Τετάρτη 29 Ιανουαρίου 2014

70 χρόνια από το βομβαρδισμό στο λιμάνι του Πειραιά.


                                                                                   Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.


Το κείμενο της εισήγησης που δόθηκε σε εκδήλωση το μεσημέρι της Παρασκευής 24 Ιανουαρίου 2014 στο αμφιθέατρο του Δημαρχείου Χαϊδαρίου, στο πλαίσιο του κοινοτικού προγράμματος «Ελπίδα ΙΙ - 
ο κύκλος των φίλων που αντιστάθηκαν στο Χίτλερ». Θεματική ενότητα: Ενεργή ιστορική μνήμη - Διδάγματα του παρελθόντος.

   

Στις 11 Ιανουαρίου ο δήμαρχος Πειραιά Βασίλης Μιχαλολιάκος προσκάλεσε τους πολίτες - κι ελάχιστοι από αυτούς ανταποκρίθηκαν - στο αρχιερατικό μνημόσυνο που τελέστηκε στο νεκροταφείο της Ανάστασης υπέρ αναπαύσεως των ψυχών που φονεύθηκαν στο βομβαρδισμό της πόλης στις 11.1.1944.
Η εθιμοτυπική αυτή τελετή επαναλαμβάνεται την ίδια μέρα από τα πρώτα κιόλας χρόνια της απελευθέρωσης, μόνο που τότε το μνημόσυνο γινόταν συνολικά «υπέρ των ευρόντων τον θάνατον εκ των εναερίων βομβαρδισμών της πόλεως του Πειραιώς», οι παρόντες ήταν πολύ περισσότεροι και η ατμόσφαιρα έντονα φορτισμένη συναισθηματικά αφού ο πόνος και ο χαμός των αγαπημένων υπήρξε πρόσφατος.

Ο Πειραιάς βομβαρδίστηκε απανωτά στη διάρκεια της Κατοχής - η επίσημη πρώτη έγινε από τους Ιταλούς και με θύματα, όπως στη λαϊκή αγορά της Πηγάδας.
Από 28 Οκτωβρίου έως τις 5 Απριλίου καταγράφτηκαν 23 ειδοποιήσεις από τις σειρήνες.
Όμως στις 6 Απριλίου 1941, την ημέρα δηλαδή της έναρξης του πολέμου, με τους Γερμανούς να κάνουν αναγνωριστικές πτήσεις, ενώ δόθηκε εντολή να βγουν έξω από το λιμάνι αρκετά πλοία, δυστυχώς αφέθηκε το αγγλικό Clan Fraser γεμάτο εκρηκτικές ύλες.
Το βράδυ, στις 9.20 ένας σφοδρός βομβαρδισμός που κράτησε δυόμιση ώρες έπληξε το λιμάνι και το πλοίο. Η φωτιά που ξέσπασε κατέστρεψε κτήρια, φορτηγίδες, βαγόνια, εμπορεύματα και στις 3.20 τη νύχτα προκάλεσε τη μεγάλη έκρηξη στο φορτίο με τους 250 τόνους τροτύλης που το τίναξε στον αέρα.
Μεγάλα πυρακτωμένα κομμάτια από λαμαρίνες και σιδηρικά πετάχτηκαν με δύναμη πάνω σε σπίτια, μπαλκόνια, ταράτσες σε πολλά κοντινά και μακρινά σημεία της πόλης. Ένα τέτοιο τμήμα λαμαρίνας σφηνώθηκε σε δένδρο στον κήπο δίπλα στον Άγιο Σπυρίδωνα και από κάτω του στήθηκε αργότερα μαρμάρινη επιγραφή που υπάρχει ακόμα, όμως η λαμαρίνα έπεσε και τώρα φυλάσσεται στη δημοτική πινακοθήκη.
Από την πίεση των αερίων και τα κύματα βυθίστηκαν βάρκες και καράβια.
Οι τεράστιες καταστροφές επέφεραν και την πρώτη μεγάλη φυγή των κατοίκων προς την Αθήνα.
Αποκορύφωμα του δράματος με τις βόμβες των αεροπορικών επιθέσεων βρίσκουμε σε μια γραπτή μαρτυρία: Στο ναό του Αγίου Βασιλείου στη Φρεαττύδα, η τοιχογραφία της Μεταμόρφωσης, έχει στο κάτω μέρος την εξής αφιέρωση:
«Εις μνήμην της μνηστής μου/ Βαρβάρας Γερ. Γαλιατσάτου/ Φονευθείσης κατά τον βομβαρδισμόν της 12.6.1942/ Σωτήριος Γραμματικός».
Τα επώνυμα συναντιούνται στην περιοχή μέχρι σήμερα.

Αυτός όμως που χαρακτηρίστηκε σαν ο πιο άδικος ήταν ο βομβαρδισμός της Τρίτης 11 Ιανουαρίου 1944 από την αγγλική - αμερικανική αεροπορία.
«Επιδρομή πρωτοφανούς αγριότητος ενηργήθη χθες εναντίον του Πειραιώς. Επλήγη η πόλις εις την καρδίαν της. Τα θύματα θρηνούνται κατά εκατοντάδας» έγραψε αμέσως η εφημερίδα Ακρόπολις όπου στις 13 του μήνα δημοσιεύει την αναφορά των αστυνομικών τμημάτων για το σε ποια σημεία έπεσαν οι βόμβες.
«Β΄ Αστυνομικόν Τμήμα. Βόμβαι έπεσαν σε 23 σημεία. Σύνολον βομβών 51. Αριθμός θυμάτων, νεκρών και τραυματιών - εισέτι ανεξακρίβωτος. Υπολογίζονται προχείρως πολλαί εκατοντάδες...»
 Ήταν 12.35 όταν σήμαναν οι σειρήνες. Τα αεροπλάνα που έφυγαν από τη Φότζια της Ιταλίας δε στόχευσαν πολεμικές εχθρικές εγκαταστάσεις αλλά σκόρπισαν τις βόμβες τους ανεξέλεγκτα πάνω στον πειραϊκό χώρο. Από την Αμφιάλη μέχρι το Χατζηκυρίακειο, ειδικά όμως στο κέντρο. Ο συναγερμός τελείωσε στις 13.43.
Λόγω της ώρας κυκλοφορούσε πολύς κόσμος.
Η Αγία Τριάδα καταστράφηκε και για χρόνια ανάμεσα στην πρόσοψη και το πίσω μέρος της είχε κτιστεί μια πρόχειρη κατασκευή μέχρι την ανοικοδόμηση του νέου ναού στα 1956. Από θαύμα γλίτωσε το παλιό δημαρχείο με ζημιές μόνο τα σπασμένα τα τζάμια και το περίφημο ρολόι του. Λέγεται ότι οι βόμβες που έπεσαν στη θάλασσα έστειλαν τα κύματα στη στεριά μέχρι τη Γούναρη.
Το βράδυ επαναλήφθηκαν οι βομβαρδισμοί με έναρξη περίπου από 7.22 έως 8.40 και από 10 έως 11.15. 
Τα σκάφη τύπου B - 17 με τη συνοδεία P - 38 ήταν της 15ης  air force. Είχαν και απώλειες, απ’ αυτά μερικά συγκρούστηκαν μεταξύ τους λόγω πυκνής συννεφιάς.        
Η ιστορική πλευρά, οι περιγραφές των γεγονότων έχουν τυπωθεί από τότε σε έγγραφα και φωτογραφίες, σε ατέλειωτα άρθρα εφημερίδων - περιοδικών, σε ολόκληρα κεφάλαια βιβλίων, σε φιλμάκια που βρέθηκαν και αναρτήθηκαν στο διαδίκτυο. Ουδέποτε υπήρξε ακριβής αριθμός των νεκρών, που ανεβαίνει γύρω στους 700 αν και στο ταφολόγιο βρίσκουμε 492 ονόματα.
Άλλοι θάφτηκαν ανώνυμα σε λάκκους χωρίς να δοθούν τα στοιχεία τους, άλλοι στην Αθήνα όταν μεταφέρθηκαν ως τραυματίες, μερικοί σκόπιμα δε δηλώθηκαν από τους συγγενείς για να κρατήσουν τα δελτία τροφίμων τους ώστε να πάρουν τη μερίδα που τους αναλογούσε - 30 δράμια ψωμιού.
Δεκαετίες μετά, μέσα στη σύγχρονη, αλλαγμένη φυσιογνωμικά πόλη έβλεπες κάποια κολοβωμένα κτίρια να στέκονται μάρτυρες της καταστροφής.
Από το κατεδαφισμένο ξενοδοχείο Κοντινεντάλ στην παραλία, Γούναρη και Ακτή Ποσειδώνος είχε απομείνει το ισόγειο, τώρα ένα κλειστό από λαμαρίνες οικόπεδο, ενώ λείπουν ακόμα οι πάνω όροφοι στο μέγαρο των αδελφών Ζερβού, στη Νοταρά - Τσαμαδού - Φίλωνος απέναντι από το Ταχυδρομείο.
Με μελανά χρώματα διηγούνται τα κείμενα την πορεία κατά κύματα χιλιάδων κατοίκων προς την πρωτεύουσα με τις καρότσες, τα αμάξια και με τα πόδια.
Οι διεθνείς συμβάσεις την είχαν κηρύξει ανοχύρωτη πόλη και δεν βομβαρδίστηκε. Εκεί βρήκαν φιλοξενία σε γνωστούς και φίλους ή σε επιταγμένα για την περίπτωση καταλύματα.
Ο φόβος των επιθέσεων άδειασε τον Πειραιά από ονομαστές οικογένειές του, που τα μέλη τους προτίμησαν να μετακομίσουν οριστικά στην Αθήνα και τα προάστιά της. Πολλοί δεν ξαναγύρισαν με αποτέλεσμα μετά την κατοχή να αλλοιωθεί η σύνθεση του πληθυσμού. Η πόλη σχεδόν ερήμωσε και οι λειτουργίες των υπηρεσιών αναστάλθηκαν. Ο πρωθυπουργός για να σταματήσει την εγκατάλειψη διέταξε τις αστυνομικές αρχές να απαγορεύουν «πάσαν εκ Πειραιώς αναχώρησιν δι’ Αθήνας ή αλλαχού».
Η πνευματική ζωή που είχε ανθίσει στο μεσοπόλεμο με λογοτεχνικούς και εκδρομικούς συλλόγους, με τα τόσα καλαίσθητα περιοδικά του 1940/44 (Πειραϊκά Γράμματα, Αργώ, Νεοελληνική Μούσα, Νεότης, Νέα Αβγή, Ξεκίνημα, Σαλαμίνα, Γλυκοχάραμα) διακόπηκε απότομα.

Η μνήμη των επιζώντων. Κάθε σημερινός ηλικιωμένος Πειραιώτης, έχει να διηγηθεί τη δική του περιπέτεια. 
Η αγωνία για το πού έπρεπε να πας να προφυλαχτείς, αν εκεί που στεκόσουν ήσουν ασφαλής ή όχι, είναι για εμάς τώρα ένα άγνωστο συναίσθημα. Παρακάτω δίδονται κάποια χρήσιμα στοιχεία αναφοράς στο γεγονός μέσα από την έρευνα στο αρχείο μου:
* Στο εστιατόριο του Βίρβου, Ηρώων Πολυτεχνείου και Τσαμαδού, όπου το πολυκατάστημα ΖΑRA, βρήκαν το θάνατο πάνω από 50 άτομα που έτρωγαν ή είχαν μαζευτεί εκείνη την ώρα. 
* «Στον σταθμό όμως του Ηλεκτρικού, τα πράμματα ήταν σωστή τραγωδία. Εκεί είχανε πέσει πολλές βόμβες και είχανε σκοτώσει πολλούς. Τραμ κομματιασμένα, γραμμές αναποδογυρισμένες, ζώα ξεκοιλιασμένα, αυτοκίνητα καμμένα, κτήρια γκρεμισμένα, κι’ ακόμα σύρματα και κολώνες πεσμένες, συνέθεταν όλα μαζί μια εικόνα που δεν θα την ξεχάσω ποτέ» έγραψε ο Στέλιος Μπινιάρης στο βιβλίο του Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ, 1994.   
* Στο σαπωνοποιείο του Παπουτσάνη, Χαϊδαρίου και Πολυδεύκους, περίπου 45 ψυχές έλιωσαν με τις ποτάσες και τη ζεματιστή σαπουνόμαζα, ανάμεσά τους και ο αδελφός του λογοτέχνη Στέλιου Γεράνη [λογοτεχνικό ψευδώνυμο], Δημήτρης Παναγιωτόπουλος.
* Η Επαγγελματική και Οικοκυρική Σχολή Θηλέων Δήμου Πειραιώς στεγαζόταν στη θέση του σημερινού Δημαρχείου. Κορίτσια της Σχολής συμμετείχαν στο ανέβασμα του έργου «Γαλήνιο Ξημέρωμα» στον Πειραϊκό Σύνδεσμο στις 10.1.1944, στις 14.30 το μεσημέρι. Την επόμενη που σήμανε ο συναγερμός κάποιες κοπέλες μαζί με πολλούς άλλους κατέφυγαν στο υπόγειο της Ηλεκτρικής Εταιρείας στη Βασ. Κωνσταντίνου 13, τώρα Ηρώων Πολυτεχνείου 10. Οι άτυχες γυναίκες και άνδρες πέθαναν από ασφυξία στη θανατηφόρα εκείνη παγίδα όταν κατέρρευσε το κτήριο κι εγκλωβίστηκαν. Λένε ότι τα θύματα τότε ξεπέρασαν τα 100.
Ανάμεσά τους ήταν η Αναστασία, αδελφή του διευθυντή της σχολής Νίκου Κατσικάρου. Στην είσοδο του Δημαρχείου δεξιά, δίπλα στον ανελκυστήρα μπορούμε να διαβάσουμε τη μαρμάρινη επιγραφή με τα οκτώ ονόματα του προσωπικού της σχολής και των δεκατριών εργατριών του συνεργείου στο τμήμα «του ρούχου του φτωχού παιδιού» που χάθηκαν.
* Εμπνευσμένος από το νωπό, τραγικό συμβάν κυκλοφόρησε στα1946 ο δικηγόρος Μιχάλης Περοδασκαλάκης το βιβλίο «Οι σειρήνες!.. Συναγερμός! .. στο καταφύγιο της Ηλεκτρικής».
* Οι βομβαρδισμοί συνεχίστηκαν και το επόμενο διάστημα στον Πειραιά. «Φαίνεται αποφάσισαν να τον καταστρέψουν» σημείωσε ο Γεώργιος Θεοτοκάς στα ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ του.
* Οι τραυματίες μεταφέρονταν βιαστικά στο Τζάνειο και στο Κρατικό που τότε στεγαζόταν στις καπναποθήκες του Σαπόρτα στην Παλιά Κοκκινιά. Άλλοι στάλθηκαν στην Αθήνα, στον Ευαγγελισμό, στον Ερυθρό Σταυρό, στο Λαϊκό, στην Πολυκλινική, σε ιδιωτικά. 
* Από τις 13 Ιανουαρίου η Αρχιεπισκοπή Αθηνών λειτούργησε την «Υπηρεσία Ανευρέσεως Θυμάτων Πειραιώς. Σκοπός της Υπηρεσίας αυτής είνε να κοινοποιή τα ονόματα των νεκρών, τραυματιών και αγνοουμένων θυμάτων των βομβαρδισμών του Πειραιώς της 11ης τρέχοντος». 
* Το 1944 έχουμε στην Αθήνα την «Πανελλήνια Αδελφότητα Πυροπαθών και Βομβοπλήκτων». Για τον ίδιο λόγο άνοιξε γραφείο στον Πειραιά.
Για την έκδοση ταυτότητας των μελών η 1.50 δραχμή πήγαινε υπέρ του μισθού του προέδρου… Έτσι έβγαινε το Δελτίο Τροφίμων για αγορά των απαραιτήτων (σαπούνι, λάδι, ζάχαρη). Ανάλογη φροντίδα ανατέθηκε και στην Επιτροπή Περιθάλψεως Βομβοπλήκτων. Η οργάνωση συσσιτίων («μπιζέλια, ρεβύθια, φασόλια, μπουλουγούρι και κάπου κάπου σαπούνι για τη στοιχειώδη καθαριότητά μας» όπως γράφτηκε) και η συμπαράσταση από εθελοντές και φορείς ήταν ενδεικτική. Ερυθρός Σταυρός, Φιλική Εταιρεία Νέων του Πυρουνάκη, η Κρητική Αλληλεγγύη, ο Εθνικός Οργανισμός Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Η Ελληνογαλλική Σχολή Jeanne dArc έστησε τα κέντρα λαϊκής σούπας για χίλια άτομα και διακόσια παιδιά. Οι βόμβες που έπεσαν στο κτήριο σκότωσαν δυο Αδελφές του Τάγματος.
* Στα 1945 «Η εφημερίς των βομβοπλήκτων» ενημέρωνε τους ενδιαφερόμενους.
* Πέντε μήνες μετά το μεγάλο βομβαρδισμό, κυκλοφόρησε στις 11.6.1944, με εντολή των αρχών Κατοχής μια σειρά δέκα γραμματοσήμων. Δήθεν αναμνηστική αλλά με προπαγανδιστικούς σκοπούς, αποτελούνταν από πέντε κοινών των «Τοπίων» του 1942 και πέντε αεροπορικών των «Ανέμων» του1943 με λιθογραφική μπλε επισήμανση και νέα αξία: ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ. 11-1-1944. Δρ. 100.000.

Αναπάντητα παραμένουν τα ερωτήματα για ποιο λόγο έγινε ο συμμαχικός βομβαρδισμός στο λιμάνι του Πειραιά αφού οι οβίδες χτύπησαν χωρίς διάκριση την ίδια την πόλη κι όχι επιλεγμένες στρατιωτικές εγκαταστάσεις που ήταν σημαντικές για τον εχθρό.
Ο Νίκος Χαντζάρας τις στιγμές του βομβαρδισμού ήταν στην Αθήνα για να βρεθεί στην κηδεία του Ναπολεόντα Λαπαθιώτη που είχε αυτοκτονήσει τέσσερις νύχτες πριν. «Τρομερά πράματα συμβαίνουνε στον Πειραιά. Πολύ τραγικά. Πώς δεν ετραβήχτηκε από τον Πειραιά ο πληθυσμός του;
Πώς από το πρωί είχε διαδοθή, πως θα γινότανε αυτός ο φοβερός βομβαρδισμός;
Πώς το λέγανε από το πρωί οι υπάλληλοι του Ερυθρού Σταυρού;
Πώς το ηξέρανε οι Γερμανοί;
Κι εμείς οι σκλάβοι πώς βρεθήκαμε ανειδοποίητοι;» αναρωτήθηκε σε άρθρο του στη ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ στις 12.1.1946.
Το θέμα καλύφθηκε από τα επόμενα γεγονότα κι ακόμα δεν έχουμε την απάντηση, παρά μόνο απορίες, σκέψεις και εικασίες.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ.   





          

Κυριακή 26 Ιανουαρίου 2014

Μικρά κείμενα πειραϊκής ιστορίας και αρχαιολογίας.


                                                                                   Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.


[Σύντομα άρθρα, πολύτιμα ψήγματα πειραϊκών πληροφοριών βρίσκονται κατάσπαρτα μέσα στα φύλλα των παλιών εφημερίδων. Εδώ δημοσιεύω αυτούσια τέσσαρα από αυτά, αντιγραμμένα από κιτρινισμένα αποκόμματα της συλλογής μου]
 
Η ορχήστρα του θεάτρου Ζέας πριν τον καθαρισμό και τις σωστικές παρεμβάσεις.
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΝ ΘΕΑΤΡΟΝ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ. 
Του κ. Ι. Παπαδημητρίου, Εφόρου Αρχαιοτήτων. Εφημερίδα ΝΕΟΙ ΣΚΟΠΟΙ, 20.3.1957.

Ένα από τα σωζόμενα ακόμη αρχαία μνημεία του Πειραιώς, είναι το μικρόν Θέατρον της Ζέας, κατά τη οδόν Φιλελλήνων και ανατολικώς του μικρού, αλλά εξαιρετικά ενδιαφέροντος, αρχαιολογικού Μουσείου.
Δεν ήταν δε το μοναδικό θέατρο της αρχαίας πόλεως. Γιατί ξέρομε από αρχαίας πηγάς και μάλιστα από τον Θουκυδίδην ότι και άλλο αρχαιότερο Θέατρο έκειτο προς την δυτικήν κλιτύν του λόφου της Μουνυχίας και μάλιστα το μοναδικόν μέχρι τουλάχιστον των Ελληνιστικών χρόνων. Από το αρχαιότερο αυτό θέατρο κανένα λείψανο δεν διεσώθη, αλλ’ η θέσις του είναι βεβαία και μερικά ερείπια που ανευρέθησαν κατά το 1880, έχουν σήμερα καταστραφή ή καλυφθή από την οικοδομήν νέων οικιών.
Το νεώτερο θέατρο όμως διασώζεται ή μάλλον διεσώζετο μέχρι προ ολίγων ετών, σε κα;ή [εδώ λείπει το γράμμα κ ή λ!, όμως θα έλεγε «καλή»] κατάστασι. Σύμφωνα με τα σχέδια και την περιγραφή που έχομε από τον καιρό της ανασκαφής του (1880 και 1884) διετηρούντο αρκετά λείψανα, ικανά για να μας δώσουν ακριβή αντίληψη της μορφής του. Το κοίλον του Θεάτρου, όπου εκάθηντο οι θεαταί, εσχημάτιζεν ημικύκλιον με κάποια μεγαλυτέρα προβολή των δύο πτερύγων. Διηρείτο δε τούτο με 14 κλίμακας, διατεταγμένας ακτινοειδώς εις 13 κερκίδας αι οποίαι εις το μέσον του ύψους των διεκόπτοντο με πλατύ διάζωμα και εις το άνω πλατύτερον τμήμα εδιπλασιάζοντο εις 26, όπως ακριβώς εις το θέατρον του Διονύσου των Αθηνών και το θέατρον της Επιδαύρου. Πλατεία δίοδος εχώριζε το κοίλον από την ελλειψοειδή ορχήστραν η οποία έχει διάμετρον 16.34 μέτρα, πενήντα δηλαδή αρχαίους πόδας.
Προς τα ανατολικά της Ορχήστρας έκειτο η σκηνή μετά του παρασκηνίου με 14 κίονας, μεταξύ των οποίων θα υπήρχον οι ξύλινοι πίνακες και εις το κέντρον η θύρα. Εκατέρωθεν δε του προσκηνίου υπήρχον τα παρασκήνια. Το ύψος του παρασκηνίου ημπορούμεν από την διάμετρο των κιόνων και την αναλογίαν της μεσαίας θύρας να υπολογίσωμεν εις 4 περίπου μέτρα.
Ήτο λοιπόν πραγματικώς ένα αρκετά ευρύχωρο θέατρον και αι αναλογίαι του και η μορφή του δεικνύουν μεγάλην ομοιότητα προς το θέατρον του Διονύσου των Αθηνών των χρόνων του πολιτικού και ρήτορος Λυκούργου του 2ου δηλαδή ημίσεως του 4ου π. Χ. αιώνος.
Από ωρισμένες επιγραφικές ενδείξεις και ιδιαιτέρως από το σχήμα των γραμμάτων που ήσαν χαραγμένα, 
ως τεκτονικά σήματα επί των λίθων των κατωτέρων βαθμίδων συμπεραίνομεν ότι το θέατρον τούτο εκτίσθη κατά τον 2ον π. Χ. αιώνα.
Η ύπαρξις δύο θεάτρων εις τον αρχαίον Πειραιά οφείλεται βέβαια κατά πρώτον λόγον εις την ακμήν, το μέγεθος και τον πλούτον της πόλεως, αλλά και εις την έντονον λατρείαν του Διονύσου, όπως φαίνεται από τας αρχαίας φιλολογικάς πηγάς και τας ανευρεθείσας επιγραφάς.
Έτσι γνωρίζομεν π. χ. από τον Δημοσθένη ότι ετελείτο πομπή εις τον Διόνυσον και από τον Αριστοτέλη ότι εκληρούτο δήμαρχος εις τον Πειραιά δια να επιμελήται των Διονυσίων και να ορίζη τους χορηγούς δια τας παραστάσεις εις το θέατρον κατά τας εορτάς του Διονύσου.
Εξ άλλων μαρτυριών γνωρίζομεν ότι υπήρχον, ως ήτο φυσικόν και ιερά του Διονύσου εις τον Πειραιά και εις ένα από αυτά οι έφηβοι του έτους 107/6 π. Χ. αφιερώνουν πολύτιμον φιάλην.
Ποία είναι τώρα η σημερινή κατάστασις του θεάτρου θα ήτο καλλίτερα να μην αναφέρω. Από τη σκηνή και το προσκήνιον τίποτε δεν επέμεινε και αι βαθμίδες του θεάτρου καταστρέφονται καθημερινώς από τους αθλούμενους του Πειραϊκού Συνδέσμου. Επανειλημμένως η δια συρματοπλεγμάτων περίφραξις κατεστράφη, κτίρια ακαλαίσθητα και ελεεινά εκτίσθησαν αυθαιρέτως γύρω από τον ιερόν αυτόν και ιστορικό δια τον Πειραιά χώρον και τα εκεί εκτεθειμένα αρχαία αγάλματα και επιγραφαί διαρκώς θραύονται και καταστρέφονται.
Την εικόνα που παρουσιάζει σήμερα προσωπικώς διεπίστωσεν ο Δήμαρχος Πειραιώς [εννοεί το Δημήτριο Σαπουνάκη] και πολλοί με αυτόν σύμβουλοι.
Και όμως θα ημπορούσε με καλή θέλησι και κατανόησι να απαλλαγή ο χώρος από κάθε πρόκτισμα και κάθε άλλη ξένη προς τον προορισμό του χρήσιν και να αποτελέση αληθινό καλλιτεχνικό κόσμημα της νέας πόλεως και τουριστικό παράγοντα εξαιρετικόν.
Θα ’μπορούσε συγχρόνως να χαρίση στον Πειραιά ένα θαυμάσιο υπαίθριο Θέατρο, για θεατρικάς αρχαίας παραστάσεις, αι οποίαι δεν θα ήταν δύσκολο να επαναλαμβάνωνται και στον Πειραιά κοντά στον γραφικό λιμένα Ζέας.

Σχεδιάγραμμα κάτοψης του θεάτρου Ζέας από το βιβλίο του Wilhelm Dörpfeld και Emil Reisch «Das Griechische Theater», Athen, 1896. Το κεφάλαιο «Das Theater im Piräus», στις σελίδες 97 - 100.
 
ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ «ΠΕΙΡΑΪΚΟΥ» ΔΙ’ ΑΝΑΚΙΝΗΘΕΝ ΘΕΜΑ ΓΥΜΝΑΣΤΗΡΙΟΥ, Εφημερίδα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΩΡΑ, 9.5.1959.

Προς τον Υπουργόν Παιδείας κ. Γ. Βογιατζή απεστάλη υπό του «Πειραϊκού Συνδέσμου» το κατωτέρω τηλεγράφημα, υπογραφόμενον υπό του Προέδρου και Γεν. Γραμματέως αυτού κ.κ. Ιακ. Μάγκου και Μιχ. Μπακούρη:
Διευθυντής Διευθύνσεως Αρχαιοτήτων Παπαδημητρίου ειδοποίησε σήμερον αιφνιδιαστικώς επιστάτην Γυμναστηρίου Πειραϊκού Συνδέσμου όπως αφαιρέσωμεν μέχρις αύριον μεσημβρίας ωρισμένας εγκαταστάσεις Γυμναστηρίου άλλως προβή εις βίαιαν αφαίρεσιν δια Συνεργείου Υπουργείου με τον σκοπόν καταλήψεως Γυμναστικού χώρου.
Διεμαρτυρήθημεν τηλεγραφικώς Διευθυντήν Αρχαιοτήτων. Επικαλούμεθα Υμετέραν άμεσον επέμβασιν προς ματαίωσιν ενεργειών Διευθύνσεως Αρχαιοτήτων αίτινες πραγμαποποιούμεναι θα καταστήσουν άχρηστον το μοναδικόν Γυμναστήριον κλασσικού Αθλητισμού Πειραιώς ανήκον εις Σύνδεσμόν μας από έτους 1901.

Το γυμναστήριο (στίβος) του Πειραϊκού Συνδέσμου στο θεάτρο Ζέας όπως ήταν γύρω στα 1954. Το γήπεδο μπάσκετ με την τσιμεντένια κερκίδα ήταν στη θέση που ανεγέρθηκε το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο. Είχε είσοδο από τη Χαριλάου Τρικούπη. Στην Κατοχή χρησιμοποιήθηκε ως σταθμός αυτοκινήτων αφού οι Γερμανοί είχαν επιτάξει και μεγάλο τμήμα της απέναντι Ελληνογαλλικής Σχολής του Αγίου Παύλου. Φύλακας του χώρου αναφέρεται ο Δημήτριος (Μήτσος) Καλαντώνης.  
  
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΝ ΜΟΥΣΕΙΟΝ. Εφημερίδα ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ της 6.8.1959.

Ο Δήμαρχος Πειραιώς κ. Π. Ντεντιδάκης εξουσιοδοτήθη να αναγγείλη εις την συγκέντρωσιν των εκπροσώπων του Πειραιώς, την οποίας διοργάνωσε προχθές η «Φιλολογική Στέγη» του Πειραιώς ότι ο υφυπουργός Οικονομικών κ. Δ. Αλιπράντης θα διαθέση εκ των πλεονασμάτων του λαχείου, το ποσόν των 250 χιλ. δραχ. δια την επέκτασιν του Αρχαιολογικού μουσείου της πόλεώς μας, δια να περιλάβη όχι μόνον τους διεκδικουμένους θησαυρούς, αλλά και τα λοιπά πολύτιμα κατάλοιπα του αρχαίου Πειραιώς, τα οποία καταστρέφονται εις το προαύλιον του μουσείου.
Το ποσόν, βεβαίως δεν είναι επαρκές δια την κάλυψιν της αντιστοίχου ανάγκης.
Αποτελεί, όμως, μίαν απαρχήν, η οποία θα διαθέση ευμενώς την Δημοσίαν Γνωμην του Πειραιώς, την οποίαν, παρά τα τεράστια οικονομικά της βάρη, εξακολουθεί να συγκινή και να ηλεκτρίζη κάθε πατριωτική έξαρσις και κάθε πνευματική ανάτασις.
Και όταν η δημιουργία του μουσείου αποτελέση πίστιν του λαού του Πειραιώς, η σχετική εξόρμησις δεν είναι δυνατόν παρά να καταλήξη εις αίσιον πέρας... 
 
Η ΧΘΕΣΙΝΗ ΠΟΛΥΩΡΟΣ ΣΥΣΚΕΨΙΣ. ΑΙ ΠΕΙΡΑΪΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ. Ανακοινώσεις του κ. ΓΡ. ΘΕΟΧΑΡΗ. Εφημερίδα ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ, 9.12.1959.

Συνήλθεν χθες την εσπέραν εις πολύωρον κοινήν αύσκεψιν το Συμβούλιον της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς μετά της Επιτροπής Αξιοποιήσεως και Προστασίας των Πειραϊκών Αρχαιοτήτων. Την σύσκεψιν απησχόλησεν η παρατηρουμένη εκκρεμότης εις το θέμα της εμπράκτου εκδηλώσεως του Κυβερνητικού ενδιαφέροντος δια την ανέγερσιν Μουσείου ανταξίου των εσχάτως αποκαλυφθέντων αρχαιολογικών θησαυρών οι οποίοι κατά γενικήν αναγνώρισιν ανήκουσι και οφείλουν να παραμείνουσι εις την πόλιν του Πειραιώς εις την οποίαν επιμόνως έχει ζητηθή να επαναφερθούν και τα κατά καιρούς αφαιρεθένται από τον Πειραιά πολυτιμώτατα αρχαιολογικά ευρήματα.
Ο κ. Γρ. Θεοχάρης Πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης και της Επιτροπής Αρχαιοτήτων, εις συντάκτην μας επισκεφθέντα αυτόν εδήλωσεν:
– Δεν θα αφήσωμεν δια της σιωπής να χαθή το δικαιώτατον τούτο αίτημα του Πειραιώς. Διαφορετικά πρέπει να ξεγράψωμεν την πόλιν μας από τον πίνακα της προκοπής. Πεντακόσιαι χιλιάδες λαού της ευρείας Πειραϊκής περιοχής έχουν δικαιώματα ζωής και προόδου αφού τόσα εις ηθικάς και υλικάς δυνάμεις προσφέρουν διαρκώς υπέρ της εθνικής ευημερίας. Δυστυχώς δεν βλέπομεν εκ μέρους των υπευθύνων την απαιτουμένην δραστηριότητα. Το Δημοτικόν Συμβούλιον ανακηρύξαν τον υπουργόν της Παιδείας κ. Βογιατζήν επίτιμον δημότην δια την ίδρυσιν Μητροπόλεως θα είχεν πληρεστέραν δικαίωσιν εάν εδραίωνεν την απόφασίν του εις το βασικώτατον θέμα του Μουσείου και της αρχαιολογικής αξιοποιήσεως του Πειραιώς που υπάγονται εις την αρμοδιότητά του. Η Δημοτική αρχή επανεπαύθη εις ένα αμφιβόλου νοήματος έγγραφον του Υπουργείου Παιδείας εξαρτώντος την ανάδειξιν των αρχαιοτήτων μας από οικονομικούς λόγους. Αυτοί όμως οι λόγοι οφείλουν να παρακαμφθούν. Το κράτος που διαθέτει με απλοχεριά τεράστια ποσά σ’ όλες τις περιοχές για τον τουρισμόν και την αξιοποίησιν των αρχαίων μνημείων δεν μπορεί να αδιαφορήση δια τον Πειραιά. Ο Πειραϊκός λαός είναι πρόθυμος να συμβάλη. Μέσα σε ελάχιστο διάστημα με το 10λεπτο των εισιτηρίων ορθώθηκε ο ναός της Αγίας Τριάδος. Με συνέχισιν του ιδίου 10λέπτου θα αναγερθή και το αντάξιον Μουσείον. Η ολιγωρία μας θα είναι εγκληματική.
Οι Πειραιώτες Υπουργοί κ.κ. Ανδριανόπουλος και Αλιπράνης ας το θεωρήσουν ζήτημα τιμής. Οι βουλευταί επίσης ας ξεκαθαρίσουν εις την Βουλήν την κυβερνητικήν θέσιν επί του ζητήματος δια να ίδωμεν εάν το κράτος ενδιαφέρεται δια τον Πειραιά ή πρέπει να τον θεωρήσωμεν οριστικώς καταδικασμένον και να μετακομίσωμεν και μεις.
Πληροφορούμεθα ότι ειδική επιτροπή θέλει σχετικώς επισκεφθή τον Υπουργόν Παιδείας κ. Βογιατζήν και τον Πρόεδρον της Κυβερνήσεως κ. Καραμανλήν και θέλει ζητήση και την συμπαράστασιν του Βασιλέως της δια την άμεσον ικανοποίησιν της ανωτέρω αξιώσεως του Πειραϊκού λαού.

Τελικά το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης του Πειραιά θεμελιώθηκε τέλη του 1966 και εγκαινιάστηκε στις 12 Ιουνίου 1981. Οι καινούργιες αίθουσες παραδόθηκαν επίσημα στις 30 Νοεμβρίου 1998.


Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ, τεύχος 45. Οκτώβριος - Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2013, σελ. 20 - 22.  


       

Κυριακή 19 Ιανουαρίου 2014

Ένα σπάνιο βιβλίο: «Το περιστατικό του Πειραιά»


μέσα από διπλωματικά έγγραφα του 1910.


                                                                                     Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.
            

Εποχή λίγο πριν τους βαλκανικούς πολέμους. Η Ελλάδα έφτανε μέχρι τη Θεσσαλία και πολλά άλλα νησιωτικά διαμερίσματα της σημερινής χώρας, όπως η Κρήτη, τα Δωδεκάνησα, το Ανατολικό Αιγαίο, ανήκαν ακόμα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.    Οι πολιτικές εξελίξεις του 1910 αποτέλεσαν το εναρκτήριο λάκτισμα για τα μετέπειτα σημαντικά γεγονότα. Στις 18 Ιανουαρίου ανέλαβε την πρωθυπουργία ο Στέφανος Δραγούμης. Στις 17 Μαρτίου ο Γεώργιος ανέγνωσε το Βασιλικό Διάταγμα για τη σύγκληση της Αναθεωρητικής Βουλής. Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύεται.
Ο Δραγούμης έλαβε άμεσα νομοθετικά μέτρα για τη νομισματική εξυγίανση, για ένα εξωτερικό δάνειο 240 εκατομμυρίων και προχώρησε τη διαδικασία αναδιοργάνωσης των υπηρεσιών.
Δήμαρχος του Πειραιά από το 1907 (και μέχρι το 1914) ήταν ο Δημοσθένης Ομηρίδης - Σκυλίτσης. Η λαϊκή ευαισθησία για τα εθνικά θέματα ήταν έκδηλη σε κάθε δραστηριότητα.
 Ένα τυχαίο απρόβλεπτο γεγονός, που τότε είχε τη σημασία του ώστε να ταράξει τη διπλωματία μεταξύ Ρουμανίας και Ελλάδος, συνέβη στο λιμάνι της πόλη μας στις αρχές του καλοκαιριού του 1910, δηλαδή στις 30 Μαΐου ή 12 Ιουνίου με το παλιό και νέο ημερολόγιο. Το επεισόδιο χαρακτηρίστηκε σοβαρό και για την πλήρη εικόνα μετά το τέλος του, κυκλοφόρησε στο Βουκουρέστι και μάλιστα από το Υπουργείο των Εξωτερικών στο Εθνικό Τυπογραφείο ένα έντυπο με όλες τις αναφορές, τις επίσημες και ιδιωτικές επιστολές και κυρίως τα τηλεγραφήματα που ανταλλάχτηκαν για την ενημέρωση και τις εντολές για την ομαλή διευθέτησή του.


Το βιβλίο, γραμμένο στα γαλλικά, έχει τίτλο: Μinistère des Affaires Étrangères. Documents diplomatiques. Incident du Pirée. 30 mai / 12 juin 1910. Bucarest. Imprimerie de l’État. 1910. Διαστάσεις 31,6 Χ 23,4 και σελίδες 54.
Βρίσκεται στη συλλογή μου κι απ’ αυτό αντλώ όλες τις πληροφορίες. Ενδιαφέρον είχε και η έρευνά μου στον τύπο της εποχής η οποία ίσως αποτελέσει αντικείμενο άλλης εργασίας.
Χωρίς εισαγωγή, μόνο με τον πίνακα των περιεχομένων, εκτίθενται 41 κείμενα με σχεδόν χρονολογική σειρά από την αρχή μέχρι τη λήξη του ζητήματος. Η μετάφραση των αποσπασμάτων είναι δική μου.

Νο 1. Ο κυβερνήτης του ατμόπλοιου «Imperatul Trajan» [Αυτοκράτωρ Τραϊανός]  - πλοίαρχος - κυβερνήτης Perietzeano στην Service Roumain de Navigation Maritime. Τηλεγράφημα. Δαρδανέλια, στις 31 Μαΐου / 
13 Ιουνίου 1910.
«Σοβαρή συμπλοκή με τους Έλληνες στον Πειραιά. Μετά την άφιξη, πολυάριθμος όχλος εισέβαλε στο πλοίο για να απελευθερώσει τρεις Έλληνες λιποτάκτες του Οθωμανικού στρατού που υπέθεταν ότι ήταν πάνω στο πλοίο. Είχαμε μόνο ένα Ρουμάνο λιποτάκτη τον οποίο αφήσαμε ελεύθερο, αλλά ανώφελα διότι ο όχλος απαιτούσε ακόμα δυο οι οποίοι δεν ήταν στο σκάφος. Αυτός ο ευτελής όχλος προξένησε πολλές ζημιές, κλοπές, κατατρόμαξε τους επιβάτες, κακομεταχειρίστηκε το πλήρωμα και τους επιβάτες. Η τοπική αστυνομία έσπευσε αργά. Παράκληση να καταργηθούν τα ταξίδια προς τον Πειραιά».
Νο 3. Ο επιθεωρητής Μihailesco της Service Roumain de Navigation Maritime προς τη Διεύθυνση της Υπηρεσίας. Τηλεγράφημα. 
Κωνσταντινούπολη, 31 Μαΐου / 13 Ιουνίου 1910.
«Με πρόφαση να απαιτηθεί η αποβίβαση δυο Ελλήνων λιποτακτών, Οθωμανών υπηκόων, οι οποίοι ποτέ δεν υπήρξαν στον πλου, περίπου δυο χιλιάδες άτομα εισέβαλαν στο πλοίο, λεηλατώντας ο,τιδήποτε μπορούσε να βρεθεί κλειδωμένο. Ανάγκασαν την εξερεύνηση των δήθεν λιποτακτών από τις 11 η ώρα το πρωί μέχρι τις 3 η ώρα το απόγευμα. Έπειτα έφυγαν με τη ρητή εντολή του εισαγγελέα που έφτασε στο πλοίο. Όλο το πλήρωμα βλάφτηκε πολύ και οδηγήθηκε εν μέρει στο Λιμεναρχείο (αξιωματικοί και κυβερνήτης), ο αρχιμηχανικός, ο αρχιμαραγκός κι ένας σερβιτόρος του εστιατορίου χτυπήθηκαν στο λαιμό και παρέμειναν ασθμαίνοντας, αυτό επειδή δεν αποδέχτηκαν στιγμή να αποδεσμεύσουν στο νερό το πετρέλαιο των δεξαμενών και να παραδώσουν τα κλειδιά των μπαούλων των επιβατών. Ο γιατρός υποχρεώθηκε να  δώσει πρόσβαση στο νοσηλευτήριο και χτυπήθηκε με ραβδιές· ο κυβερνήτης ταλαιπωρήθηκε. Οι Τούρκοι και Άραβες επιβάτες βλάφτηκαν επίσης. Από τον τρόμο λιποθύμησαν πολλές κυρίες, μεταξύ των οποίων μια Αιγύπτια πριγκίπισσα·  δυο Αιγύπτιοι πρίγκιπες κρατήθηκαν στο Λιμεναρχείο, σαν κατάσκοποι· οι επιβάτες και το πλήρωμα ληστεύτηκαν από τις χρηματικές τους αξίες, τα ρούχα, τα κοσμήματα, τα ασημικά, τα επιτραπέζια σκεύη και τις προμήθειες. Οι χρηματικές αξίες θα αποκατασταθούν αργότερα, επειδή γνωρίζουμε καλώς τόσο τις γραπτές απαιτήσεις όσο τις δηλώσεις των Ελλήνων επιβατών αγανακτισμένων με τα καμώματα των συμπατριωτών τους· τα κασόνια της πλώρης υπέστησαν φθορά και το ιατρικό έπιπλο λεηλατήθηκε επίσης όπως η αποθήκη ποτών και τροφίμων, τα ντουλάπια του μαραγκού, του αξιωματικού επιμελητείας και του προϊσταμένου του εστιατορίου και η λινοθήκη. Ασυγκίνητες, οι αρχές και ο πολεμικός στόλος παρατηρούσαν το θέαμα της λαϊκής αρπαγής· ο κυβερνήτης Perietzeano κρατήθηκε με τη βία, επί μια ώρα, στο Λιμεναρχείο, από τον αναπληρωτή λιμενάρχη. Μεταξύ του κόσμου βρίσκονταν επίσης αντιπρόσωποι της κοινωνίας μιλώντας διαφορετικές ξένες γλώσσες. Οι εισβολείς αποβίβασαν με τη βία τον επαναπατρισμένο Κωνσταντίνο Ζησιάδη (Zissiade Constantin), λιποτάκτη του 31ου Συντάγματος Πεζικού, εμπιστευμένος στο πλοίο από τον προξενικό πράκτορα της Αλεξάνδρειας κύριο Valiano, με προορισμό την Κωστάντζα. Η προκυμαία και τα εμπορικά κτήρια του λιμανιού του Πειραιά ξεχείλιζαν από θεατές από όπου αποδοκιμαζόταν με σφυρίγματα και βριζόταν οτιδήποτε προσφερόταν ρουμανικό·  και εξήπταν με όλη τους τη δύναμη τους επιτιθέμενους».
Οι Ρουμάνοι επιμένουν ότι ο λιποτάκτης ήταν πράγματι ελληνικής καταγωγής, αλλά ρουμανικής υπηκοότητας, φυγόδικος του στρατού τους. Το πλήθος τον αποβίβασε θριαμβευτικά στο λιμάνι. Το πλοίο συνέχισε με ασφάλεια προς Κωνσταντινούπολη. Ο Δραγούμης έκανε δηλώσεις στις εφημερίδες ότι θα λάβει κάθε δυνατό μέτρο να μην επαναληφθούν τέτοιες πράξεις και εξέφρασε τη λύπη του στον πρέσβη της Ιταλίας «ο οποίος προς το παρόν είναι επίσης επιφορτισμένος με τα ρουμανικά συμφέροντα». Ο Υπουργός των Εσωτερικών είπε ότι οι σκηνές που έλαβαν χώρα στον Πειραιά «ντροπιάζουν την Ελλάδα». Οι αξιώσεις της ρουμανικής κυβέρνησης προς την ελληνική ήταν οι εξής εν συντομία:
Σε χρονικό διάστημα μέχρι τις 10/ 23 Ιουλίου να εκφράσει τη συγγνώμη της για τα πολύ σοβαρά γεγονότα που συνέβησαν στο πλοίο.
Να δηλώσει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο ότι θα καταδιώξει τους ενόχους και θα τους τιμωρήσει.
Να αναγκαστεί να αποζημιώσει σε λίγη προθεσμία όλες τις βλάβες που προκλήθηκαν στο πλοίο, στους επιβάτες και στο πλήρωμα.
Να αναγκαστεί να αναζητήσει το Ρουμάνο λιποτάκτη που απελευθερώθηκε από το πλήθος και να παραδοθεί κατόπιν στις ρουμανικές αρχές.
Τα χρήματα για το πλοίο και το πλήρωμα εκτιμήθηκαν σε 8000 φράγκα  ενώ οι επιβάτες ζήτησαν 12000 φράγκα.
Οι διπλωμάτες - συντάκτες των κειμένων «συζητούν» μέσα από τις επιστολές και τα τηλεγραφήματα την κάθε πτυχή της υπόθεσης δίνοντας διευκρινήσεις και κατευθύνσεις για την πορεία προς τη λήξη της. Έτσι μαθαίνουμε στο Νο14 ότι ο Ζησιάδης δεν ήταν τελικά λιποτάκτης αλλά ευεργετήθηκε, όπως όλοι οι άλλοι που είχαν αυτομολήσει από το ρουμανικό στρατό, από τα γενικά μέτρα αμνηστίας που δόθηκαν και δημοσιεύτηκαν από το Υπουργείο Πολέμου «και η παρουσία του στο πλοίο είχε το χαρακτήρα ενός απλού επαναπατρισμού».
Η ελληνική πλευρά συμφώνησε στα τέσσερα σημεία με μόνη ένσταση η υπογραφή για την αποζημίωση να επικυρωθεί από διεθνές διαιτητικό δικαστήριο.
 Έτσι προτάθηκε η παρουσία των Γενικών Προξένων στον Πειραιά της Ιταλίας και της Ρωσίας. 



Τελικά (Νο 20) αποφασίστηκε η φιλική συμμετοχή των προξένων της Ιταλίας και Ρωσίας στο Βουκουρέστι, ιδέα που εμφανίζει στο Νο 18 ο ίδιος ο αλληλογράφος των περισσότερων επίσημων κειμένων, «η αυτού εξοχότητα κύριος Μαρκήσιος Emmanuel Beccaria dIncisa, έκτακτος εκπρόσωπος και πληρεξούσιος πρέσβης του μεγαλειότατου βασιλέα της Ιταλίας Victor-Emmanuel III στο Βουκουρέστι» απευθυνόμενος στον Alexandre G. Djuvara, Ρουμάνο Υπουργό των Εξωτερικών.
Τα χρήματα θα κατατεθούν στο Υπουργείο των Οικονομικών στο Βουκουρέστι.
Πέντε από τους ενόχους των επεισοδίων «είναι ήδη φυλακισμένοι».
Η Ελλάδα συναίνεσε να συνταχθεί ένα επίσημο υπόμνημα με τους οριστικούς όρους που έθεσε η ρουμανική κυβέρνηση (Νο 28). Αν μέχρι τότε δεν βρεθεί ο λιποτάκτης ο λιμενάρχης που θα κάνει την επίσκεψη στο πλοίο να ανακοινώσει μετά λύπης του το γεγονός και να βεβαιώσει ότι οι έρευνες συνεχίζονται. 
Το Νο 30 υπόμνημα αναφέρει «ότι δεν απομένει πλέον για να δηλωθεί οριστικώς λήξασα η διένεξη παρά η πραγματοποίηση του ταξιδιού που πρέπει να κάνει το Imperatul Trajan στον Πειραιά, ώστε ο λιμενάρχης του λιμένα εκείνου μπορέσει να ξανακάνει την υποσχόμενη επίσκεψη στον κυβερνήτη του ειπωμένου ατμόπλοιου και να του εκφράσει τη θλίψη του για τα γεγονότα που δημιουργήθηκαν στις 30 Μαΐου/12 Ιουνίου».
Με το έγγραφο επισυνάπτονται τέσσερα κείμενα - αντίγραφα του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδος (υπογράφει ο Δ. Καλέργης) προς τον Πρόξενο της Ιταλίας  μαρκήσιο A. Carlotti di Riparbella στην Αθήνα όπου η Ελλάδα διατυπώνει την απάντησή της στις απαιτήσεις των Ρουμάνων και ένα του Ιταλού πρόξενου προς το Ελληνικό Υπουργείο για την παρουσία στην υπογραφή των προξένων των δυο χωρών που έδρευαν στον Πειραιά, που δεν ίσχυσε.

Έγγραφο Νο 34. Η διαταγή προς τον καπετάνιο για το «φινάλε» της υπόθεσης.  Όλα εξελίχτηκαν σύμφωνα με το σχέδιο.. Τηλεγράφημα. «Να εγκαταλείψετε την Αλεξάνδρεια την Παρασκευή το απόγευμα και να βρεθείτε στο λιμάνι του Πειραιά την Κυριακή στις 10 η ώρα το πρωί, ακολουθώντας ακριβώς τις οδηγίες που έχετε λάβει, πριν από την αναχώρησή σας».

Ημερομηνιακά πάμε στο Νο 37. 27 Ιουνίου/10 Ιουλίου 1910. Ο κυβερνήτης αναφέρει ότι έφτασε στον Πειραιά στις 10 η ώρα το ίδιο πρωινό. Ο λιμενάρχης του συστήθηκε στην ανώτερη γέφυρα του πλοίου από τον τοπικό πράκτορα της εταιρείας.
Τον οδήγησε αμέσως στην καμπίνα του όπου εκείνος του εξέφρασε τη θλίψη του για το περιστατικό που είχε συμβεί. Του απάντησε ότι θα επικοινωνήσει με την κυβέρνησή του και για την ακρίβεια της αναπαραγωγής των όρων της, τον παρακάλεσε να τις επαναλάβει.. Κατόπιν, ο λιμενάρχης του ανακοίνωσε ότι λίγο νωρίτερα είχε συλληφθεί ο λιποτάκτης αλλά ακόμα δεν είχε τακτοποιηθεί η ταυτότητά του. Μόλις γινόταν αυτό θα τον επανέφεραν στο πλοίο.
 Ύστερα από κάποια ώρα, κατά τη διάρκεια της συνομιλίας του κυβερνήτη με τον Μαρκήσιο Carlotti ο λιμενάρχης επέστρεψε ξανά. Είπε ότι, αν και ήταν σχεδόν βέβαιος, το άτομο που είχε συλληφθεί  αρνιόταν να μιλήσει ώστε να πιστοποιήσουν αν επρόκειτο πράγματι για το λιποτάκτη. Γι ακόμα μια φορά μπροστά στον επίσημο πρέσβη εξέφρασε τη λύπη του. Ο κυβερνήτης τότε πρότεινε να φέρουν το λιποτάκτη στο πλοίο όπου θα μπορούσαν να τον αναγνωρίσουν οι άνδρες του. Έτσι κι έγινε. Αφού τον αναγνώρισαν, το ρώτησε αν ήταν ο Ζησιάδης που απήχθη από το πλοίο πριν τέσσερις βδομάδες. Του απάντησε καταφατικά. Τότε του ανήγγειλε σύμφωνα με τις οδηγίες ότι ήταν ελεύθερος να μείνει στο πλοίο, ελεύθερος επίσης να αποβιβαστεί όπου καλλίτερα νόμιζε εκτός από τον Πειραιά, και ότι τελικά ήταν ελεύθερος ακόμα και στη Ρουμανία. Μετά οι δυο επισκέπτες έφυγαν από το πλοίο· «..και εμείς, αφού σηκώσαμε την άγκυρα, αναχωρήσαμε στις 12.30, έχοντας έτσι περατώσει την αποστολή που μας ανατέθηκε.. Ο λιποτάκτης αποβιβάστηκε στην Κωστάντζα».



Στο παράρτημα του υπομνήματος Νο 33, 29-6/ 12-7, βρίσκουμε το πρωτότυπο της πράξης μεσολάβησης που συνέταξαν και υπέγραψαν στην πόλη Sinaïa την προηγούμενη ημέρα οι δυο πρέσβεις, δηλαδή ο Beccaria και ο Michel de Giers, «έκτακτος εκπρόσωπος και πληρεξούσιος πρέσβης του μεγαλειότατου αυτοκράτορα πασών Ρωσιών παρά τον μεγαλειότατο βασιλέα της Ρουμανίας». Οι προκληθείσες ζημιές ανέρχονται ως εξής: 1ο. Στο πλοίο 8.031 φράγκα.  2ο. Στο πλήρωμα 10.775 φράγκα. 3ο. Στους Ρουμάνους επιβάτες ουδέν. 
4ο. Στους ξένους επιβάτες 1.536 φράγκα. Συνολικά 20.342 φράγκα. Στρογγυλεμένα 20.000 φράγκα, «une fois payés, πληρωμένα εφάπαξ»..

 
Το τσεκ Νο 22.447 των 20.000 φράγκων παραδόθηκε από τον Lyssakowsky, επιτετραμμένο της Ρωσίας στον Djuvara, ο οποίος ικανοποιημένος γράφει στον Beccaria στο Νο 38: «έχω την τιμή να δηλώσω, στο όνομα της Ρουμανικής Κυβερνήσεως, το επεισόδιο ως οριστικώς λήξαν» και ευχαριστεί τους Ιταλούς μεσολαβητές.
Τα Νο 39 και Νο 40 περιέχουν φιλοφρονήσεις μεταξύ των Ρουμάνων και Ιταλών διπλωματών για την ευτυχή έκβαση υπέρ των ρουμανικών συμφερόντων και του γοήτρου της χώρας.



 
Σχόλια:

*Βασιλιάς της Ρουμανίας ήταν ο γερμανικής καταγωγής πρίγκιπας Karl Eitel Friedrich Zephyrinus Ludwig του Hohenzollern-Sigmaringen, ύστερα απλά του Hohenzollern (20.4.1839 - 27.9/ 10.10.1914, γνωστός στα ρουμάνικα ως Carol I. Υπήρξε πρίγκιπας της Ρουμανίας από 22.5.1866 έως 22.5.1881 και αμέσως ο πρώτος βασιλιάς της χώρας μετά την πλήρη ανεξαρτησία της από τους Οθωμανούς.  

*Σινάια: Πόλης της περιοχής Muntenia της Ρουμανίας σε υψόμετρο 850-1000 μέτρων. Χάρη στην τοποθεσία της, την πλούσια ιστορία της (ήταν η πατρίδα πολλών βασιλιάδων της χώρας) και τις πολλές εναλλακτικές προτάσεις για μια "απόδραση" από τη στρεσογόνα καθημερινότητα, η Σινάια αποτελεί σήμερα έναν από τους αγαπημένους προορισμούς των ντόπιων αλλά και ξένων τουριστών. Στα 1900 φιλοξενούσε τα θερινά ανάκτορα της βασιλικής οικογένειας του Καρόλου του Α΄, το περίφημο σήμερα γερμανικού ρυθμού κάστρο Peles κι εξελίχθηκε σε πολυτελές θέρετρο. Χτίστηκαν άμεσα δέκα ξενοδοχεία και πάνω από 100 βίλες, καθώς κι ένα καζίνο, ένας ζωολογικός κήπος και πολλά εστιατόρια.

*Portul Pireu είναι στα ρουμανικά το λιμάνι του Πειραιά.
 
*Στα 1910 γυρίστηκε κι ένα ντοκιμαντέρ με θέμα «Vaporul "Imparatul Trajan" care a suferit devastari la Pireu», «Το πλοίο Αυτοκράτωρ Τραϊανός που υπέστη καταστροφές στον Πειραιά», με σκηνοθέτη τον Hugues DEywo.

*Ένα ακόμα μικρής έντασης επεισόδιο ανακοινώθηκε στις 8.8.1912 ότι συνέβη στο ίδιο πλοίο με την εμπλοκή όμως της Ιταλίας και της Γαλλίας. Μετά από 21 χρόνια υπηρεσίας, στις 6 Φεβρουαρίου 1927, το ατμόπλοιο Împăratul Traian προσάραξε στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας στο χωριό Tatlageac, πέντε χιλιόμετρα από το Capul Tuzla. Επειδή υπήρξε πολύ γνωστό πλοίο στη εποχή του, έχει φωτογραφηθεί σε μεγάλο αριθμό καρτποστάλ. Το πλοίο είχε πάνω του την ονομασία IMPERATUL TRAIAN αλλά το βρίσκουμε και με διαφορετικές γραφές.

*Το συμβάν απεικονισμένο λακωνικά στην αυστραλιανή εφημερίδα Sydney Morning Herald, με στοιχεία παρμένα από το Λονδίνο:
30/6/1910. Η Ρουμανία αποδέχτηκε την αποζημίωση που πρόσφερε η Ελλάδα για την προσβολή στο ρουμανικό ταχυδρομικό ατμόπλοιο, Imperatul Trajan, στον Πειραιά.
19/7/1910. Η Ελλάδα κατέβαλε στη Ρουμανία αποζημίωση £800 σχετικά με την επιβίβαση στο ρουμανικό ταχυδρομικό πλοίο Imperatul Trajan από Έλληνες λεμβούχους στον Πειραιά.

*Η ιστορία προσαρμόζεται κι επαναλαμβάνεται. Παρόμοιες πράξεις, που βλέπουμε μέχρι σήμερα ν’ απασχολούν τις κυβερνήσεις των κρατών και τα μέσα ενημέρωσης, είναι η πειρατεία σε ορισμένα σημεία του πλανήτη, η εμπόδιση αποστολής βοήθειας σε αποκλεισμένους, οι πράξεις των ακτιβιστών σε θεωρούμενα επικίνδυνα φορτία, το εμπάργκο, το καμποτάζ. Στις «προηγμένες» χώρες περιορίζονται σε μικρότερης έντασης κλίμακα, όπως σε εμπόδιση των επιβατών από ναυτεργάτες σε περίοδο απεργιών να κατεβούν ή ν’ ανεβούν στα πλοία. Παράδειγμα στον σύγχρονο Πειραιά ο αποκλεισμός του κρουαζιερόπλοιου Zenith από μέλη πολιτικής οργάνωσης και της Πανελλήνιας Ναυτικής Ομοσπονδίας στις 26.4.2010, εκατό χρόνια μετά το προαναφερόμενο επεισόδιο, με ενδεχόμενο να πληγεί στο διάστημα εκείνο η τουριστική οικονομία της χώρας. Το γεγονός έγινε κι αυτό πρώτο θέμα στα ελληνικά και ξένα ΜΜΕ, δημιούργησε εντάσεις και αποτέλεσε συνεχές πεδίο διαβουλεύσεων σε πολιτικό και συνδικαλιστικό επίπεδο. 


Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Πειραϊκό Ορόσημο. Τεύχος 32. Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2010. 
Σελ. 18 - 19.
Πρώτη ανάρτηση στο διαδίκτυο (ΠΕΙΡΑΙΟΡΑΜΑ) με τίτλο: Το επεισόδιο του «Αυτοκράτορα Τραϊανού». 3.12.2012, ώρα 11.38 π.μ. Εκεί ο Στέφανος Μίλεσης παρουσιάζει την ελληνική άποψη στην υπόθεση και παραθέτει αποσπάσματα εφημερίδων. 





Σάββατο 11 Ιανουαρίου 2014

Τα μνημεία - σύμβολα και το έμβλημα του Δήμου Πειραιά.


                                                                                      Του Δημήτρη Κρασονικολάκη.


Σε κάθε πόλη, πλούσια ή φτωχή σε καλλιτεχνικά δημιουργήματα, έχει επιλεγεί, όχι τυχαία, για χαρακτηριστικό γνώρισμα ένα άγαλμα ή μνημείο ή κτήριο που ως «σήμα κατατεθέν» την αντιπροσωπεύει ιστορικά, πολιτιστικά, συναισθηματικά.
Στο λεγόμενο ιστορικό κέντρο απ’ όπου ιδρύθηκε ο οικισμός κι απλώθηκε ο πολεοδομικός ιστός, βρίσκουμε κυρίως τα πλέον σημαντικά κι ενδιαφέροντα μέγαρα - έργα τέχνης, κοσμήματα καύχημα στα μάτια όλων, που επειδή ξεχώρισαν, αγαπήθηκαν, πήραν τη θέση του αξιοθέατου, του σπουδαίου, του μοναδικού.
 Ένα από αυτά, με κριτήριο την παλαιότητα, το επιβλητικό μέγεθος, τη χρήση και τη σχέση με τη ζωή των κατοίκων «υψώθηκε» κι έγινε σύμβολο.
Το διακριτικό εκείνο στοιχείο αποτελεί θέμα μελέτης, θαυμάζεται, γίνεται επισκέψιμο, μπαίνει λατρευτικά στη συνείδηση του κόσμου, χρησιμοποιείται για διαφημιστικούς και τουριστικούς σκοπούς, φωτογραφίζεται κι αντιγράφεται σε εκδόσεις συλλεκτικών αντικειμένων, σε κάρτες, σφραγίδες, πλακέτες, γραμματόσημα και διάφορα άλλα αναμνηστικά.  Έτσι ταυτίζεται με την ίδια την ύπαρξη της πόλης (Αθήνα = Ακρόπολη, Θεσσαλονίκη  = Λευκός Πύργος, Παρίσι = Πύργος Άιφελ).
Στην περίπτωση του νεότερου Πειραιά, η σκέψη τρέχει σε χαμένες ευκαιρίες και πικρές διαπιστώσεις.
Τι τελικά έχει περισωθεί ώστε να λογίζεται πειραϊκό σύμβολο;
Έχουμε το Λέοντα του Πειραιά αρπαγμένο σε ξένη χώρα, το γκρεμισμένο από το 1968 κτήριο του Παλιού Δημαρχείου να επιβάλλει επίμονα την παρουσία του σα φάντασμα ντυμένο στα λευκά, το Δημοτικό Θέατρο που ήταν κλειστό μέχρι προ τινος και υπό μόνιμη ανακαίνιση να ξαναλάμπει αλλά μάλλον να μην ακτινοβολεί στο βαθμό που θα περίμενε ένας απαιτητικός θεατρόφιλος. Το ευρύ πειραϊκό κοινό το νιώθει σα μαρμαρένιο μαυσωλείο και το προσπερνάει με αδιαφορία.

Το εξώφυλλο του προγράμματος - πρόσκλησης για τη δημοπρασία 16 έργων τέχνης με θέμα τον Λέοντα του Πειραιώς που προσφέρθηκαν από 13 ζωγράφους και 2 γλύπτες για την ενίσχυση των σκοπών της Συντονιστικής Επιτροπής Επιστροφής του Λέοντος του Πειραιώς.

Ο Λέων του Πειραιώς, το άγαλμα που έδωσε το όνομά του στο λιμάνι από το 13ο - 14ο αιώνα (Port Lion, Porto Lion, Porto Leone, Πόρτο Δράκο) ήταν τοποθετημένος κατά πάσα πιθανότητα κάπου από τη σημερινή πλατεία Θεμιστοκλέους (Τινάνειος κήπος) μέχρι τη οδό Δ. Γούναρη. Δεν ξέρουμε πότε, ούτε για ποιο λόγο σμιλεύτηκε ούτε το χρόνο που στήθηκε στην παραλία, πόσο μάλλον τι σημαίνουν οι δυσδιάκριτες επιγραφές στις πλευρές του. Στα 1688 μεταφέρθηκε από τους στρατιώτες του Φραντσέσκο Μοροζίνι στη Βενετία και στολίζει την αριστερή είσοδο του Διοικητηρίου του Ναυστάθμου. Η φήμη του σκιάζει ακόμη την πόλη που χτίστηκε πολύ αργότερα, στα 1835. Αντίγραφό του, έργο του γλύπτη Γιώργου Μέγκουλα βρίσκεται (1996-97) πάνω σε ψηλό βάθρο με εξέδρα μπροστά από το ναό της Ζωοδόχου Πηγής. Το χώρο τριγύρω του, κάλυψε ασεβέστατα μια καφετέρια εστιατόριο..

ΔΗΜΑΡΧΕΙΟΝ  PIRÉE  LA MUNICIPALITÉ, επιστολικό δελτάριο του Παγκοσμίου Ταχυδρομικού Συνδέσμου, 159, Πάλλης και Κοτζιάς, με την επισήμανση SPECIMEN (δείγμα, υπόδειγμα). 

Το περίφημο «Ρολόι» κτίστηκε στα 1869 - 1873 αρχικά να χρησιμοποιηθεί ως χρηματιστήριο. Από το 1885 μέχρι το Σεπτέμβριο του 1968 που κατεδαφίστηκε στέγασε υπηρεσίες του δήμου. Η μνήμη του παραμένει τόσο ζωντανή στους Πειραιώτες που επί Στέλιου Λογοθέτη ανοίχτηκε λογαριασμός στην Εθνική Τράπεζα και σχεδιάστηκε η ανακατασκευή του. Το ίδιο πρεσβεύει στις μέρες μας (από τα τέλη του 2013) και ο νυν δήμαρχος Βασίλης Μιχαλολιάκος.

Οκτώβριος 2001. Το Δημοτικό Θέατρο και η εξέδρα στην πλατεία του στις προετοιμασίες για την παρέλαση της 28ης . Εντός του λειτούργησε η έκθεση γλυπτικής του Μιχάλη Κάσση με θέμα ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΑ. Απαραίτητο μέρος του σημαιοστολισμού πάνω στις κολώνες είναι και ο θυρεός του δήμου.
 
Το Δημοτικό Θέατρο (κατασκευής 1884 - 1895) εγκαινιάστηκε στις 9 (21) Απριλίου 1895. Στη μακρά πορεία της λειτουργίας του γνώρισε περιόδους δόξας αλλά και ύφεσης. Στην αίθουσά του και στο φουαγιέ οι πειραϊκοί σύλλογοι έκαναν τις σημαντικότερες εκδηλώσεις τους, παραστάσεις, ομιλίες, βραβεύσεις, χορούς, εκθέσεις. Στις 8.5.2003 «μετά από αυτοψία.. διαπιστώθηκαν ζημιές που επιβάλλουν την προσωρινή διακοπή λειτουργίας του Δημοτικού Θεάτρου».
Ανέλαβε η εταιρεία ΤΟΜΗ Α.Β.Ε.Τ.Ε. κι άρχισαν οι εργασίες αποκατάστασής του, όμως ο χρόνος κύλισε και οι προβλέψεις για το πότε θα ήταν έτοιμο παρέπεμπαν στο χειμώνα του 2012-13. Ξανάνοιξε στις 22 Οκτωβρίου 2013...
Η όλη θέασή του με την πρόσοψη προς την Ηρώων Πολυτεχνείου, με την ευρύχωρη πλατεία του όπου όταν δεν είναι περιφραγμένη για έργα ανακαίνισης και του μετρό  στήνεται η εξέδρα των επισήμων για τις εθνικές παρελάσεις, με τη γειτνίασή του με την πλατεία Κοραή, στην καρδιά της πόλης, χρωματίζει έντονα την εικόνα της περιοχής και το καθιστά σημείο αναφοράς στους πολίτες.
Λέμε «πάω, κατεβαίνω, δίνω ραντεβού, είμαι στο Δημοτικό».
Έτσι το Θέατρο μπορεί να χαρακτηριστεί σήμερα το κατ’ εξοχήν «ζωντανό» μνημείο - σύμβολο του Πειραιά.
Κάτι όμως φαίνεται να εμποδίζει ην προβολή του κι η ανάμνηση του Ρολογιού το παραμερίζει. Άλλα διατηρητέα ή σύγχρονα κτήρια δεν το συναγωνίζονται.
Το Παλιό Ταχυδρομείο τώρα Δημοτική Πινακοθήκη, το Ν.Α.Τ., το Ε.Β.Ε.Π., το μέγαρο του Ηλεκτρικού, το Σ.Ε.Φ., σχολεία, ναοί, ιδιωτικές οικοδομές, μνημεία, έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Για αυτό πρέπει να διαφυλαχθεί, να το φροντίζουμε και να του δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή.

Όσον αφορά στο διακριτικό σύμβολο της πόλης - τη σφραγίδα δηλαδή του δήμου που επισημοποιεί τα κείμενα, τις βεβαιώσεις, τα πιστοποιητικά, τις προσκλήσεις, τις ανακοινώσεις, τις επιστολές, τα κάθε λογής διαφημιστικά έντυπα και αντικείμενα, μικρά και μεγάλα, από το ελάχιστου μεγέθους σήμα έως τη στάμπα στο πλάι του οχήματος καθαριότητας  - δεν ήταν δύσκολο να μάθω την πορεία του στο χρόνο αφού τη βλέπω πάνω σε όλα τα δημοτικά έγγραφα της συλλογής μου. Τα στοιχεία που βρήκα μετά τη δημοσίευση του άρθρου μου στη  ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ και στην ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ επιβεβαιώνουν ότι είχα κάνει σωστή έρευνα.
Βοηθητικά, μας δίνει τώρα τις πληροφορίες του ο Δημήτρης Σπηλιωτόπουλος στο κεφάλαιο «Το έμβλημα επί της σφραγίδος του Δήμου Πειραιώς», παράγραφος 38, από το βιβλίο του «Ο Πειραιεύς και οι Δήμαρχοι της Α΄ Εκατονταετηρίδος», Πειραιεύς, 1939, αλλά και ο Αντώνης Μαρμαρινός που μας άφησε άρθρο του στο ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟ της 15.5.1962 με κύριο τίτλο «Οι σφραγίδες του Δήμου Πειραιώς». Το είχε γράψει όταν ανακοινώθηκε ότι το δώρο που θα πρόσφερε ο Δήμος Πειραιά στο γάμο της πριγκίπισσας Σοφίας με τον Χουάν Κάρλος της Ισπανίας [τελέστηκε στις 14.5.1962] θα ήταν «αντίγραφον εν σμικρογραφία του εμβλήματος της σφραγίδος του Δήμου». Φυσικά από χρυσό. «Ήδη, η σχετική πίστωσις εξ 25 χιλιάδων δραχμών έχει εγκριθή και το έργον έχει ανατεθή εις κοσμηματοπώλην του Πειραιώς» (ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ, 11.5.1962).
Η πρώτη σφραγίδα που ανευρέθηκε στα αρχεία ήταν σχηματισμένη από δύο κύκλους. Στο κέντρο είχε το βασιλικό θυρεό, το στέμμα δηλαδή με τα δύο λιοντάρια και την κορώνα στο κεφάλι τους. Τριγύρω έγραφε: «ΒΑΣ. ΤΗΣ. ΕΛΛΑΔ. ΤΟ ΔΗΜ. ΣΥΜΒΟΥΛ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ».
Κάπου εκεί βρίσκουμε μια αντίστοιχη σφραγίδα «ΒΑΣΙΛ. ΤΗΣ. ΕΛΛΑΔ. Ο ΔΗΜΑΡΧ. ΤΟΥ ΔΗΜ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ». Χρησιμοποιήθηκε για λίγο (αρχές του 1836) και επανήλθε στα 1846. Επίσης είχαμε και μια τρίτη χωρίς το θυρεό στο κέντρο. Διατηρήθηκε έως το 1855.
Στα 1849 ήταν δήμαρχος ο Πέτρος Σκυλίτζης - Ομηρίδης. Από το Νοέμβριο του 1848 έως το Φεβρουάριο του 1852 πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου διατέλεσε ο Θεόδωρος Κουτζούκος ή Κουτσούκος. Από τα πρακτικά του Δ. Σ. συμπεραίνουμε τη διαφωνία σε πολλά ζητήματα μεταξύ του δημάρχου και μελών του συμβουλίου. Έτσι οι σύμβουλοι χάραξαν ξεχωριστή σφραγίδα με παράσταση Τρίτωνα να κρατά τρίαινα και  να γράφει: «ΔΗΜΟΤ. ΣΥΜΒΟΥΛΕΙΟΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ».
Ο δήμαρχος έστειλε επιστολή στο νομάρχη Αττικής και Βοιωτίας Δημήτριο Μελετόπουλο (Αίγιο 1796 - Αθήνα 1858) με παράκλιση να αποσυρθεί αυτή η σφραγίδα. Ο Μελετόπουλος όμως συνηγόρησε υπέρ του συμβουλίου, του επέτρεψε να τη χρησιμοποιεί αφού κανένας νόμος δεν το απαγόρευε και δεν είχε καμιά επιβλαβή συνέπεια.
Τελικά από το Μάρτιο του 1855 έχουμε το νέο σήμαντρο του δήμου, εκείνο που με ελάχιστες παραλλαγές διατηρήθηκε για πολλές δεκαετίες. Ήδη από τον Ιούλιο του 1854 έως 15.6.1855 δημάρχευε ο Σωτήριος Ρετζινόπουλος ή Ρετσινόπουλος σε αντικατάσταση του Πέτρου Σκυλίτζη - Ομηρίδη (πρόεδρος Δ. Σ. από Φεβρουάριο 1852 έως Ιούνιο 1855 ήταν ο Ανδρέας Περίδης).  
Το δημοτικό συμβούλιο με την 578 απόφαση της 27.10.1854 ζήτησε από την κυβέρνηση να ανατεθεί σε καθηγητές του πανεπιστημίου να γνωμοδοτήσουν «οποίον υπήρχε το πάλαι έμβλημα του Δήμου τούτου και κατά συνέπειαν να διατάξη η Σ. Κυβέρνησις δια της αρμοδίου οδού την εγχάραξιν του καταλλήλου εμβλήματος και εν τη σφραγίδι της δημαρχιακής υπηρεσίας». Η νομαρχία κοινοποίησε στις 13.2.1855 στο δημοτικό συμβούλιο επιστολή του πρύτανη και έκθεση του καθηγητού αρχαιολογίας Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή (1809 - 1892) με ένα σχεδιάγραμμα της προτεινόμενης σφραγίδας.
Στην έκδοση για τη συλλογή του Μελετόπουλου διαβάζουμε ότι ο Ιωάννης Μελετόπουλος δώρισε στο Ιστορικό Αρχείο τρία ενδιαφέροντα έγγραφα. Εκείνο με ημερομηνία 20.12.1854 είναι αναφορά του Ραγκαβή προς τον πρύτανη του Πανεπιστημίου για το έμβλημα της σφραγίδας του δήμου. Στο δεύτερο της 17.2.1855 ο δήμαρχος Ρετζινόπουλος ητήθη από το νομάρχη Αττικοβοιωτίας πίστωση για την κατασκευή της σφραγίδας του δήμου. Στο τρίτο της 2.3.1855 ο νομάρχης κοινοποίησε στο δήμαρχο απόφαση του υπουργείου εσωτερικών σχετικά με τη σφραγίδα. Τα κείμενα, όπως μας πληροφορεί ο Σπηλιωτόπουλος «έσχε την ευγενή καλωσύνην να μοι παράσχη εν αντιγράφοις ο έγκριτος συμπολίτης και συνάδελφος κ. Ιωάν. Α. Μελετόπουλος προς χρήσιν δια το παρόν έργον. Παραθέτω δε ταύτα αυτολεξεί, διότι αποτελούσιν 
έν ουσιωδέστατον μέρος της ιστορίας του Δήμου Πειραιώς και των Δημάρχων αυτού». Τα παρουσιάζω κι εγώ με άλλη σειρά.

1. «Προς τον κ. Πρύτανιν του Πανεπιστημίου Όθωνος.
Επιστρέφων την διευθυνθείσαν μοι αναφοράν του κ. Δημάρχου Πειραιώς παρατηρώ ότι ο Πειραιεύς, ως Δήμος Αττικής, ούτε ιδιαίτερον σύμβολον, ούτε ιδιαίτερα νομίσματα είχεν, αλλ’ αυτά τα των Αθηνών, δύναται επομένων ο Δήμος των Πειραιέων να εκλέξη εκ των πολυπληθών Αττικών νομισμάτων τον τύπον ενός, παριστώντα τι, αναφερόμενον εις την φύσιν και τας σχέσεις αυτού. Τοιούτος είνε φερ’ ειπείν ο φέρων πρώραν  πλοίου μεθ’ οπλίτου τροπαιοφόρου και γλαυκός, ου πρόχειρον επισυνάπτω σχεδίασμα ή ανεξαρτήτως των παραστάσεων αρχαίων νομισμάτων, μόνην πρώραν μετ’ επικαθημένης γλαυκός, σύμβολον αινιττόμενον το θαλάσσιον του Πειραιώς εμπόριον, την σχέσιν αυτού προς τας Αθήνας, και προσέτι ως αναμιμνήσκον την επί της μάχης της  Σαλαμίνος επί της νηός του Θεμιστοκλέους επικαθισθείσαν γλαύκα. 
Εν Αθήναις την 20 Δεκεμβρίου 1854. Ευπειθέστατος. Α. Ρ. Ραγκαβής. Καθηγητής Αρχαιολογίας».
Το σύμβούλιο την ενέκρινε αμέσως με την προσθήκη της ρήσης κυκλικά «Δήμος Πειραιέων». Τα έγγραφα ξεκίναγαν γράφοντας «Ο Δήμαρχος του Δήμου Πειραιέων».
Μετά από αυτό ακολούθησαν τα κείμενα που οριστικοποίησαν το καινούργιο σήμα, με κορμό το Βασιλικό Διάταγμα της 26 Φεβρουαρίου 1855.

2. «Αριθ. Πρωτ. 1887.2286 Διεκπ. Εν Αθήναις τη 2 Μαρτίου 1855.
ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ο Νομάρχης Αττικής και Βοιωτίας.
Εις απάντησιν της υπ’ αριθ. 111 αναφοράς σας, κοινοποιούμεν εν οπισθογράφω την υπ’ αριθ. 4996 Διαταγήν του Υπουργείου των Εσωττερικών, προς εκτέλεσιν δε του Β. Δ. και δια να οδηγηθήτε εις τη κατασκευήν της σφραγίδος της Δημαρχίας σας εσωκλείομεν και την προς την Πρυτανείαν του Πανεπιστημίου αναφοράν του καθηγητού της αρχαιολογίας Ραγκαβή.
Επί τούτοις δια την δαπάνην ταύτην τροποποιούντες την υπ’ αριθ. 600 πράξιν του παρ’ ημίν Δημοτικού Συμβουλίου σας επιτρέπομεν να δαπανήσητε εκ των αποθεματικών Κεφαλαίων του εφ’ εξής προϋπολογισμού σας ποσόν ουχί ανώτερον των είκοσι δραχμών όσας θεωρούμεν αρκούσας προς τον σκοπόν τούτον. 
Ο Νομάρχης.  

3. «Το Υπουργείον των Εσωτερικών περί εμβλήματος της Δημοτικής Σφραγίδος Πειραιώς.
Αριθ. 4996. Η Α. Μ. ο Βασιλεύς δια Β. Δ. της 26 του λήξαντος ευηρεστήθη να διατάξη να φέρη η σφραγίς του Δήμου Πειραιώς ως έμβλημα, εν τω μέσω μεν πρώραν πλοίου, και επ’ αυτής οπλίτην, τροπαιοφόρον ιστάμενον, και γλαύκα επικαθημένην, κύκλω δε τα γράμματα Δήμος Πειραιέων.
Την Βασιλικήν ταύτην απόφασιν γνωστοποιούντες Υμίν, Κύριε Νομάρχα, σας προσκαλούμεν να φροντίσητε τα προς εκτέλεσιν αυτής. Σας διευθύνομεν επί επιστροφή την από 20 Δεκεμβρίου π. έ. αναφοράν του καθηγητού της Αρχαιολογίας κυρίου Ραγκαβή, εφ’ ης υπάρχει προσηρτημένον το σχεδίασμα του επί της σφραγίδος του ειρημένου Δήμου εγχαρακτέου εμβλήματος ίνα αποσταλή προς την Δημοτικήν αρχήν. 
Εν Αθήναις τη 1 Μαρτίου 1855. Ο Προσ. Υπουργός. Α. Μαυροκορδάτος».

11 Ιανουαρίου 1948. Δέηση για την ανάπαυση των ψυχών που χάθηκαν στους βομβαρδισμούς του 1941 - 1944. Βλέπουμε καθαρά τη δημοτική σφραγίδα στην κανονική μπλε απόχρωση.

11 Ιανουαρίου 2014. Το ίδιο επίσημο μνημόσυνο γίνεται κάθε χρόνο έως και σήμερα στο δημοτικό νεκροταφείο          Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ. Στην πρόσκληση, μαύρη πένθιμη γραμμή και ανάλογο χρώμα στο πειραϊκό έμβλημα.

Η στρογγυλή σφραγίδα έφερε λοιπόν μια τριήρη, έναν όρθιο πολεμιστή που κρατούσε τρόπαιο και κουκουβάγια. Οι δύο δάφνες που διασταυρώνονταν στη βάση αφαιρέθηκαν αργότερα. Το «ΔΗΜΟΣ ΠΕΙΡΑΙΕΩΝ» ως ανύπαρκτο στην αρχαιότητα αντικαταστάθηκε από το «ΔΗΜΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ» στην καθαρεύουσα και «ΔΗΜΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑ» στη δημοτική, με πρόσθετο αποτύπωμα σχήματος άστρου.
Μια παραλλαγή της σφραγίδας υπάρχει με την ένδειξη «ΔΗΜΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ» μαζί με το αστέρι περιμετρικά και στο μέσον «ΓΡΑΦΕΙΟΝ ΔΗΜΑΡΧΟΥ». Την είδα σε επιστολή στα 1957 του Δημητρίου Σαπουνάκη.
 

Το σήμα στις μέρας μας, σύμφωνα με την περιγραφή του στο βιβλίο «Εμβλήματα και ιστορικά στοιχεία των Δήμων της Ελλάδος», σελ. 197, που εξέδωσε ο Δήμος Καλαμαριάς στα 1988 είναι «Μία τριήρης και δίπλα σε προφίλ, η μορφή του Θεμιστοκλή, μέσα σ’ έναν  κύκλο, στον τύπο αρχαίου νομίσματος». Λόγοι που καθιέρωσαν το σήμα: «Το στοιχείο της θάλασσας χαρακτηρίζει τον Πειραιά και ο Θεμιστοκλής, ως μεγάλη στρατηγική φυσιογνωμία, οχύρωσε τον Πειραιά με τα μακρά τείχη και τον ανέδειξε σε μεγάλο ναυτικό κέντρο και επίνειο της Αρχαίας Αθήνας».
 





Το σήμα του Δήμου Πειραιά 
σε διάφορες αποχρώσεις από
διαφημιστικά έντυπα και φακέλους. 







Το σήμα συμπληρώνει η ένδειξη «Δήμος Πειραιά» και η χρονολογία «1835». Το χρώμα του αγγίζει το κεραμιδί. Σε φάκελο επιστολών το έχουμε δει σε κίτρινη και μπλε απόχρωση ενώ στις σημαίες οι μορφές είναι μπλε και το φόντο πάλι κεραμιδί.
  


Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ», Φύλλο 20, Πέμπτη 17 Μαΐου 2007, σελ. 10. Μεταφορά εδώ με διορθώσεις, 20 Μαρτίου 2011. Δεύτερη δημοσίευση, εφημερίδα ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ, φύλλο 12570, Πέμπτη 24 Μαρτίου 2011, σελ. 3. Πάλι  ανανεωμένο για το blog, Δεκέμβριος 2013.  



Κυριακή 5 Ιανουαρίου 2014

Οι ιστορικοί, ιστοριογράφοι, ιστοριοδίφες και λοιποί φιλίστορες που έγραψαν για τον Πειραιά.


                                                                             Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.


Υπήρξαν άνθρωποι στον Πειραιά - και σε άλλους τόπους - οι οποίοι αφιέρωσαν ώρες αμέτρητες από τη ζωής τους στη συγγραφή κειμένων που αφορούσαν στην πόλη μας.
Άλλοι είχαν επαγγελματική σχέση με το θέμα που ασχολήθηκαν, μερικοί καταπιάστηκαν από ενδιαφέρον 
για την τοπική ιστορία και πολιτισμό, κάποιοι παρακινήθηκαν από δημοσιογραφικό ένστικτο.
Ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι εξακολουθούν να γράφονται τέτοια κείμενα από πολλούς νεότερους μελετητές. 
Προσπάθησα να θυμηθώ και να καταγράψω για πρώτη φορά σύντομα και συγκεντρωτικά τα ονόματα αυτών των Ελλήνων «πειραιογράφων» με ιστορικό κυρίως προσανατολισμό στο περιεχόμενο, για να τιμήσω την προσφορά τους στα πειραϊκά γράμματα.
Παράλληλα θα αναφέρω τα σημαντικότερα αντιπροσωπευτικά έργα τους, όσα γνωρίζω επειδή ήδη βρίσκονται στη συλλογή μου και με έχουν βοηθήσει να συντάξω μια ιδιωτικού τύπου ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.
Αν λησμόνησα κάποια πρόσωπα, έχω την ευχέρια σε μια δεύτερη θεώρηση ή με τη υπόδειξή σας να τα καταχωρήσω. Προσοχή όμως, να έχουν γράψει ιστορικά κείμενα κι αναμνήσεις, όχι λογοτεχνία κι ό,τι άλλο παρεμφερές.
Από τα πρώτα, ο Κυριάκος Πιττάκης (1798 - 1863), στο έργο του «Lancienne Athènes ou la description des antiquités dAthènes et ses environs» στα 1835, αφιέρωσε 27 σελίδες για τον αρχαίο Πειραιά και τα μακρά τείχη.
Ο φρούραρχος Πειραιά Γεώργιος Αγγελόπουλος στα 1852 έγραψε τη «Στατιστική Πειραιώς» (επανεκτύπωση 2000).
Ο Δημήτριος Πανταζής (1813 - 1884), στο βιβλίο «Περιηγητής Αθηνών, ήτοι περιγραφή των Αθηνών, του Πειραιώς και των εν αυτοίς αρχαιοτήτων..», 1868, περιέγραψε τους πειραϊκούς λιμένες στις σελίδες 236 έως 252.  
Ο Αλέξανδρος Νικολάου Μελετόπουλος (1855 - 1927), με σπουδές στην αρχαιολογία και νομισματική, ήταν συλλέκτης αρχαίων επιγραφών και νομισμάτων. Στα 1882 κυκλοφόρησε τη διατριβή «Πειραϊκαί Αρχαιότητες. Ανέκδοτος επιγραφή. Η Σκευοθήκη του Φίλωνος». Ο Ιωάννης Μελετόπουλος το τύπωσε και 
σε σύγχρονη επανέκδοση. 
Ο Ιάκωβος Χαρίδημου Δραγάτσης (1853 - 1934), εκτός από καθηγητής φιλολογίας διέπρεψε και ως αρχαιολόγος, εκτελώντας σημαντικές ανασκαφές σε άκτιστα σημεία του πειραϊκού χώρου τα αποτελέσματα των οποίων δημοσίευε στα δελτία - πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, σε περιοδικά, εφημερίδες και αυτοτελείς εκδόσεις. Μας κληρονόμησε «Τα Θέατρα του Πειραιώς και ο Κωφός λιμήν», 1882, «Το Θεμιστόκλειον» (1910), «Το εν Πειραιεί Σηράγγιον», Αρχ. Εφημ. 1925 - 1926, (1928) κ.ά.
Από έρευνα της Σταματίνας Μαλικούτη μαθαίνουμε ότι το Μάρτιο του 1898 ο δήμαρχος πρότεινε και μετά το συμβούλιο ενέκρινε διαγωνισμό συγγραφής ιστορίας και τοπογραφίας του Πειραιά με διάρκεια υποβολής τα δύο χρόνια. Το έπαθλο θα ήταν ένα δάφνινο στεφάνι και χίλιες δραχμές. Πολύ αργότερα, τον Ιούλιο του 1923 ο δήμος ανέθεσε και ενέκρινε αμοιβή στον Ιάκωβο Δραγάτση να γράψει την πειραϊκή ιστορία και στο Δημήτριο Ζιώγα την εξέλιξη της πόλης. Ο Δραγάτσης μας πληροφορεί σε επόμενα άρθρα του ότι την είχε ετοιμάσει αλλά δεν είδε το φως της δημοσιότητας. Άλλες προσπάθειες έγιναν στα 1929 επί δημαρχίας Τάκη Παναγιωτόπουλου, στα 1946 και αργότερα.
Ο Θεόδωρος Βελλιανίτης (1863 - 1934), μας έδωσε αμέτρητα χρονογραφήματα κατάσπαρτα σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής του.        
Ο Παντολέων Καμπούρογλους στα 1883 μας έδωσε την «Ιστορία του Πειραιώς από του 1833 - 1882 έτους», επανεκτύπωση 1985.
Ο νομομηχανικός - διπλωματούχος γεφυροδοποιός Ηλίας Ιω. Αγγελόπουλος (1859 - 1932), έγραψε 
«Περί Πειραιώς και των λιμένων αυτού κατά τους αρχαίους χρόνους», 1898.
Ο Νικόλαος Σπανδωνής (1858 - 1913), το «Ο Πειραιεύς (Ιστορία - Εμπόριον - Ναυτιλία - Βιομηχανία - Λιμήν), 1898.   
Ο νομομηχανικός επίσης διπλωματούχος γεφυροδοποιός Αθανάσιος Σ. Γεωργιάδης στα 1901 εξέδωσε την «Πραγματεία περί των Μακρών Τειχών και της αμαξιτής οδού Αθηνών - Πειραιώς και μελέτη περί κατασκευής δευτέρας αμαξιτής οδού από Αθηνών εις Πειραιά».
Ο Ηλίας Ν. Στρούμπος «Τα πεπραγμένα υπό των Δημάρχων Πειραιώς..», 1907. 
Ο Γεώργιος Ζαννέτος (†1922), έγραψε το «Ο Πειραιεύς εν τη αρχαιότητι. Συμβολαί τινες περί της τοπογραφίας του Πειραιώς» που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΑΠΟΛΛΩΝ, 1886 και μετά στο ΕΜΠΟΡΙΟΝ, τεύχος 11 - 12, 1910, με επανέκδοση στα 1978.
Ο Αναστάσιος Παναγιωτόπουλος (1860 - 1939), στα 1923 την «Πολιτεία Δημάρχου Πειραιώς. 1914 - 1921» και το βιβλίο «Η Ζωή μου. Βίος και έργα. 1860 - 1933» που έχω σε ανατύπωση του 1972.
Ο Ιωάννης Πατσουράκος (1873 - 1937) στα 1932 «Μία ιστορική πτυχή του αρχαίου Πειραιώς».
Ο Κωνσταντίνος Θ. Ζουμπουλίδης (1901 - 1973), στα 1932 μας πρόσφερε την «Ιστορία και εξέλιξις του λιμένος Πειραιώς». Με τις μονογραφίες του εξήγησε πολλά επί μέρους θέματα του αρχαίου Πειραιά. 
Επίσης επιμελήθηκε μια σειρά από ετήσια δελτία του ΟΛΠ.
Ο Άγγελος Κοσμής (1879 - 1951), που εξέδωσε σε τέσσερα έτη τη φιλολογική επιθεώρηση – ημερολόγιο ΚΥΨΕΛΗ, έγραψε τις πειραϊκές αναμνήσεις του στο βιβλίο «Περασμένα κι’ Αλησμόνητα», 1938. 
Ο Δημήτριος Σπηλιωτόπουλος (1865 - 1941) στα 1939 το «Ο Πειραιεύς και οι Δήμαρχοι της Α΄ Εκατονταετηρίδος».
Ο Αντώνης Μανίκης (1891 - 1967), «Πενήντα πέντε χρόνων ιστορία του Πειραιώς (1765 - 1821)» στα 1943.
Ο δικηγόρος Ιωάννης Αλεξάνδρου Μελετόπουλος (1903 - 1980) ασχολήθηκε κυρίως με το νεότερο Πειραιά. «Καθορισμός πύλης του Πειραϊκού περιβόλου», ΠΟΛΕΜΩΝ, 1947 «Το πρώτον σχέδιον της πόλεως Πειραιώς», 1948 και με τίτλο «Η δημιουργία του Πειραιώς και το πρώτον σχέδιον της πόλεως» στα 1969, «Αι αρχαιότητες του λιμένος Πειραιώς», ΠΟΛΕΜΩΝ,1951 «Πειραϊκαί Αρχαιότητες», στην ετήσια έκδοση ΠΕΙΡΑΙΑΣ 1960. Κλασικό θα παραμείνει το έργο του «Πειραϊκά», 1945. Η συλλογή του, «ουσιαστικά το αρχείο ενός ιστοριοδίφη, ενός λάτρη του Πειραιά, με όλα τα χαρακτηριστικά τέτοιων συλλογών, αποτελέσματα ερασιτεχνικής ζήτησης», όπως γράφεται στο βιβλίο ΣΥΛΛΟΓΗ ΙΩΑΝΝΟΥ ΑΛΕΞ. ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΥ, επιμέλεια Λίτσα Μπαφούνη - Ελένη Αναγνωστοπούλου, έκδοση Ιστορικού Αρχείου Πειραιά, 1992, επιδόθηκε με διαδοχικές δωρεές κι αποτέλεσε τον πυρήνα του Ιστορικού Αρχείου του Δήμου Πειραιώς.
Ο Γεώργιος Αλ. Τζατζάνης (1904 - 2002), «Η ιστορία και το έργον της “Κρητικής Αλληλεγγύης„», 1946.
Ο Χρήστος Πανάγος (1906 - 2001), μεγάλος βιομηχανικός παράγων, μας άφησε πρώτο μεταξύ άλλων βιβλίων του τη διατριβή «Ο Πειραιεύς. Οικονομική και ιστορική έρευνα από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του τέλους της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Μετά τοπογραφικής μελέτης» στα 1949 (β΄ έκδοση 1995).
Ο Αθανάσιος Χατζηδήμος (1910 - 1967), «Το λιμάνι του Πειραιά. Από ανέκδοτο χειρόγραφο του 18ου αιώνα. Και όπως το παρουσιάζουν οι Περιηγητές και «Πορτολάνοι» τον καιρό της Τουρκοκρατίας», ΣΥΛΛΕΚΤΗΣ, 1949.
Ο Γιώργος Τραυλός έγραψε γύρω στα 1951 - 1952 τα «Ολοκαυτώματα», δηλαδή την ιστορία της Αστυνομίας Πόλεων στον Πειραιά τα τριάντα χρόνια λειτουργίας της.
Ο γυμνασιάρχης Αθανάσιος Σ. Χιωτέλης (1903 - ;). Άρθρα σε εφημερίδες - περιοδικά και στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, 1928.
Ο Ανδρέας Παπαγιαννόπουλος - Παλαιός (1908 - 1971). Στα 1928 ψάχνοντας άγνωστα ερείπια και επιγραφές στην Αττική βρήκε, όπως μας βεβαιώνει, στο ναό της Ζωοδόχου Πηγής στα Καμίνια, τα ίχνη του κοινού ιερού του Τετράκωμου Ηράκλειου. Δεν έγραψε βιβλία, εκτενή του άρθρα διαβάζουμε στο περιοδικό ΠΟΛΕΜΩΝ: «Πειραϊκή Αρχαιολογία», «Νεώτεραι δημοσιεύσεις περί του ευρήματος του Πειραιώς». Επίσης σε πειραϊκές εφημερίδες - περιοδικά και διαλέξεις.
Ο δικηγόρος Μιχαήλ Επιφάνης (1882 - 1963), το 1961 «Το εν Φρεαττοί Φονικόν Δικαστήριον και η επί των ημερών μας εξαφάνισις του παναρχαίου ορμίσκου του» και το 1962 «Τα δικαιώματα του εν Πειραιεί καθεδρικού ναού της Αγίας Τριάδος επί του περιβόλου του». 
Ο Αντώνης Μαρμαρινός (1911 - ;), το «Η πειραϊκή παιδεία μετά το 1836. Αλληλοδιδακτικό Σχολείο. Σχολαρχείο (Ιωνίδειες Σχολές). Α! Γυμνάσιο. Σχολείο των κορασίων», Πειραιεύς 1963 και πολλά άλλα σκόρπια κείμενα.
Ο δημοσιογράφος Θεόδωρος Βλάσσης (1905 - 1971) καταπιάστηκε με παλιές αναμνήσεις του και μας παρέδωσε κείμενα με συμβάντα της εποχής του. Επίσης το μικρό φωτογραφικό λεύκωμα «Πειραιεύς 1966».
Ο καθηγητής Κώστας Θεοφάνους (1919 - 2008) σε συνεχώς επαυξημένες εκδόσεις ασχολήθηκε με την καλλιτεχνική ιστορία του Πειραιά και τους Πειραιώτες ζωγράφους. Έγραψε και το «Η εθνική Αντίσταση στον Πειραιά 1941 - 1944», 1985 και 1996.
Ο Ναυπακτιώτης Χάρης Σταματίου τις «Παλιές αναμνήσεις Πειραιώτου». Πειραιεύς, 1970.
Ο Χρήστος Λεβάντας (1904 - 1975) στα 1973 το μελέτημα στη ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ «Εν ώρα Λυκόφωτος. 
Η Πειραϊκή δημοσιογραφία κατά τα χρόνια του μεσοπολέμου (1920 - 1940)».
Η Έλσα Σοφού στην Αρχαιολογική Εφημερίδα στα 1973 «Χάρτης του Πειραιώς συνταχθείς το 1687 υπό των Ενετών».
Ο Διονύσης Πανίτσας (1909 - 1979), το «Γράμμα στον Πειραιά. Η πανάρχαιη ιστορία μιάς πόλης που δεν γράφτηκε έως τώρα», 1974 και «Ο Πειραιάς και οι ρωμαΐζοντες», 1979.
Ο Ιωάννης Φακίδης την «Ιστορία της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων. (1845 - 1973)» στα 1975 και β΄ έκδοση στη δημοτική, 1996.
Ο Βαρδής Βαρδινογιάννης το «Πώς αποδράσαμε από τα Βούρλα» 1976, 1983.
Ο Γκίκας Μπινιάρης (1915 - 1980), τα «Εκατό χρόνια θεατρικής πειραϊκής ζωής», 1976.
Ο Ιωάννης Μελάς (1908 - 2004), έγραψε σε τρεις τόμους την «Ιστορία της πόλεως Πειραιώς», 1976, 1981, 1989.
Ο Παρασκευάς Ευαγγέλου (1928 - 1989), έγραψε το «Ο Πειραιάς στην επανάσταση του 1821», 1977, και σε τρεις τόμους με τίτλο ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΑΡΧΕΙΟ, 1981, 1983, 1986, συγκέντρωσε παλαιότερα κείμενα περιηγητών και ιστορικών για τον αρχαίο Πειραιά, το μεσαίωνα και την απελευθέρωση.
Ο Πρόδρομος Ματζάρογλου το «Πειραϊκό Λεύκωμα» στα 1977.
Ο Νίκανδρος Κεπέσης (1914 - 2009), «Ο Πειραιάς στην Εθνική Αντίσταση», 1980.
Ο Βάσιας (Βασίλης) Τσοκόπουλος από το 1981 μας έδωσε στα γαλλικά τη διατριβή «ΠΕΙΡΑΙΑΣ 1835 - 1854», η οποία στα 1984 έγινε το βιβλίο «Πειραιάς, 1835 - 1870. Εισαγωγή στην ιστορία του Ελληνικού Μάντσεστερ» (β΄ έκδοση 1998). Έχει γράψει κι άλλα βιβλία ενώ ανάλογα εκτεταμένα κείμενά του βρίσκονται σε συλλογικές εκδόσεις.
Ο Παύλος Τσαρόπουλος τις «Πειραϊκές εικόνες. Μνήμες και νοσταλγίες ... είκοσι πέντε χρόνια τριγυρνώντας στο Πόρτο - Λεόνε», 1982.
Ο Πάνος Λώζος (1908 - 1994), τα «Πειραϊκά και οικονομικά θέματα», 1984 και «Ο Πειραιεύς του άλλοτε», 1987.
Ο Σίμος Μιχαηλίδης (1916 - 2010), ασχολήθηκε με την κατοχή και την αντίσταση αφού ως κλωστοϋφαντουργός με αριστερές απόψεις ήταν ενταγμένος στο ΕΑΜ. «Το ΕΑΜ Κοκκινιάς», 1984, 
«Το ΕΑΜ Πειραιά» 1987, «Η γέννηση της Κοκκινιάς», 1993, «Ο κύκλος μιας ζωής», 2007.
Η Λίζα Μιχελή που έφυγε στις αρχές του 1994, το «Πειραιάς. Από το Porto Leone στη Μαγχεστρία της Ανατολής», 1988.
Ο Στέλιος Μπινιάρης (1916 - 2000), «Ο Πειραιάς του μεσοπολέμου και της κατοχής. (Χρονικό)», 1988 και 1994.
Ο Γεώργιος Σαχίνης το «Οι Υδραίοι στον Πειραιά - Ιστορική  τοποθέτηση. Μέρος πρώτον. (1792 -  1838)», 1989.
Ο Κώστας Ε. Βλάχος το «Πειραιάς… Εκείνα τα χρόνια», 1989 και « Στους χτύπους του παλιού Ρολογιού», 1993.
Ο Χρήστος Μπαλόγλου, «Ο θεσμός των Χρηματιστηρίων Εμπορευμάτων και ο λόγος του Α. Οικονόμου στα εγκαίνια του Χρηματιστηρίου Πειραιώς (9.2.1875)», 1989, και μαζί με το Νικόλαο Νικολούδη ένα άρθρο, «Το λιμάνι του Πειραιά κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους», στο ΒΥΖΑΝΤΙΑΚΑ, 2001 και στο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, 2009.
Ο Γιώργος Σκαρδιάκος, «Το Νέο Φάληρο (μνήμες)», 1990.
Ο Δημήτρης Φερούσης, τις μυθιστορίες «Πειραιάς θρύλος και κληρονομιά», 1990, «Στην οδό Πειραιώς. Οδοιπορικό στο Μύθο και στην Ιστορία», 2002, «Σταμάτης Σέρμπος. Από την καταστροφή της Χίου στον έρημο Πειραιά. Μια επική αφήγηση», 2005.
Ο Χάρης Κουτελάκης και η σύζυγός του Αμάντα Φώσκολου, το «Πειραιάς και συνοικισμοί. (Μαρτυρίες και γεγονότα από τον 14ο αιώνα μέχρι σήμερα)», 1991 και μόνος του το «Ο Λέων του Πειραιώς. Η απαγωγή του στη Βενετία και τα προβλήματα που σχετίζονται με το μνημείο και τη χρονολόγησή του» στα 2000.
Ο Αντώνης Στάθης το «Σύντομη αναδρομή του πειραϊκού τύπου και της πειραϊκής δημοσιογραφίας. 
Η πειραϊκή δημοσιογραφία», 1993.
Ο Γιάννης Σωτηρίου, (γεν. 1921), «Πειραϊκές και φυσιολατρικές μνήμες», 1994 και το «Η γειτονιά μου. 
Η γειτονιά του κόσμου» (Πειραϊκές αναμνήσεις), 2000.
Ο Αλέξανδρος Φεράλδης, «Το Βιβλίον Πρακτικών της επί του συνοικισμού των Χίων Επιτροπής», 1994.
Ο Κυριάκος Τσακίρης, τα «Βούρλα. Η μεγάλη απόδραση», 1994.
Ο ιστορικός τέχνης Νίκος Αξαρλής ασχολήθηκε για το Δημοτικό Θέατρο από 1995. Στα 2001 μας πρόσφερε το «Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Θέατρο και Πόλη». Με την  Κατερίνα Μπρεντάνου επιμελήθηκαν την έκδοση «Η ιστορία του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά από τον 19ο στον 21ο αιώνα», 2013.
Ο Δημήτρης Σέρβος (1927 - 2012), «Που λες… στον Πειραιά (ντοκουμέντα και αναμνήσεις)», στα 1996.
Ο Βασίλης Καρδάσης, τον «Κατάλογος Ιστορικού Αρχείου Ολυμπιακού Πειραιώς», 1997.
Η καθηγήτρια Μαριάνθη Κοτέα, το «Η Βιομηχανική Ζώνη του Πειραιά (1860 - 1900)», 1997
Ο αρχιτέκτονας Νικόλας Ντόριζας, «Τα κτίρια του Πειραιά κατά τον 19ο αιώνα», 1997.
Ο δικηγόρος Χαράλαμπος Μαραβέλιας, το «Φόνος. Τα Αττικά φονικά δικαστήρια και ιδίως το εν Φρεαττοί του Πειραιώς δικαστήριο», 1998.
Ο Αντώνης Βιρβίλης, «Το λιμοκαθαρτήριο του Αγίου Γεωργίου Σαλαμίνος», ΦΙΛΟΤΕΛΕΙΑ, 1998. 
Ο Νίκος Αρτεμάκης, «Τα αποκαλυφθέντα αρχαιολογικά μνημεία παγκοσμίου ενδιαφέροντος της Ιπποδαμείου ρυμοτομίας και πολεοδομίας στην πλατεία Τερψιθέας Πειραιά», 2001.
Ο δικηγόρος Μιχάλης Βλάμος αρθρογραφεί στη ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ και μας έχει δώσει άφθονα πειραϊκά κείμενα. Το πλέον ειδικό βιβλίο του είναι το «Πειραϊκά Μελετήματα», 2003.
Ο Γιάννης Κόκκωνας, «Ο πολίτης Πέτρος Σκυλίτζης Ομηρίδης. 1784 - 1872», 2003.
Ο Βασίλης Πισιμίσης, «Το Ρολόι του Πειραιά. Το Παλιό Δημαρχείο», 2003 και το «Βούρλα - Τρούμπα. 
Μια περιήγηση στο χώρο του υποκόσμου και της πορνείας του Πειραιά (1840 - 1968)», 2010.    
Η Σταματίνα Μαλικούτη, το «Πειραιάς 1834 - 1912», 2004.
Ο Χρήστος Πατραγάς (1932 - 2008) το «Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα», 2004.  
Ο Μαρίνος Γ. Τσάμης, «Αρχαιογνωστικά του Πειραιά», 2004.
Ο Ιάκωβος Βαγιάκης, «Αναζητώντας το χθες του Πειραιώς», 2005, το «Πειραιώς Ενθύμια» σε δύο τόμους, 2010, 2011 και το «1940 - 1944. Αναμνήσεις» στα 2012.
Η Λυδία Σαπουνάκη-Δρακάκη, «Οικονομική Ανάπτυξη και Κοινωνική Προστασία. Η γέννηση των υπηρεσιών υγείας στον Πειραιά και το ΤΖΑΝΕΙΟ Νοσοκομείο», 2005.
Ο Γιάννης Γιαννιτσιώτης, «Η κοινωνική ιστορία του Πειραιά. Η συγκρότηση της αστικής τάξης. 1860 - 1910», 2006.
Ο Γιώργος Μπαλούρδος, «Πειραϊκό Πανόραμα. Πνευματικό και καλλιτεχνικό χρονολόγιο του πειραϊκού χώρου.1784 - 2005», 2006.
Η Αγγελική Παρδάλη, «Το λιμάνι του Πειραιά. Διαχρονικοί μετασχηματισμοί και η αναπτυξιακή του συμβολή», 2012.
Ο Γιάννης Εμμ. Χατζημανωλάκης (γεν. 1933) είναι ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην πειραϊκή ιστοριογραφία, έχω γράψει ειδική μελέτη με αφορμή την τιμητική εκδήλωση για την προσφορά του που έγινε στον Πειραϊκό Σύνδεσμο, 6 Φεβρουαρίου 2013.
Η Ευαγγελία (Λίτσα) Μπαφούνη χρημάτισε διευθύντρια του Ιστορικού Αρχείου Πειραιά. Εκεί συνεργάστηκε και με την Ελένη Αναγνωστοπούλου. Με το σύζυγό της Νίκο Μέλιο ίδρυσαν το Ι.Μ.Τ.Ι.Ι.Ε. Έτσι έχουμε ανάλογες πειραϊκές εκδόσεις ειδικού περιέχομένου.

Ο κατάλογος φαίνεται να είναι μακρύς. Από τα παραπάνω κανείς δεν πρέπει πλέον να αμφιβάλλει ότι στον Πειραιά η τοπική ιστορία «θεραπεύεται αρκούντως».
Σημειώνω και άλλα παλαιότερα ονόματα: Σπυρίδων Αθανασούλιας, Γεώργιος Ανδριανόπουλος, Κωνσταντίνος Βλάχος († 1967), Νίκος Καθρέπτης (1920 - 1986), Γιάννης Καιροφύλας,  Νικόλαος Καλαμίτσης, Δημήτριος Καμπούρογλου (1852 - 1942), Δ. Καλοστύπης, Π. Κάντζιας, Σπ. Κορώνης,
Ανδρέας Κρητικός (†1969), Σπυρίδων Μακρής, Π. Μαμμακίδης, Νίκος Μαράκης, Κώστας Μπίρης,
Εμμανουήλ Λυκούδης (1849 - 1925), Στυλιανός Εμμ. Λυκούδης (1878 - 1958), Ν. Ι. Παπάζογλου,
Χρ. Παπακωνσταντίνου, Κυριάκος Περιμένης, Δημοσθένης Πίππας, Περικλής Ρεδιάδης, Μιχάλης Ρεκλείτης, Γεώργιος Σακαλής, Γεώργιος Δ. Σαματούρας, Γεώργιος Στρίγκος, Δ. Σουρμελής, Δημήτριος Συνοδινός, Νικόλαος Χαλιορής, Νίκος Χαντζάρας, Γεώργιος Χατζηδάκης.
Παρακάτω θα προσθέσω ένα αλφαβητικό κατάλογο με ξεχωριστά ονόματα ανθρώπων που υπογράφουν τα πλείστα από τα σύγχρονα θέματα πειραϊκής ιστορίας. Οι περισσότεροι συνεχίζουν.          
Χριστίνα Αγριαντώνη.
Ευάγγελος Αθηναίος.
Γιώργος Ανωμερίτης.
Νανά Ιωαννίδου.
Ίρις Αυδή - Καλκάνη.
Γιώργος Κόμης.
Βασίλης Κουτουζής.
Δημήτρης Κρασονικολάκης.
Στρατής Μαϊστρέλλης.
Στέφανος Μίλεσης.
Τάκης Μιχαλόπουλος.
Παύλος Μπαλόγλου.
Νίκος Μπελαβίλας.
Δημοσθένης Μπούκης του Γιάννη.
Αρχοντία Παπαδοπούλου.
Ιερέας Ιγνάτιος Παπασπηλιόπουλος. 
Λήδα Παπαστεφανάκη.
Γεώργιος Φουστάνος.
Τζελίνα Χαρλαύτη.
Μανώλης Χριστουλάκης.
Οι αρχαιολόγοι Δημήτριος Φίλιος, Ιωάννης Θρεψιάδης, Γεώργιος Μπακαλάκης, Δημήτρης Θεοχάρης, Θεοδοσία Στεφανίδου - Τιβερίου, Λυδία Παλαιοκρασσά, Klaus - Valtin von Eickstedt [γερμανικής καταγωγής, γεν. 1954, η διδακτορική του διατριβή αφορούσε στην τοπογραφία του αρχαίου Πειραιά, έκδοση στα γερμανικά Αθήνα 1991, έγραψε και «Το Ασκληπείον του Πειραιώς», 2001], Γιώργος Σταϊνχάουερ [Η γνώση του Σταϊνχάουερ για τον Πειραιά της αρχαιότητας, το μουσείο και τα μνημεία του είναι μοναδική και τη μεταφέρει στα βιβλία και τα άρθρα του με πολλή σαφήνεια].   
Ιστορικό υλικό συγκέντρωσαν και παρουσιάσαν σε εκδόσεις τους ή επιμέλειες βιβλίων εκτός του 
Π. Ευαγγέλου οι Γεράσιμος Βώκος (1868 - 1927), Νίκος Κατσικάρος (1904 - 1992), Αλέκος Χαρολίδης, Γεώργιος Δρόσος (1922 - 1979), Σταύρος Καραμπερόπουλος στο ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ. 
Ξέρω και άλλους, όπως φοιτητές που έκαναν εργασίες πάνω στον Πειραιά, αρχιτέκτονες, δημοσιογράφους, λογοτέχνες, συγγραφείς, ερασιτέχνες, «ερανιστές», όμως δεν μπόρεσα ακόμα να ταξινομήσω το είδος της προσφοράς τους. Σε ένα άρθρο δεν μπορούν να ικανοποιηθούν όλοι... 
Τα τελευταία χρόνια ευτυχώς βρίσκουμε και νέους ερευνητές να αναρτούν τις εργασίες τους στο διαδίκτυο.

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ λίγο πριν την ανάρτηση στο blog: H παρούσα μελέτη έχει  συνταχθεί κατά διαστήματα, 
σε βάθος περίπου δεκαετίας. Εδώ παρουσιάζεται «συναρμολογημένη», όσο το δυνατόν πλήρης αφού αντικειμενικά το θέμα είναι δύσκολο. Γίνεται όμως για πρώτη φορά, οπότε άξιζε ο κόπος!