Σάββατο 27 Ιανουαρίου 2018

Η κατάσταση των δρόμων στον Πειραιά του 1836 - 1837.


                                                                          Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Για την ρυμοτομία του Πειραιά στα αρχικά στάδια της δημιουργίας του, έχουν επαρκώς αναφερθεί αρκετοί καταξιωμένοι φίλοι επιστήμονες, αρχιτέκτονες, καθηγητές, σοβαροί κι έμπειροι ερευνητές - μελετητές της τοπικής μας ιστορίας.
Σε παλαιότερα άρθρα μου, χρησιμοποιώντας αυθεντικές, πρωτογενείς πηγές από διάφορα αρχεία που περιέχονται στην συλλογή μου, ασχολήθηκα με γεγονότα και καταστάσεις των ετών 1835 - 1840 επειδή αυτή η περίοδος με συγκινεί ιδιαίτερα.
Σε έναν χειρόγραφο υποφάκελο με τίτλο: «Ρυμοτομία» υπάρχουν κάποια φύλλα χαρτιού με κείμενα και σημειώσεις. Πολλές προτάσεις είναι σβησμένες και διορθωμένες - συμπληρωμένες ώστε μερικές φορές να συγχέεται το νόημα τους.
Προτίθεμαι να αποδώσω ελεύθερα το περιεχόμενο τους και στο τέλος να αντιγράψω το αυθεντικό κείμενο για την «διαιώνισή» του στο διαδίκτυο.
 
Δρόμοι (λιθόστρωτα)
Με την χάραξη και το πρώτο χτίσιμο του οικισμού που προοριζόταν να οργανωθεί σε δήμο με την ονομασία Πειραιεύς σχηματίστηκαν οι δρόμοι και οι πλατείες.
Η ρυμοτομία της πόλης έγινε καθώς πρέπει. Οι δρόμοι όμως δεν τελειοποιήθηκαν αμέσως, ούτε τα λιθόστρωτα (πεζοδρόμια, trottoir) κατασκευάστηκαν. Στις 25 Αυγούστου 1836 ο δήμαρχος ζήτησε από τον διοικητή τις ανάλογες διαταγές, ο δε διοικητής Αττικής στις 7 Σεπτεμβρίου έστειλε απάντηση, ότι με έγγραφο της 4 Σεπτεμβρίου ανατέθηκε στον αρχιτέκτονα Σάουμπερτ να το φροντίσει. Στις 16 Σεπτεμβρίου διορίστηκε ως επιτροπή λιθόστρωσης ο Γεώργιος Κανελλάς και ο Αθανάσιος Βαγιανέλλης, για να επιτηρούν την κατασκευήν των λιθόστρωτων που κατασκευάζονταν από την δημαρχία εξ αιτίας της αμέλειας των ιδιοκτητών των παρακειμένων κατοικιών αλλά φτιάχνονταν με δικά τους έξοδα.
Στις 7 Οκτωβρίου διατάχθηκε ο αστυνόμος, να εισπράξει τις δαπάνες που αναλογούν από τον κάθε ιδιοκτήτη. Στις 22 Οκτωβρίου ο διοικητής Αττικής ενημερώνει τον δήμαρχο ότι ο υπεύθυνος για την λιθόστρωση της πόλης του Πειραιά Κνεχτ παραπονέθηκε ότι δεν υποστηρίζεται από τον δήμαρχο κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του.
Στις 25 του ίδιου μήνα προκηρύχθηκε η μειοδοτική δημοπρασία για την επίχωση και λιθόστρωση του δρόμου από την αποθήκη του συνταγματάρχη Ν. Κριεζώτη μέχρι την κατοικία του Γεωργίου Παπαδόπουλου. 
Έτσι έως τις 24 Φεβρουαρίου 1837 λιθοστρώθηκαν 1901 πήχεις ενώ δαπανήθηκαν 1612 δραχμές και 23 λεπτά από δεκαεπτά πολίτες που είχαν τα σπίτια τους στην συγκεκριμένη οδό. Στις 26 Νοεμβρίου προσκλήθηκε να λιθοστρώσει τα πεζοδρόμια γύρω από τα οικήματά του ο Δημήτριος Χρηστίδης, διοικητής Σύρου.


Δρόμοι.
Στις 11 Οκτωβρίου 1837 άρχισε η επιδιόρθωση του δρόμου που οδηγούσε στο κατάστημα της διαμετακομίσεως, για το λόγο αυτό διατάχτηκε ο Κωνσταντίνος Παπαρρήτωρ να μετακομίσει την ξυλεία του που είχε τοποθετηθεί εκεί.

Δρόμοι (ρυάκια).
Επειδή το έδαφος της πόλεως στο περισσότερο μέρος του ήταν επικλινές, στις δυο πλευρές των μισοτελειωμένων δρόμων σε καιρό βροχών ανοιγόντουσαν ρυάκια,  
τα οποία όταν κυλούσαν πάνω στους δρόμους τούς αυλάκωναν κατά κάποιο τρόπο και τους έκαναν δύσβατους. Τέτοια ρυάκια υπήρχαν κυρίως κοντά στα εργοστάσια, τα οποία άνοιγαν οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες για την προφύλαξή τους από τις βροχές. 
Έτσι όταν έριχνε βροχή, από τα ψηλότερα μέρη κατηφόριζε χώμα και σε άλλους δρόμους, και πιο πολύ μαζευόταν στους δρόμους δίπλα στο λιμάνι, οπότε εδώ και εκεί υψώνονταν σωροί, που έμοιαζαν με τύμβους. Εξ αιτίας αυτού στις 21 Φεβρουαρίου διατάχθηκε από τον δήμαρχο ο αστυνόμος να υποχρεώσει εντός πέντε ημερών εκείνους που είχαν σπίτια ή εργαστήρια ή άλλη οικοδομή από το υγειονομείο μέχρι το φαρμακοπωλείο να καλύψουν τα ρυάκια που υπήρχαν στις πλευρές των εργαστηρίων τους.

Δρόμοι (Ρυμοτομία).
Ήδη αμέσως με την ίδρυση του δήμου Πειραιώς έγιναν όπως ήταν φυσικό ενέργειες για την ρυμοτομία της αρτισύστατης πόλης. Ακόμα περισσότερη φροντίδα έγινε για τους δρόμους μόλις δημοσιεύτηκαν (στις 22 Μαΐου 1836) οι οδηγίες της γραμματείας για την ρυμοτομία. Αλλά το ίδιο συνέβαινε κατά την διάρκεια του Νοεμβρίου του ίδιου χρόνου, οι δρόμοι βρίσκονταν σε τέτοια κατάσταση, που σε καιρό βροχής καθίσταντο αδιάβατοι.
Στις Νοεμβρίου 1836 οι έμποροι του Πειραιά θρηνούσαν [«αποδυρόμενοι»] την μετάθεση του τελωνείου στο κατάστημα της διαμετακομίσεως σε βάρος του εμπορίου και την κακή κατάσταση ακόμα και αυτού του κεντρικότατου δρόμου λέγοντας: «Οι δρόμοι της πόλης είναι στην κατάσταση που βρίσκονται, και ενώ εδώ από τόσο κοντά που είμαστε δυσκολευόμαστε σε καιρό βροχής να μεταφέρουμε την πραμάτεια μας, πόσο άραγε θα δυσκολευτούμε όταν το τελωνείο πάει στην άκρη της πόλης και ποιες ζημιές θα δεχτούμε;


ΣΧΟΛΙΑ
Τον Φεβρουάριο του 1836 αποφασίστηκε η μεταφορά του τελωνείου από την θέση της παλαιάς Δογάνας στο νέο κατάστημα της Διαμετακομίσεως, δηλαδή στο σημερινό Τελωνείο στον Άγιο Νικόλαο. Εκεί, στα νέα κτήρια στεγάστηκαν επίσης το Λιμεναρχείο, Ναυτοδικείο, Υγειονομείο και Ταχυδρομείο. Οι έμποροι θεωρούσαν την μετάθεση απαράδεκτη επειδή η περιοχή ήταν απομακρυσμένη, έρημη κι ακατοίκητη.

Προστεγάσματα

Έχει ειπωθεί ότι οι δρόμοι του Πειραιά πριν την εποχή του Ιπποδάμου ήταν τόσο στενοί, ώστε τα αντικριστά σπίτια προβάλλανε έτσι που τις περισσότερες ώρες της ημέρας η σκιά που έπεφτε απομάκρυνε τις αχτίνες του ηλίου και παρείχε στους οδοιπόρους να περπατούν με δροσιά. Τέτοιους δρόμους είχαν οι ελληνικές πόλεις και επί τουρκοκρατίας. Αλλά στην νέα πόλη του Πειραιά οι δρόμοι καθώς είχαν χαραχθεί πλατύτεροι δεν σκιάζονταν. Για αυτό στις 25 Απριλίου 1836 ο δήμαρχος ζήτησε από τον έπαρχο να επιτραπεί στους πολίτες να κατασκευάσουν έξω από τα σπίτια ο καθένας δικό του προστέγασμα, για να προφυλάσσονται οι οδοιπόροι από τον καύσωνα.

ΣΧΟΛΙΑ
Προστέγασμα = α) Προστέγασμα είναι το μη προσβάσιμο σταθερό ή κινητό στοιχείο σε συνέχεια των όψεων του κτιρίου και πέρα από την επιφάνειά τους. β) Η προεξοχή της στέγης που κατασκευάζεται με σκοπό την προφύλαξη από τη βροχή, τον ήλιο κ.λ.π., το πρόστεγο, η μαρκίζα, η σκιάδα.

ΤΑ ΠΡΩΤΟΤΥΠΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Ρυμοτομία
Οδοί (λιθόστρωτα)
Η ρυμοτομία της πόλεως εγένετο προσηκόντως· αλλ’ αι οδοί δεν ετελειοποιήθησαν αμέσως, ουδέ τα λιθόστρωτα (πεζοδρόμια, trottoir) κατεσκευάσθησαν. Τη 25 Αυγούστου 1836 ο δήμαρχος ητήσατο παρά του διοικητού τας οικείας διαταγάς, ο δε διοικητής Αττικής τη 7 Σεπτεμβρίου επέστειλεν, ότι δι’ εγγράφου τη 4 Σεπτεμβρίου τω αρχιτέκτονι Σταουφέρτω ανετέθη η περί τούτου φροντίς.
Τη δε 16 Σεπτεμβρίου διωρίσθησαν επιτροπεία [στο πλάι: «επιτροπή λιθοστρώσεως»] ο Γεώργιος Κανελλάς και Αθανάσιος Βαγιανέλλης, ίνα επιτηρώσι την κατασκευήν των λιθοστρώτων κατασκευαζομένων ένεκα της αμελείας των ιδιοκτητών των παρακειμένων οικιών υπό της δημαρχίας δαπάναις των παραμελησάντων ταύτης πολιτών.
Τη δε 7 Οκτωβρίου διετάχθη ο αστυνόμος, ίνα εισπράξη αναλόγως τας δαπάνας παρ’ εκάστου ιδιοκτήτου.
Τη 22 Οκτωβρίου ο διοικητής Αττικής αγγέλλει τω δημάρχω ότι ο επί της λιθοστρώσεως της πόλεως Πειραιώς Κνεχτ προσεκλαύσθη ως μη υποστηριζόμενος υπό του δημάρχου εκτελών τα αυτού καθήκοντα.
Τη δε 25 του αυτού προυκηρύχθη η δημοπρασία μειοληψίας επιχώσεως και λιθοστρώσεως της οδού από της του Ν. Κριεζώτου συνταγματάρχου αποθήκης μέχρι της του Γεωργίου Παπαδοπούλου οικίας.
Μέχρι δε της 24 Φεβρουαρίου 1837 ελιθοστρώθησαν πήχεις μεν 1901, εδαπανήθησαν δε δραχμαί 1612, 23 λεπτά υπό δεκαεπτά πολιτών των εχόντων οικίας επί της ειρημένης οδού.
Τη δε 26 Νοεμβρίου προσεκλήθη να λιθοστρώση τα περί τα οικήματα αυτού πεζοδρόμια ο Δημήτριος Χρηστίδης διοικητής Σύρου.

Οδοί

Τη δ’ 11 Οκτωβρίου 1837 ήρξατο η επιδιόρθωσις της εις το κατάστημα της διαμετακομίσεως αγούσης, εφ’ ώ διετάχθη ο Κωνσταντίνος Παπαρρήτωρ να μετακομίση την εκεί κειμένην αυτού ξυλείαν.

Οδοί (ρυάκια).
Ένεκα του επικλινούς ως επί τω πολύ εδάφους της πόλεως εκατέρωθεν των ατελών οδών εν καιρώ υετών διηνοίγοντο ρυάκια, άτινα εισρέοντα επί των οδών διηυλάκιζον οιονεί αυτάς και καθίστων δυσβάτους. Τοιαύτα δε ρυάκια υπήρχον κυρίως παρά τα εργαστήρια, άτινα κατεσκεύαζον οι ιδιοκτήται προς προφύλαξιν αυτών από των όμβρων· ούτω δε όμβρου επιχυνομένου, εκ των υψηλοτέρων τόπων κατεφέρετο χους και επί άλλων οδών, και μάλιστα αι παρά τον λιμένα, εξ ου υψούντο τήδε κακήσαι σωροί, οιονεί τύμβοι. Τούτου ένεκα τη 21 Φεβρουαρίου προσετάγη υπό του δημάρχου ο αστυνόμος ίνα υποχρεώση εν πέντε ημέραις τους έχοντας οικίας ή εργαστήρια ή άλλο οικοδόμημα από του υγειονομείου μέχρι του φαρμακοπωλείου να καλύψωσι τα ρυάκια τα εκατέρωθεν των αυτών εργαστηρίων.

Οδοί (Ρυμοτομία)
Ήδη άμα τη ιδρύσει του δήμου Πειραιώς φροντίς, ως ήν φυσικόν, εγένετο περί της ρυμοτομίας της αρτισυστάτου πόλεως. Έτι δε μάλλον φροντίς εγένετο περί των οδών άμα τη δημοσιεύσει (τη 22 Μαΐου 1836) των περί ρυμοτομίας οδηγιών της γραμματείας. Αλλ’ ουχ ήττον περί Νοέμβριον ιστάμενον του αυτού έτους, αι οδοί ούτω διέκειντο, ώστε εν καιρώ βροχής καθίσταντο αδιάβατοι. Τη 4 Νοεμβρίου 1836 οι έμποροι Πειραιώς αποδυρόμενοι την εις το της διαμετακομίσεως κατάστημα μετάθεσιν του τελωνείου επί βλάβη του εμπορίου και την κακήν κατάστασιν και αυτής της κεντρικωτάτης οδού λέγοντες: «Αι οδοί της πόλεως είναι εις την κατάστασιν, την οποίαν ευρίσκονται, και, ενώ από το πλησίον ήδη μέρος δυσκολευόμεθα εν καιρώ βροχής να μετακομίζωμεν τας πραγματείας μας, πόσον άρά γε θα δυσκολευθώμεν, όταν υπάγη [το τελωνείον] εις την άκραν της πόλεως και ποίας ζημείας θα δοκιμάσωμεν;».

Προστεγάσματα

Εν τη προ του Υπποδάμου πόλει του Πειραιώς αι οδοί, ως είρηται, ήσαν στεναί τόσον, ώστε αι εκατέρωθεν οικίαι προύβαλλον, ώστε ως επί πλείστον της ημέρας η προήκουσα σκιά απέστεγε τας ακτίνας του ηλίου και παρείχε τοις οδεύουσι να οδεύωσιν εν δρόσω. Τοιαύτας οδούς είχον αι ελληνικαί πόλεις και επί τουρκοκρατίας. Αλλ’ εν τη νέα του Πειραιώς πόλει αι οδοί ως ευρείαι δεν εσκιάζοντο· ω ένεκα τη 25 Απριλίου 1836 ο δήμαρχος ητήσατο παρά του επάρχου, ίνα επιτραπή τοις πολίταις να κατασκευάσωσι προ των οικιών έκαστος προστέγασμα, ίνα προφυλάσσονται οι οδίται εκ του καύσωνος.  




 

Σάββατο 20 Ιανουαρίου 2018

Οι πρώτες ονομασίες των δρόμων και πλατειών του Πειραιά.


                                                                    Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.


Η πειραϊκή ιστορία έχει την γοητεία της, πόσο μάλλον η ενδελεχής έρευνα των λεπτομερειών της.
Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια κάποιοι την παραχαράσσουν όχι τόσο από άγνοια ή κακή προαίρεση (θα ήταν επώδυνο να συμβαίνει κάτι τέτοιο) όσο από προχειρότητα στην ανάγνωση παλαιών κειμένων, στην μη εμβάθυνση του νοήματός τους, στην κακή εκτίμηση - αντιγραφή και στην βιασύνη να δημοσιεύουν στα γρήγορα ώστε να φαίνονται ανταγωνιστικοί, παντογνώστες.
Αποτέλεσμα, να θαυμάζονται και να εκθειάζονται από το πλήθος - όχι όμως κι από τους συνειδητοποιημένους «συναδέλφους» τους αρθρογράφους, που μετά από δεκαετίες εντρύφησης με την μελέτης της τοπικής πολιτιστικής ζωής, γνωρίζοντας να διακρίνουν τη αλήθεια από το σφάλμα, αποτελούν με την γραφίδα τους αδιαμφισβήτητα τους αληθινούς μύστες/ φύλακες/ συνεχιστές της πειραϊκής παράδοσης.
Στην αντίθετη πλευρά τώρα, νιώθω πανευτυχής όταν αναγνωρίζω σε νεότερους συγγραφείς οργανωμένη σκέψη, μεστή κατάρτιση και ακριβή απόδοση της πειραϊκής ιστορικής διαδρομής.     

Από κιτρινισμένα χειρόγραφα φύλλα που βρίσκονται στην συλλογή μου αντλώ και ανακοινώνω την πρώτη επίσημη ονοματοθεσία των οδών του αρχικού οικιστικού πυρήνα του Πειραιά.
Όταν σχεδίασαν τον χώρο οι αρχιτέκτονες χάραξε ο γεωμέτρης και έχτισαν οι εργολάβοι τα πέτρινα δημόσια και ιδιωτικά οικοδομήματα, για διευκόλυνση στην μεταξύ τους επικοινωνία οι κάτοικοι χαρακτήριζαν και ονόμαζαν τους λιγοστούς ακόμα δρόμους με τα ονόματα γνωστών συμπολιτών τους οι οποίοι είχαν εκεί τις περιουσίες τους.
Στις 11 Αυγούστου 1837 το δημοτικό συμβούλιο ενέκρινε την ονοματοθεσία των οδών του Πειραιά.
Μαθαίνοντάς το η Μαριγώ, γυναίκα του κρητικού οπλαρχηγού Θεοδώρου Νικηφοράκη, ζήτησε να μπει και το όνομα του άντρα της, που φονεύτηκε στον Πειραιά το 1827.  
Διαβάζουμε λοιπόν:

Ονομασίαι οδών.
α΄ η οδός του τρανσίτου (διαμετακομίσεως) ωνομάσθη του Όθωνος «προς αιωνίαν ανάμνησιν του πολυποθήτου βασιλέως μας»·
β΄ ο λεγόμενος δρόμος της Αθηνάς να ονομασθή του Καραϊσκάκη·
γ΄ ο προς Μν του Ιωάννου Αντωνιάδου Νικολάου Ζερβουδάκη·
δ΄ ο προς Ας Γεωργίου Λαμπρυνίδου Δημητρίου Κουρμούλη·
ε΄ ο προς Μν του Νικολάου .... Λάμπρου Βέϊκου·
στ΄ ο ακόλουθος προς Μν του Φεράλδη Τζαβέλα·
ζ΄ ο ακόλουθος προς Μν Φεράλδη Χάστιγγος·
η΄ ο προς Ας του Φεράλδη Αρχοντοπούλου·
θ΄ ο προς Μν του Κ. Σερφιώτη Μπότζαρη·
ι΄ ο του νυν παραθαλασσίου Μιαούλη·
ια΄ ο προς Δς του νυν Τζαμαδού·
ιβ΄ ο προς Μν του Μαν Κυριακούλη·
ιγ΄ ο προς την λίμνην Τουμπάζη·
Να γραφώσι δε τα ονόματα ελληνιστί και γαλλιστί».

ΣΧΟΛΙΑ
Ο προς Μν = Ο προς Μεσημβρίαν, δηλαδή «ο προς τα νότια».
Ο προς Ας = Ο προς Ανατολάς, δηλαδή «ο προς την ανατολή».
Ο προς Δς = Ο προς Δυσμάς, δηλαδή «ο προς τα δυτικά».
Οδός Αθηνάς = Η σημερινή λεωφόρος Βασιλέως Γεωργίου Α΄.
Οδός Όθωνος = Πρώτα οδός του τρανσίτου ή τρανζίτου (διαμετακομίσεως), μετά παραλιακή Ακτή Μιαούλη.
Του Φεράλδη = Η σημερινή Εθνικής Αντιστάσεως.
Τα περισσότερα ονόματα είναι παρμένα από πρόσωπα που έδρασαν κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης.
Οι παραπάνω ονομασίες δεν επικράτησαν στην περιοχή εκτός από τις οδούς Αθηνάς, Τσαμαδού, Άστιγγος, Μιαούλη. 

…………………………………………………………………………………………..

Εξωτερικοί οδοί Πειραιώς
(Οδός Πειραιώς μέχρι Σαλαμίνος)              

Τη 7 Φεβρουαρίου 1838 προσεκάλεσεν ο διοικητής τον δήμαρχον ίνα φροντίση παρά τω δημοτικώ συμβουλίω περί αμαξιτού οδού από Πειραιώς μέχρι του Περάματος της Σαλαμίνος.
Κατασκευασθήσεται δ’ η οδός αύτη το μεν δαπάναις του δημοτικού ταμείου Πειραιώς και Σαλαμίνος, το δε διά προσωπικής εργασίας. Τη 10 του αυτού υπεβλήθη η πρότασις τω δημοτικώ συμβουλίω.

…………………………………………………………………………………………..

Ονόματα πλατειών.
Τη 11 Αυγούστου 1837 το δημοτικόν συμβούλιον εψήφισε την ονομασίαν των οδών και πλατειών.
Αι υπάρχουσαι πλατείαι του αριστερού μέρους του Πειραιώς, εντός δηλαδή των ορίων των Χίων, εψήφισε να ονομασθώσιν ως εξής:
α΄ η πλατεία της εκκλησίας πλατεία του αγίου Σπυρίδωνος.
β΄ η αγορά του Κυριάκου Σερφιώτου Αγορά.
γ΄ η των τροφίμων Πλατεία.
Εψηφίσθη δε να γραφώσι τα ονόματα ελληνιστί και γαλλιστί.

ΣΧΟΛΙΑ
Ο Πειραιάς ξεκίνησε με τρεις αγορές, στην σημερινή πλατειά Καραϊσκάκη, στην θέση που αργότερα κατασκευάστηκε η Δημοτική Αγορά και στα νότια του Τινάνειου κήπου. Η αγορά στον Άγιο Σπυρίδωνα, στο δεξιό μέρος της πόλης, τελικά απορρίφτηκε στα 1842. Τα οικοδομικά τετράγωνα σε σχήμα ορθογώνιου παραλληλόγραμμου χωρίστηκαν στα δύο με την χάραξη στενότερων δρόμων στα 1838.

…………………………………………………………………………………………..

Πλατεία (πού;)
Ο αρχιτέκτων Λαυρέντιος προύτεινε τη επί των εσωτερικών γραμματεία ίνα εν τω 37 τετραγώνω και άλλη πλατεία κατασκευασθή πλησίον της νυν υπαρχούσης, εκταθησομένη από της οικίας του Σταμάτη Ιωάννου δημαρχιακού παρέδρου μέχρι του τέλματος προς δυσμάς. Την πρότασιν ταύτην απεδοκίμασε ο δήμαρχος εν εγγράφω τη 18 Φεβρουαρίου 1838 προς την διοίκησιν.

ΣΧΟΛΙΑ
Τετράγωνο 37: περίπου στην σημερινή Ακτή Καλλιμασιώτη (πρώην οδό Πλούτωνος) προς την πλατεία Καραϊσκάκη.
Τέλμα λεγόταν η αδιαμόρφωτη περιοχή του λιμένα Αλών.

…………………………………………………………………………………………..
 
Πλατείαι (Απόλλωνος πρώην Όθωνος)
Εν τω του 1834 διαγράμματι της πόλεως Πειραιώς ωρίσθησαν αι πλατείαι.
Ήδη δε από της ιδρύσεως του δήμου η μόνη πλατεία ην η της αγοράς, κειμένη παρά την αποβάθραν (σκάλαν) του λιμένος. Η επιφάνεια δ’ αυτής ην ουχί πανταχού ομαλή, διότι πη μεν ελίμναζον ύδατα, πη δ’ υψούντο οιωνεί λοφίσκοι σωροί χώματος.
Τη 5 Νοεμβρίου 1836 ητήσατο ο δήμαρχος παρά του διοικητού Αττικής 1200 δραχμών δαπάνης έγκρισιν προς επιπέδωσιν και επιχωμάτωσιν της πλατείας, καθ’ όσον μάλιστα προσήγγιζεν η κάθοδος εκ περιηγήσεως του Όθωνος και της Αμαλίας.
Τη 8 του αυτού ενεκρίθη η αίτησις επί τω όρω, ίνα δοθή εις εργολαβίαν η εργασία, γενησομένην τη 13 του αυτού, ην ανέλαβεν ο Γεώργιος Καλαματιανός.
Επειδή δε πολλοί ως δήθεν προς αποζημίωσιν των τοις Χίοις παραχωρηθέντων γηπέδων απήτουν να λάβωσιν οικόπεδα παρά την πλατείαν, το δημοτικόν συμβούλιον τη 12 Ιανουαρίου 1837 ίνα μηδενί επιτρέψη η κυβέρνησις να οικοδομήση και ούτω σμικρύνη την έκτασιν της πλατείας μήτε να παραχωρήση άλλα γήπεδα, αλλά να καταλίπη ως πλατείαν των τροφίμων προς όφελος του δήμου και καλλωπισμόν του αριστερού μέρους του Πειραιώς.




Παλαιό χειρόγραφο περίγραμμα του πειραϊκού χώρου όπου προστέθηκε η τοποθέτηση του νεοσύστατου οικισμού στον 19ο αιώνα. Το σχέδιο έχει αντιγραφεί από αντίστοιχο γνωστό χάρτη που κυκλοφορούσε εκείνη την εποχή ανάμεσα σε άλλους στα βιβλία περιηγητών και συγγραφέων με θέμα την ελληνική - αθηναϊκή αρχαιότητα. Ανήκει στην συλλογή μου.








Σάββατο 6 Ιανουαρίου 2018

Στα βράχια της Πειραϊκής για φωτογράφηση στον ήλιο.


                                                                              Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.


Χρόνια του 1950 στον Πειραιά. Η εσωτερική μετακίνηση του πληθυσμού από την επαρχία στην πρωτεύουσα και στους γύρω δήμους ήταν σε εξέλιξη για να κορυφωθεί στις επόμενες δεκαετίες.
Όσο έρχονταν καινούργια άτομα στην πόλη, τόσο κτίζονταν σπίτια και απλωνόταν η πόλη. Τα φυσικά ισώματα κι οι παλιές βραχώδεις πλαγιές περιορίζονταν. Οι δρόμοι παρέμεναν χωμάτινοι, γεμάτοι πέτρες οι κατηφορικοί ειδικά προς την Πειραϊκή, με σκόνη ή λάσπη ανάλογα τον καιρό. Τα πεζοδρόμια ήταν ασχημάτιστα ή σκεπασμένα με πλάκες και μαρμαρένια αγκωνάρια οπότε τα δένδρα και τα αγριόχορτα είχαν πιο πολύ χώρο να αναπτυχθούν.
Ο περισσότερος κόσμος περνούσε δύσκολα αλλά τα κατάφερνε, η ζωή ήταν φτωχική αλλά υποφερτή, διάχυτη με μια αγόγγυστη κι αισιόδοξη διάθεση. Η παραδοσιακή συνταγή σπίτι, δουλειά, κάποια σχολή, ψώνια, επισκέψεις, βόλτες, σινεμά, γήπεδα, εκκλησία, ταβέρνα, καφενεία, ζαχαροπλαστεία, άντε και καμιά εκδρομή, ακολουθούταν σταθερά από τους νέους και τις νέες ώστε να γεμίζει ο χρόνος και να εκτονώνονται οι ανησυχίες.     
Σήμερα αυτή η περίοδος θεωρείται αγνή και αξέχαστη, οι δε μεγαλύτεροι την αναφέρουν με νοσταλγία κάνοντας τις προσωπικές τους συγκρίσεις κι εκτιμήσεις. Ίσως επειδή όλες εκείνες οι εμπειρίες συνδυάζονται με τα νιάτα τους - που από καιρό έχουν χαθεί - και το περιβάλλον, οικογενειακό και οικοδομικό που τόσο πολύ έχει μεταβληθεί ώστε να μην αναγνωρίζεται.
Την Πειραϊκή Ακτή γνώρισα από τις νεανικές βόλτες στην παραλία με τα φιλαράκια μου, τότε που αναζητούσαμε να συνδυάσουμε περπάτημα φαγητό ή καφέ με τον ήλιο και την θάλασσα. Ύστερα κατοίκησα μόνιμα πρώτα στην πλατεία Φρεαττύδας και μετά κοντά στην πλατεία Καρπάθου, στην κατηφοριά προς το λιμανάκι του Μπαϊκούτση. Έτσι, αφού πάντα ήθελα να δοκιμάζω και να μην δένομαι με τον χώρο, κάθισα στις περισσότερες ταβέρνες και στις καφετέριες της Ακτής Θεμιστοκλέους.
Ένα τμήμα της παραλίας, παλιά βραχώδης έκταση που κατέληγε σε γκρεμό, κράτησε για χρόνια το φυσικό του σχήμα αν και με την χάραξη των δρόμων τα σπίτια είχαν πλησιάσει κατά πολύ τις άκρες του. Εδώ κατέβαιναν πολλοί, μόνοι ή σε παρέες και απολάμβαναν το υπέροχο τοπίο. Αργότερα, για τουριστική ανάπτυξη και οικονομική απολαβή, επιχωματώθηκε και ισοπεδώθηκε. Για να δεχτεί καταστήματα, δηλαδή ψαροταβέρνες που πρόσφεραν και καφέ, παγωτά αναψυκτικά, μπήκαν τσιμεντένιες βάσεις και υψώθηκαν σιδερένια εξαρτήματα, ξύλινα πατώματα, τέντες, τραπέζια και καρέκλες. Έτσι με τόνους χωμάτων σκεπάστηκαν οι λίθινες βάσεις των πύργων και τα απομεινάρια των τειχών.
Αν ξεκινήσουμε από τον αριθμό 64 - 66 της Ακτής Θεμιστοκλέους και φτάσουμε με ορισμένες διακοπές στον 118 (η αρίθμηση της λεωφόρου είναι ζυγή, δεν υπάρχουν κτήρια στην απέναντι πλευρά εκτός από τον κτισμένο πιο μακριά ΑΧΙΝΟ) η σειρά των επιχειρήσεων όπως την θυμάμαι ήταν η εξής: Ευάγγελος Κριτσίλης, Ανεμόμυλος, Κάβο Διρός, Γιάγκος, Ιππόκαμπος και
Romance - Ρομάντζο.
Δεκαετίες μετά, ύστερα από διαμαρτυρίες περιοίκων,
τα καταστήματα που λειτουργούσαν μέσα στον “κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο του Κονώνειου Τείχους της Πειραϊκής στην Ακτή Θεμιστοκλέους” θεωρήθηκαν παράνομα, κατεδαφίστηκαν. Ακόμα παραμένει περιφραγμένος με συρματόπλεγμα. Έγιναν ελάχιστες δοκιμαστικές τομές σε σημεία για να δουν οι αρχαιολόγοι το μέγεθος της διασποράς των ογκόλιθων. Η προσπάθεια σταμάτησε και η περιοχή αφέθηκε στην εγκατάλειψη. Οι καιροί πέρασαν και η κατάσταση παραμένει η ίδια.
Ας σταθούμε όμως στην Ακτή Θεμιστοκλέους 116. Βλέπουμε την πολυκατοικία που εκτείνεται προς τις οδούς Μπινιάρη, Δραγούμη και Μητρώου να γωνιάζει με ένα κηπάριο. Εκεί υπήρχε ένα παλιό σπίτι που γύρω στα 1950 ήταν ενοικιασμένο από μέλη της οικογενείας Αποστόλου (το σαλόνι ήταν στην θέση του κήπου), η οποία έλκει την καταγωγή της από την Κύμη Ευβοίας.
Ξέγνοιαστες στιγμές της, εντός κι εκτός του σπιτιού, απαθανατίστηκαν σε φωτογραφίες και ευτυχώς διατηρήθηκαν σε διαμέρισμα απογόνων της.
Ευκαιρίας δοθείσης από την παραχώρηση σε αυθεντική ή ψηφιακή μορφή ενός μέρους του υλικού αυτού από τον φίλο μου Δημήτρη Φόρα (η μητέρα του λεγόταν Τριανταφυλλιά Αποστόλου), θα δημοσιεύσω όποιες φωτογραφίες θεωρώ ενδιαφέρουσες ώστε να αναβιώσω κάτι από την ρευστή καθημερινότητα, τις εικόνες που έβλεπαν τα μάτια, την θέα, τις οικοδομές, τα αντικείμενα, τις φυσιογνωμίες, τις κινήσεις και το στήσιμο, την ενδυμασία, όλα όσα ήταν τότε πραγματικότητα, τα μετέτρεψε με αργούς ρυθμούς ο χρόνος και ξεχασμένα σήμερα θα μπορούσε να ενταχτούν στην κατηγορία της αστικής λαογραφίας.
Στο πρώτο μέρος βγαίνουμε στον ήλιο και αντλούμε, εκεί στα βράχια της Πειραϊκής, ευχαρίστηση μέσα από κάποια όμορφα στιγμιότυπα που μοιράστηκαν στο διάβα της ζωής αρκετοί συντοπίτες μας.  
Για μένα θα ήταν άνετη η παράθεση υπότιτλων. Θα αρκεστώ όμως στην καταγραφή των ονομάτων που συμμετείχαν στην φωτογράφηση κι αφήνω ελεύθερο τον καθένα από σας να χαρεί και να εκτιμήσει με την προσωπική του έκφραση γνώμης αυτά που βλέπει. 

Η οικογένεια Αποστόλου (γονείς ο Ιωάννης και η Μαριγώ) αποτελούνταν από οκτώ αδέλφια: Εμμανουήλ, Γεώργιος, Τριανταφυλλιά (περ. 1922 - 2014, έφυγε από την ζωή τελευταία), Αγγελική (Κούλα), Βιργινία, Άρτεμις, Φωτεινή, Δήμητρα (Μιμίτσα). Οι Άρτεμις, Φωτεινή, Δήμητρα παρέμειναν ανύπαντρες. 





Η Δήμητρα Αποστόλου περπατάει στην Ακτή Θεμιστοκλέους, στην στροφή του δρόμου προς το ΔΙΡΟ, στο ύψος περίπου της σημερινής στάσης ΜΠΟΤΑΣΗ. Η διώροφη μονοκατοικία πίσω της υπάρχει και σήμερα, εκεί λειτουργεί ο Σταθμός Προσχολικής Αγωγής «Πόλη Μαγική» (Ακτή Θεμιστοκλέους 108 στην αρχή με τη Κωλέττη).







Η Φωτεινή Αποστόλου με την μικρή Αναστασία Φόρα, αδελφή του Δημήτρη Φόρα. Βρισκόμαστε στην Ακτή Θεμιστοκλέους 116, βλέπουμε τα σπίτια με την αρίθμηση Ακτή Θεμιστοκλέους 114 - 108. Πίσω ανοίγεται η οδός Μητρώου. Ο χώρος που ενώνει τις οδούς Μητρώου - Δραγούμη και Μπινιάρη ήταν ακόμα ασχημάτιστος, γεμάτος βράχια. 







Η Τριανταφυλλιά Αποστόλου - Φόρα (κατοικούσε στην Ακτή Θεμιστοκλέους 100) με την κόρη της Αναστασία Φόρα (γεννήθηκε στις 14.6.1956), έξω από το σπίτι της μητέρας της στην Ακτή Θεμιστοκλέους 116. Η είσοδος του μαντρότοιχου έχει κλειστεί με πέτρες. 







Εμμανουήλ Αποστόλου, Άρτεμις Αποστόλου, Δήμητρα Αποστόλου, Τριανταφυλλιά Αποστόλου - Φόρα με την μικρή Αναστασία Φόρα έξω από την πατρική τους κατοικία στην Ακτή Θεμιστοκλέους 116. Ο δρόμος ήταν χωμάτινος.







Ακτή Θεμιστοκλέους 116. Δήμητρα Αποστόλου, Εμμανουήλ Αποστόλου, Άρτεμις Αποστόλου και η Τριανταφυλλιά Αποστόλου - Φόρα να δείχνει με το δάκτυλο στην κόρη της Αναστασία Φόρα που κλαίει να κοιτάξει τον φακό. Το μηχανάκι τύπου Vespa (από το 1946) ήταν σπάνιο μεταφορικό μέσο, σύμβολο ανεξαρτησίας - δύναμης και τότε που διαδόθηκε αποτελούσε δείγμα ανεκτής οικονομικής επιφάνειας, όνειρο κάθε νέου και κατ’ επέκταση τρόπος επίδειξης.







Ακτή Θεμιστοκλέους 116. Ομάδα ένδεκα νέων Πειραιωτών σε αναμνηστική φωτογραφία. Λόγω παλαιότητάς της, ελάχιστοι αναγνωρίζονται. Κανένα από τα πέντε άρρενα πρόσωπα. Από τα έξι κορίτσια, πάνω από δεξιά, η Φωτεινή Αποστόλου. Κάτω από αριστερά, η Τριανταφυλλιά Αποστόλου. Ο μικρός στα δεξιά θα είναι μάλλον εμβόλιμος.







Συντροφιά νέων στα βράχια της Πειραϊκής. Η φωτογραφία φέρει χρονολογία 25 Δεκεμβρίου 1946. Η Τριανταφυλλιά Αποστόλου - Φόρα στο κέντρο κρατώντας ένα μωρό (δεν ξέρουμε πιο είναι, ίσως ξαδέλφη του Δημήτρη Φόρα) και δεξιά η Δήμητρα Αποστόλου (η μικρότερη από όλα τ’ αδέλφια). Άγνωστα τα υπόλοιπα πρόσωπα.







Η Άρτεμις Αποστόλου καθισμένη σε έναν βράχο στην Πειραϊκή. Διακρίνεται ο απότομος γκρεμός με τους πεσμένους ογκόλιθους. Παρά την επιχωμάτωση στα επόμενα χρόνια η σαθρότητα του εδάφους επιφέρει κατολισθήσεις και καθιστά την διαμονή επικίνδυνη. Η ΚΣΤ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων χαρακτήρισε την περιοχή ως Αρχαιολογικό χώρο Κονώνειου Τείχους (ΦΕΚ 414/8/1982) κι ανέλαβε τις «εργασίες αποκάλυψης και ανάδειξης επιχωσμένων τμημάτων του τείχους» (Υπουργική απόφαση ΥΠΠΟ/ ΔΑΑΜ/ 2239/ 102686/ 2-12-05). Έτσι ολόκληρος ο χώρος περιφράχθηκε και παραμένει σε αχρησία.        







Βράχια της Πειραϊκής. Σε στάση έτοιμη για φωτογράφηση η Άρτεμις Αποστόλου. Τα κοριτσάκια πίσω της, τα πρώτα εξαδέλφια του Δημήτρη Φόρα, Μαρία και Ιωάννα Ευσταθίου (μητέρα τους ήταν η Αγγελική Αποστόλου) παίζουν με την κούκλα τους.







Άκρη - άκρη στα βράχια της Πειραϊκής. Η Δήμητρα Αποστόλου, η Άρτεμις Αποστόλου με την μικρή Ιωάννα Ευσταθίου.







Στα βράχια της Πειραϊκής. Τριανταφυλλιά Αποστόλου - Φόρα, Άρτεμις Αποστόλου, μικρή Ιωάννα Ευσταθίου, Φωτεινή Αποστόλου, Γεώργιος Αποστόλου. Κάτω σειρά: μικρή Μαρία Ευσταθίου, Δήμητρα Αποστόλου. Μια όμορφη ημέρα, με αρκετό κόσμο να έχει βγει στην χορταριασμένη πλαγιά για να χαρεί τον ήλιο.







Συντροφιά τεσσάρων γυναικών με δύο μικρές καθισμένες στα βράχια της Πειραϊκής. Η Τριανταφυλλιά Αποστόλου - Φόρα, η Φωτεινή Αποστόλου, η Άρτεμις Αποστόλου, η Δήμητρα Αποστόλου με τα πρώτα ξαδέλφια του Δημήτρη Φόρα, Μαρία και Ιωάννα Ευσταθίου. Διακρίνουμε τις κατοικίες της Ακτής Θεμιστοκλέους από το 108 έως το 92, οι δρόμοι που ανοίγονται είναι η Κωλέττη και η Μπόταση. Η φωτογραφία αυτή μας δείχνει εμπεριστατωμένα την φυσική μορφή της ακτής στο σημείο εκείνο της παραλιακής. Εκτός από τους τόνους χωμάτων εδώ ρίχτηκαν και υλικά κατεδαφισμένων οικοδομών.   








Σε παραλία του Πειραιά. Εκατέρωθεν νεαροί με τα μαγιό της εποχής. Στην μέση τρείς ντυμένες δεσποινίδες. «Μόνο τις μαυροφορεμένες γνωρίζω... Τριανταφυλλιά Αποστόλου - Φόρα και Άρτεμις Αποστόλου» διευκρίνισε ο φίλος μου Δημήτρης Φόρας.