Δευτέρα 26 Μαΐου 2014

Εισήγηση στην συγκέντρωση της 13ης Μαΐου 2014.


Η εκδήλωση είχε τίτλο: 
«Η ανάδειξη της πολιτιστικής ταυτότητας του Πειραιά. Παράδοση, καινοτομία, προοπτική»


                                                                                         Του Δημήτρη Κρασονικολάκη.

 

Κύριε Κομνηνέ, δεν είναι περίεργο ότι η πόλη του Πειραιά, μας επιφυλάσσει διαρκείς εκπλήξεις. 
Είμαστε τυχεροί να βρίσκουμε στο περιεχόμενο του κτηρίου σας μιά εστία καλλιτεχνικών θησαυρών, 
μιά συλλογή φιλελληνικών έργων τέχνης.
Συνεχίζετε - αντιλαμβάνεσθε - μιά πολιτιστική παράδοση αιώνων στην περιοχή αυτή της Καστέλλας, αφού εδώ κοντά βρισκόταν από το 420 π.Χ. μέχρι τον 3ο αίωνα μ.Χ. το ιερό του Ασκληπιού με τον περίβολό του γεμάτο αναθήματα των πιστών, λαξεύτηκε το Σηράγγιον με τα περίφημα αλλά χαμένα ψηφιδωτά και στην εποχή μας, έδρασε το θέατρο του Αναστάσιου Τσόχα όπου πρωτοείδαμε κινηματογραφική προβολή 
στα 1899, μετά εξελίχτηκε στο σινεμά ΑΕΛΛΩ.
Αίθουσες με ανεκτίμητα έργα των εικαστικών τεχνών υπήρχαν παλαιότερα στις οικίες του Ρετσίνα, 
του Σκουλούδη, του Στρίγκου, του Δηλαβέρη, του Ζαχαρίου, του Θεοφάνους.
Είμαστε ευγνώμονες για την φιλοξενία. 
      
Ιδιαίτερα ευχαριστώ τον ιστορικό τέχνης και δυναμικό διευθυντή του εικαστικού προγράμματος του Ιδρύματος Θεοχαράκη, Τάκη Μαυρωτά για την ιδέα της πραγματοποίησης της σημερινής ανοιχτής συζήτησης πάνω στα θέματα του πολιτισμού του Πειραιά μας.

Αγαπητοί παρευρισκόμενοι,
ο σύγχρονος Πειραιάς ιδρύθηκε στα 1835 για να αποτελέσει το λιμάνι της νέας πρωτεύουσας του 
Ελληνικού Κράτους.
Πρώτοι κάτοικοί του ήταν οι Χιώτες, οι Υδραίοι, οι Πάροικοι από την Πελοπόννησο, την Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου. Σύντομα η ελεύθερη και υπόδουλη Ελλάδα τον τροφοδότησε με πρόσθετο έμψυχο υλικό, 
οπότε ο πληθυσμός του αυξήθηκε με γοργούς ρυθμούς.
Στα 179 χρόνια που διανύθηκαν πέρασε άνετα όλα τα στάδια της εξέλιξης μιάς τυπικής μεσογειακής ευρωπαϊκής πόλης.
Αποτέλεσμα ήταν ν’απλωθεί η έκτασή του από το κεντρικό λιμάνι έως τις πλαγιές των γύρω βουνών σκεπάζοντας την Πειραϊκή Ακτή, την Καστέλλα, τον λόφο του Βώκου, τα ενδιάμεσα πεδινά προς Κερατσίνι και Δραπετσώνα, τις εκτάσεις του Νέου Φαλήρου, των Καμινίων, του Καραβά και της Παλιάς Κοκκινιάς.
Πέρα από τις κοινές με την πατρίδα ιστορικές κοινωνικές και οικονομικές περιπέτειες, η αρχική απόσταση από την Αθήνα, η καταγωγή των ανθρώπων του, η επαφή με την θάλασσα, οι βιομηχανικές ναυτιλιακές και εμπορικές δραστηριότητες έκαναν τον Πειραιά μιά ξεχωριστή, αυτάρκη πόλη, με δική της ταυτότητα, οργανωτικές δομές, καλλιτεχνικές και πολιτιστικές ανησυχίες.
Οι κάτοικοί του δούλεψαν σκληρά και πρόκοψαν. Έφτιαξαν, παρά τις όποιες ατέλειες, μιά πόλη εμφανίσιμη, ελκυστική, ευέλικτη, έτοιμη για νέες προκλήσεις. 
Στον Πειραιά θεμελιώθηκαν κτήρια όπως οι αποθήκες του Κλεάνθη, το Τελωνείο, το Παλαιό Ταχυδρομείο, 
το μέγαρο των ΗΣΑΠ, το μέγαρο της Εθνικής Τραπέζης γνωστού και ως ΝΑΤ, του ΕΒΕΠ, του Χατζηκυριάκειου, της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, του Ναυτικού Ομίλου, το συγκρότημα του Πανεπιστημίου και των λοιπών εκπαιδευτηρίων, του Ορφανοτροφείου, του Γηροκομείου και των Νοσοκομείων.
Στην πορεία κάποια άλλα γέρασαν και κατεδαφίστηκαν, σαν εκείνα της Σχολής των Ευελπίδων, 
της Κεντρικής Αγοράς, της Ραλλείου, της Έπαυλης του Σκουλούδη, του Κουμουνδούρου, του Ζαχαρίου, του παλιού Ρολογιού - Δημαρχείου. Ανεγέρθηκαν ναοί, οι πλατείες καλλωπίστηκαν με γλυπτά, με αγάλματα και προτομές ηρώων, ποιητών, αρχαίων θεών.
Η πόλη ανέδειξε μνημεία, απέκτησε σύμβολα. 
Το Δημαρχείο - Ρολόι παραμένει ζωντανό στην σκέψη, το Δημοτικό Θέατρο στέκει περίλαμπρο, δεκάδες διατηρητέα, παλιά εργοστάσια, λιμενικές εγκαταστάσεις αλλά και καινούργιες οικοδομές στολίζουν τους δρόμους, τις λεωφόρους, τους ανοιχτούς χώρους, το παραλιακό μέτωπο.
Όταν ωρίμασαν οι συνθήκες και δημιουργήθηκε η αστική τάξη, έγινε η απαιτούμενη στροφή προς την πνευματική ανύψωση με την δειλή αρχικά έκδοση κάποιων εφημερίδων και περιοδικών. Στα 1839 κυκλοφόρησε το περιοδικό Ο ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ, στα 1849 η εφημερίδα ΕΡΜΗΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ. Η πορεία συνεχίστηκε ανοδική. Ιδρύθηκαν λέσχες, σύλλογοι, εθνικοτοπικοί σύνδεσμοι, αθλητικά και φυσιολατρικά σωματεία.
Παράλληλα ο Πειραιάς αναζήτησε τις ρίζες του, έψαξε βαθιά στην αρχαία και μεσαιωνική ιστορία του, ανέδειξε το θέατρο Ζέας, τα παράλια τείχη, τις αστικές πύλες, την Ηετιώνεια, τα λείψανα στην Ηρώων Πολυτεχνείου και στην Τερψιθέα, έχτισε, στέγασε μουσεία κάθε είδους, από το Αρχαιολογικό, το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος , το Ιστορικό Αρχείο του έως το Ινστιτούτο Ιστορίας Ναυτιλίας και Λιμενικού Σώματος, 
των Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων, ξανατοποθέτησε τον Λέοντα, έστω σε αντίγραφο και σε άλλη θέση. 
Η ιδιωτική πρωτοβουλία χάρισε κι εκείνη με την σειρά της κάποια μουσεία, κέντρα τέχνης και πολιτισμού. 
Έχοντας αφετηρία το πρώτο ποδηλατοδρόμιο στην θέση του Καραϊσκάκη και το γυμναστήριο του Πειραϊκού Συνδέσμου στο αρχαίο θέατρο της Χαριλάου Τρικούπη, ο αθλητισμός εξυπηρετείται με κρατικά, δημοτικά και ιδιωτικά γήπεδα ποδοσφαίρου, μπάσκετ, βόλεϋ, τένις, το ΣΕΦ, με κλειστά κι ανοιχτά γυμναστήρια, 
με κολυμβητήρια. Προβλέπονται και πρέπει να δούμε στο μέλλον ποδηλατόδρομους, περισσότερο πράσινο και σημεία άθλησης, ασφαλείς παιδότοπους και ευρύτερους τόπους αναψυχής.
Το άτομο βελτιώνεται σωματικά, ψυχαγωγείται και τελειοποιείται στον χαρακτήρα με τον αθλητισμό, όμως το ανήσυχο πνεύμα του έχει την τάση να διαπαιδαγωγείται, να εξυψώνεται με πολιτιστικά δρώμενα.
Εδώ, στην κατά τα άλλα εργατική και ναυτική πόλη, που κάποτε το αριστοκρατικό κέντρο δεν ήθελε καμιά σχέση με τις λαϊκές συνοικίες, που κάποια στιγμή ένα κομμάτι της κοινωνίας περιθωριοποιήθηκε στις παρυφές της με τα ναρκωτικά, την εγκληματικότητα και την πορνεία, τα πάντα εξομαλύνθηκαν, μεταβλήθηκαν σε μιά υγιή κοινωνία. Καλλιεργήθηκαν τα γράμματα, οι τέχνες, το ρεμπέτικο.
Ο Πειραιάς έγινε θέμα σε ελληνικές ταινίες, τραγουδήθηκε, κατέθεσε πλουσιοπάροχα την συνεισφορά του στην οικονομική και καλλιτεχνική ανάπτυξη της χώρας.   
Τα ονόματα των ποιητών, συγγραφέων και δημοσιογράφων που γεννήθηκαν ή έδρασαν στον Πειραιά είναι ατέλειωτα, θα πω μερικά χωρίς να κάνω διάκριση με όσους δεν θα ακούσετε ή είναι παρόντες: 
Γεώργιος Στρατήγης, Παύλος Νιρβάνας, Γεράσιμος Βώκος, Δημοσθένης Βουτυράς, Λάμπρος Πορφύρας, Σπύρος Μελάς, Άριστος Καμπάνης, Νίκος Χαντζάρας, Ευάγγελος Παπανούτσος, Εμμανουήλ Κριαράς, Κώστας Σούκας, Χρήστος Λεβάντας, Νίκος Βελιώτης, Νίκος Καββαδίας, Μαρία Ράλλη, Καίσαρ Εμμανουήλ, Θόδωρος Βλάσσης, Νικηφόρος Βρεττάκος, Στέλιος Γεράνης, Κώστας Θεοφάνους, Δημήτρης Φερούσης, Μόσχος Κεφάλας, Δημήτρης Πιστικός. [Εδώ βλέπω να παρευρίσκονται οι Διονύσιος Κουλεντιανός,
Κώστας Μπαρμπής]
Ιστορικοί συγγραφείς από τους παλιούς οι Ιάκωβος Δραγάτσης, Ανδρέας Παπαγιαννόπουλος - Παλαιός, Ιωάννης Μελετόπουλος, Χρήστος Πανάγος, Ιωάννης Μελάς, από τους νεότερους οι Γιάννης Χατζημανωλάκης, Γεώργιος Σταϊνχάουερ, Μιχαήλ Βλάμος.    
Οι ζωγράφοι Κωνσταντίνος Βολανάκης, Γιάννης Τσαρούχης, Γιώργος Συρίγος, Βάσω Κατράκη, Δημήτρης Τηνιακός, Παναγιώτης Τέτσης.
Ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης.
Στην μουσική οι Γεώργιος Λαμπελέτ, Γεώργιος Αξιώτης, ο βαρύτονος Γιάννης Αγγελόπουλος, Μενέλαος Παλλάντιος, Κώστας Παρασκευόπουλος, ο τενόρος Ζαννής Καμπάνης.
 Στο θέατρο οι Αιμίλιος Βεάκης, Κατίνα Παξινού, Δημήτρης Ροντίρης, Δέσπω Διαμαντίδου, Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Θύμιος Καρακατσάνης, Γιώργος Κιμούλης.

Δεν είναι τυχαίο ότι τρία από τα ωραιότερα πειραϊκά βιβλία αναφέρονται στους δημάρχους της πόλης. 
Οι 8 αιρετοί δήμαρχοι του 19ου και οι υπόλοιποι, κυρίως όμως των αρχών του 20ού αιώνα, υπήρξαν έμποροι, κτηματίες, βιομήχανοι, τραπεζίτες, συνέβαλαν σημαντικά με τις αποφάσεις τους και τις εκτελέσεις των απαιτούμενων έργων, παρά τις αντίξοες συνθήκες, σε εκείνο που ονομάζουμε ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΘΑΥΜΑ.

Με τον Πειραιά είναι συνδεδεμένες κάποιες έννοιες που τον χαρακτηρίζουν.
Μιά ιδέα - σύμβολο που τον ακολουθεί είναι η επικρατούσα ποδοσφαιρική του ομάδα. Με τον ερχομό του προσκοπισμού, την ανάγκη φυγής στο ύπαιθρο και την ίδρυση εκδρομικών σωματείων, τις καλές επιδόσεις των αθλητών του Πειραϊκού Συνδέσμου, το ποδόσφαιρο μπήκε στην ζωή των Πειραιωτών κι οι χωμάτινες αλάνες μεγάλωσαν γενιές παιδιών κι εφήβων. Το τμήμα ποδοσφαίρου του Συνδέσμου που σταμάτησε στα 1924 συγχωνεύτηκε με την Πειραϊκή Ένωση και σχημάτισαν τον Αθλητικό και Ποδοσφαιρικό Σύλλογο Πειραιώς. Ο τελευταίος ενώθηκε με τον Όμιλο Φιλάθλων Πειραιώς στα 1924-25. Έτσι, με κοινό τίτλο ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΣ, ονομασία που αποδίδεται στον Νότη Καμπέρο, ξεκίνησε ευοίωνα. Δεν στάθηκε αποκλειστικά στο ποδόσφαιρο, αλλά στα τότε γραφεία του δόθηκαν φιλολογικές ομιλίες, παραστάσεις, μαθήματα μουσικής, ακόμα και ζωγραφικής.
Η λέσχη του ήταν στην οδό Υψηλάντου, στο πρώην Νέο Ωδείο Πειραιώς της Κερκυραίας Σοφίας Βρυάκου - Βέλλα που το ίδρυσε στα 1908. Ο Ολυμπιακός το πήρε στα 1926, ενοικίαζε δωμάτια σε συλλόγους και για να γίνονται εκδηλώσεις.
Η νεογέννητη - από τον Οκτώβριο 1930 -  Φιλολογική Στέγη ήθελε κι αυτή να στεγαστεί κοντά του τον Ιανουάριο του 1932. Στα πρακτικά της 3ης συνεδρίασης του Διοικητικού Συμβουλίου ο Νικόλαος Βλάχος «αναφέρει ότι πληροφορήθηκε από τη Λέσχη του “Ολυμπιακού” ότι δεν υπάρχει διαθέσιμο δωμάτιο που θα μπορούσαμε να το ζητήσουμε για γραφείο της Στέγης».
Η Στέγη 84 χρόνια μετά, παρά την προσφορά της, παραμένει δυστυχώς «άστεγη» και δυσκολεύεται να πληρώσει ακόμα και το ενοίκιο. Αναζητείται μέγας ευγενής χορηγός από την πλευρά μιάς ευαίσθητης στα πολιτιστικά δημοτικής αρχής...
Η σχέση πόλης Πειραιά - Δήμου Πειραιά - Ολυμπιακού είναι στενή και αδιατάραχτη.
Ο πρώτος κι ακόμα δυό φορές πρόεδρος του Ολυμπιακού Μιχαήλ Μανούσκος έγινε δήμαρχος από το 1938 έως το 1941.
Ο Γιώργος Ανδριανόπουλος, πρόεδρος στα 1954 -1967, διετέλεσε βουλευτής, δήμαρχος Πειραιά στα 1951-55 και υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας.
Για λίγο διάστημα στα 1971 χρημάτισε και ο Αριστείδης Σκυλίτσης.

Μακρηγόρησα.
Έτσι είναι ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ.
Όταν μιλάει κανείς γι’ αυτόν, δεν μπορεί να σταματήσει να τον παινεύει.
Θαυμάσιος. Ατέλειωτος. Απρόβλεπτος, Άφθαρτος.
Υπομένει στα δύσκολα, εκτιμά τις καταστάσεις, εξορμά, προσπερνά τα εμπόδια και τερματίζει  
ΝΙ ΚΗ ΤΗΣ.

13.5.2014. Χαλαροί οι τόνοι και άνετη η ροή της συζήτησης. Στο πάνελ ο Δημήτρης Κρασονικόλακης, ο Αντώνης Κομνηνός, η Ειρήνη Νταϊφά.

13.5.2014. Μιά βραδιά πριν την πανσέληνο του Μαΐου. Στον εξώστη του νεοκλασικού με θέα προς τα παράλια του Υμηττού. Ομιλητές και ακροατήριο εν δράσει.

[ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ως πρόεδρος του Ινστιτούτου Πειραϊκών Μελετών της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς κλήθηκα και συμμετείχα ευχαρίστως με συνεργάτες μου στην παραπάνω δράση. Έχω την πεποίθηση ότι σε κάθε εκδήλωση με θέμα τον πολιτισμό που γίνεται και αφορά στην πόλη του Πειραιά (η οποία οργανώνεται από οποιονδήποτε φορέα, πολιτικό ή πολιτιστικό, χωρίς διάκριση, πάνω από ιδεολογικές τοποθετήσεις) πρέπει να συμμετέχουν τα μέλη του Ινστιτούτου ώστε να έχουν τον εναρκτήριο - συμβουλευτικό λόγο σαν οι πλέον πεπειραμένοι γνώστες της τοπικής πνευματικής ζωής και ιστορίας].    


     

Κυριακή 11 Μαΐου 2014

Ήθη και έθιμα δημοτικών εκλογών 1998.


                                                                                                Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.


Τέλη Σεπτεμβρίου 1998. Τα εκλογικά περίπτερα του Σαλπέα (ανεμόμυλος)  και του Αγραπίδη στο κέντρο της πόλης.

Τελευταίες δημοτικές εκλογές του αιώνα που φεύγει κι η πολύχρονη συνήθεια της διεξαγωγής τους έχει κάνει τους ανθρώπους εκτός από τη νομική διαδικασία ν’ ακολουθούν και να εφαρμόζουν μια ιδιότυπη «λαογραφία», κάποιους συγκεκριμένους ρυθμούς και συμπεριφορές.
Έτσι, μέχρι να τοποθετηθεί η κάλπη για να δεχθεί το φακελάκι με την ψήφο μας έχει προηγηθεί μια συσσώρευση αυτοσχέδιων ενεργειών που δύσκολα μπορεί να περιγραφεί, αφού λειτουργεί παράλληλα και εφαρμόζεται υποκειμενικά κάθε είδους ατομική ή συλλογική πρωτοβουλία. 
Μετά το «πλησίασμα» και την τελική συμφωνία των υποψηφίων δημοτικών συμβούλων με τον επικεφαλής του κάθε συνδυασμού υποφήφιο Δήμαρχο ώστε να επανδρώσουν και συμπληρώσουν το ψηφοδέλτιο, οι περισσότεροι εύποροι και πιο γνωστοί στην πόλη φροντίζουν να ενοικιάσουν το κατάστημα που θα γίνει το εκλογικό τους κέντρο: εκτός από τα επίσημα μόνιμα πολιτικά γραφεία, ήδη οι συνδυασμοί έκλεισαν τα δικά τους στους μεγαλύτερους δρόμους του κεντρικού Πειραιά.

Ο Αντώνης Ντεντιδάκης (1942 - 2011), ανιψιός του δημάρχου Πειραιά Παύλου Ντεντιδάκη, χρημάτισε βουλευτής και για λίγο διάστημα υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας.

Χρόνια τώρα το εκλογικό κέντρο που στεγάζει τον εκάστοτε υποψήφιο δήμαρχο τον οποίο υποστηρίζει το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται στο ισόγειο κτήριο της Γρ. Λαμπράκη 101. Φέτος φιλοξένησε το Χρήστο Φωτίου. 
Ο Αντώνης Ντεντιδάκης ήταν στην Ηρώων Πολυτεχνείου 58 (εκεί που ήταν η ΡΑΔΙΛΕΞ), ο Χαράλαμπος Κεφάλας σε μαγαζί της πρώην Ραλλείου επί της Γεωργίου Α΄, ο Χρήστος Αγραπίδης έφτιαξε ένα προκάτ με ραβδωτές κολώνες και τζάμια στον πεζόδρομο της πρώην Ραλλείου προς την πλατεία Κοραή και δίπλα του έστησε τον ανεμόμυλό του ο Παναγιώτης Σαλπέας, με φράκτη και τραπεζάκια.
Ο Σπύρος Δριμυλής μετέφερε το επιτελείο του σε διαμέρισμα της Γεωργίου Α΄ αριθμός 20. Σε διαφορετικά σημεία ξεφύτρωσαν κι άλλα μικρότερα κιόσκια για τη διανομή εντύπων. Στις συνοικίες τα εκλογικά κέντρα κατέχουν κυρίως οι τοπικοί υποψήφιοι. Πιο απλά είναι τα τραπεζάκια που σκιάζονται από ομπρέλες και τα βάζουν σε πολυσύχναστα μέρη ή στις λαϊκές αγορές: εκεί γίνεται άλλη διαδικασία αφού τα χαρτιά μοιράζονται χέρι-χέρι 
ή τα ρίχνουν στα καροτσάκια με τα ψώνια. 
Αρκετοί από τους υποψήφιους φροντίζουν να μαζέψουν για πολιτική συζήτηση (με τη συνοδεία ποτού ή φαγητού) τους καλεσμένους τους σε καφετέριες, μπαρ ή μεζεδοπωλεία. Οι συγκεντρώσεις σε ανοιχτούς χώρους δίνουν και παίρνουν. Κυριαρχεί λοιπόν μια πανηγυρική ατμόσφαιρα γιατί μετά από τους χαιρετισμούς και τις ομιλίες ακολουθεί γλέντι με ζωντανή μουσική.
Δεν υπάρχει στύλος της ΔΕΗ, δένδρο ή όρθιος μεταλλικός σωλήνας –τουλάχιστον όπου είναι δυνατόν να περνάει κόσμος – που να μην έχει πάνω του αναρτημένες ή κολλημένες αφίσες. Ένας αριθμός αυτοκινήτων είναι στολισμένος με τέτοιες αφίσες, ενώ άλλες πολλές στη σείρα κρέμονται με σκοινιά ψηλά στους δρόμους. 
Οι είσοδοι των σπιτιών, οι υαλοκαθαριστήρες των αυτοκινήτων, οι δρόμοι, οι κάδοι των σκουπιδιών είναι γεμάτοι με τα φυλλάδια των υποψηφίων. Διαβάζουμε βιογραφικά που τονίζουν τα προσόντα τους και εξυψώνουν το τοπικό συναίσθημα, βλέπουμε υποσχετικά μηνύματα, προσωπογραφίες τους, εικόνες και πολλές φωτογραφίες της πόλης του Πειραιά. Όλα συναγωνίζονται σε ποικιλία και πολυτέλεια. Δε λείπουν βέβαια και τα φτωχά, ασπρόμαυρα μονόφυλλα ή δίφυλλα διαφημιστικά κάποιων υποψηφίων. Επίσης τυπώνονται και αυτοκόλλητα (κάποια ειδικά τα είδα στις πλακες πεζοδρομίων) ή απλά επισκεπτήρια. Ένας ακόμα τρόπος προβολής είναι και τα αεροπανό.

Κυριακή 27 Σεπτεμβρίου 1998. Αεροπανό αναρτημένα σε στύλους στο πεζοδρόμιο της Ηρώων Πολυτεχνείου απέναντι από το Δημοτικό Θέατρο. Ο Πέτρος Μαντούβαλος εξελέγη δημοτικός σύμβουλος με τον Χρήστο Αγραπίδη και διετέλεσε πρόεδρος δημοτικού συμβουλίου στα 1999 - 2000 ενώ στις εκλογές της 9.4.2000 εξελέγη βουλευτής.

Συγγενείς και φίλοι των υποψηφίων διπλώνουν τα ψηφοδέλτια και τα χωρίζουν σε φάκελα κατά δημοτικό διαμέρισμα, από το Α΄ έως το Ε΄. Ο κόσμος μηχανικά ή συνειδητοποιημένα έρχεται και τα παίρνει. Γιατί οι περισσότεροι πάνε να ψηφίσουν με έτοιμα από το σπίτι τους «σταυρωμένα» ψηφοδέλτια.
Την ημέρα των εκλογών τα Ι.Χ. και τα λεωφορεία μεταφέρουν στα εκλογικά τμήματα τους ψηφοφόρους που μένους μακριά. Κάποια κίνηση λοιπόν παρατηρείται από νωρίς στους δρόμους. Γιατί ακόμα δεν έφτασε η αποχή 
σε σημείο να ανησυχούμε, οι Πειραιώτες θέλουν να εκλέγουν τον δήμαρχό τους. Οι κατάλογοι καθοδηγούν για το πού ακριβώς θα εκτελέσουν τα εκλογικά τους καθήκοντα, όσοι μπερδεύονται ρωτούν και βρίσκουν την άκρη. Εφόδιά τους το εκλογικό βιβλιάριο και η ταυτότητα.
Το γνώριμο χακί της στρατιωτικής στολής είναι πια παρελθόν στην επιτήρηση.
Τη θέση των φαντάρων πήραν οι αστυνομικοί, που «καταλαμβάνουν» το χώρο των σχολείων από την Παρασκευή. Καφέδες, πρόχειρα φαγητά, αναψυκτικά δίνονται απλόχερα από τους υπεύθυνους των συνδυασμών στην εφορευτική επιτροπή και στους κομματικούς αντιπροσώπους. Μια γνωστή εταιρεία καλλυντικών βρήκε την ευκαιρία να κάνει διανομή στις γυναίκες κάποια δείγματα δωρεάν. Ο συνδυασμός ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ μοίραζε την προηγούμενη Παρασκευή γαρίφαλα.
Ξαφνικά πάλι κυκλοφόρησαν εφημερίδες σαν καθαρά εκλογικό ενημερωτικό υλικό επειδή συμφέρει οικονομικά και διευκολύνει στη διακίνησή τους. Ο συνδυασμός ΝΕΑ ΠΟΡΕΙΑ έβγαλε την ομώνυμη περιοδική έκδοση (τέσσερα τεύχη), ο Γεράσιμος Βουτσινάς ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ, ο υποψήφιος δήμαρχος Κώστας Πάνος (ΣΥΝασπισμός για τον Πειραιά) ένα φύλλο με τίτλο Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ. Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ τυπώθηκε σε 12 σελίδες με ιδιοκτήτη - εκδότη το Νίκο Μπόστα στην Καλλιθέα. Οκτώ σελίδες είχε και ΠΕΙΡΑΪΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ, ανεξάρτητη πολιτική -ναυτιλιακή εφημερίδα Πειραιώς της Έλενας και του Κώστα Βαρούτη με έδρα το Πέραμα.  Έχω υπ’ όψιν μου τέλος και το φύλλο του Σαλπέα, ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ.
 
Με τον Χαράλαμπο Κεφάλα διεκδίκησε την υποψηφιότητα δημοτικού συμβούλου ο βιβλιοπώλης και εκδότης Σπύρος Κουσουρής (1939 - 3.4.2013).
Φυσικά όλες ανεξαιρέτως οι πειραϊκές εφημερίδες μετατρέπονται σε εκλογικές αφού κάθε τους άρθρο, σχόλιο και διαφήμηση είναι μέσα στο κλίμα των ημερών. Το ίδιο συνέβη και με το δεύτερο φύλλο της ΚΑΜΕΡΑ-ΑΛΗΘΕΙΑ του Βασίλη Μπουγιουκλάκη. 
Την εβδομάδα των εκλογών εντοιχίστηκε και η μαρμάρινη επιγραφή στην είσοδο του Δημοτικού Ωδείου - Πινακοθήκης της οδού Ηρώων Πολυτεχνείου και Κανθάρου: 
«Το παρόν νεοκλασσικό κτίριο αγοράστηκε και ανακαινίστηκε επί δημαρχίας Στέλιου Λογοθέτη 1991-1998».
Το αποτέλεσμα του πρώτου εκλογικού γύρου [11.10.1998] μας παραπέμπει στην αναμέτρηση της επόμενης Κυριακής. Μια νέα δημαρχιακή περίοδος θα αρχίσει από 1.1.1999.
Τα πρόσωπα και τα γεγονότα θα περάσουν στη μνήμη και στην ιστορία.
Το παραπάνω άρθρο, αν ξεμείνει κάπου και διαβαστεί στο μέλλον θα ξενίσει τον αναγνώστη και θα τον κάνει να χαμογελάσει αφού όλα αυτά θα έχουν ενταχτεί στη σφαίρα των παλιών, ξεχασμένων καιρών με τα «περίεργα» έθιμα του τέλους του εικοστού αιώνα..

Με την Π.Α.Κ. κατέβηκε ο Άγγελος Βογάσαρης (1923 - 2006).
  
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΟΥ, ΜΑΪΟΣ 2014.
* Οι συνδυασμοί που έλαβαν μέρος ήταν εννέα.
Νέα Πορεία, Χρήστος Φωτίου.
Νέος Πειραιάς, Σπύρος Δριμυλής.
Παμπειραϊκή Ανεξάρτητη Κίνηση - Π.Α.Κ., υποψήφιος δήμαρχος Αντώνης Ντεντιδάκης, υποψήφιος 
δημοτικος σύμβουλος Στέλιος Λογοθέτης. 
Πειραιάς Αναγέννηση, Παναγιώτης Σαλπέας. 
Πειραιάς των Πολιτών, Κώστας Πάνου. 
Πρωτοβουλία για τον Πειραιά, Χαράλαμπος Κεφάλας. 
Σύνδεσμος Νέου Φαλήρου - Ανεξάρτητη κίνηση για την επανασύσταση του Δήμου μας,  
Αργυρώ Λαγκαδιανού. 
«Το λιμάνι της αγωνίας», Πειραϊκό Δημοτικό Δίκτυο, Θοδωρής Δρίτσας.
Ώρα Πειραιά, Χρήστος Αγραπίδης.

Η ΕΝΩΣΗ ΚΕΝΤΡΩΩΝ του Βασίλη Λεβέντη (Ο Λεβέντης γεννήθηκε στα 1951 στην Μεσσήνη, η οικογένεια του ήλθε στον Πειραιά και κατοίκησε στον Άγιο Δημήτριο Ταμπουρίων, ήταν υποψήφιος δήμαρχος το 1982) τύπωσε το παρακάτω «ψηφοδέλτιο» που έγραφε στην πίσω πλευρά:       ΑΥΤΟ ΤΟ ΨΗΦΟΔΕΛΤΙΟ ΡΙΧΝΕΙ ΣΤΗΝ ΚΑΛΠΗ ΤΩΝ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΔΗΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ ΚΑΘΕ ΔΗΜΟΚΡΑΤΗΣ ΟΠΑΔΟΣ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΚΕΝΤΡΩΩΝ.       

* Δύσκολο να θυμηθώ περισσότερα, όμως στις 8 Οκτωβρίου του 1998 είχα τηλεφωνήσει στον Βασίλη Μπουγιουκλάκη που εξέδιδε την εφημερίδα ΚΑΜΕΡΑ - ΑΛΗΘΕΙΑ. Επισκέφτηκα τα εκλογικά κέντρα των Φωτίου και Δριμυλή. Την ημέρα των εκλογών (11.10) συνάντησα τον Αγραπίδη στο μνημόσυνο της Βέρας Ακύλα στην Αγία Σοφία, ψήφισα στο 7ο Γυμνάσιο (Σπάρτης 140 και Δράμας) με τον θείο μου τον Νίκο, παρακολούθησα 
τ’ αποτελέσματα από την τηλεόραση και την επόμενη είδα τον Σταύρο Σουμάκη στην Γρ. Λαμπράκη.
Το μεσοδιάστημα των δύο εκλογικών γύρων ήταν πολύ ήρεμο. Ξαναψήφισα στις 18 Οκτωβρίου. Στην είσοδο του σχολείου ήταν η
ALCO και το MEGA για το καθιερωμένο exit poll. Το βράδυ ήμουν στο εκλογικό κέντρο του Φωτίου. Παραδέχτηκε την ήττα του στους δημοσιογράφους. Στην πλατεία Κοραή είχε στηθεί μεγάλη οθόνη από τον ΣΚΑΪ. Πολυκοσμία. Νίκη του Αγραπίδη, λίγες οι σημαίες της Ν.Δ.
* Το κίνημα ΔΕΝ ΠΛΗΡΩΝΩ έχει τις αντιστοιχίες του και στην εποχή εκείνη, αφού η πρωτοβουλία συλλόγων - πολιτών Πειραιά «Εδώ Δημότες» ήταν εναντίον της εταιρείας που εισέπραττε χρήματα για τους χώρους στάθμευσης (παρκόμετρα) και τις κλήσεις, προτρέποντας τους ψηφοφόρους να «μαυρίσουν» έναν αριθμό υποψηφίων δημοτικών συμβούλων από όλους τους συνδυασμούς που είχαν υπογράψει την συμφωνία με το σλόγκαν «
STOP δεν πληρώνω παρκοεταιρίες». Κυκλοφόρησε και ένα ανάλογο «αντι-ψηφοδέλτιο» που στην κορυφή έγραφε: Αυτοί είναι υπεύθυνοι για την κατάντια του Πειραιά. ΜΑΥΡΙΣΤΕ ΤΟΥΣ!
* Υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος στην ΝΕΑ ΠΟΡΕΙΑ του Χρήστου Φωτίου ήταν κι ο ΜΩΡΑΛΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ του Πέτρου.
* Ο Καλλιπολίτης Αρχιτέκτονας Κυριάκος Σιγαλάκος (γεν. 1959), υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος με τον Αγραπίδη, μοίρασε τετράδια με εξώφυλλο κι οπισθόφυλλο φωτογραφίες και βιογραφικό του.
* Με τον Ντεντιδάκη κατέβηκε ως υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος κι ο Δημήτρης Κρητικός ο οποίος δραστηριοποιείται πλέον με την φωτογραφική και δημοσιογραφική κάλυψη στον πειραϊκό τύπο.  

Οι φωτογραφίες και το έντυπο εκλογικό υλικό είναι από το αρχείο μου. 
 
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη 15 Οκτωβρίου 1998, σελ. 15. 
Αντιγραφή εδώ, 25 Δεκεμβρίου 2011. Τελευταία διόρθωση, Μάιος 2014.          



         

Πέμπτη 1 Μαΐου 2014

Πλατεία Πηγάδας.


Μεταβολή στην όψη και στην ιστορία της.


                                                                          Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.


Η ΠΗΓΑΔΑ είναι από τις πιο γνωστές περιοχές του Πειραιά, σαν όνομα και σαν πέρασμα προς τον Άγιο Βασίλειο, το Χατζηκυριάκειο, την Καλλίπολη και την Πειραϊκή. Όσα άλλα επώνυμα πήγαν να της δοθούν
στα προηγούμενα χρόνια δεν μπόρεσαν να επικρατήσουν. Αναφέρεται ως Υδροστάσιον, Δεξαμενή, την είπαν πλατεία Καλαβρύτων, Παξινού όμως στην μνήμη και στα στόματα παραμένει η επωνυμία Πηγάδα,
Πλατεία Πηγάδας.
Όταν τον 19ο αιώνα τέθηκε το θέμα άντλησης υδάτων από τα χαμηλά των Καμινίων και του Νέου Φαλήρου, αποφασίστηκε η διοχέτευσή τους στην πόλη με σιδηροσωλήνες και η συγκέντρωσή τους μέσω αντλιών σε δεξαμενή πάνω σε υψηλή κατάλληλη θέση. Επιλέχτηκε η περιοχή Ανεμόμυλος ή Μύλοι στην συνοικία των Υδραίων και χτίστηκε η κεντρική υδαταποθήκη (τελείωσε το 1873). Η έκταση για να γίνει η δεξαμενή αγοράστηκε επί Τρύφωνος Μουτζοπούλου, 1874 - 1883.
Έτσι «γεννήθηκε» η Πηγάδα (διαμορφώθηκε το 1878). Περικλείεται από τις οδούς Γεωργίου Θεοτόκη, που ακριβώς επειδή άρχιζε από δίπλα της την έλεγαν οδό Δεξαμενής, Ιάσονος, Αντωνίου Θεοχάρη και Σαχτούρη. Η πλευρά προς την Ιάσονος και το κέντρο της είναι χτισμένη με τα υπ’ αριθμόν 33ο και 50ό Δημοτικά Σχολεία και το 50ό Νηπιαγωγείο. Στην Θεοχάρη - Ιάσονος καλύπτεται από το μέγαρο του ΟΤΕ. 
Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου εχθρικά αεροπλάνα, νομίζοντας ότι ήταν στρατιώτες έριξαν βόμβες πάνω στο πλήθος που έκανε τα ψώνια του στην τοπική λαϊκή της Πηγάδας. Ο Απόστολος Β. Χατζηελευθεριάδης στο βιβλίο του «Ένα Πειραιωτάκι στα χρόνια της φωτιάς. 1940 - 1945», Πειραιεύς 2000, σελ. 88 - 91 μας περιγράφει το γεγονός:
«Βαρυφορτωμένο το ταξί με τις ακτινωτές τις ρόδες κατηφόριζε την οδό Σερφιώτου. Ημέρα Λαϊκής αγοράς στην παρακάτω γειτονιά της Πηγάδας. Από νωρίς οι νοικοκυράδες με τα δίχτυα στα χέρια βιαστικά να ξεπορτίζουν απ’ τα σπίτια τους, για να προλάβουν νωρίς-νωρίς να προμηθευτούν τα φρέσκα ζαρζαβάτια. Εκεί κάπου στην μέση της κατηφόρας, οι σειρήνες άρχισαν να ουρλιάζουν. Αυτά τα απαίσια μαύρα αναποδογυρισμένα καζάνια να στριγγλίζουν δαιμονισμένα. Οι σειρήνες του πολέμου.
Τρίτη, 5 Νοεμβρίου, από νωρίς οι κάθε λογής πραματευτάδες να έχουν απλώσει τα προϊόντα τους πάνω στους πάγκους: Από ζαργάνες φρέσκες της ημέρας του Σαρωνικού, μέχρι σώβρακα και φανέλλες. 
Ό,τι μπορεί να χρειάζεται το κάθε νοικοκυριό. Κουρελούδες και δαντέλλες, στάμνες Αιγίνης και φακαρόλες! Άλογα και κάρρα, κόσμος και κοσμάκης, κυράδες και χασομέρηδες, σκόρπια μπερδεμένοι, στην μεγάλη αλάνα. 
Από υψηλά δύο-τρία σμήνη Ιταλιάνων να γυροφέρνουν την πόλη του Πειραιώς, το λιμάνι. Να ψάχνουν να βρουν τον στόχο και αυτός να μην... υπάρχη. Φορτωμένα τις βόμβες του θανάτου. Ο κόσμος από κάτω να μην δίνη την παραμικρή σημασία.. Τα αλόγατα να τρώνε το σανό τους και οι νοικοκυράδες να κάνουν τα παζάρια τους στα λάχανα και στα παραπούλια........ [Λίγο παρακάτω]
Ο κυρ’ Βασίλης, που είχε πάρει τον λόγο, εξηγούσε στον θείο του τον Κώτσο και σε κάτι άλλους κυρίους, 
το τι έγινε το ίδιο πρωϊνό κάτω στον Περαία.
«Που λες μπάρμπα, κάποια ώρα γύρω στις δέκα, σήμερα το πρωΐ, καμιά δεκαπενταριά αεροπλάνα βομβάρδισαν τον Πειραιά. Όλες οι βόμβες πέσανε στην λαϊκή αγορά της Πηγάδας. Κανα-δυό βόμβες πέσανε κάπου στην Ψυττάλεια. Οι Ιταλιάνοι αεροπόροι χάσανε τον μπούσουλά τους και βλέποντας κόσμο πολύ, μαζεμένο στο παζάρι, νομίσανε, ότι πρόκειται για στρατόπεδο. Τα γαϊδούρια της λαϊκής, τα καρρότσια και τις νοικοκυράδες τις νομίσανε για στρατιωτικούς στόχους......
Της Πηγάδας του Πειραιά οι σκοτωμένοι  από τους άστοχους βομβαρδισμούς της αεροπορικής επιδρομής της 5ης Νοεμβρίου του 1940 ήταν τα πρώτα άμαχα θύματα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, για την Ελλάδα».
Οι νεκροί και οι τραυματίες ήταν πολλοί. Από ότι άκουσα από παλαιότερους ο Δήμος Πειραιά είχε ανεγείρει στο σημείο ένα μνημείο με τα ονόματα των πεσόντων.

Τμήμα της πλατείας Πηγάδας προς την Α. Θεοχάρη και Σαχτούρη. Στην εμπρός βάση του σιντριβανιού βλέπουμε την επιγραφή που αναρτήθηκε επί δημαρχίας Ανδριανόπουλου, όταν ολοκληρώθηκε η διαμόρφωσή της. Ήμουν παρών στην κατεδάφισή του στις 18.2.2014.

Τελευταία μεγάλη διαμόρφωση της πλατείας έγινε επί δημαρχίας Ανδρέα Ανδριανόπουλου στα 1988.
Τα εγκαίνιά της έγιναν στις 25 Οκτωβρίου. Είναι τότε που ονομάστηκε Πλατεία Κατίνας Παξινού. Η προτομή της μεγάλης ηθοποιού μεταφέρθηκε από την πλατεία Δημοτικού Θεάτρου. Σύντομα επέστρεψε, παρέμεινε όμως η επιγραφή στο σιντριβάνι, σπασμένη αλλά άρτια μέχρι τον Φεβρουάριο του 2014. Η επιγραφή έλεγε: «Δήμος Πειραιά/ Πλατεία Κατίνας Παξινού/ Διαμορφώθηκε και εγκαινιάστηκε το 1988/ επί δημαρχίας Ανδρέα Ανδριανόπουλου».
Τα έργα ανάπλασης χάλασαν πλέον τη μορφή της όπως την ξέραμε.
Βρίσκεται σε εξέλιξη το σκάψιμο του χώρου και η μετέπειτα δημιουργία της πρώτης βιοκλιματικής πλατείας που θα τροποποιήσει το μικροκλίμα της περιοχής.
Ανάπλαση θα γίνει και στα πεζοδρόμια επί της Θεοχάρη και Θεοτόκη που ανασκάφτηκαν.


Θα δημιουργηθούν δύο παιδικές χαρές, ένα βιοκλιματικό στέγαστρο, ένας χώρος εκδηλώσεων (θεατράκι) και θα αφεθεί τόπος όπου θα κυριαρχεί το υδάτινο στοιχείο. Αυτό ακριβώς θα γίνει στο ίδιο περίπου σημείο προς την Θεοτόκη όπου παλαιότερα, γύρω στα 1967, υπήρχαν στις άκρες του δύο σιντριβάνια τα οποία συνδέονταν με μια μακρόστενη λωρίδα γεμάτη νερό που την διέσχιζαν τρεις γέφυρες ανάμεσα σε έκταση πράσινου. Αργότερα πήρε την θέση τους το πεζοδρόμιο με τις μικρές νησίδες πράσινου και πιο πρόσφατα τοποθετήθηκαν τα περίπτερα - πέργκολες του απέναντι καφενείου και του εστιατορίου. Επίσης και στο πεζοδρόμιο στην Σαχτούρη είχε πέργκολα για να πίνει κάποιος τον καφέ του. Στις μέρες που γίνονται οι λαϊκές, τα πρωϊνά είναι γεμάτη με μικροπωλητές με τις πραμάτιες τους. Ο τόπος είναι φυτεμένος με πεύκα, φοινικοειδή κι άλλα δένδρα, που αρκετά θα παραμείνουν στην θέση τους.            
    

Δύο σπάνιες ιδιωτικές φωτογραφίες για την πλατεία Πηγάδας στα 1967 που δείχνουν μιά εικόνα ξεχασμένη από τους νεότερους που εκπλήσσει.. Η πρώτη εικονίζει παιδιά να στέκονται σε μιά από τις γέφυρες. Πρόκειται για τον φίλο μου Μανώλη Πανάρετο και την αδελφή του Μαρίνα. Στο βάθος οι κατοικίες της οδού Αντώνη Θεοχάρη. Η δεύτερη φωτογραφία είναι τραβηγμένη από άλλη οπτική γωνία. Απέναντι διακρίνεται καθαρά το Δημοτικόν - Νηπιαγωγείον Ο ΑΓΙΟΣ ΑΡΤΕΜΙΟΣ των Αφών Π. Αλεξοπούλου. Έτος ιδρύσεως 1916; Ιδιοκτήτης ο Παν. Αλεξόπουλος, μετά η Ελένη Αλεξοπούλου, οδός Δεξαμενής 2 (τώρα Γ. Θεοτόκη 1). Τον Αλεξόπουλο βρίσκουμε στα 1906 να είναι «δημοδιδάσκαλος» στο διπλανό 8ο Δημοτικό Σχολείο. Ο τελευταίος, πρόσφατος Αλεξόπουλος ήταν πολύ αυστηρός: «Έριχνε πολύ ξύλο στα παιδάκια. Τον μισούσαν όλοι. Φόβος και τρόμος!!»



Τετάρτη 12 Μαρτίου 2014. Η θέα από το ίδιο περίπου σημείο δείχνει την αλλαγή στην πλατεία και στα κτήρια που προέκυψε στο περιβάλλον μετά από 47 χρόνια (1967 - 2014).

Με την ευκαιρία της επίσκεψής μου στην πλατεία την Τετάρτη 12 Μαρτίου 2014 ας περιγράψω τα καταστήματα επί της Γεωργίου Θεοτόκη στο ύψος της πλατείας.
Αριθμός 2: ΚΕΜΠΑΜΠΤΖΙΔΙΚΟΝ ο Μπαρμπαδήμος. [Δέσποινα Β. Σταύρου, το δεύτερο στον Πειραιά,
το πρώτο στην Ακτή Μουτζοπούλου 64]. Πρώην ουζερί Η ΧΟΒΟΛΗ του Κρίτωνος Μαλτέζου.
Αριθμός 2: Café Local.
Αριθμός 4: Ζαχαροπλαστείο ΜΠΑΚΑΛΟΓΛΟΥ. [Δημήτρης Μπακάλογλου].
Οδός Τομπάζη.
Αριθμός 6. Καφενείο.
Αριθμός 6. Η πίτα της Πηγάδας. Barros - Medina Nilda A.
Αριθμός 8. Πολυκατοικία. Παλαιότερα θυμάμαι ότι εκεί βρισκόταν η μουσική σκηνή A CAPPELA της Μαίρης Έστερ στην Γ. Θεοτόκη 8 που έκλεισε τον Σεπτέμβριο του 1999. Έγινε Café Music Gallery που κι αυτό δεν κράτησε πολύ. 
Οδός Ευπλοίας.
Αριθμός 10. The Top Grill. Σουβλάκι. Της Κωνσταντίνας Λειβαδάρου και Ουρανίας Κοντούρη.
Αριθμός 12. Καφενείο Κυνηγών ΒΙΡΓΙΝΙΑ.
Κουρείο.
Αριθμός 14. Πολυκατοικία.
Οδός Ιάσονος.

Φεβρουάριος 2014. Άποψη της Γεωργίου Θεοτόκη με τις πολυκατοικίες και τα ισόγεια καταστήματα. Σκαμμένος χώρος της πλατείας με σχάρα να καλύπτει παλαιό όρυγμα.


Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ, τεύχος 46, Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2014, σελ. 20 - 22.