη να προσθέσομε ότι από τα παραπάνω μας λόγια δεν πρέπει να νομιστή ότι η «Νέα Σκέψη» είναι μύλος δίχως μυλωνά όπου θα μπουν οι σκύλοι ν’ αλέσουν χωρίς να δώσουν αλεστικά. Μ’ άλλα λόγια αν θέλομε να ενθαρρύνομε την επαναστατική τέχνη δεν έπεται μ’ αυτό πως θ’ αμελήσομε ή θα παραβλέψομε την έννοια της Τέχνης, Αλίμονο τότε. Για επαναστάτες τεχνίτες το όνομα της Τέχνης είναι ιερό κι’ όπως πρεσβεύουν ότι για την εποχή μας δεν μπορεί να υπάρξει Τέχνη χωρίς επανάσταση, άλλο τόσο πρεσβεύουν ότι δεν εννοείται καθόλου επαναστατική τέχνη, που δεν είναι πρώτα Τέχνη. Κι’ από την άποψη αυτή η «Νέα Σκέψη» θα φανή πολύ αυστηρή.
Στην τελευταία σελίδα, την 16η, η ΜΑΥΡΗ ΣΕΛΙΔΑ αναφέρεται στην καταπίεση των φτωχών εργατών και διανοουμένων «γιατί θέλησαν να υψώσουν τη φωνή τους κατά της αδικίας»… «Και οι κλακέρ του Κράτους, οι εκλεκτοί λόγιοι, οι Λιδωρίκηδες και οι Χορν ηύρανε την ευκαιρία να επιδειχτούνε αυτοί, και το πνεύμα τους. Αν δεν έκαναν έτσι τότε γιατί διάολο πήρανε τα αριστεία; Ορίστε; …Και ο Μπιντού μίλησε για τη Φιλολογία, μίλησε για το Μιλιταρισμό μίλησε για τα σχέδια της νέας εκστρατείας για τα πετρέλαια της Μοσσούλης που ετοιμάζουνε οι διάφοροι Μπιντού. Ο άνθρωπος έκανε τη δουλιά του. Ο κ. Κονδύλης για τούτο, του παρέθεσε πλούσιο γεύμα, κατά τα διαλλείματα του οποίου οι «εκλεχτοί λόγιοι» επαιάνιζον!..».
Επιταγές και ότι αφορά το οικονομικό μέρος του περιοδικού. Α. ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ Νεοσοίκων 13 Πειραιά. Ύλη και ότι αφορά το φιλολογικό μέρος του περιοδικού “ΝΕΑ ΣΚΕΨΗ„ Χαρ. Τρικούπη 89 Αθήνα.
ΣΧΟΛΙΑ
Φώτος Αστεριώτης ήταν το ψευδώνυμο του μαθηματικού Τάσ[σ]ου Ι. Βουλόδημου (1904-1994) που υπήρξε ιδρυτής της Σχολής Μηχανικών «Αρχιμήδης» (1933), βουλευτή στις δεκαετίες ’50, ’60 και δήμαρχος Πειραιά (1975-1978).
Αν δεν είναι αληθινό το όνομα Α. ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ, ίσως να πρόκειται για τον Χρήστο Λεβάντα ο οποίος ξέρω ότι είχε τόπο κατοικίας την εποχή εκείνη στην οδό Νεωσοίκων. Στα τέλη του 1927 στο Πειραϊκόν Ημερολόγιον του 1928 που επιμελήθηκε, σελ. 130, έγραψε για τον εαυτό του: «Διετέλεσε επιμελητής της μηνιαίας επιθεωρήσεως της επαναστατικής τέχνης «Νέα Σκέψη» που βγήκε στην Αθήνα στο 1925 και επαύθη καταδιωχθείσα».
Αργότερα, στα 1973 ο Χρήστος Λεβάντας θυμάται: Ο μεσοπολεμικός Πειραιάς είχε και τα τεχνικά, φυσιολατρικά δελτία και περιοδικά του. Εκτός από τους «Μ π ο έ μ» του 1920, τον «Π ε ι ρ α ϊ κ ό Έ σ π ε ρ ο» το 1923, του Ν. Αποστολίδη, την πρωτοπορούσα «Νέα Σκέψη» του 1926 [λάθος,1925] (εκδότης - δ)ντής ο Φώτος Αστεριώτης, ψευδ. του ποιητή και καθηγητή Τάσου Βουλόδημου) – συνεργαζόταν σ’ αυτό ο Ρήγας Γκόλφης, ο Β. Φρέρης, ο Ν. Κατηφόρης, ο Γ. Τσουκαλάς, ο Απ. Μαγκανάρης, ο υποφαινόμενος κ.ά. Η έκδοσί της είχε προαγγελθή με εντυπωσιακό μανιφέστο, πούχε δημοσιευθή στον «Ελεύθερο Τύπο», την πιο έγκυρη τότε αθηναϊκή εφημερίδα και διακόπηκε στο γ΄ φύλλο της, όταν ετούτο κατασχέθηκε επί Κυβερνήσεως Γ. Κονδύλη – το έγκυρο περιοδικό μελέτης και στοχασμού «Δ ι α ν ό η σ η» … [Χρήστου Λεβάντα, Εν ώρα Λυκόφωτος, Η Πειραϊκή δημοσιογραφία κατά τα χρόνια του μεσοπολέμου (1920-1940), Ανάτυπο εκ της «Φωνής του Πειραιώς» (29ης Δεκεμβρίου 1973)]
Μπιντού: Ο Henry Bidou, 28.6.1873-14.2.1943, Γάλλος συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας, πολεμικός ανταποκριτής. Αναφέρεται στο περιοδικό Μπουκέτο, 7 Φεβρουαρίου 1929 με δυο σύντομα ανέκδοτα για την φιλαργυρία του.
