Αστυνομικές Διατάξεις για την συγκοινωνία του Πειραιά στα 1930.

Τα πρώτα δρομολόγια των «λεωφορείων αυτοκινήτων».

                                                                               Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Συνηθισμένες πλέον οι καθημερινές μετακινήσεις των Πειραιωτών στην πόλη τους με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, μονότονες, αγχωτικές λόγω των καθυστερήσεων αλλά απαραίτητες και επιβεβλημένες.

Οι παλιοί ρυθμοί, το γοργό πέρασμα των οχημάτων μέσα από τους σχεδόν άδειους δρόμους με θέα τις περίφημες νεοκλασικές οικοδομές, τα πέτρινα εργοστάσια με τις καμινάδες, τα ιστιοφόρα πλοία και τα ατμοκίνητα καράβια του λιμανιού, τα μαγαζιά, τις βάρκες της Ζέας και την άπλα των παραλιακών θέσεων, έχουν ανεπανόρθωτα αλλοιωθεί.

Θα μπορούσε να φανταστεί κάποιος ότι κι αυτό το καθιερωμένο, μελετημένο από τους ειδικούς - το Τμήμα Τροχαίας Κινήσεως - επικοινωνιακό σύστημα υπόκειτο γύρω στα 1930 σε κωδικοποιημένες αστυνομικές διατάξεις;

Τα πάντα είχαν προβλεφτεί νομοθετικά ώστε η συγκοινωνία να γινόταν κανονικά, με εύστοχες υποχρεώσεις των οδηγών, των εισπρακτόρων, των επιβατών, με καθορισμό των τόπων στάθμευσης, των δρομολογίων, της κυκλοφορίας, των τιμών, των ωραρίων.. 

Οι τροχιόδρομοι, τα τραμ, πρόσφεραν με το πέρασμά τους μια ανεπανάληπτη εικόνα στα μάτια των θεατών. Από πολλά χρόνια λειτουργούσαν

Το 17, Άγιος Βασίλειος - Δημοτικό Θέατρο - Ν. Φάληρο.

Το 18, Μακράς Στοάς (Δ. Γούναρη) - Ν. Φάληρο μέσω πλατείας Ιπποδαμείας και οδού Τροχιοδρόμων 

(Δ. Ο. Σκυλίτση).

Το 19, Πλατεία Λουδοβίκου (τώρα Οδησσού) - Φρεαττύς. 

Το 20, Πλατεία Λουδοβίκου - Καστέλλα - Ν. Φάληρο.

Το 21, Δημαρχείο - Εργοστάσια (από Ρετσίνα, Λεύκα, Παλαμηδίου) - Αγία Σοφία καθώς κι αυτά της Παραλίας: Ε.Η.Σ. - Τελωνείο (έφθανε μέχρι τον Άγιο Διονύσιο) και της Παραλίας: Ε.Η.Σ. - Τελωνείο - 

Ακτή Ξαβερίου.

Με την αύξηση της κυκλοφορίας, τον ερχομό των αυτοκινήτων που για πολλά χρόνια βρίσκονταν στους δρόμους παράλληλα με τα προηγούμενα, χειροκίνητα, ιππήλατα, ατμοκίνητα ή ηλεκτροκίνητα οχήματα το δημόσιο βρέθηκε στην ανάγκη να βάλει μια τάξη και να θεσπίσει ειδικούς κανόνες.

Ήδη από το 1924 «Άπαντα τα εν τη πόλει Πειραιώς κυκλοφορούντα παντός είδους οχήματα, άμαξαι, σούσται, φορτηγά, δίτροχα (κάρρα), ή τετράτροχα και ποδήλατα, ιδιωτικά ή αγοραία, θέλουσιν εφοδιασθή δι’ αριθμών», ενώ «Απαγορεύεται εις άπαντας τους ηνιόχους αμαξών, κάρρων και σουστών να ελαύνωσι τους ίππους των εν καλπασμώ εντός της πόλεως Πειραιώς, ...». «Άμαξαι, σούσται, κάρρα και αυτοκίνητα οφείλουσι να βαδίζωσι προς το δεξιόν μέρος της οδού, ίνα αφίνωσιν ελεύθερον το αριστερόν προς διάβασιν των εξ αντιθέτου ερχομένων, και των ταχυτέρων τούτων οχημάτων, των ακολουθούντων την αυτήν διεύθυνσιν..» και απαγορεύει την απρόσεκτη προσπέραση δίνοντας τις κατάλληλες οδηγίες.

Μεταξύ άλλων, «Απαγορεύονται τα άσματα εντός των αμαξών είτε εν στάσει είτε εν κινήσει ευρισκομένων» στις ώρες κοινής ησυχίας και «Απαγορεύεται αυστηρώς η ζεύξις ατιθάσσων και μη εξημερωμένων ζώων, 

εις αμάξας, σούστας και κάρρα παντός είδους».

Το «αγώγιον των αμαξών» από τον σταθμό τους μέχρι το σπίτι του μισθωτού ήταν για τα μόνιππα 5 δραχμές και για τα δίιππα 6.30. Η δεκάλεπτη αναμονή και η επιστροφή τιμώταν 8 και 10 δραχμές αντίστοιχα. 

«Από του σταθμού αμαξών εις Ν. Φάληρον, μόνιππα δραχμαί 15, δίιππα 18».

«Την νύκτα ή εν ημέρα υπό ραγδαίαν βροχήν ή πίπτουσα χιόνα αι ανωτέρω τιμαί αυξάνονται κατά δύο δραχμάς».

Για τις κηδείες είχαν θεσπιστεί ειδικές τιμές. «Δια τας εντός της πόλεως κοινάς κηδείας δραχμαί 50». 

Το ποσό, ανάλογα την περίπτωση, έφτανε τις 80 δραχμές. «Δια τας κηδείας πολυτελείας με νεκροφόρον τέθριππον δραχμάς 100. Κηδείαι πολυτελείας θεωρούνται αι κηδείαι με νεκροφόρον α΄ τάξεως και φρακοφόρους».

Για τη στάθμευση του κάθε είδους οχήματος έδινε οδηγίες η Αστυνομική Διάταξη αριθμός 9, της 28/4/1926 και 4/11/1930. Έτσι είχαμε σε πολλά μέρη του Πειραιά περιπτώσεις με απόλυτη απαγόρευση στάθμευσης, υπήρχαν δε διεκρινίσεις για στάθμευση μείζονος διαρκείας, στάθμευση εν καιρώ νυκτός, μόνιμους σταθμούς για τα αγοραία και τα φορτηγά αυτοκίνητα, τις επιβατικές άμαξες, τις φορτηγές άμαξες (κάρρων διτρόχων τετρατρόχων), τις χειράμαξες.

Αυτές στάθμευαν στην πλατεία Αμαλίας (προς το μέρος της εξόδου των επιβατών που ερχόντουσαν από το εξωτερικό), στην παραλία που συναντώνται η Ακτή Πλούτωνος, Ποσειδώνος, Τζελέπη (στον επί της προκυμαίας ηλεκτρικό στύλο), στην οδό Κέκροπος.     

Είχαν επίσης εγκριθεί γύρω στους 28 σταθμούς των ταξί, όπως «Το τμήμα της οδού Μ. Στοάς (σήμερα 

Δ. Γούναρη) το περιλαμβανόμενον μεταξύ της ακτής Πλούτωνος (σήμερα ακτή Ποσειδώνος) μέχρι του καταστήματος Μπαρμπαρέσου και ακριβώς παρά το πεζοδρόμιον του Ξενοδοχείου "Κοντινεντάλ" δια (10) αυτοκίνητα ταξί, αρχομένης της σταθμεύσεως μετ’ απόστασιν τριών μέτρων από της γωνίας των οδών Πλούτωνος και Μ. Στοάς» και «Επί της πλατείας Φρεαττίδος και παρά το κράσπεδον του έναντι παραλίας δημοτικού κήπου καθέτως προς το πεζοδρόμιον τούτο δια (10) δέκα αυτοκίνητα».

Για τα ποδήλατα ίσχυε η Α. Δ. 72 της 1/12/1926: «..δέον να ώσιν εφοδιασμένα δια κωδωνίσκων.. δι’ ενός φανού εμπροσθίου, μικράς εντάσεως, εκπέμποντος λευκόν φως..». Απαγορεύεται να ανεβαίνουν σε αυτά οι κάτω των 14 ετών, η ταχύτητα να μην ξεπερνάει τα 10 χιλιόμετρα την ώρα, να μην εκτελούνται διάφορα «γυμνάσματα» (φιγούρες) και να βαίνουν πάντα στα δεξιά του δρόμου.

Για τους επιβάτες των τροχιοδρομικών οχημάτων κανόνιζε η Α. Δ. 29 της 14/6/1924.

«Απαγορεύεται η ανάβασις επί των τροχιοδρ. οχημάτων εις άτομα διατελούντα εν μέθη, ακάθαρτα, φέροντα πυροβόλα όπλα πλήρη, ή έτερα επικίνδυνα αντικείμενα, ή πάσχοντα εξ ασθενείας καταφανούς». «Δεν επιτρέπεται επίσης το καπνίζειν εντός των οχημάτων, εν οις δι’ επί τούτω ειδοποιήσεων, ενδείκνυται το τοιούτον». «Απαγορεύεται το ρίπτειν εκ των οχημάτων αντικείμενα δυνάμενα να πληγώσωσι, ρυπάνωσιν ή τρομάξωσι το κοινόν». «Απαγορεύεται το απατάν το προσωπικόν είτε δι’ υπιμιμνήσεως είτε δια ψευδών φωνών κινδύνου». «Οι κύνες και άλλα ζώα απαγορεύονται εντός των οχημάτων εκτός εάν δύνανται να κομισθώσιν επιβραχιόνων». «Έκαστος επιβάτης τροχιοδρομικού οχήματος υποχρεούται να καταβάλη τω εισπράκτορι το κεκανονισμένον εισιτήριον κα να επιδεικνύη τούτο εις τους αρμοδίους τροχιοδρομικούς υπαλλήλους. Εν απωλεία των εισιτηρίων υποχρεούνται εις την εκ νέου καταβολήν του κεκανονισμένου τιμήματος».

Τέλος οι Α. Δ. αριθμός 43 της 15/1/1925, 43α της 1/2/1926 και 43β της 18/7/1926 καθόριζαν τους τόπους στάθμευσης, τα δρομολόγια, την κυκλοφορία και τους κανονισμούς που αφορούσαν στους επιβάτες «των εν τη πόλει Πειραιώς κυκλοφορούντων Λεωφ. Αυτοκινήτων».

Μεταξύ των απαγορεύσεων διαβάζουμε στο άρθρο 12: «Απαγορεύεται η χρησιμοποίησις υπό των οδηγών αυτοκινήτων παντός είδους εκτυφλωτικών φώτων εντός της πόλεως· κατ’ εξαίρεσιν λόγω του ανωμάλου του εδάφους επιτρέπεται αύτη 1) από της επαύλεως Σκουλούδη Πειραϊκής Χερσονήσου μέχρι Β. Περιπτέρου, 

2) επί της λεωφόρου Φαλήρου από του Ζυθοπωλείου Φωκά επί της πλατείας Αλεξάνδρας μέχρι της διασταυρώσεως αυτής μετά της οδού Τζαβέλλα, 3) από της γεφύρας Αγ. Διονυσίου και εκείθεν καθ’ όλην την έκτασιν του συνοικισμού Ταμπουρίων και επί της οδού της οδηγούσης προς τον συνοικισμόν Κοκκινιάς από της διασταυρώσεως των οδών Θηβών και Γορδίου μέχρι της οδού 1 (ένα). Υποχρεούνται όμως οι οδηγοί κατά την διασταύρωσιν αυτοκινήτων, αμαξών και άλλων οχημάτων να μειώνωσι την έντασιν των φώτων τουλάχιστον προ 50 μέτρων μέχρι ου αντιπαρέλθωσι ταύτα».  

Τα δρομολόγια και οι αριθμοί των λεγόμενων σήμερα αστικών λεωφορείων στα 1930 ήταν τα παρακάτω:

[Τα μεταφέρω αυτολεξεί όπως τα βρήκα σε ένα παλιό φυλλάδιο και ίσως μπερδευτείτε - λίγο ή αρκετά - αλλά το ζητούμενο είναι να πάρετε μια δόση από τον τρόπο έκφρασης των γραφιάδων δημοσίων υπαλλήλων της εποχής και να αποδοθούν γλαφυρά οι περιγραφές των θέσεων αφετηρίας - τέρματος καθώς και των κατευθύνσεων της κάθε λεωφορειακής γραμμής. Πόσο μάλλον που κατά πάσα πιθανότητα αυτή η διάταξη των δρομολογίων στον Πειραιά είναι η πρώτη που θεσπίστηκε]

ΔΡΟΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΣ.

1) ΔΗΜΟΤΙΚΟΝ ΘΕΑΤΡΟΝ – ΑΓ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Σταθμός α) Παρά το Δημοτικόν Θέατρον, το τμήμα της οδού Αγ. Κωνσταντίνου το περιλαμβανόμενον μεταξύ των οδών Σωκράτους [σήμερα Ηρώων Πολυτεχνείου], Κολοκοτρώνη αριστερά τω κατερχομένω δια της οδού Αγίου Κωνσταντίνου προς την οδόν Κολοκοτρώνη και από του πρώτου εκεί δένδρου μέχρι του δημοτικού φανού καθέτως προς το πεζοδρόμιον δι’ οκτώ αυτοκίνητα. Το έννατον έχον σειράν προς αναχώρησιν ανέρχεται εις την οδόν Σωκράτους και σταθμεύει παρά το δεξιόν πεζοδρόμιον εις απόστασιν δύο μέτρων από της γωνίας. Επί τη αφίξει δεκάτου αναχωρεί υποχρεωτικώς το πρώτον την δ’ ούτως εκκενουμένην μίαν επί της οδού Σωκράτους θέσιν καταλαμβάνει το αμέσως επόμενον του αναχωρήσαντος αυτοκινήτου.

Σταθμός β) Εις Άγιον Βασίλειον, το τμήμα της οδού Αποστόλη το περιλαμβανόμενον μεταξύ των οδών Φραγκιαδών και Σαχτούρη παρά το αριστερόν πεζοδρόμιον το κατερχομένω την οδόν Αποστόλη προς την Σαχτούρη δια τέσσαρα αυτοκίνητα. Το πέμπτον εισέρχεται εις την οδόν Σαχτούρη και σταθμεύει προ του φαρμακείου Δεδοπούλου έτοιμον προς αναχώρησιν· επί τη αφίξει έκτου αναχωρεί υποχρεωτικώς το πρώτον. [Η στάση σήμερα έχει δικαίως την ονομασία ΠΑΛΑΙΟ ΤΕΡΜΑ]

Η διαδρομή μεταξύ των άνω τόπων σταθμεύσεως υπό τα στοιχεία α΄ και β΄ από Δημοτικού Θεάτρου μέχρι Αγ. Βασιλείου γίνεται ως εξής:

Λεωφόρος Σωκράτους, οδός Σαχτούρη, δεξιά οδόν Φραγκιαδών και αριστερά οδού Αποστόλη όπου και το τέρμα.

Τα αυτοκίνητα ταύτα φέρουν τον αριθμόν 1 και επιγραφάς κατά τας διατάξεις της παρούσης Αστυνομικής Διατάξεως.

Ο τόπος της εκκινήσεως, το τέρμα της διαδρομής και ο αριθμός δηλούνται μόνον επί μιάς όψεως της πλακός της όπισθεν αφιεμένης λευκής. Παρομοία επιγραφή κατά τας αυτάς διατάξεις και αύτη θέλει επιτεθή και εις το όπισθεν του αυτοκινήτου μέρος επί της στέγης και αύτη.

2) ΤΕΛΩΝΕΙΟΝ – ΑΓΙΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ

Σταθμός α) Παρά την πλατείαν Τελωνείου το τμήμα της οδού Σαχτούρη το περολαμβανόμενον μεταξύ των οδών Φίλωνος και της στενωπού Τραπέζης παρά το δεξιόν πεζοδρόμιον τω κατερχομένω την οδόν Σαχτούρη προς την πλατείαν Τελωνείου, δι’ έξ αυτοκίνητα. Το έβδομον έχον σειράν προς αναχώρησιν διέρχεται την στενωπόν και σταθμεύει προ του κρεοπωλείου Α. Σταμούλη. Επί τη αφίξει 8ου αναχωρεί υποχρεωτικώς 

το 1ον.

Σταθμός β) Εις Άγιον Διονύσιον έναντι του σταθμού Σιδηροδρόμου Λαρίσσης από της εκεί προσφυγικής παράγγας της χρησιμοποιουμένης ως καφφενείον εις μίαν σειράν κατά μήκος του πεζοδρομίου του σταθμού μέχρι της και πέραν του προς τα κάτω ηλεκτρικού στύλου δι’ 8 - 10 αυτοκίνητα παραλλήλως και εις απόστασιν 4 μέτρων από των γραμμών τροχιοδρόμων παραλίας.     

Η διαδρομή μεταξύ των σημείων σταθμεύσεως υπό τα στοιχεία α΄) και β΄) από Τελωνείου εις Άγιον Διονύσιον γίνεται δια των οδών Μιαούλη, Πλούτωνος, Αγ. Διονυσίου και αντιθέτως πλην κατά την επάνοδον εκ της οδού Μιαούλη ακολουθούν αριστερά την οδόν Φιλελλήνων και δεξιά δια της οδού Φίλωνος εισέρχονται εις την Σαχτούρη όπου και η αφετηρία. Τα λεωφορεία ταύτα φέρουσι τον αριθμόν 2 και επιγραφάς όπισθεν και έμπροσθεν καθέτως επί της στέγης του αυτοκινήτου κατά την Αστυνομικήν διάταξιν. Η διαδρομή δηλούται επί της μιάς μόνον όψεως της πλακός της όπισθεν αφιεμένης λευκής.

[Στενωπός Τραπέζης, σήμερα η Παλαιάς Τραπέζης. Οδός Πλούτωνος, σήμερα η ακτή Καλλιμασιώτη. 

Αγίου Διονυσίου, σήμερα η ακτή Κονδύλη]

3) Σ.Α.Π. – ΚΑΣΤΕΛΛΑ

Σταθμός α) Εις την πλατείαν Λουδοβίκου την έναντι της παλαιάς κεντρικής εισόδου του σταθμού γραμμήν της πλατείας από του πρώτου ηλεκτρικού στύλου του έναντι της Τραπέζης Βιομηχανίας και με κατεύθυνσιν προς το κατάστημα της Τραπέζης ταύτης, δι’ έν αυτοκίνητον· αφικνουμένου δευτέρου αναχωρεί υποχρεωτικώς το 1ον, εφ’ όσον δεν υπάρχει ελεύθερος χώρος όπισθεν των καθοριζομένων κατωτέρω και επί της αυτής γραμμής σημείων σταθμεύσεως των αυτοκινήτων των εκτελούντων συγκοινωνίαν με την συνοικίαν του Αγίου Βασιλείου. Υπάρχοντος εκεί χώρου δύνανται να σταθμεύσωσιν 2 και 3 εισέτι αυτοκίνητα της γραμμής Καστέλλας.

Σταθμός β) Εις την Καστέλλαν προ της εισόδου του εκεί εδωδιμοπωλείου Κουτουλέντη δια 3 αυτοκίνητα, κατά μήκος και παραλλήλως προς τε την γραμμήν του τραμ και το πεζοδρόμιον του καταστήματος.

Η διαδρομή μεταξύ των άνω θέσεων σταθμεύσεως υπό στοιχεία α και β από σταθμού Καστέλλας γίνεται ως εξής: Σταθμός Ηλεκτρικού σιδηροδρόμου, οδός Ναυαρίνου, οδός Τσαμαδού, οδός Μιαούλη, οδός Γεωργίου Α΄, οδός Βενιζέλου, Πασά λιμάνι, Τρ. Μητσοπούλου, λεωφόρος Φαλήρου, τέρμα. Η επάνοδος γίνεται δια των αυτών οδών αλλά από Γεωργίου του Α΄ ακολουθούν την ακτήν Πλούτωνος, οδόν Πλούτωνος μέχρι πλατείας Λουδοβίκου όπου και η αφετηρία, καθ’ όλην την διάρκειαν της ημέρας μέχρι της 8ης μ.μ. Από δε της ώρας ταύτης και μετέπειτα η επάνοδος γίνεται κατ’ ακριβώς αντίθετον δρομολόγιον, δια των οδών Μιαούλη, Τσαμαδού, Ναυαρίνου. Τα αυτοκίνητα ταύτα φέρουσι αριθμόν 3 και επιγραφάς εμπρός και καθέτως επί της στέγης του αυτοκινήτου επί της μιάς μόνον όψεως κατά τους ορισμούς της παρούσης αστυνομικής διατάξεως.

[Οδός Μιαούλη, σήμερα Εθνικής Αντιστάσεως. Οδός Βενιζέλου, σήμερα Γρ. Λαμπράκη. Λεωφόρος Φαλήρου, σήμερα ακτή Κουμουνδούρου. Ακτή Πλούτωνος, σήμερα ακτή Ποσειδώνος. Οδός Πλούτωνος, σήμερα ακτή Καλλιμασιώτη]

4) ΔΗΜΑΡΧΕΙΟΝ – ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ

Σταθμός α΄) Το τμήμα της οδού Ομήρου το περιλαμβανόμενον μεταξύ των οδών Φίλωνος και Μιαούλη δεξιά τω κατερχομένω την οδόν Ομήρου προς την οδόν Μιαούλη δι’ οκτώ αυτοκίνητα αφιεμένου ελευθέρου χώρου 3 μέτρων προ του καταστήματος και της εισόδου της εκεί Τραπέζης Εμπορικής Πίστεως· αφικνουμένου εννάτου αναχωρεί υποχρεωτικώς το 1ον.

Σταθμός β΄) Εις Αγίαν Σοφίαν το τμήμα της οδού Παλαμηδίου το περιλαμβανόμενον μεταξύ των οδών Αρτεμησίου και Λακωνίας παρά το αριστερόν πεζοδρόμιον τω κατερχομένω την οδόν Παλαμηδίου προς την οδόν Λακωνίας δι’ οκτώ αυτοκίνητα· αφικνουμένου το εννάτου αναχωρεί υποχρεωτικώς το πρώτον.

Η διαδρομή μεταξύ των άνω σημείων σταθμεύσεως υπό τα στοιχεία α΄ και β΄ από οδού Ομήρου – Αγ. Σοφίαν γίνεται ως εξής: Οδός Ομήρου, οδός Μιαούλη, οδός Τσαμαδού, οδός Ναυαρίνου, Πλατεία Λουδοβίκου, οδός Πλούτωνος, οδός Λακωνίας, οδός Κριεζώτου από Αρτεμησίου, αριστ. οδός Παλαμηδίου όπου και το τέρμα.

Η επάνοδος δι’ αντιθέτου δρομολογίου, αλλά από πλατείας του σταθμού του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου ακολουθούν την οδόν Πλούτωνος αριστερά την οδόν Γεωργίου του Α΄ αριστερά Φίλωνος Ομήρου όπου και η αφετηρία μέχρι της 8 μ.μ. Από δε της ώρας ταύτης και μετέπειτα η επάνοδος γίνεται κατ’ ακριβώς αντίθετον δρομολόγιον Πλατείας Λουδοβίκου, οδού Ναυαρίνου, Τσαμαδού, Φίλωνος Ομήρου όπου και η αφετηρία.

Και τα αυτοκίνητα ταύτα φέρωσι αριθμόν 4 και επιγραφάς ως και των λοιπών γραμμών.

[Οδός Ομήρου, σήμερα Μακράς Στοάς. Οδός Μιαούλη, σήμερα Εθνικής Αντιστάσεως. Οδός Πλούτωνος, σήμερα ακτή Καλλιμασιώτη και Κυριακούλη Μαυρομιχάλη. Οδός Αρτεμησίου, σήμερα Αντιπλοιάρχου Βλαχάκου]

5) ΑΓΟΡΑ – ΚΟΚΚΙΝΙΑ

Σταθμός α΄) Το τμήμα της οδού Μιαούλη το περιλαμβανόμενον μεταξύ των οδών Ν. Μπήττυ και Ηφαίστου παρά το δεξιόν πεζοδρόμιον τω κατερχομένω την οδόν Μιαούλη προς Ωρολόγιον δια 15 αυτοκίνητα. Επί τη αφίξει του 16ου αναχωρεί το 1ον υποχρεωτικώς.

Σταθμός β΄) Εν Κοκκινιά επί της οδού Ζωοδόχου Πηγής και παρά τω έναντι της εκκλησίας Αγίου Νικολάου πεζοδρομίω αυτής, του πρώτου λεωφορείου αυτοκινήτου σταθμεύοντος εις απόστασιν 4 μέτρων από της γωνίας των οδών Ζωοδόχου Πηγής και Επ. Χαριλάου με την μηχανήν προς την οδόν Επ. Χαριλάου. Εις τον σταθμόν τούτον θέλουσι σταθμεύει 15 λεωφορεία αυτοκίνητα κατά σειράν το έν όπισθεν του άλλου και εις απόστασιν ενός μέτρου απ’ αλλήλων καθοριζομένης της σταθμεύσεως αυτών εκ του πρώτου αυτοκινήτου ούτινος ανωτέρω καθορίζεται επακριβώς η στάθμευσις. Αφικνουμένου του 16ου αναχωρεί υποχρεωτικώς το 1ον.

Η διαδρομή μεταξύ των άνω σημείων υπό στοιχεία α΄ και β΄ από Αγοράς - Κοκκινιά γίνεται ως εξής: Οδός Μιαούλη, οδός Ν. Μπήττυ, οδός Μ. Στοάς, Ιπποδαμείας, Ρετσίνα, Θηβών, Γορδίου, δεξιά πρώτη δίοδος ξυλίνων παραγκών, οδός 1ης ή Αγ. Αναργύρων δια της γεφύρας εις την οδόν Καλλιπόλεως, οδός Βιθυνίας, αριστερά είσοδος εις την οδόν Ζωοδόχου Πηγής ένθα η στάσις.

Η επάνοδος θέλει γίνεται εκ της στάσεως δια της οδού Επ. Χαριλάου και της ιδίας Γεφύρας εις την οδόν 1ην ή Αγ. Αναργύρων, οδού Θηβών, Ρετσίνα και δια της πλατείας Ιπποδαμείας και οδού Μιαούλη κατ’ ευθείαν εις την αφετηρίαν.

Τα αυτοκίνητα ταύτα έχουσιν αριθ. 5 και επιγραφήν όπως και των άλλων γραμμών.

[Οδός Μιαούλη, σήμερα Εθνικής Αντιστάσεως. Ναυάρχου Μπήττυ, σήμερα Καραολή - Δημητρίου. 

Οδός Ηφαίστου, σήμερα Ελ. Βενιζέλου. Οδός Μακράς Στοάς, σήμερα Δ. Γούναρη]

6) Σ.Α.Π. – ΦΡΕΑΤΤΥΣ

Σταθμός α΄) Την έναντι της παλαιάς κεντρικής εισόδου του σταθμού γραμμήν της πλατείας Λουδοβίκου και μεταξύ των δύο πρώτων ηλεκτρικών στύλων δι’ έν αυτοκίνητον εν συνεχεία και όπισθεν του εκτελούντος την διαδρομήν σταθμού Καστέλλας. Αφικνουμένου δευτέρου αναχωρεί υποχρεωτικώς το 1ον, μόνον εφ’ όσον δεν υπάρχει χώρος ελεύθερος όπισθεν των καθοριζομένων κατωτέρω και επί της αυτής γραμμής και προς τα κάτω μέχρι του χαλβαδοποιείου Χατζηγιάννη σημεία στάσεως των αυτοκινήτων των εκτελούντων την συγκοινωνίαν της συνοικίας Αγίου Βασιλείου.

Σταθμός β΄) Επί της πλατείας Φρεαττύδος διά τέσσαρα αυτοκίνητα παραλλήλως προς το κιγκλίδωμα του κήπου του εκεί καφενείου Κων)νου Μουκάκη από του ηλεκτρικού στύλου μέχρι της αυτόθι παραλίας.

Η διαδρομή μεταξύ των σημείων τούτων υπό τα στοιχεία α΄ και β΄ από του σταθμού ηλεκτρικού σιδηροδρόμου μέχρι Φρεαττύδος γίνεται ως εξής: οδός Ναυαρίνου, Τσαμαδού, Μιαούλη, Γεωργίου του Α΄, ακτή Πλούτωνος, πλατεία Λουδοβίκου μέχρι της 8ης μ.μ. τον χειμώνα και της 9ης το θέρος. Από της ώρας ταύτης και μετέπειτα η επιστροφή γίνεται κατ’ ακριβώς αντίθετον δρομολόγιον, δια των οδών Μιαούλη, Τσαμαδού, Ναυαρίνου κ.λ.π. Τα αυτοκίνητα ταύτα έχουσι τον αριθμόν 6 και επιγραφάς ως και των λοιπών γραμμών.

[Εδώ φαίνεται ότι η διάταξη είναι ελλιπής, δεν αναφέρεται ολόκληρο το δρομολόγιο, ίσως να ενδιέφερε μόνο το κομμάτι του πέρατος της στάθμευσης. Πάντως ακόμα και σήμερα, το 2014, το αντίστοιχο 904, αφού με τα έργα μετρό δεν έχει πλέον την αφετηρία στην πλατεία Λουδοβίκου ή Οδησσού, περνά και κάνει στάση από το σημείο]

7) Σ.Α.Π. – ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Σταθμός α΄) Εις την πλατείαν Λουδοβίκου την έναντι της παλαιάς κεντρικής εισόδου του σταθμού Α. Π. γραμμήν της πλατείας με κατεύθυνσιν προς την Τράπεζαν Βιομηχανίας δια δύο αυτοκίνητα  κατά μήκος και εν συνεχεία προς τα εκτελούντα την συγκοινωνίαν Καστέλλας και Φρεαττύδος από του δευτέρου ηλεκτρικού στύλου και κάτω. Αφικνουμένου τρίτου αναχωρεί υποχρεωτικώς το πρώτον, εφ’ όσον όμως υπάρχει κενός χώρος επί της αυτής γραμμής της πλατείας μέχρι του ηλεκτρικού στύλου του έξωθι του χαλβαδοποιείου Χατζηγιάννη δύναται να σταθμεύωσιν έν και δύο αυτοκίνητα εκ των εκτελούντων την διαδρομήν σταθμού Αγίου Βασιλείου. Τα αυτοκίνητα ταύτα μετά την 8ην μ.μ. τον χειμώνα και 9ην μ.μ. το θέρος θέλουσιν σταθμεύη εντός της οδού Λουδοβίκου και εις το δεξιόν πεζοδρόμιον του κατερχομένου δι’ αυτής προς την οδόν Ναυαρίνου.

Σταθμός β΄) Εις Άγ. Βασίλειον εις την οδόν Αποστόλη όπως και τα ανωτέρω τα εκτελούντα την συγκοινωνίαν Δημ. Θεάτρου παρά το δεξιόν όμως ταύτα πεζοδρόμιον δια 3 αυτοκίνητα· αφικνουμένου τετάρτου αναχωρεί υποχρεωτικώς το πρώτον.

Η διαδρομή των άνω σημείων υπό τα στοιχεία α΄ και β΄ γίνεται δια των εξής οδών:

Ναυαρίνου, Τσαμαδού, Μιαούλη, Γεωργίου Α΄, Σωκράτους, Σαχτούρη, Φραγγιαδών [sic], Αποστόλη. Η δε επάνοδος κατ’ ακριβώς αντίθετον δρομολόγιον πλην επί της οδού Γεωργίου του Α΄ ακολουθούν την ακτήν Πλούτωνος, οδόν Πλούτωνος, πλατείαν Λουδοβίκου όπου και το τέρμα μέχρι της 8ης μ.μ. ώρ. τον χειμώνα και 9ης μ.μ. το θέρος. Από δε των ωρών τούτων δια της λεωφόρου Σωκράτους, Ναυάρχου Μπήττυ, 

Μ. Στοάς, Κέκροπος, Λουδοβίκου, εις ην θα σταθμεύωσι, παρά το δεξιόν πεζοδρόμιον της οδού ταύτης τω κατερχομένω προς την οδόν Ναυαρίνου. Τα αυτοκίνητα ταύτα έχουσιν αριθ. 7 και επιγραφάς ως και τα των άλλων γραμμών.

8) ΔΗΜΑΡΧΕΙΟΝ – ΑΓ. ΣΟΦΙΑ – ΤΑΜΠΟΥΡΙΑ

Σταθμός α΄) Παρά την πλατείαν Θεμιστοκλέους το τμήμα της οδού Γεωργίου Α΄ το έναντι του καταστήματος της Δημαρχίας και μεταξύ της οδού Μιαούλη και παραλίας κατά μήκος των παραγγών παρά το δεξιόν πεζοδρόμιον τω κατερχομένω την οδόν Γεωργίου του Α΄προς την παραλίαν, δι’ έξ αυτοκίνητα αφιεμένου ελευθέρου χώρου πέντε μέτρων προ του εμπορικού καταστήματος ανδρικών ειδών Μιχαλοπούλου· αφικνουμένου του 9ου [sic] αποχωρεί υποχρεωτικώς το 1ον.

Σταθμός β΄) Εις την συνοικίαν Ταμπουρίων επί της οδού Αγχιάλου εις το αριστερόν έρεισμα ταύτης παρά το πεζοδρόμιον του εκεί καφεζυθεστιατορίου «Παράδεισος» του Γ. Παρίζνη, κατά μήκος εις μίαν σειράν δι’ οκτώ αυτοκίνητα· αφικνουμένου του 9ου αποχωρεί υποχρεωτικώς το 1ον. Η διαδρομή μεταξύ των δύο ως άνω σημείων υπό τα στοιχεία α΄ και β΄ από Δημαρχείου εις συνοικισμόν Ταμπουρίων γίνεται ως εξής: Δημαρχείον, οδός Μιαούλη, οδός Τσαμαδού, οδός Ναυαρίνου, πλατεία Λουδοβίκου, Πλούτωνος, Αγίου Διονυσίου, Αρτεμησίου, Παλαμηδίου, Αγχιάλου και εκείθεν δι’ ανωνύμων και οικοπέδων εις Ταμπούρια όπου και το τέρμα της διαδρομής. Η επάνοδος δι’ αντιθέτου δρομολογίου, αλλά προς το τέλος και από της πλατείας του ηλεκτρικού σταθμού, ακολουθούν την οδόν Πλούτωνος, ακτήν Πλούτωνος, Γεωργίου του Α΄ όπου και η αφετηρία μέχρι της 8ης μ.μ. τον χειμώνα και 9 μ.μ. το θέρος, από δε της ώρας ταύτης  δι’ ακριβώς αντιθέτου δρομολογίου. Τα αυτοκίνητα ταύτα φέρουσι τον αριθμόν 8 και επιγραφάς ως και τα των λοιπών γραμμών.

Η αμέσως επόμενη αλλαγή ήταν η αυτοτελής γραμμή Ταμπουρίων. Την κατοχύρωσε η υπ’ αριθμόν 96 αστυνομική διάταξη της 18.1.1930:

«Άρθρον μόνον. Καθορίζομεν ως τόπον σταθμεύσεως εν Πειραιεί των αυτοκινήτων λεωφορείων της γραμμής Ταμπουρίων την αριστεράν τω ανερχομένω από του Δημαρχείου Πειραιώς πλευράν της οδού Μιαούλη και δη το μεταξύ των οδών Νικήτα και Ναυάρχου Μπήττυ τμήμα ταύτης, δρομολόγιον δε ως εξής:

Εκ Πειραιώς από της οδού Μιαούλη προς την οδόν Ναυάρχου Μπήττυ, εκείθεν προς την οδόν Μακράς Στοάς, εκείθεν προς την οδόν Ναυαρίνου, εκείθεν προς την οδόν Πλούτωνος κ.λ.π. Εκ Ταμπουρίων δια της οδού Πλούτωνος προς την οδόν Γεωργίου Α΄ και εκείθεν προς την οδόν Μιαούλη μέχρι της στάσεως.

Καθορίζομεν επίσης τον αριθμόν των σταθμευόντων αυτοκινήτων εις την ως άνω θέσιν εις έξ, υποχρεωμένου του πρώτου κατά σειράν ν’ αναχωρήση άμα τη αφίξει εβδόμου. Οι παραβάται της παρούσης διώκονται και τιμωρούνται συμφώνως τω Νόμω 3464 και άρθρ. 628 και 697 του Κ. Π. Νόμου».

Οι στάσεις των λεωφορείων αποφασίστηκε γενικά να βρίσκονται «οκτώ μέτρα προ των καθορισμένων τοιούτων σημείων στάσεων ηλεκτρικών τραμ, εφ’ όσον το σημείον τούτο δεν συμπίπτει προς καμπήν ή διασταύρωσιν της οδού». Σε τέτοια περίπτωση «η άνω απόστασις να εκταθή επ’ ολίγου και αναλόγως».. Βεβαίως σε οδούς που δεν περνούν τα τραμ ορίζονται οι κατάλληλες στάσεις. [Έτσι μου λύθηκε η απορία, διάβασα ότι το όνομα της στάσης «Χαρτοφύλακα» στην Αγία Σοφία προήλθε από το τότε «Ζυθοπωλείον Χαρτοφύλακα»]  

Τα περισσότερα οχήματα ανήκαν σε ιδιώτες. Το καλοκαίρι του 1928 οι ιδιοκτήτες «των αυτοκινήτων πολυτελείας ταξί και λεωφορείων» υποχρεώθηκαν να αναρτήσουν πινακίδες με τον αριθμό των επιτρεπομένων θέσεων επιβατών που να συμφωνεί με εκείνον που ήδη αναγράφεται στην άδεια κυκλοφορίας.

Το αντίτιμο των εισιτηρίων είχε ορισθεί ανάλογα με την διαδρομή, την απόσταση και την ώρα. 

Για παράδειγμα: Ηλεκτρικός Σταθμός – Πασά - λιμάνι. Την ημέρα 1.20 δραχμές. Από τα μεσάνυχτα έως 

τις 5 το πρωί (από Απρίλιο έως Σεπτέμβριο) ή έως τις 6 το πρωί  (τους υπόλοιπους μήνες) 2 δραχμές. 

[1.20 δραχμές! Τι φοβερή αντιστοιχία με τις τιμές στις μέρες μας του 2014! Η απλή διαδρομή κοστίζει 

1.20 ευρώ..]

Ηλεκτρικός Σταθμός – Πασά - λιμάνι – Σχιστό. 1.50 και 3 δραχμές. [Σχιστό είναι περιοχή της Καστέλλας]               

Ηλεκτρικός Σταθμός – Πασά - λιμάνι – Φάληρον. 3 και 4 δραχμές. Εις δε τους ενδιαμέσους σταθμούς από Πασά - λιμάνι – Σχιστό 1.20 και 2 δραχμές, Σχιστό - Φάληρον 1.20 και 2 δραχμές.

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Πειραϊκά Γράμματα. Τεύχος 42. Ιανουάριος - Μάρτιος 2005. Σελ. 47 - 49 

με τίτλο «Η συγκοινωνία στον Πειραιά του 1930». Εδώ μεταφορά επαυξημένη. 

Γράφτηκε στην Αθήνα, Πελλήνης 1 και Πατησίων, τον Αύγουστο του 2014.