Δευτέρα 14 Νοεμβρίου 2016

Πειραϊκά θρησκευτικά βιβλία και εκκλησιαστικά έντυπα.


                                                                            Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.
 
Ένας ολόκληρος κόσμος ο Πειραιάς και το πειραϊκό έντυπο αρχείο μου πλούσιο, ταξινομημένο, είναι έτοιμο για κάθε χρήση. Ψάχνω αιτίες να μπω βαθιά στο υλικό του, να το αναδείξω ώστε να αποδώσω στους αναγνώστες μου κάτι από το σημαντικό περιεχόμενό του.
Με την ευκαιρία του εορτασμού της εκκλησίας του Αγίου Νείλου στις 12 Νοεμβρίου και της παρουσίασης την επόμενη ημέρα (13.11.2016) ενός ακόμα βιβλίου αναφερόμενου σε αυτήν θα χρησιμοποιήσω τις σημειώσεις μου για να αναφερθώ σε επιλεγμένες παλιές και νέες περιοδικές εκδόσεις αλλά και σε θρησκευτικά βιβλία που εκδόθηκαν στην πόλη μας, πρόσφατης παραγωγής ή παλαιότερα ξεχασμένα στις μέρες μας. Δεν κάνω μνεία σε δημιουργίες γνωστών θρησκευτικών εκδοτικών οίκων, της Ιεράς Μητροπόλεως Πειραιώς και των τοπικών χριστιανικών φορέων επειδή τα θεωρώ όχι πειραϊκά αλλά ενταγμένα στην κατηγορία που εντάσσεται στην καθαρή θρησκευτική φιλολογία. 

ΠΕΙΡΑΪΚΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΕΝΤΥΠΑ – Επιλογή. 

-Ευαγγελικός Λόγος. Σύγγραμμα περιοδικόν εκδιδόμενον κατά μήνα υπό του ιεροκήρυκος Ηλία Βλαχοπούλου. Εις όφελος του Ορφανοτροφείου Πειραιώς. Ως δείγμα έχω το Έτος Δ, Φυλλάδιον Ι΄, μην Ιούλιος 1878, Εν Πειραιεί, εκ του τυπογραφείου «Ποσειδώνος», 1878, σελ. 573 - 604.  

 
-Χριστιανική Αλήθεια. Ηθικοθρησκευτικόν και κοινωνικόν περιοδικόν. Εκδότης ο Γεώργιος Σπυρίδωνος Μακρής (8.11.1871 - Αύγουστος 1942). Από το 1893 έως το 1897 μηνιαίο, από το 1898 έως το 1902 δεκαπενθήμερο (περίοδος Β΄). Συνεχόμενη αρίθμηση ανά τόμο που έδενε τα τεύχη (έχω τα δύο τελευταία - 23 και 24 - φύλλα του 1899, σελίδες 177-192).
-Αναμόρφωσις. 1899 έως 1906. Εβδομαδιαίον θρησκευτικόν κοινωνικόν φύλλον. Γεώργιος Μακρής. 
-Σημαία της ανορθώσεως. 1907. Γεώργιος Μακρής.

……… Με την πάροδο των ετών αρκετοί εμπνευσμένοι ιερείς των πειραϊκών εκκλησιών εξέδωσαν διάφορα φυλλάδια, ενημερωτικά για τις λειτουργίες, το πρόγραμμα των εκδηλώσεων, τους βίους των εορταζόντων αγίων ή με ελεγχόμενο θρησκευτικό ενδιαφέρον.
Στον Άγιο Βασίλειο είχαμε την νεανική εφημερίδα ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ (την εξέδιδε ο δάσκαλος, κατηχητής και υπεύθυνος Νεότητος Νικόλαος Μαυρολέων – γεννήθηκε στον Πειραιά το 1959, αποφοίτησε την Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία, υπηρέτησε στο Λιβάδι Κυθήρων, στην Κυψέλη Μεθάνων, στα 1ο, 54ο και 33ο Δημοτικά Σχολεία Πειραιώς, αργότερα στις Πυλές Καρπάθου όπου και παραμένει. Έγινε μοναχός στα 1991 στην μονή Ξηροποτάμου, διάκονος από τον Μητροπολίτη Πειραιώς Καλλίνικο, ιερέας στην Κάρπαθο από τον Μητροπολίτη Αμβρόσιο. Διακρίθηκε με βραβεία και αναγνώριση).
Από τον πρωτοπρεσβύτερο Ιγνάτιο Παπασπηλιόπουλο κυκλοφόρησε η ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΖΩΗ (τετρασέλιδο, έχω τα φύλλα 19, 20, 21 του 1967) που μετονομάστηκε σε ΔΕΛΤΙΟ ΕΝΟΡΙΑΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ (μηνιαίο). Έγραφε τα περισσότερα άρθρα και χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο ΦΛΕΓΩΝ (ελεύθερη μετάφραση στα ελληνικά του λατινικού ονόματος Ιγνάτιος). Από τον Οκτώβριο του 1965 {Αρ. Πρωτ. 1124 της Ι.Μ.Π. (5.10.65) έγκριση του τοποτηρητή Ύδρας - Σπετσών και Αιγίνης Προκοπίου} έως τον Φεβρουάριο του 1968, είχαμε 26 τεύχη. Σταμάτησε λίγο επί Χρυσόστομου Ταβλαδωράκη και συνεχίστηκε επί Καλλίνικου μέχρι πριν την συνταξιοδότηση του π. Ιγνάτιου στα 2001. Αντικαταστάθηκε από την διμηνιαία έκδοση της εκκλησίας με τίτλο Ο ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ (Αριθμός φύλλου 1, Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2000, σχήμα περιοδικού, σελίδες 8. Υπεύθυνος ο Ιωάννης Α. Γιαννίσης).

-Πειραϊκή Εκκλησία. Περιοδική έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Πειραιώς. Αριθμός Φύλλου 1. Μάρτιος 1980. 
Σελ. 8. Τυπώθηκαν 107 φύλλα, το 108ο σε νέα μορφή ως περιοδικό με τον παράλληλο αριθμό 1 και τον ίδιο τίτλο, «Πειραϊκή Εκκλησία». Έχω το πρώτο φύλλο της εφημερίδας του 1980 και το πρώτο του περιοδικού του Δεκεμβρίου 1990. Επίσης εξέδιδε και το περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΑ ΝΙΑΤΑ.

-Λοιπόν. Περιοδική έκδοση των κατηχητικών σχολείων Αγίας Σοφίας Πειραιώς. Καλοκαίρι 1990. (Έχω το τεύχος: Έτος 8ο. Φύλλο 43. Σελ. 16 πολυγραφημένο).

-Η Πίστη της εκκλησίας. Ενορία Αγίου Χαραλάμπους Καστέλλας - Πειραιώς. (Έχω το: Αρ. Φύλλου 1. Μονόφυλλο. Χωρίς χρονολογία. Εκδότης - Συντάκτης: Αρχιμανδρίτης Μελέτιος Στάθης).

-Η άμπελος. Περιοδικό Γνησίων Ορθοδόξων Χριστιανών Πειραιώς και Σαλαμίνος. Γερόντιος Β΄. Έχω το: Τεύχος 1, (Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 1999, Σελ. 24 με το εξώφυλλο), σε αντικατάσταση προηγουμένου εντύπου και τα επόμενα 2, 3, 4).

-Καραβιώτικη Εκκλησιαστική Φωνή. Τριμηνιαία έκδοση Ενορίας Αγ. Μαρίνας Πειραιά. Έχω το φύλλο: Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2000. Αριθ. Φύλλου 5. Σελ. 8. 

-Συν… αναστροφές. Ιδιοκτήτης - Εκδότης Ιερά Μητρόπολις Πειραιώς. Γραφείο Νεότητος, Έχω το: Τεύχος 0. Μάρτιος 2002. Σελ. 8. Αριθμός φύλλου 1. Απρίλιος 2002. Σελ.14.

-Χάρτινο καράβι. Περιοδική Έκδοση Νεανικών Συντροφιών. Ενορία Αγ. Κωνσταντίνου και Ελένης Πειραιώς. Έχω το τεύχος: Απρίλιος 2003. Σελ. 20 με το εξώφυλλο.

-Ο πολιούχος μας - Ενοριακή κυψέλη. Διμηνιαίο ενημερωτικό φυλλάδιο Ενορίας Αγίου Σπυρίδωνα Πειραιά. 2004. Εκδότης, ιερέας Νεότητος πρεσβύτερος π. Ιωάννης Παναγιώτου. 8 σελίδες. Επίσης στα 2005 είχαμε και το Ενημερωτικό Εβδομαδιαίο φυλλάδιο Ενορίας Αγίου Σπυρίδωνος Πολιούχου Πειραιώς.

-Το Ενοριακό Πνευματικό Κέντρο Αγίου Δημητρίου Πειραιώς εξέδωσε γύρω στα 2005 το περιοδικό «Ανά γραφές από τον χώρο των εκδόσεων και το πεδίο του τύπου», «μια εστίαση σε δημοσιεύσεις που αξίζει να συγκρατηθούν» με την φροντίδα του αρχιμανδρίτη Πολύκαρπου Μπόγρη. Τεύχη σε άτακτα διαστήματα και διάφορους αριθμούς σελίδων.

-Ενημερωτικό Εβδομαδιαίο Φυλλάδιο Ιερού Ναού Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Πειραιώς. Τετρασέλιδο, γύρω στα 2008.

-Ενορία εν δράσει. Από το 2012. Πολυσέλιδο πρόγραμμα των τρίμηνων ετήσιων εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων (διάρκεια περίπου 1 Οκτωβρίου - 31 Δεκεμβρίου) στην Ευαγγελίστρια Πειραιώς.   


ΠΕΙΡΑΪΚΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ – Επιλογή.


-Λόγοι εκφωνηθέντες εν τοις ενοριακοίς ναοίς Πειραιώς. Υπό Ηλία Βλαχοπούλου. Αρχιμανδρίτου. Εν Πειραιεί, Εκτυπωτική Εταιρία Πειραιώς «Ποσειδών». 1873. Σελίδες 168.  


-Λόγοι εκκλησιαστικοί. Εκφωνηθέντες υπό Παντελεήμονος Β. Φωστίνη. Διακόνου. Τελειοφοίτου της θεολογίας. Εν τω εν Πειραιεί Ιερώ Ναώ του Αγ. Σπυρίδωνος κατά το έτος 1910. Εν Πειραιεί 1 Ιουλίου 1912. Τιμάται Δραχ. 2. Σελίδες 112 και 2 (Διόρθωσις παροραμάτων).
Ο Παντελεήμων Φωστίνης (Κρανίδι 1888-1962), διατέλεσε μετέπειτα Μητροπολίτης Καρυστίας και Σκύρου (1922-1943) και Μητροπολίτης Χίου - Ψαρών - Οινουσσών από το 1946 έως τον θάνατό του. Ίδρυσε το «Τάγμα Αγίου Παντελεήμονος». Εξέδωσε βιβλία, μεταξύ των οποίων κάποια - απ’ ότι γνωρίζω - βγήκαν στον Πειραιά σε β΄ έκδοση από τις εκδόσεις ΑΘΩΣ στα 1987-1992.   

-Ι. Σ. Μπούα. Επισκοπής διαίρεσις. Αθήνησι. Τύποις “Φοίνικος„ οδός Σταδίου 44. 1933. Σελίδες 16.
Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας θεωρεί αντικανονικό και ασύστατο το θέμα της απόπειρας σχηματισμού ιδιαίτερης Μητρόπολης στην πόλη του Πειραιά. 


-Ιεροί εσπερινοί ύμνοι του Αποστόλου Παύλου. Ψαλλόμενοι κατά την εσπέραν  της 29 Ιουνίου ημέραν της μνήμης των κορυφαίων Παύλου και Πέτρου εις ανάμνησιν της ελεύσεως του Αποστόλου Παύλου εν Ελλάδι. Εορταί διοργανωθείσαι παρά των Ζηλωτών του Χριστού εν Αθήναις, Κορίνθω, Θεσσαλονίκη, Νικοπόλει (Πρεβέζης), Βερροία, Κρήτη και Φιλίπποις (Καβάλας). Εκδίδονται δαπάναις του αξιοτίμου προέδρου κ. Δημητρίου Χ. Γιαννακοπούλου. Εν Πειραιεί. Εκ του τυπογραφείου Ευθ. Ν. Προυκάκι. 1935. Σελίδες 64.


-Συνταγμάτιον ύμνων εις την Αγίαν και Ζωαρχικήν Τριάδα. Του σοφού μον. Ιωάννου Θηκαρά. Ήδη δε ανατυπωθέν διά δαπάνης Αρχιμανδρίτου και Πνευματικού Ιωάν. Δημητριάδου. Εν Πειραιεί. Τύποις Ν. Μυτιληναίου - Σωτήρος 10. 1954. Σελίδες 116.

-Ενοριακόν προσκυνηματικόν αφιέρωμα επί τη σεπτή μνήμη του Αγίου Σπυρίδωνος. Πολιούχου Πειραιώς. #  Έκδοσις Ι. Καθεδρικού Ναού Αγ. Σπυριδώνος Πειραιώς. 12 Δεκεμβρίου 1962. Έκδοσις Β΄, βελτιωμένη. Σελίδες 24.

-Αρχιμ. Γεωργίου Χ. Δελέγκα. Τ. Πρωτοσύγκελλου της Ι. Μητροπόλεως Πειραιώς. Καθηγητού του Πνευματικού Φροντιστηρίου Κληρικών Ελλάδος. Η εκκλησία του Πειραιώς. Ο ιερός κλήρος και ο λαός της. Εν Πειραιεί 1966. Σελίδες 40.


-Πρωτοπρεσβυτέρου Ιωάννου Παν. Παππουλάκου. Εφημερίου του εν Πειραιεί  Ι. Ναού Αγίου Διονυσίου. Ασματική ακολουθία και βίος του αγίου ενδόξου ιερομάρτυρος Διονυσίου του Αρεοπαγίτου. Έκδοσις Β΄. # Εν Πειραιεί. Μάρτιος 1966. Σελίδες 40.

-Αρχιμανδρίτου Τίτου Κ. Καράντζαλη. Προσκύνημα της τιμίας κάρας και των ιερών αμφίων του Αγίου Νείλου εν Πειραιεί. Αθήναι 1972. Σελίδες 88.

-Αρχιμανδρίτου Τίτου Κ. Καράντζαλη. Ο εγκαινιασμός του Ιερού Ναού Αγίου Νείλου Πειραιώς. Εν Πειραιεί 1974. Σελίδες 40.

-Αποστόλου Αθαν. Παινεσάκη. Θεολόγου - καθηγητή. Ο ιερός ενοριακός ναός του Προφήτη Ηλία Καστέλλας Πειραιώς (και οι σεισμοί της 24ης Φεβρουαρίου 1981). Αθήνα 1983. Σελίδες 80.

-Ιερέως Γεωργίου Ζάχαρη. Ιερός Ναός Αγίου Ελευθερίου Καμινίων. «Χθες.. και Σήμερα!!!». Πειραιεύς 2000. Γραφικές τέχνες Νικόλαος & Ευθύμιος Κ. Σανίδας. Ιωαννίνων 6. Μοσχάτο. Σελίδες 144. 

-Πρωτοπρεσβύτερου Ιγνατίου Ι. Παπασπηλιόπουλου. Άγιος Βασίλειος Πειραιώς. Η ιστορία του Ναού σε συμπορεία με την ιστορία της πόλης. Πειραιάς 2000. Σελίδες 506.

-Αγγελικής Β. Αλμύρα - Μεταλληνού. Το Νέο Φάληρο και ο πολιούχος του. Νέο Φάληρο 2001. Εκδότης: Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου Νέου Φαλήρου. Έκδοση: Μάρτιος 2001. Σελίδες 48. 

-Δημήτρης Φερούσης. Ο καθεδρικός ναός της Αγίας Τριάδας στον Πειραιά. Πειραιάς 2007. Εκδ. Οίκος: Σαΐτης [Αθήνα]. Α΄ έκδοση 2007. Σελίδες 104.

-Ελισσαίου Κυνούση - Ελευθερίας Λαμπρίνου - Δήμητρας Μηναόγλου. Η Αγία Παρασκευή Νέας Καλλιπόλεως Πειραιώς. Γραφικές Τέχνες ΔΟΜΗ Ο.Ε. Πειραιάς 2008. Σελίδες 272.

-Ο Ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στον Πειραιά. Δημήτρης Φερούσης. Πειραιάς 2010. Α΄ έκδοση 2010. Εκδοτικός Οίκος Σαΐτης. Σελίδες 192.

-Πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Πόπης, Προϊστάμενος Ιερού Ναού Αγίου Σπυρίδωνος Πειραιώς. Το μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνος Πειραιώς και ο Όσιος Σεραφείμ ο Δομβαΐτης. Πειραιεύς 2015. Σελίδες 96.

-Ιερέως Δημητρίου Ε. Μπάτση, M. Theol. Εφημερίου Ι. Ν. Αγίου Νείλου Μυροβλύτου Πειραιώς. Ο Ιερός Ναός Αγίου Νείλου Μυροβλύτου Πειραιώς. Πειραιεύς 2016. Α΄ Έκδοσις: Μάϊος 2016. Επιμέλεια κειμένων: π. Δημήτριος Ε. Μπάτσης. Σελίδες 164. 


ΠΕΙΡΑΪΚΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΧΩΡΙΣ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ


-Έκδοσις του εν Πειραιεί Ορθοδόξου Αγαθοεργού Συνδέσμου “Η ΑΓΑΠΗ,, Εκκλησιαστικοί ύμνοι. Θρησκευτικά άσματα και χρυσά έπη. Τυπογραφείον Π. Ι. Σμυρλή. Λεωφόρος Σωκράτους 23 - Πειραιεύς. Σελίδες 52.  

-Ιερά Ακολουθία του Ακαθίστου Ύμνου. Ήτοι η ακολουθία των χαιρετισμών της παναχράντου Θεοτόκου Μαρίας. Διδομένη προς ενίσχυσιν & βοήθειαν του Ορφανοτροφείου Θηλέων ο “Άγιος Πολύκαρπος„ Πειραιώς. Τύποις: Ορφανοτροφείου “Άγιος Γεώργιος„ Τιμάται Δραχ. 5. Σελίδες 32.

Το τμήμα του άρθρου με τα πειραϊκά θρησκευτικά εκκλησιαστικά έντυπα θα εμπλουτίζεται συνεχώς με νέα στοιχεία.





Σάββατο 5 Νοεμβρίου 2016

Πειραϊκά τοπωνύμια και μικροτοπωνύμια.

Στάσεις λεωφορείων, στάσεις στην ιστορία της πόλης.


                                                                Ερευνά και γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.



Το κείμενο του πρώτου μέρους της διάλεξης του Ινστιτούτου Πειραϊκών Μελετών της Φ.Σ.Π. με τίτλο: «Τοπωνύμια και μικροτοπωνύμια. Στάσεις λεωφορείων, στάσεις στην ιστορία της πόλης του Πειραιά» που δόθηκε στις 19.45 της 4ης Νοεμβρίου 2016 στο Πνευματικό Κέντρο της εκκλησίας της Ευαγγελίστριας Πειραιώς, πρόγραμμα «Eνορία εν Δράσει». Ομιλητής ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημήτρης Κρασονικολάκης. Το δεύτερο μέρος ανέπτυξε ο Στέφανος Μίλεσης.


Ας περπατήσουμε νοερά στο κέντρο κα στις συνοικίες του Πειραιά μας.
Βλέπουμε τα έργα εκείνων που τον έχτισαν, απολαμβάνουμε τις χάρες, τις ανέσεις, τις προσφερόμενες υπηρεσίες του ενώ παραπονιόμαστε για κάθε στραβό και ενοχλητικό.
Όπως επιτρέπει το φυσικό περιβάλλον, γύρω μας ξετυλίγονται ευθείς δρόμοι, πολλοί ανηφορικοί, άλλοι με στροφές, πότε - πότε αδιέξοδοι ή διακοπτόμενοι με σκαλάκια, μικρές νησίδες πράσινου, που σχηματίζουν με τα πεζοδρόμιά τους τα χτισμένα οικοδομικά τετράγωνα και τις πλατείες. 
Όμως εκτός από την οπτική παρουσία αποτυπωμένη στις κατασκευές που ξεχωρίζουν τον Πειραιά από τις άλλες πόλεις, ο τόπος σφραγίζεται δυνατά με την πνευματική, δυνατή και διαχρονική αίσθηση των ανθρώπων που τον κατοικούν.
Κάθε ύψωμα, ίσωμα και βαθούλωμα, κάθε στενό και γωνία, εσωτερικό και παράλιο, έχει το ιδιαίτερο όνομά του, την δική του πορεία στους καιρούς, σε σημείο που δεμένο με την καθημερινότητά μας να νιώθουμε έντονη την σχέση ασφάλειας, ηρεμίας, αγάπης και συνύπαρξης.
Είχα κάποτε χαρακτηρίσει τα τοπωνύμια του Πειραιά «μικρά διαμάντια της τοπικής ιστορίας». Τα βιβλία που αναφέρονται σε εκείνα είναι ελάχιστα, κάποια βρίσκονται ανακατεμένα με τα αθηναϊκά κι άλλα σκόρπια ή συνοπτικά σε άρθρα περιοδικών κι εφημερίδων.  
Συγκέντρωσα και δημοσίευσα την πρώτη καταγραφή τους στην εφημερίδα ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ στο φύλλο της 9 Δεκεμβρίου 1999 και την επανέλαβα διορθωμένη στο περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ, τεύχος 13, Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2005.
Αν είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε τα τοπωνύμια σε κατηγορίες προέλευσής τους, ευκολότερη φαίνεται να είναι η προσπάθεια να τα κατατάξουμε χρονολογικά ή σύμφωνα με την σημασία τους αφού μας το επιτρέπει αρκετά η καταγραφή τους σε δημόσια και ιδιωτικά έγγραφα, σε συμβολαιογραφικές πράξεις και συμφωνητικά, στα περιηγητικά βιβλία, στους χάρτες, στα στρατιωτικά κείμενα των επαναστατικών χρόνων, στους μετέπειτα τουριστικούς ή χρηστικούς οδηγούς, στις αναμνήσεις κι απομνημονεύματα, στο πλήθος των διαφόρων καταχωρίσεων σε διάφορα άλλα έντυπα αλλά και στην προφορική, ζωντανή γλώσσα μας.

Από την αρχαία εποχή διατηρήθηκαν ή επανήλθαν τον 19ο αιώνα τα παρακάτω:
Πειραιεύς, Αλαί, Λιμήν Αλών, Αλίπεδον, Άλκιμον, Κάνθαρος, Ακτή, Μουνυχία, Ζέα, Φρεαττύς, Σταλίς, Φάληρον. Οι Αρχαιολόγοι συνεχίζουν να ανακαλούν τις λέξεις Σηράγγιον, Διάζευγμα, Χειλαί, Μακρά Στοά, Δείγμα, Μακρά Τείχη, Αστικαί Πύλαι, Σκευοθήκη.

Από τα μεσαιωνικά χρόνια και της επανάστασης, όταν καταγράφονται τα πολεμικά γεγονότα και εκτελούνται νοταριακές πράξεις αγοραπωλησιών, μας έρχονται ως αρχαιότερα, εκλαϊκευμένα ή καινούργια τα ονόματα Δραπετσώνα, Καστράκι, Παλαιόκαστρο, Κερατσίνι, Λειψοκουτάλα, Κούλουρη, Σαλαμίνα, Αμπελάκι, Φανερωμένη, Πέραμα, Κερατόπυργος [στα γειτονικά με το κεντρικό λιμάνι μέρη] Πειραιάς, Πόρτο Λεόνε, Δράκος, Δουγάνα ή Δογάνα, Μοναστήρι (του Αγίου Σπυρίδωνος), Μελισσόμαντρα, Κοντίτο της βρύσης του λιμένος, Σκάλα, Καστέλλα, Θεόσπιτα, Τουρκολίμανο ή Φανάρι ή Φαληρέας, Πασαλιμάνι ή Στρατιωτική, Τσιρλονέρι, Μάντρα του Σαρδελά ή Ζευγάρι ή Ζευγαρόσπιτα, Μάντρα του Χαϊμαντά, Κουλουργιώτη, Καραβάς, Άγιος Διονύσιος, Ταμπούρια, Κόσολα Τζερατιά, Μπελεγρή, Μουσελή, Ντάπια, Καμίνια, Βάρη, Βαρίκα, Περιβόλια, Λειβάδι, Βοϊδολίβαδο, Καστέλλα, Γωνία, Στρατιώτης, Μοναστήρι του Στρατιώτη, Πηγάδι του Στρατιώτη, Σταυρός ή πηγάδι του Σταυρού, Ξυλοφάναρο, Τάφος Θεμιστοκλέους, κ.ά.

 Έχουμε και τα τοπωνύμια εντός κι εκτός της πόλης που εδραιώθηκαν μέσα στον 19ο αιώνα αλλά και στις αρχές του 20ου: Κρομμυδαρού, Κοκκινάδα ή Κοκκινιά, Βρωμολίμνη (Λίμνη ή Μεγάλο Βουρκάδω, Βουρκάρι, Βούρλα, Βάλτος, Τέλμα) όλα στο βάθος του λιμένα προς την σημερινή Ακτή Κονδύλη, Καμπάς ποταμός (το ρέμα που χυνόταν προς τον Άγιο Διονύσιο, ένα παρακλάδι του Κηφισού που πλημμύριζε τον τόπο και σχημάτιζε βάλτους ή κάλυπτε περιοχές με στάσιμα ανθυγιεινά νερά), Βουνό - Λόφος - Περιβόλι Βώκου, Μνημείο Καραϊσκάκη, Μνήμα Γάλλων, Μαθαρά, Νέον Φάληρον, Σούδα, Αλωνάκι, Φραγκόκκλησια, Άκρα κατά το Άλκιμον, Ανεμόμυλος, Ακτή Ξαβερίου, Ακτή Τζελέπη, Νεάπολη (στην Αγία Σοφία), χωριό και κήπος του Μελετόπουλου, Κάβος Κράκαρη, Προφήτης Ηλίας, Μάνδρα ή Γούβα ή Λάκκα του Βάβουλα, Μάνδρα Πιτάκη, Σφαγεία, Τρούμπα, Ξυλοκερατέα, Βαρελούστρα, Άσπρα χώματα (όπου κτίστηκε το Τζάνειο νοσοκομείο), Βουνό Σελλά, Σπηλιά Λαλαούνη (ή σπηλιά Παρασκευά), Σπηλιά Αρετούσας, Υδραϊκή συνοικία (Υδραίικα), Βασιλικό Περίπτερο (ή Παλατάκι), Χατζηκυριάκειο, Παρλαμά, Καλαμπάκα, Πειραϊκή, Xωριό του Χαραμή, Ακέφαλο Σώμα, Μπαϊκούτση, Αργύρη, Λουβιάρη (ή Σκαφάκι) και κάποια ακόμα που στον λίγο χρόνο μιας διάλεξης όπως της αποψινής ίσως είναι κουραστικό να ακουστούν..  

Στην δεκαετία του ’20 μέχρι τώρα, με το κύμα των προσφύγων είχαμε τους οργανωμένους συνοικισμούς στα περίχωρα του Πειραιά που άφησαν τα δικά τους ιδιαίτερα τοπωνύμια: Νέα Καλλίπολις, Νίκαια, Νέο Ικόνιο.
Οι εκτεταμένες παρεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον ειδικά στις παραλίες «γέννησαν» τα τοπωνύμια Λιμανάκι, πλαζ Φρεαττύδας, Μαρίνα Ζέας, Βοτσαλάκια, Μπλόκια.     
Ως μικροτοπωνύμια βλέπουμε τα Μανιάτικα, τα Μυκονιάτικα, τα Καρπάθικα, τα Κρητικά (από τους κατοίκους που απάρτιζαν την πλειοψηφία), τα Βαρελάδικα, τα Τομαράδικα (από το είδος που πουλούσαν), τον Τηλέγραφο, την Πρόνοια, αλλά και την Πασαρέλα - η οδός λέγεται επίσημα Αγγέλου Μεταξά - στο Πασαλιμάνι (από το πέρα - δώθε της κίνησης των νέων σε ένα συγκεκριμένο σημείο).
Αντίθετα, τα συμβόλαια των αγοραπωλησιών οικοπέδων και κατοικιών περιγράφουν με χαλαρή ακρίβεια την αρχική θέση των τοπωνυμίων στον οδικό χάρτη, καμιά φορά με αλλοιωμένη προφορά, όπως η «Γωνία» που έγινε «Γκονία» και «Γκωνέα» στην οδό Ρεπετσά 3, η «Ντάπια» έγινε «Ντάμπια», «Δόμπια» και «Τόπια» στην Αλιπέδου 22, ενώ πολλές διευθύνσεις έχουν από σύγχυση λόγω γειτονίας των τοπωνυμίων περισσότερο από μία ονομασίες θέσης: Η οδός Καραϊσκάκη αριθ. 4 στο Νέο Φάληρο κείται στον «Τάφο Καραϊσκάκη ή Μαθαρά ή Μάνδρα Χαϊμαζά», η Δογάνης και Παπαφλέσσα στον «Άγιο Γεώργιο ή Δέδε ή Πηγάδι Σταυρού», 
η οδός Βούλγαρη 99 στην «Καστέλλα ή Μουνιχία».

Τα σωζόμενα από τους αρχαίους συγγραφείς και τις επιγραφές ονόματα βουνών, λιμανιών, εγκαταστάσεων κτηρίων και τόπων της πόλης πονοκεφάλιασαν πολλούς λόγιους του 19ου αιώνα. Με βάσει τα δεδομένα και τα λογικά συμπεράσματα έδιναν την προσωπική τους ερμηνεία που καμιά φορά ανασκεύαζαν οι ίδιοι στα μετέπειτα χρόνια. Πού πραγματικά βρισκόταν ο Κάνθαρος και ο Κωφός λιμήν; Η Φρεαττύδα τοποθετείται ανεπιφύλακτα στην σημερινή της θέση; Για δεκαετίες το λιμάνι της Ζέας ήταν χωροθετημένο έξω από τον σημερινό σταθμό ΗΣΑΠ και το Πασαλιμάνι λεγόταν λιμήν Μουνυχίας. Ο Τάφος του Θεμιστοκλή είναι δεξιά ή αριστερά «τω εισπλέοντι» τον μεγάλο λιμένα;
        
Η μανία επίσης των «ειδικών» για την αποκατάσταση των αρχαίων ονομάτων στα ήδη υπάρχοντα μεσαιωνικά και νεότερα (φτιαγμένα από τον λαό που θεωρούμενα ως κακόηχα δεν άρεσαν στους καθαρευουσιάνους καθηγητές κάποιων σχολών) έσβησε από το στόμα και την μνήμη του κόσμου πολλές από τις ονομασίες.
Για παράδειγμα το Υπουργείο Συγκοινωνιών είχε διορίσει στα 1924 ειδική επιτροπή αποτελούμενη από τον Ιάκωβο Δραγάτση, Περικλή Ρεδιάδη και Αλέξανδρο Χρυσάνθη για να διαλέξουν καινούργια - τι καινούργια, να αναστήσουν τα αρχαία δηλαδή - ονόματα για την ακτογραμμή από τον Σκαραμαγκά μέχρι το Σούνιο.
Το αποτέλεσμα τυπώθηκε σε ένα σπάνιο σήμερα βιβλιαράκι στα 1926 από την Επιτροπή Λιμένος Πειραιώς «Περί αποκαταστάσεως των αρχαίων ονομάτων και νέας ονοματοθεσίας των λιμένων Πειραιώς και της περί τον Πειραιά ακτογραφίας. Εξεπονήθη επί προεδρείας Γεωργίου Ι. Σακαλή».
Άλλη παρόμοια επιτροπή «απέβαλε» τα κακόηχα αρβανίτικα και τούρκικα.
Επαναλαμβάνοντας, ο ερχομός και η εγκατάσταση των προσφύγων μετά το 1922 εξαφάνισε μερικά τοπωνύμια της ενδοχώρας, πρόσθεσε όμως ένα σωρό νέα, αρκετά από τα οποία (αυτά που κάλυπταν περιορισμένη έκταση και είχαν φτιαχτεί για τις πρώτες ανάγκες συνεννόησης) χάθηκαν με την σειρά τους πριν περάσουν πολλά χρόνια, όταν έπαψαν να χρησιμοποιούνται αφού ενώθηκαν οι πρώτοι οικιστικοί πυρήνες κι αποτέλεσαν τον ενιαίο, ευρύτερο Πειραιά με τους γύρω Δήμους. Διατηρήθηκαν δηλαδή κυρίως εκείνα που ήταν φερμένα από τις παλιές τους πατρίδες.
Στην μεγάλη πλέον πόλη κρατήθηκαν τα τοπωνύμια των συνοικιών ενώ κέντρα αναφοράς έγιναν οι ναοί, οι πλατείες, οι δρόμοι, τα δημόσια κτίρια και μνημεία, τα λιμάνια, τα καταστήματα και οι στάσεις, οτιδήποτε που μπορεί να διευκολύνει την κατανόηση στη συνομιλία για τον προσδιορισμό κάποιας συγκεκριμένης θέσης. Γενικά, όπως φτωχαίνει το ελληνικό λεξιλόγιο στην συνείδηση και στην γλώσσα των νέων ανθρώπων, έτσι μειώνεται και η χρήση των τοπωνυμίων.
Οι έφηβοι με του έντονους ρυθμούς που τους χαρακτηρίζουν, τρέχουν να δώσουν τα ραντεβού τους έξω από τα επώνυμα φαστ-φουντ, τα πολυσινεμά, στον Ηλεκτρικό, στο Δημοτικό, στο Δημαρχείο και στις γνωστές καφετέριες.
Λέμε απλά: Κατέβηκα στον Πειραιά (σαν να είναι Πειραιάς μόνο το κέντρο), ήπια ένα καφέ στο Bar Code, πήγα και ψώνισα στην Σωτήρος, πέρασα από Πασαλιμάνι, είδα τον φίλο μου έξω από το Gazi College, αγόρασα ένα βιβλίο από τα Public και καθίσαμε στο Bibere.

Εκτός από τα μεγάλα, απλωμένα σε αρκετή έκταση τοπωνύμια, ο κόσμος για εξυπηρέτησή του έχει ονομάσει με ξεχωριστά επίθετα τις στάσεις των λεωφορείων. Τα ονόματά τους πάρθηκαν με τους παρακάτω κυρίως τρόπους:
-Από τους δρόμους ή τις πλατείες που διασχίζουν ή προσεγγίζουν (στάση Φιλελλήνων, Σκουζέ, Πλατεία Καραϊσκάκη, Πλατεία Κοραή, Πλατεία Τερψιθέας)
-Από το τοπωνύμια της περιοχής που περνούν (στάση Πειραϊκή, Πηγάδα, Καστέλλα)
-Από δημόσια ή βιομηχανικά κτήρια (στάση Ηλεκτρικός Σταθμός, Δημοτικό Θέατρο, ΙΚΑ, Αγορά, Ψυγεία, Κεράνης)
-Από τους ιερούς ναούς (στάση Ευαγγελίστρια, Άγιος Βασίλειος, Αγία Σοφία, Αγία Παρασκευή)
-Από ονόματα παλαιών ταβερνών, ψαροταβέρνων, φούρνων, μαγαζιών (στάση Καλαμπάκα, Μπαϊκούτση, Παρασκευά, Ψίγκα, Χαρτοφύλακα, Κοστάλ, Περίπτερο)
-Από τα ονόματα κινηματογράφων (στάση Καλιφόρνια στα Ταμπούρια, Άβα στην Καλλίπολη, Σινεμά πάνω στην οδό Θηβών)
-Από το φυσικό περιβάλλον και την διαρρύθμιση του χώρου (στάση Λόφος Βώκου, Γούβα, Σκαλάκια, Σίδερα, Παραλία).
-Από τον φυτικό διάκοσμο (στάση Λεύκα, Πιπεριά)
-Από επώνυμα κατοίκων που διέμεναν ή είχαν καταστήματα (στάση Μεταξά, Βρυώνη)
Πολλές στάσεις έπαψαν να ανταποκρίνονται στον αρχικό τους προορισμό.
Ενώ δηλαδή βαφτίστηκαν από ένα γεγονός εκείνο πλέον απουσιάζει από τον περίγυρο. Για παράδειγμα η στάση «Αστυνομία» και η στάση «Ταχυδρομείο» του 906. Και οι δυο υπηρεσίες απομακρύνθηκαν από την περιοχής τους.
Πολλές πάλι στάσεις μετονομάστηκαν. Η στάση «Λαχαναγορά» στην οδό Πειραιώς έγινε στάση «Εθνική Στατιστική Αρχή».    

[Στην συνέχεια ο Στέφανος Μίλεσης, πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς θα μας αναλύσει την σημασία μερικών από εκείνα τα μικρά - περιορισμένης εμβέλειας αλλά σπουδαία για την κατανόηση της πειραϊκής ιστορίας - μικροτοπωνύμια των στάσεων λεωφορείων].