Κυριακή 27 Οκτωβρίου 2013

Το ιερό της Αρτέμιδος στη Μουνιχία.


                                                                               Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.


... Πότνια Μουνυχίη, λιμενοσκόπε, χαίρε, Φεραίη
μη τις ατιμήση την Άρτεμιν... (Καλλιμάχου,  Ύμνος εις Άρτεμιν, 257 - 258)

«Τουρκολίμανον - Πειραιεύς». Η έπαυλη Κουμουνδούρου όπως φαινόταν από τη βόρεια πλευρά της. 

Με ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά, με πανάρχαια έθιμα κατασταλαγμένα με την πάροδο των χρόνων, 
με σεμνές λατρευτικές εκδηλώσεις και γιορτές οι αρχαίοι Πειραιώτες τιμούσαν τη θεά Άρτεμη στη Μουνιχία (λόφος Καστέλλας).
 Ήταν για αυτούς η κατ’ εξοχήν προστάτιδα της γονιμότητας, έχοντας άμεση σχέση με την ενηλικίωση των παρθένων κοριτσιών, με το πέρασμά τους από την παιδικότητα στη γυναικεία φύση, με το γάμο, με το να κάνουν γερούς απογόνους.
Η ίδια συνέχιζε να τα προστατεύει και ως γυναίκες πλέον, στην υπόλοιπη οικογενειακή - καθημερινή τους ζωή.
Παράλληλα ήταν κοντά και στα νέα αγόρια (κουροτρόφος), στο περιβάλλον, στα ζώα, δίχως να στερείται κάποιες από τις υπόλοιπες παλιές ιδιότητες και υποστάσεις που της απέδιδαν. Άρτεμις με την επωνυμία Μουνιχία λατρευόταν στην Πλακία και στα Πύγελα της Μικράς Ασίας όπως και στη Σικυώνα της Κορίνθου.
Το ιερό της πειραϊκής Αρτέμιδος Μουνιχίας βρέθηκε πάνω στη μικρή χερσόνησο που κλείνει από τα νότια 
το λιμάνι του Μικρολίμανου, στο σημείο που είναι χτισμένος ο Ναυτικός Όμιλος της Ελλάδος.
Στη θέση του υπήρχε μέχρι το 1935 η διώροφη έπαυλη του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, πρώην πρωθυπουργού. Περιήλθε στον γιό του Σπύρο Κουμουνδούρο (πέθανε στα 1924) ο οποίος υιοθέτησε τον Αλέξανδρο, γιό της αδελφής του Όλγας και του Επαμεινώνδα Εμπειρίκου. Ο Αλέξανδρος Εμπειρίκος - Κουμουνδούρος (1898 - 1980) την πούλησε αντί 2 εκατομμυρίων παλαιών δραχμών μαζί με ολόκληρο το λόφο έκτασης 7,5 στρεμμάτων στις 13/9/1934 στον τότε Ναυτικό Όμιλο Αθηνών (Ναυτικός Όμιλος Ελλάδος ονομάστηκε στις 9.2.1936).
Το κυρίως σχέδιο του τόπου της αρχαιολογικής ανασκαφής. Μπορούμε να δούμε τα ίχνη των αρχαίων μαζί με την κάτοψη του Ναυτικού Ομίλου επειδή όταν γινόταν η έρευνα κτιζόταν ήδη και η νέα οικοδομή σε αποτυπώσεις του αρχιτέκτονα Κίμωνα Λάσκαρη (1905 - 1978). Από τα Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας (ΠΑΕ) 1935, άρθρο του    Ι. Θρεψιάδη «Ανασκαφικαί έρευναι εν Καστέλλα του Πειραιώς», σελ. 159 - 195.   

Με αφορμή την κατεδάφιση της οικίας Κουμουνδούρου έγινε το καλοκαίρι του 1935 σύντομη σωστική ανασκαφή από τον έφορο αρχαιοτήτων Ιωάννη Θρεψιάδη (1907-1962), χωρίς να ολοκληρωθεί η προσπάθεια λόγω της επίσπευσης της οικοδόμησης του Ομίλου και της έλλειψης χρηματοδότησης. 
Τα πολυάριθμα κινητά ευρήματα, θραύσματα γλυπτών, αρχιτεκτονικών μελών, ειδωλίων, επίπλων, πινάκων, αγγείων, κεραμικών, μεταλλικών κοσμημάτων, χαντρών, βελών, μικροαντικειμένων και επιγραφών, μεταφέρθηκαν από το Εθνικό Μουσείο στο Μουσείο Πειραιά το 1971.
Μια δεύτερη έρευνα έγινε επίσης στα 1984 από τη Λυδία Παλαιοκρασσά. Βεβαιώθηκε έτσι η συνεχής ανθρώπινη παρουσία στο χώρο από την ύστερη νεολιθική μέχρι τη μεσοελλαδική εποχή. Το ιερό είχε ήδη ιδρυθεί στα 1000 π.Χ. κι εξακολούθησε να ακμάζει στη γεωμετρική περίοδο και στον 7ο αιώνα.
Ανάπτυξη γνώρισε στους κλασικούς χρόνους κι η φυσική παρακμή ήλθε μαζί με αυτήν της πόλης του Πειραιά και του αρχαίου κόσμου. Πάντως λειτουργούσε έως και τον 3ο μ.Χ. αιώνα οπότε την παλιά θρησκεία αντικατέστησε η Χριστιανική.
Τόσο βαθιά ήταν η λατρεία της.
Ο επώνυμος ήρωας - βασιλιάς του λόφου και του λιμανιού Μούνιχος λένε πως ήταν ιδρυτής του ιερού, 
έτσι υπήρχε βωμός του εκεί ή κάπου κοντά «εν δε τη Μουνιχία το περιβόητόν εστιν Αρτέμιδος ιερόν περιτετειχισμένον..». Ο μύθος θέλει να κατοικούσε στο ιερό της Αρτέμιδος μια άγρια αρκούδα που ήταν επικίνδυνη για τον κόσμο, για αυτό την σκότωσαν μερικοί νέοι. Τότε έπεσε στην Αθήνα κάποια λοιμώδης ασθένεια ή πείνα. Ο χρησμός αποφάνθηκε ότι θα απαλλαχθεί ο τόπος μόνο αν ένας πολίτης θυσιάσει την κόρη του στη θεά.
Ο Βάρος λοιπόν ή αλλιώς ο Έμβαρος δέχτηκε να το κάνει, αν του υποσχεθούν να αναλάβει ισόβια η γενιά του την ιεροσύνη του ναού. Αφού έντυσε κατάλληλα την κόρη του, την έκρυψε στο άδυτο και με τα ρούχα της στόλισε μια αίγα και τη θυσίασε αντ’ αυτής. 
Είναι φανερό λοιπόν ότι η πρωτόγονη η θεά δεχόταν αρχικά ανθρωποθυσίες.
Τα παρθένα κορίτσια που προσφέρονταν (περίπτωση Ιφιγένειας) αργότερα αντικαταστάθηκαν με τις θυσίες μικρών ζώων (αίγες, ελάφια).
Έπαψε το κακό προηγούμενο, όμως σε ανάμνηση του γεγονότος καθιερώθηκε να διαλέγονται κορίτσια, 
όχι μεγαλύτερα των δέκα, ούτε μικρότερα των πέντε χρόνων και να αφιερώνονται για άγνωστο σε μας διάστημα στη θεά, μιμούμενες την άρκτο. Παρόμοια γιορτή, τα Μουνίχια, γινόταν και με μεγαλύτερης ηλικίας παρθένα κορίτσια, πριν το γάμο τους, που έρχονταν στο ιερό κάθε 16 του μήνα Μουνιχιώνα θυσιάζοντας αίγα, χορεύοντας γύρω από βωμό, γυμνές σε κάποια φάση της τελετής (Φωτίου Λεξικόν, Μουνιχιών: ο δέκατος μην παρά Αθηναίοις· εν δε τούτω Αρτέμιδι έθυον Μουνιχία). Αντιστοιχεί στο μεσοδιάστημα των μηνών Απριλίου - Μαΐου. Φορούσαν τον κροκωτό, ύφασμα χρώματος κρόκου, κίτρινου και πρόσφεραν ένα είδος πίτας, τους αμφιφώντες «ενικός, ο αμφιφών» (ονομάστηκαν έτσι γιατί τους έφτιαχναν πρωινές ώρες όταν φαίνονταν στο ουρανό ο ήλιος και το φεγγάρι ή επειδή άναβαν κι έμπηγαν πάνω τους κυκλικά λεπτές δάδες. Τα κορίτσια λέγονταν άρκτοι (αρκούδες), η πράξη αρκτεία (από το αρκτεύειν - αρκτεύσαι).
Την ίδια μέρα οι νέοι Πειραιώτες αγωνίζονταν στις λεμβοδρομίες με ιερά πλοία.
Η εκκίνηση γινόταν από τη Ζέα (Πασαλιμάνι), πέρναγαν ανοιχτά από τα Βοτσαλάκια, το νησί της Σταλίδας κι έμπαιναν στο λιμάνι της Μουνιχίας (Μικρολίμανο). Συνέχιζαν με θυσίες και πομπή «περιέπλευσαν δε και εις Μουνιχίαν και έθυσαν τη θεώ». Στα ελληνιστικά χρόνια εξελίχτηκαν σε είδος ναυμαχίας: «ναυμαχήσαντες Μουνιχία συνεστεφανώθησαν».
Στο ιερό κατέφευγαν όσοι από τους τριηράρχες δεν ήθελαν ή δεν μπορούσαν να αναλάβουν τα έξοδα της λειτουργίας, δηλαδή τον εξοπλισμό των πλοίων.
Ίσως να ήταν και άσυλο των ναυτών ή των πολιτών που νόμιζαν πως τους αδικούσαν…
  
«ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ: Τουρκολίμανο». Καρτποστάλ του Μιχάλη Τουμπή, αρ. 549. Ψαρόβαρκες, δίκτυα και ο λόφος του πάλαι ποτέ ιερού της Μουνιχίας Αρτέμιδος..

Σήμερα αυτό που φαίνεται είναι μόνο ένα μέρος από τα τείχη τα οποία περιέκλειαν το ιερό καθώς και το πάνω τμήμα ενός κυκλικού πύργου. Επιλεγμένα ευρήματα από το ιερό θα εκτεθούν σύντομα στην πάνω αίθουσα του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιά.

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, φύλλο 162. Πέμπτη 4 Σεπτεμβρίου 1997, σ. 18. 
Μεταφορά εδώ με λίγες παρεμβάσεις, 11.12.2010.   



Τρίτη 22 Οκτωβρίου 2013

Φιλολογική Στέγη Πειραιά: Δυό σχέσεις στοργής για το Δημοτικό Θέατρο.

                                                                                           
                                                                                    Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.


Αφιερωμένο στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, σαν κτήριο και σαν διανοητική σύλληψη αλλά και στους Πειραιώτες 
που θα συχνάζουν στις αίθουσές του θεωρώντας το κομμάτι της καθημερινότητάς τους.


Με τα εγκαίνια του ανακαινισμένου μνημείου στις 22 Οκτωβρίου 2013 και τη μετέπειτα έναρξη λειτουργίας του ξεκινάει μια νέα εποχή που θα αφήσει κι αυτή τα σημάδια της στην πνευματική ιστορία της πόλης.
Τα αποτελέσματα θα καταγραφούν και θα αξιολογηθούν από τους μελλοντικούς ερευνητές.

Είναι πολύ δυσκολο να αρχίσω.
Θα χρειαζόταν ολόκληρο βιβλίο να περιγράψω τους στενούς δεσμούς της Φιλολογικής Στέγης Πειραιά
με το Δημοτικό Θέατρο.

Η πρώτη σχέση στοργής σε αυτό το άρθρο είναι ενδεικτική όσον αφορά στο εκάστοτε ενδιαφέρον του Διοικητικού Συμβουλίου και των μελών της Στέγης για την καλή ή όχι λειτουργία του κτηρίου.
Μέσα στην κεντρική πλατεία, στο φουαγιέ και στις παράπλευρες αίθουσες του Δημοτικού Θεάτρου, είχαν πραγματοποιήσει δεκάδες εκδηλώσεις, ώστε για χρόνια το θεωρούσαν «δικό» τους χώρο, τον υπ’ αριθμό ένα «τόπο συγκέντρωσης» των δραστηριοτήτων τους.    
Από τα αρχεία της Στέγης ανέσυρα τρία έγγραφα που αφορούσαν στην αγωνιώδη έκκληση του πνευματικού πειραϊκού κόσμου για την καθυστέρηση των επισκευών του Θεάτρου μετά το σεισμό της 24ης Φεβρουαρίου 1981.

* Το πρώτο είναι ένα τηλεγράφημα που εστάλει στις 3 Οκτωβρίου 1984:
ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ     
ΚΥΡΙΑ
ΜΕΛΙΝΑ ΜΕΡΚΟΥΡΗ
ΥΠΟΥΡΓΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ –
ΑΘΗΝΑ
ΚΥΡΙΟ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΔΗΜΑΡΧΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ
ΠΕΙΡΑΙΑ
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΕΚΦΡΑΖΕΙ ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΠΟΛΗΣ ΜΑΣ ΓΙΑ ΚΑΘΗΣΤΕΡΗΣΗ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΣΗΜΕΙΩΘΕΙ ΣΕ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΕΠΙΣΚΕΥΗΣ ΠΡΟΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΚΑΙ ΖΗΤΕΙ ΕΠΙΣΠΕΥΣΗ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΝΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕΙ ΣΥΝΤΟΜΟΤΕΡΟΝ ΔΥΝΑΤΟΝ ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΣΚΗΝΗ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ

ΜΕ ΤΙΜΗ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΑΚΗΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΣΤΕΛΙΟΣ ΜΠΙΝΙΑΡΗΣ ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΣΩΤΗΡΟΣ ΔΙΟΣ 7 – ΠΕΙΡΑΙΑΣ

* Το δεύτερο είναι μια παρόμοια ανακοίνωση - δελτίο τύπου για τις εφημερίδες:
Η "Φιλολογική Στέγη Πειραιώς", με τηλεγράφημά της προς την Υπουργό Πολιτισμού-Επιστημών 
κ. Μελίνα Μερκούρη, που κοινοποιήθηκε και στο Δήμαρχο Πειραιά κ. Γιάννη Παπασπύρου, εκφράζει τις ανησυχίες του πνευματικού κόσμου της πόλης για την καθυστέρηση των εργασιών επισκευής προς αποκατάσταση της ασφαλείας του Δημοτικού Θεάτρου και ζητεί τη επίσπευσή τους για να λειτουργήσει 
στο συντομότερο δυνατό η μοναδική σκηνή του Πειραιά.
    
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Με την παράκληση για τη δημοσίευση

* Το τρίτο είναι η αναμενόμενη απάντηση του Υπουργείου και την παρουσιάζω αυτούσια από το έγγραφο:


Η σύνταξη της μελέτης στατικότητας του Δημοτικού Θεάτρου έδωσε την ευκαιρία να αποτυπωθεί αριχτεκτονικά και να φανούν οι αδυναμίες του. Μη ξεχνάμε ότι την επόμενη χρονιά, 1985, κηρύχθηκε επίσημα διατηρητέο.

Η δεύτερη σχέση στοργής είναι μια από τις εκδηλώσεις της Στέγης.
Γυρνάμε πίσω, στις αρχές του 1957, δηλαδή στις 4 Φεβρουαρίου.
Στο φουαγιέ του Δημοτικού η Στέγη οργάνωσε εορταστική εκδήλωση προς τιμήν της μάνας - σύμβολου. Ομιλητής ήταν ο Βελισσάριος Μουστάκας (1929 - 1985) με θέμα «η Μάνα στο Δημοτικό τραγούδι» όπου
«Οι ίδιοι οι δημιουργοί ερμήνευσαν σχετικά ποιήματά των».
Για την περίπτωση είχαν κατεβεί και πολλοί λογοτέχνες από την Αθήνα.
Μετά, αρκετοί στάθηκαν για λίγο όρθιοι και τραβήχτηκε μια ωραία φωτογραφία..  η οποία βρέθηκε
στα χέρια μου και τη δημοσιεύω.
  

Διακρίνονται συνολικά 23 άτομα. Θα ήταν εξαιρετικά δύσκολη η προσπάθεια αναγνώρησης των εικονιζομένων μετά από τόσα χρόνια αν δεν είχαμε και ένα σημείωμα του ίδιου του Βελισσάριου να τη συνοδεύει και να μας αναφέρει μερικούς... Το είχε συντάξει στα 1980 για τα 50 χρόνια της Στέγης.
«Στη φωτογραφία μεταξύ άλλων, διακρίνονται οι Πέτρος Μαρκάκης, Στέλα Επιφανίου - Πετράκη, 
Στέλιος Σπεράντζας καθηγητής Πανεπιστημίου, Δώρα Μοάτσου Βάρναλη, Νίκη Πέρδικα, Κώστας Θεοφάνους, 
Λάμπης Βολανάκης, Βελισσάριος Μουστάκας, ο Πρόεδρος Φιλ. Στέγης Δημαρχών τότε κ. Γρηγόρης Θεοχάρης οι καλλιτέχνιδες Αθηνά Κασαβέτη, Μποτέλη, Δέσπω Κανέ[λ]λου, ο Εθναρχικός σύμβουλος Μακρίδης, ο Πέτρος Κυριακός, ο Πωλ Μενε[σ]τρέλ, ο κ. Λάσκος κ.λ. Και στην άκρη όπως πάντα, 
ο Δ/ντής του "Πρακτορίου Πνευματικής Συνεργασίας" αείμνηστος Μάριος Βαϊάνος».
Όλοι ίσως σήμερα αναπαύονται εν τόπω χλοερώ, το θαύμα όμως της φωτογραφικής τέχνης, τους ξαναφέρνει μπροστά μας έστω και ασπρόμαυρους, ξένοιαστους και χαρωπούς μετά από μια γερή δόση πνευματικής τροφής και συναναστροφής που άντλησαν από τη διάλεξη της Φιλολογικής Στέγης Πειραιά
στο φουαγιέ του Δημοτικού μας Θεάτρου..          

Συντάχτηκε στις 12 Οκτωβρίου 2013 για να δημοσιευτεί στο blog την ημέρα των επανεγκαινίων του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ:
Στις 11.30 το πρωί της Τρίτης 15 Οκτωβρίου 2013, μας κάλεσε ο Δήμαρχος για συνέντευξη τύπου μέσα
στο Δημοτικό Θέατρο. Είπαμε τα ονόματα και τις ιδιότητές μας στους υπαλλήλους του γραφείου τύπου
(πάντα εξυπηρετικός ο φίλος Κώστας Μανωλάκης), λάβαμε το φάκελο ενημέρωσης και μπήκαμε στην αριστερή αίθουσα της εισόδου του μεγάρου. Καθισμένοι στο πάνελ ήταν με τη σειρά ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, ο συντονιστής, ο Βασίλης Μιχαλολιάκος, ο Τάκης Τζαμαργιάς και ο Γιώργος Σιγάλας.
Οι τοποθετήσεις των ομιλητών και οι ελάχιστες ερωτήσεις - απαντήσεις (κυρίως για τον προγραμματισμό
των εκδηλώσεων και τα οικονομικά) δεν μετέδωσαν τον αναμενόμενο πανηγυρικό χαρακτήρα. 
Στο τέλος, όσοι απομείναμε, ήμασταν ελεύθεροι να επισκεφτούμε τους χώρους του. Πήγαμε στην πλατεία, μας άνοιξαν τη σκηνή. Ακούστηκαν ψίθυροι θαυμασμού σαν να μπήκαμε σε ναό, σε ναό πολιτισμού..
Εγώ όμως βιαζόμουν να πάω στην εργασία μου, έτσι ανέβηκα τις σκάλες προς το φουαγιέ.
Με ακολούθησαν (στην ίδια διαδρομή που έκανα και τότε πριν το κλείσιμό του, από τη δεξιά πλευρά του κεφαλόσκαλου) ο Κώστας Παναγιωτάκης της ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ και ο Δημοσθένης Μπούκης του Γιάννη.
Ειλικρινά ανατριχιάσαμε από εκείνο το συναίσθημα της οπτικής τελειότητας της αρχιτεκτονικής
του χώρου.. 
Πρέπει κι εσείς να πάτε να το δείτε!      

Κυριακή 20 Οκτωβρίου 2013

Ευρήματα από τη Ζέα, το λόφο της Μουνιχίας και τον κεντρικό λιμένα στα τέλη του 19ου αιώνα.

                                                                                                    
                                                                                                               Του Δημήτρη Κρασονικολάκη.
 

Νεώσοικοι στη Ζέα - Ασκληπιείο.
Με την ανασκαφή που έγινε στα τέλη Απριλίου 1885 από το Δραγάτση, τη διακοπή και τη συνέχισή 
της από τις 11 Νοεμβρίου έως τις 5 Δεκεμβρίου, αυτή τη φορά με τη συνεργασία του Wilhelm Dörpfeld ή Doerpfeld (1853 - 1940), «εγνώσθη ακριβώς το τι ήσαν οι κατά την ανατολικήν ακτήν της Ζέας (Πασιά λιμάνι) προ ικανού χρόνου φαινόμενοι τοίχοι και κίονες και άλλα λείψανα οικοδομών».
Βεβαιώθηκε ότι ήταν τα υπολείμματα των αρχαίων νεώσοικων, μετρήθηκε το πλάτος, το μήκος και το ύψος τους από την θάλασσα και αποφασίστηκε να καθαριστεί η περιοχή, ιδίως μετά το άνοιγμα του δρόμου που πήγαινε προς το νεόχτιστο θερινό θέατρο του Τσόχα.
Αποκαλύφτηκαν τότε, ο τοίχος (περίβολος καλύτερα) που χώριζε το στρατιωτικό ναύσταθμο της Ζέας από την υπόλοιπη διάταξη της πόλης, τρεις τετραγωνικές βάσεις κιόνων από τοπική πέτρα καθώς και μέρη αράβδωτων κιόνων.
Κοντά τους βρέθηκαν δύο ενεπίγραφα μάρμαρα που δημοσιεύτηκαν στην Αρχαιολογική Εφημερίδα, 1885, σελ. 88 - 90.
Η έρευνα άρχισε από την άκρη του δρόμου, εκεί δηλαδή που συναντιέται με την παραλία. Τα ευρήματα παρέπεμψαν στη θεμελίωση των νεώσοικων. Η ανασκαφή σταμάτησε στο οικόπεδο του Γ. Κούπα, που απουσίαζε και προχώρησε στο οικόπεδο του Αναστασίου Μπόνη που τη δέχτηκε ευχαρίστως. Φάνηκε μια μεγάλη οικοδομή που ποτέ δεν υπολογίστηκαν οι διαστάσεις της.
Βγήκαν στο φως οι κεκλιμένες σχάρες για τα πλοία δέκα νεώσοικων, κίονες για τη στήριξη της στέγης τους, επιγραφές ΔΙΙ ΦΙΛΙΩ (Ζεύς Φίλιος), ΔΙΙ ΜΙΛΙΧΙΩ (Ζεύς Μειλίχιος), πλάκες με ανάγλυφα φίδια, μέλη των κτιρίων, γείσα, ορειχάλκινες πρόκες,  ορθοκέραμα, σπασμένα αγγεία, μια πήλινη λεκάνη κ.ά.
Σε πολλές πέτρες ήταν χαραγμένα ή βαμμένα κόκκινα διάφορα γράμματα και σύμβολα, γνωστή τακτική των αρχιτεκτόνων για την εύκολη σύνδεση των λίθινων όγκων.
Ενδιαφέρον προκαλεί μια επιγραφή σε στήλη των αρχών του 4ου αι. π Χ. με περιεχόμενο τον τρόπο που θα γίνεται η πρόθυσις, τα προκαταρκτικά της θυσίας, στο ιερό του Ασκληπιού. Το ίδιο το ιερό (ναός και περίβολος) μαζί με το άγαλμα του θεού (περ. 200 π. Χ.), βρέθηκε στα 1888 στο χώρο του θεάτρου του Αναστασίου Τσόχα (εγκαίνιά του στις 9 Ιουνίου 1885). Ένας μεγάλος αριθμός αφιερωμάτων σε ανάγλυφες πλάκες από αυτό το πειραϊκό Ασκληπιείο που μάλλον χτίστηκε γύρω στα 420 π.Χ. είχε σκορπιστεί σε απόσταση, ώστε με ευκολία τις άρπαζαν κάποιοι επιτήδειοι.
Ο Δραγάτσης αναφέρει ότι πριν από χρόνια είχε βρεθεί στο οικόπεδο του Μπόνη ανάγλυφο του Ασκληπιού με φίδι. Κρύφτηκε από τους εργάτες και χάθηκε. Άλλη μια πλάκα «αποκρυβείσα μετηνέχθη εις Αθήνας προς πώλησιν, ως έμαθον».
Ο Ασκληπιός λατρευόταν στον Πειραιά και οι πιστοί έκαναν τις  προσφορές τους πάντα μαζί με τους άλλους θεούς της συνοδείας του. Παιδιά του Ασκληπιού ήταν η Υγιεία, η Ακεσώ, η Ιασώ, η Πανάκεια, η Αίγλη, 
ο Μαχάων και ο Ποδαλείριος.
Άκεσις και ίασις σημαίνουν θεραπεία, πανάκεια είναι το φανταστικό φάρμακο που τα θεραπεύει όλα, αίγλη είναι η λάμψη.
Κάποια από αυτά τα ονόματα συναντάμε σαν οδούς κοντά στο Τζάνειο νοσοκομείο.
Η επιγραφή με το νόμο της προθυσίας, αρ. 1622 του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιά:
«Θεοί. Με τον ακόλουθο τρόπο θα γίνεται η πρόθυσις. Στο Μαλεάτη (επωνυμία του Ασκληπιού) τρία πόπανα. Στον Απόλλωνα τρία πόπανα. Στον Ερμή τρία πόπανα. Στην Ιασώ τρία πόπανα. Στην Ακεσώ τρία πόπανα. Στην Πανάκεια τρία πόπανα. Στους σκύλους τρία πόπανα. Στους κυνηγούς τρία πόπανα».
Το πόπανο ήταν ένα είδος γλυκίσματος, πίτα. Παρακάτω η επιγραφή διευκρινίζει:
«Ο Ευθύδημος ο Ελευσίνιος ιερέας του Ασκληπιού αφιέρωσε τις στήλες που βρίσκονται δίπλα στους βωμούς που πάνω τους ήταν ο πρώτος που περιέγραψε (εξηικάσατο) τα πόπανα τα οποία χρειάζονται για την προκαταρκτική θυσία…».
Στην πλάγια πλευρά της στήλης αναγράφεται: «Στον Ήλιο, αρεστήρα, κήριον, στη Μνημοσύνη, αρεστήρα, κήριον, νηφάλιοι τρεις βωμοί…».
Τα αρεστήρα ήταν ευχαριστήρια γλυκίσματα, το κήριον γλυκό από μέλι, τα νηφάλια σπονδές με νερό μέλι 
ή γάλα, χωρίς δηλαδή κρασί.

Αναφορά του Δραγάτση της 30 Ιουλίου 1886.
Απέναντι από την οικία Σαχτούρη που στην αυλή του «ίσταται κατά χώραν» ο γνωστός «Ηόρος εμπορίο και Ηοδό», στη γωνία της οδού Αρτέμιδος (Χ. Τρικούπη) και Νοταρά, τέθηκαν τα θεμέλια του σπιτιού του Αντώνη Λουκίσα κατά το μήνα Ιούλιο. Φάνηκε ένα αρχαίο κτίσμα με μεγάλες ισόδομες πέτρες, ίσως δημόσιο, των ελληνιστικών χρόνων. Την εποπτεία της ανασκαφής, που κράτησε δύο εβδομάδες ανέλαβε 
ο Δραγάτσης. Διαπιστώθηκε πως το κτίριο συνεχιζόταν και κάτω από το δρόμο. Με διαστάσεις το λιγότερο 
12 μ. μήκος, 15,55 πλάτος και ύψος μέχρι 5 μέτρα βγήκε το συμπέρασμα ότι επρόκειτο για την τελευταία, πέμπτη Μεγάλη Στοά του λιμανιού του Πειραιά. Πίσω της ήταν τετράγωνα χωρίσματα για τα καταστήματα -εργαστήρια. Το σχέδιό της έβγαλε ο Καβεράου (Georg Ferdinand Kawerau, 1856 -1909). Φάνηκε ένα στρώμα γεμάτο θραύσματα αμφορέων, λύχνοι, ένα κομμάτι αγγείου με γράμματα  «ΣΩΤΗ…»
Ύστερα, κλείστηκαν οι δοκιμαστικοί λάκκοι στους δρόμους ο δε Λουκίσας αναγκάστηκε να χτίσει πιο πλάγια, όχι πάνω στα αρχαία. Η δαπάνη ανήλθε στο ποσό των 468,75 δραχμών.
[Περνώντας από εκεί κάθε παραστικός ακόμα και σήμερα μπορεί να συναντήσει μέρος από τα απομεινάρια των καλοβαλμένων αρχαίων λίθων. Έτσι θα λυθεί η απορία μερικών που με ρωτάνε κατά καιρούς τι είναι αυτές οι πέτρες..] 

Ιούνιος 1892.
Στη δυτική παραλία της Ζέας, σήμερα περίπου Ακτή Μουτσοπούλου και Φιλελλήνων, σε οικία των ρωμαϊκών χρόνων που ανάσκαψε ο Δραγάτσης στο οικόπεδο του Αγγέλου Καμπά αποκαλύφτηκε το περίφημο μωσαϊκό της Μέδουσας, «αρίστης τέχνης». Το κεφάλι της, φτιαγμένο από μικρές πολύχρωμες ψήφους ήταν στο κέντρο συσπειρωμένου ακτινοειδούς κοσμήματος που έκλεινε με άλλο κυκλικό διάκοσμο. Τις γωνίες στόλιζαν τέσσαρα μεγάλα φύλλα κισσού. Το ψηφιδωτό αγοράστηκε 1000 δραχμές από την Αρχαιολογική Εταιρία, αποσπάστηκε και μεταφέρθηκε στο Κεντρικό Μουσείο όπου τοποθετήθηκε «εν τω κέντρω του εδάφους της αιθούσης των Κοσμητών».

Αναφορά της 7ης Ιουνίου 1900.
Κατά τον περασμένο Μάρτιο σκάβοντας στην αυλή της οικίας Αρ. Αλεγιζάκη, βόρεια της οδού Θεάτρου και δυτικά από τη θέση του θεάτρου Μουνιχίας, αποκαλύφθηκε όρυγμα με κυλινδρικό θόλο πάνω του, 
6 μέτρων, από ισοδομικά κομμένο πειραϊκό λίθο. Από την ανασκαφή μέχρι το βάθος των 14 μέτρων, αποδείχτηκε ότι επρόκειτο για υπόγειο λατομείο που κατηφόριζε προς τη μεριά του αρχαίου Ιπποδρόμου. Στην είσοδό του, ριγμένη στα χώματα βρέθηκε μια ενεπίγραφη πλάκα ύψους 0,80 - πλάτους 0,54 - πάχους 0,14 εκ. Η σημασία της ήταν σπουδαία για την ταύτιση της περιοχής με τη Μουνιχία, το λόφο και τα τείχη της, αλλά και την οχυρωματική τέχνη, αφού οι στίχοι 1 - 45 αναφέρονται στην επισκευή των τειχών του Πειραιά και της Ηετιώνειας (Ητιώνεια στο κείμενο), τη νομική κάλυψη, τις διευκολύνσεις αλλά και τις πειθαρχικές ποινές των εργολάβων. Με το τέλος τους ξεκινούν δύο στήλες με το πλήρες συμβόλαιο για την επισκευή του τείχους της Μουνιχίας «Συγγραφαί του τείχους του Μονιχίασι». Τα χρήματα θα εξοφλούνται 
σε δόσεις! Ανάγεται στην εποχή του ρήτορα Λυκούργου, πρώτο μισό του 4ου αι. π. Χ.

Επιτύμβια.
Στο λιμένα των Αλών έκαναν συχνούς καθαρισμούς για την εξυγίανσή του.
Πιθανότατα προς εκείνη τη μεριά απλωνόταν το αρχαίο πειραϊκό κοιμητήριο.
Πολλές επιτύμβιες πλάκες είχαν πεταχτεί κατά τη διάρκεια των αιώνων στα αβαθή και σχεδόν λιμνάζοντα νερά.
Έτσι η βυθοκόρος έβγαζε πολλές τέτοιες στήλες, λουτροφόρους, αναθηματικά ανάγλυφα με επιγραφές κ.ά., όπως το πάνω μέρος με γυναίκα που κρατούσε καθρέπτη, ένα βάθρο για προτομή με τη φράση ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΥΚΝΟΥ ΑΝΑΦΛΥΣΙΟΣ, μια λουτροφόρο που έγραφε ΠΕΙΣΙΚΡΑΤΕΙΑ, ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΣΟΥΝΙΕΥΣ 
κι ένα επιτύμβιο με τον πένθιμο - και τόσο διαχρονικό - νεκρικό αποχαιρετισμό:  

«Πάντων ανθρώπων νόμος εστί κοινός το αποθανείν.
Ενθάδε κείται Θεοίτης παις Τελέσωνος Τεγεάτης Τεγεάτου και μητρός Νικαρέτης                                χρηστής γε γυναικός.
Χαίρετε οι παριόντες, εγώ δε γε τα μα φυλάττω».



Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ, τεύχος 9, Οκτ. - Δεκ. 2004, σελ. 13 - 14, 
στήλη «Αναδιφήσεις». Αντιγραφή εδώ, 6 Μαΐου 2009.                     

Πρωτόπειρες αρχαιολογικές έρευνες στον Πειραιά.


                                                                                                   Του Δημήτρη Κρασονικολάκη.

Στις δεκαετίες που ακολούθησαν μετά την απελευθέρωσή της, η Ελλάδα ξεκίνησε να οργανώνεται σαν κράτος με καινούργιους νόμους, γόνιμη διοικητική, επαγγελματική, στρατιωτική, θρησκευτική, κοινωνική, εκπαιδευτική, αθλητική και πολιτιστική ζωή, με έντονο ενδιαφέρον στην κλασική έρευνα και αρχαιολογία.
Τα βήματα σ’ όλους τους τομείς υπήρξαν δειλά και ασταθή. Οι επιστημονικές γνώσεις ήταν περιορισμένες και τα μέσα ατελή και ανεπαρκή.
Η έλλειψη πείρας, η άγνοια, οι συνθήκες ίσως, έφεραν πολλές φορές απογοητευτικά αποτελέσματα στις ανασκαφές, εκεί που βεβαιωμένα υπήρχαν άφθονα λείψανα για να αποκαλυφθούν. 
Η αναζήτηση άλλωστε μόνο εμφανών χειροπιαστών αρχαίων τεκμηρίων της κλασικής περιόδου (γλυπτά, επιγραφές, αγγεία, θεμέλια) στένευαν τον ορίζοντα δράσης. Διαταράχτηκαν έτσι με το σκάψιμο σημαντικές αρχαίες θέσεις αφαιρώντας την ευκαιρία ανακάλυψης ευρημάτων παλαιότερων εποχών που θα έδιναν 
εξ ίσου σπουδαίες πληροφορίες.
Η γρήγορη ανάπτυξη του Πειραιά, η επέκταση δηλαδή των σύγχρονων οδών και κτιρίων σε έρημα εδάφη της παλαιάς, εντός των τειχών πόλης, έκανε τη μελέτη των καταλοίπων δύσκολη και επικίνδυνη.
Ο ελάχιστος διαθέσιμος χρόνος, τα ακόμη λιγότερα χρήματα, η άρνηση των ιδιοκτητών των λεγόμενων γηπέδων (οικοπέδων) να επιτρέψουν την ανασκαφή και σχεδίαση, η γραφειοκρατία του δήμου και του κράτους, οι βροχές του χειμώνα, στάθηκαν εμπόδια ικανά να χαθεί τότε η μοναδική ευκαιρία αναγνώρισης της ρυμοτομίας του αρχαίου Πειραιά.

Ερείπιο ναού «δωρικής τάξεως».
Στα Πρακτικά της Ε΄ γενικής συνεδρίασης της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρίας που έγινε στις 25.5.1841 στα ερείπια του Παρθενώνα (!) διαβάζουμε χαρακτηριστικά:  …Δυτικά του λιμένα της Μουνυχίας (του Πασά Λιμανιού) βρίσκεται πάνω στο λόφο που κατέχει τη θέση του δήμου της Μουνυχίας, ερείπιο ναού «δωρικής τάξεως» (δωρικού ρυθμού), γύρω από τα οποία εικάζεται ότι είναι εκείνα του ναού της Μουνυχίας  Αρτέμιδος…άλλο δε αξιόλογο οικοδόμημα δεν ανέφεραν οι αρχαίοι σε αυτή τη θέση.. Στα ερείπια η Εταιρία ενήργησε ανασκαφές με την ελπίδα να βρει ίσως το αρχαίο έδαφος του ναού και κάποια περισσότερα λείψανα των στηλών του, και να ευτυχίσει να τον ανεγείρει ξανά. Αλλά οι προσπάθειές της απέβησαν μάταιες και αφού εξακολούθησε όσο μπορούσε τις ανασκαφές χωρίς να βρει κάτι αξιόλογο, παραιτήθηκε από αυτή την εργασία σαν μη αποτελεσματική «και έστρεψε την προσοχήν της προς σπουδαιότερα».
Η ανασκαφή δεν είναι σίγουρο ότι ταυτίζεται με τον αληθινό χώρο του ιερού της Αρτέμιδος στο Μικρολίμανο. Οι περιγραφές ήταν αόριστες και χωρίς να έχουν αποτυπωθεί σε σχέδιο.
Λιμήν Μουνυχίας ή Πασά λιμάνι ή Στρατιωτική λεγόταν ο σημερινός λιμένας Ζέας (Κανάρη, Πασαλιμάνι). Μέχρι να ξεδιαλύνουν τα πράγματα οι σοφοί, το Μικρολίμανο (Τουρκολίμανο για τον κόσμο) λεγόταν λιμάνι Φαλήρου, Φαληρέας, Φανάρι αλλά και λιμάνι Μουνυχίας. Τα ερείπια λοιπόν μάλλον θα έχουν εξαφανιστεί.

«Ανασκαφή μικρά εγένετο εν Πειραιεί».   
Συνεδρία της 18.6.1872, ημέρα Κυριακή. «Ανασκαφή μικρά εγένετο εν Πειραιεί».   
Το περασμένο φθινόπωρο η δημαρχία Πειραιά καθώς ισοπέδωνε την οδό Σαχτούρη βρήκε στο πιο ψηλό μέρος της κάποια υπόγεια δεξαμενή με πηγάδι, κοιλώματα (σύριγγες) και λίγα κομμάτια Δωρικής αρχιτεκτονικής, καταχωμένα κάπου εκεί, μια στρώση με μεγάλες πέτρες που ανηφόριζε ήρεμα και μερικές επιγραφές. Μια από αυτές μάλιστα τράβηξε την περιέργεια πολλών, επειδή ήταν μέρος ενός καταλόγου με τραγωδίες και κωμωδίες των Αττικών ποιητών. 
Εφ’ όσον από πάρα πολύ κοντά προς τα δυτικά φαίνονταν επιφανειακές γραμμές θεμελίων λίθων, που υποδήλωναν την ύπαρξη δημόσιου κτιρίου, που θα είχε σχέση με την αναφερόμενη στρώση, κρίθηκε σωστό από το συμβούλιο της Εταιρίας να εξακολουθήσει με δαπάνη της το έργο που ξεκίνησε ο δήμος, όπως κι έγινε.
Καθαρίστηκε η δεξαμενή, αλλά όχι εντελώς το πηγάδι και τα κοιλώματα εξ αιτίας άλλων δυσκολιών μα και από τις πολλές βροχές που έπεσαν τότε.
Το χάσμα της ανασκαφής έπρεπε να καλυφθεί για να φτιαχτεί ο δρόμος.
Έγινε λοιπόν κάτι πρωτοποριακό για την εποχή που συνηθίζεται σήμερα, κατασκευάστηκε ένας θόλος (σκέπασμα) πάνω από την κάθοδο για να εξεταστούν «και άλλοτε ποτέ ακριβέστερον τα εκεί» ενώ οι θεμέλιες γραμμές ερευνήθηκαν μέτρια.
Η δαπάνη έφτασε στις 273,23 δραχμές. Δε βρέθηκε η συμπλήρωση της επιγραφής του δραματικού καταλόγου, φάνηκαν όμως κι άλλα αρχαία γλυπτά και ενεπίγραφα τεμάχια όχι ανάξια λόγου.
Προχωρώντας τα έργα του δήμου προς την οδό Σωκράτους (έτσι λεγόταν αρχικά η Λεωφόρος  Ιωάννη Χατζηκυριακού σαν προέκταση της άλλης γνωστής μας σημερινής οδού με το όνομα Ηρώων Πολυτεχνείου) βρέθηκε επιγραφή «περί συνδρομών εις κατασκευήν θεάτρου εν Πειραιεί» κι ένα ψήφισμα προς τιμή κάποιου επισήμου κατά τους χρόνους του Αράτου. «Τα ανευρεθέντα μετεκόμισεν επιμελώς η δημαρχία Πειραιώς εις το εν τη σχολή των Ιωνιδών δημοτικόν Μουσείον της, δια να είναι προσιτά εις πάντας τους φιλαρχαίους».
Την ίδια χρονιά (1871-1872) στον κατάλογο αυτών που κατέβαλαν τις συνδρομές τους στην Εταιρία, συμπεριλαμβάνονται οι παρακάτω Πειραιώτες: 
Ο δήμος Πειραιά, δρχ. 50 - Αφεντούλης Θ., δρχ. 15 - Ζωγράφος Αθ., δρχ. 35 - Καψαμπέλης Γ., δρχ. 15 - Μελετόπουλος Ν., δρχ. 15 - Μουτζόπουλος Δημ., δρχ. 30 - Μουτζόπουλος Τρύφ., δρχ. 15 - Παπαγεωργόπουλος Κ., δρχ. 15 - Ράλλης Λ., δρχ. 15 - Σέρμπος Στέφ., δρχ. 15.   
                                       
               
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Ο ΔΗΜΟΤΗΣ, φ. 14.447, 15 Ιαν. 2004, σ. 4
Περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ, τεύχος 7, Απρ. - Ιούν. 2004, σ. 5 - 6.                                                    
Αντιγραφή εδώ, 3.5.2009.


Ανασκαφές για τα θέατρα του αρχαίου Πειραιά.


Το 1880 ήταν η χρονιά ανακίνησης των δυο αρχαίων πειραϊκών θεάτρων.
Κατά τα μέσα Απριλίου προχωρούσαν οι εργασίες προέκτασης κι εξομάλυνσης της οδού Πραξιτέλους προς τη Φιλελλήνων «κατά  τον δυτικόν μυχόν του Πασιά λιμανίου (Ζέας) και ιδίως κατά την θέσιν  καλουμένην Φραγκόκλησια» ή Φραγκοκκλήσια.
Από καιρό φαινόντουσαν πεσμένοι πώρινοι σπόνδυλοι κιόνων, άλλες πέτρες αρχαίας οικοδομής «και θεμέλια σαφή διεκρίνοντο κόγχης εκκλησίας, πιθανώς βυζαντινής».
Το τοπωνύμιο παραπέμπει στην ύπαρξη μικρού, ανώνυμου ναού που η παράδοση τον ήθελε φράγκικο, δηλαδή καθολικό. Σήμερα έχει καταχωθεί από την οικοδομή του Αρχαιολογικού Μουσείου.
Ο καθηγητής «του εν Πειραιεί γυμνασίου» Ιάκωβος Χ. Δραγάτσης (1853 - 1934) που παρακολουθούσε από κοντά τις εργασίες «των ρυμοτομούντων», διέγνωσε ότι άρχισαν να εμφανίζονται τα θεμέλια ενός θεάτρου.
Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρία ανέθεσε την επιστασία των ανασκαφών στον Δημήτριο Φίλιο 
(1844 - 1907).
Η έρευνα άρχισε στις 8 Μαΐου και τελείωσε στις 27 Ιουνίου.
Η αναφορά έχει ημερομηνία 15.10.1880.
Εμφανίστηκαν έτσι περίπου τα δύο τρίτα του κοίλου του θεάτρου, τμήματα της ορχήστρας και τα θεμέλια της σκηνής «το δε άλλο μέρος όχι, διότι συνέβη ενταύθα ό,τι  πάντοτε συμβαίνει εις τας αρχαιολογικάς  ημών επιχειρήσεις».
Τα έργα προχωρούν μόνο όταν μερικοί από τους ιδιοκτήτες των γηπέδων πάνω στα οποία βρίσκονται αρχαία κτίσματα είναι συγκαταβατικοί (επιεικείς). Όταν συμβαίνει να είναι κάποιος περισσότερο δύστροπος, εμποδίζονται για δεκαετίες και απαιτείται η αγορά των κτημάτων, πράξη που σκοντάφτει σε πολλά εμπόδια. 
Η Εταιρία έκανε τις κατάλληλες ενέργειες προς το Υπουργείο Παιδείας - αυτό ήταν αρμόδιο τότε για τις αρχαιότητες - και τον δήμο Πειραιά για να αποδεσμευτεί ο τόπος.
Πάντως είχε προλάβει να φτιαχτεί το σχέδιο του θεάτρου Ζέας εκτός από το μέρος που παρέμεινε «κεχωσμένο ένεκα της μη συγκαταθέσεως του ιδιοκτήτου».
Η Εταιρία έστρεψε για λόγο την προσοχή της προς το άλλο θέατρο, «του προς τη βορειοδυτική άκρα του λόφου Μουνυχίας, ου η θέσις από πολλού χρόνου εγνωρίζετο και ωμολογείτο».Το αναφέρει ο Θουκυδίδης στο βιβλίο VIII κεφ. 93, «οι δ’ εν τω Πειραιεί οπλίται…ες το προς τη Μουνιχία Διονυσιακόν Θέατρον ελθόντες και θέμενοι τα όπλα εξεκλησίασαν..» και ο Λυσίας «η εκκλησία (δηλαδή η συγκέντρωση) Μουνιχίασιν εν τω θεάτρω εγίγνετο».
Αλλά και εκεί αφού προχώρησαν κάμποσο οι εργασίες και φάνηκαν τα μέρη γύρω από την ορχήστρα και από το κοίλο, προκύψανε τα ίδια εμπόδια από τους ιδιώτες.    
Ούτε τα σχέδιά του κατάφερε να κάνει «διότι ο θερμουργότερος ιδιοκτήτης του γηπέδου… προλαβών  κατεκάλυψε πάλιν πολύ μέρος του ανασκαφέντος χώρου».
Στα αντίστοιχα πρακτικά της Εταιρίας (Ιανουάριος 1880 - Ιανουάριος 1881) τονίζεται ο εύστοχος προσανατολισμός την θεάτρων: Το θέατρο Ζέας « έβλεπε προς χειμερινάς ανατολας (ΝΑ), της το Μουνυχίας αντιστρόφως έβλεπε προς θερινάς δυσμάς (ΒΔ)».
Την επόμενη χρονιά η ανακοίνωση ήταν απογοητευτική αφού «τα δύο θέατρα Πειραιώς μένουσιν όπως είχον».
Επειδή για αυτό που βρίσκεται προς τη Ζέα οι αρχές δεν έπραξαν ακόμη τίποτα για να απελευθερωθεί 
ο τόπος, για εκείνο κάτω από τη Μουνυχία έγινε πρόσφατα συμφωνία με τον ιδιοκτήτη της γης, για να εξαγοραστεί από το δημόσιο «εφ’ όσον φανή αναγκαίον», και εξεταστεί πρώτα με ανασκαφή λεπτομερέστερα.
«Αλλά την αρξαμένην προ δύο μηνών εργασίαν διέκοψεν ο εφετεινός πολύομβρος χειμών. Εδαπανήθησαν εις αυτήν δραχμαί 473,10».
Τελικά σώθηκε μόνο το θέατρο Ζέας στο Πασαλιμάνι.
Το άλλο, στην πλαγιά του λόφου του Προφήτη Ηλία καταχώθηκε και εξαφανίστηκε.

Και υποβρύχιες (!) έρευνες υπό αντίξοες συνθήκες.
Η αρχαιολογική επιστήμη στον 19ο αιώνα έχει να αναφέρει ακόμα και υποβρύχιες έρευνες (!) στα στενά της Σαλαμίνας για τυχόν ευρήματα της περίφημης ναυμαχίας. Αν και η δαπάνη ανήλθε στο ποσόν των 1548,50 δραχμών, η απόπειρα απέτυχε παταγωδώς. Η επιχείρηση ξεκίνησε στις 16 Ιανουαρίου 1884. 
Από τον ένα μήνα που είχαν υπολογίσει εργάστηκαν δώδεκα μόνο ημέρες και «τούτο ένεκα του χειμώνος».
Υπεύθυνος ήταν ο έφορος Χρήστος Τούντας (1857 - 1934).
Στις 24.2.1884 υπογράφει την εισήγησή του με τις δυσκολίες που αντιμετώπισε το συνεργείο του. Όσες φορές δεν ήταν ταραγμένα τα νερά, πάλι οι ακτίνες του ηλίου δεν έφταναν στο βυθό και έτσι δεν μπόρεσε να διακρίνει ο δύτης. Μπροστά από το Βασιλικό κτήμα βρέθηκαν δύο βάσεις απλών αμφορέων και σιδερένιο έλασμα, που όμως του φάνηκε νεότερο.
Επί δύο μέρες έκαναν προσπάθειες στον λιμένα Φωρών, στα Σφαγεία της Δραπετσώνας δηλαδή. 
«Εύρωμεν δε ενταύθα σανίδα ενός περίπου μέτρου αρχαιοτάτην, ήτις κατά την εξαγωγήν εθραύσθη εις δύο. Φέρει πέντε ήλους τετραγώνους».
Κοντά της ανέσυραν ένα κομμάτι κοινού αμφορέα κι ένα μόνωτο αγγείο σχεδόν σώο ύψους 0,40 εκατοστών.
Ο δύτης είπε ότι εκεί κοντά είδε και δύο σπόνδυλους κίονα, χωρίς να μπορεί να διαβεβαιώσει αν είχαν ραβδώσεις. Παρατήρησε και «μάρμαρον κυβικόν» με μήκος κάθε πλευράς 0,80 μ. σε βάθος 10-12 οργιών.
Σ’ όλη τη θαλάσσια έκταση του αμμώδη βυθού φάνηκαν πολλοί σπασμένοι αμφορείς (βάσεις και στόμια) αλλά και ξύλα κάποιας μικρής βάρκας, όχι αρχαίας..
Τα φύκια και η λάσπη εμπόδιζαν το δύτη να φτάσει χαμηλότερα «υπό τοιούτους όρους δεν ηδυνάμεθα να ελπίζωμεν ευρήματα», μόλις ο δύτης προσπαθούσε να μετακινήσει τον πηλό με τα χέρια του, κάτι που του ήταν πολύ εύκολο, «τα ύδατα αμέσως θολώνουν και μένει αυτός εν τω σκότει».
Έτσι τελείωσε άδοξα η εξόρμηση μεταξύ Σαλαμίνας και Αττικής αφού κι ο ιδιοκτήτης του καϊκιού αρνιόταν να βγαίνει με τέτοια κακοκαιρία στ’ ανοιχτά.


Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ, τεύχος 7, Απρ. - Ιούν. 2004 σελ. 6 - 7. 
Αντιγραφή εδώ, 4 Μαΐου 2009. [Για «Τα αρχαία θέατρα του Πειραιά», δες και την καταχώρηση στο blog μου του Σαββάτου 21 Σεπτεμβρίου 2013. Το κείμενο για τα θέατρα καθώς και αποσπάσματα του επόμενου άρθρου μου «Ευρήματα από τη Ζέα, το λόφο της Μουνιχίας και τον κεντρικό λιμένα στα τέλη του 19ου αιώνα» - ειδικά για τον Ιούνιο 1892 (Μέδουσα) και την αναφορά της 7ης Ιουνίου 1900 -  μετέφερε 
ο Βασίλης Κουτουζής στο blog του με θέμα «Συνοικίες του Πειραιά» στις 30/5/2011. Τον ευχαριστώ πολύ]

Σάββατο 19 Οκτωβρίου 2013

Το νεανικό πειραϊκό περιοδικό ΞΕΚΙΝΗΜΑ.


                                                                                                               Του Δημήτρη Κρασονικολάκη.


Πριν από το ομώνυμο περιοδικό του Μανόλη Ρούνη που εκδόθηκε στην κατοχή (φύλλο 1, Μάρτης 1944, 
φύλλα 2 - 3, Απρίλης 1944), αναφέρεται από το Γιάννη Χατζημανωλάκη στο «Χρονικό της Πειραϊκής 
Πνευματικής Ζωής», σελ. 127, ένα άλλο περιοδικό σαν κοινή έκδοση των Σ. Στανέλλου - Ν. Αϊβαλιώτη.
Ειδικά στη σελ. 139 διαβάζουμε : «Κι ακόμη, ο ποιητής Νίκος Αϊβαλιώτης (1906 -1963), που εξέδωσε, για ένα διάστημα, το περιοδικό ΞΕΚΙΝΗΜΑ».
Με τον ίδιο τίτλο έχουμε στα 1943 στην Αθήνα το «Ξεκίνημα της  Νειότης» του Βάσου Μαθιόπουλου που πρωτοεμφανίστηκε τον Αύγουστο του 1942 ως παιδικό έντυπο (συνέχισε ως ΞΕΚΙΝΗΜΑ στα 1946 - 47) και 
το Θεσσαλονικιώτικο ΞΕΚΙΝΗΜΑ του 1944 με αρχισυντάκτη τον Μανόλη Αναγνωστάκη.
Ο Παναγιώτης Καραθανάσης αναφέρει τον Αϊβαλιώτη ως πιθανό μικρασιατικής καταγωγής λογοτέχνη του οποίου ποιήματα δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Εβδομάς» και σε εφημερίδες του Πειραιά.
Γνωρίζω ότι από τον εκδοτικό οργανισμό ΞΕΚΙΝΗΜΑ βγήκαν στα 1933 - 1934 οι ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΙ, 
μια μεταφραστική εργασία του Φαντάζη από κείμενα του Λουκιανού και του Πλάτωνα, οι ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ, ποιήματα του Κώστα Αργύρη, Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΣΕΩΝ, ποιήματα του Κωστή Κοκόροβιτς, σελ. 96 
(με σκίτσο του συγγραφέα), ίσως και ΤΑ ΝΙΑΤΑ ΠΟΥ ΔΙΨΟΥΝ του Μιχ. Πετρίδη σε δεύτερη έκδοση.      
Στο ίδιο περιοδικό (τεύχος 7, Ιούλιος 1933) δημοσιεύτηκε το τελευταίο ποίημα του Καρυωτάκη 
«Όταν κατέβουμε τη σκάλα τι θα πούμε..».   
Μέλος της συντακτικής του ομάδας λένε ότι υπήρξε και ο Γιώργος Μυλωνογιάννης (1909 - 1954) ενώ 
πρωτόλειά του έστειλε κι ο Δημήτρης Γιάκος (1914 - 1999).
Οι φιλολογικές συγκεντρώσεις των φίλων και συνεργατών γινόντουσαν κάθε Πέμπτη βράδυ στην ταβέρνα 
το ΞΕΚΙΝΗΜΑ, οδός Δράκου 12, Πλατεία Βεΐκου.

Έχω στη συλλογή μου έξι από τα τεύχη του «Ξεκινήματος»:





* Το Ξεκίνημα. Μηνιαίο λογοτεχνικό περιοδικό των νέων. Επιμελητής ύλης Νίκος Αϊβαλιώτης. Γραφεία: Ανακρέοντος 44 Καλλιθέα. 
Φύλλο ένατο - δέκατο. Σεπτέμβρης - Οκτώβρης [1933]. Σελ. 259 - 294 με το εξώφυλλο. Τυπογραφεία στην Τσαμαδού 44. Γράμματα - Εμβάσματα στη Λεωχάρους 18 Πειραιάς.




* Φύλλο ενδέκατο. Νοέμβρης [1933]. Σελ. 295 - 330 με το εξώφυλλο.
* Φύλλο δέκατο τρίτο. Γενάρης 1934. Σελ. 36 με το εξώφυλλο.     Πανηγυρικόν. 
* Φύλλα δέκατο ένατο - εικοστό. Ιούλιος - Αύγουστος 1934. 
Τυπογραφεία: Σωκράτους 35 Πειραιάς. Σελ. 217 - 260 με το εξώφυλλο.






* Φύλλα εικοστό πρώτο - εικοστό δεύτερο - εικοστό τρίτο. 
Σεπτέμβρης - Οκτώβρης - Νοέμβρης 1934. Σελ. 2 + 261 - 298. 
*Λογοτεχνικό περιοδικό όργανο των νέων. Φύλλο εικοστό τέταρτο. Δεκέμβρης 1934. Σελ. 299 - 326 με το εξώφυλλο.









Στο στενό χώρο του δελτίου της Στέγης θα αναδείξω μόνο κάποια ενδιαφέροντα σημεία τους.   
Τα περιεχόμενα με τα πρόσωπα που συνεργάζονται είναι γραμμένα στην πρόσοψη.
Ο Χρήστος Λεβάντας έδωσε το «Ένα πιάνο σε μια μικρή γειτονιά» και αρκετές κριτικές βιβλίων. 
Δημοσιεύονται πολλά ποιήματα (Μυρτιώτισσα, Στέφ. Δάφνης, Αντ. Σαμαράκης, Απ. Μαγγανάρης, Γ. Σκαρίμπας, 
Μιχ. Πετρίδης, Μήτσος Λυγίζος, Πάνος Σπάλας , Ρώμος Φιλύρας, Σπύρος Παναγιωτόπουλος, Ορέστης Λάσκος), κείμενα («Ο λυρισμός του Φιλήντα» του Ρήγα Γκόλφη, «Οι Σαρκασμοί της κρύας Γης» και «ο Σκαραβαίος» του Ναπ. Παπαγιωργίου, «Προτού πιέσης τη σκανδάλη» του Μιχ. Χαννούση, «Θείος Όνειρος» κωμωδία μονόπρακτη του Ξενόπουλου, «Το Σκυλλί» του Μιχ. Κουρμούλη, «Γκραν Βία» στη Μαρίκα Κοτοπούλη του Βασ. Δασκαλάκη, «Ο Ugo Foscolo στην ιστορία της ιταλικής λογοτεχνίας» του Α. Παπανδρέου, «Οι ξυλογραφίες του ζωγράφου Γαλάνη» του Marchel Arland, «Η κυρία Βίρμπα» του Χρήστου Λεβάντα, «Το δραματικό ειδύλλιο» του Γιάννη Σιδέρη, « Η γιορτή του Σωτήρος» του Μέλη Νικολαΐδη κ.ά.).
Κριτικές για την πνευματική ζωή (για το βιβλίο, το θέατρο, τη ζωγραφική κλπ.) από τους Λώρο Φαντάζη, 
Τέλλο Άγρα, Γιάννη Σιδέρη, Σπ. Παναγιωτόπουλο, Θεόδωρο Καρυωτάκη, Μιχ. Χαννούση).
 
Στο εσώφυλλο του φύλλου 24, αναγγέλλεται η «προεσπερίς» του ΞΕΚΙΝΗΜΑΤΟΣ στις 5 Μαρτίου 1935 στο Φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιώς. Δεν ξέρω αν πραγματοποιήθηκε.

Οι σελίδες κλείνουν κυρίως με «Το Ταχυδρομείο μας» και τα «Νέα βιβλία».
Ως δείγμα του ύφους της εποχής, μεταφέρω από τη σελίδα 263 του ενάτου - δεκάτου φύλλου ένα ποίημα 
του Νίκου Αϊβαλιώτη με διαχρονικό προβληματισμό και μήνυμα:
 
ΟΙ ΣΚΛΑΒΟΙ.
Μέσ’ στης στενής μας σκέψης, σκλάβοι από συνήθεια
και δίχως άρνηση, εκολλήσαμε το τέλμα...
Άνθρωποι! Η θέλησή μας κουρελιάστηκε
απ’ της μοιραίας μας απαντοχής κάτω το πέλμα.

Κι’ όλα μας φταίνε τώρα· και θεριεύουνε
όλο και πιότερο οι καϋμοί μας και φουντώνουν·
κι’ ως το κεφάλι μας σκυφτό κρατούν τα χέρια μας,
τους κρόταφούς μας με τα νύχια τούς ματώνουν!

Και μόνο αν κάποτε, σαν ποικιλία, από το λήθαργο
τα υποσυνείδητα ξυπνούνε αισθήματά μας,
πέφτουν τα χέρια απ’ τα κεφάλια μας κι ορθώνουμε
στη μοίρα μας μπροστά το ανάστημά μας!

Ώ, ανθρώποι! Τόσο όσο πιστεύουμε
δεν είναι δύσκολη στο δράμα μας η λύση·
φτάνει μια μέρα από τη ρέμβη του ο αλλοιώτικος
ο εαυτός μας να ξυπνήση, να μιλήση!


Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ, αριθμός φύλλου 30. Απρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2012. 
Σελ. 221 - 222. Αργότερα βρήκα το δέκατο τρίτο φύλλο, έτσι  έκανα την απαραίτητη συμπλήρωση.  

  
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015.
Σε δημοπρασία της 28.3.2015 βρήκα ακόμα δύο φύλλα του περιοδικού:

 
Το εξώφυλλο του τετάρτου φύλλου του περιοδικού ΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ. 

*Φύλλο τέταρτο. Απρίλης 1933. Γραφεία: Περγάμου 17 Αθήνα. Τυπογραφεία: Τσαμαδού 44. Ιδρυτές Στ. Στανέλλος - Μ. Θαλασσινός. Επιμελητής ύλης Νικ. Αϊβαλιώτης. Τιμή φύλλου δρ. 5. Σελ. 103 - 138 με το εξώφυλλο.
Συνεργασίες Μυρτιώτισσας, Ρίτας Ν. Μπούμη, Ευαγ. Τζωρτζάκη, Λιλής Πριονιστή, Νίκου Τουτουντζάκη, Γιώργου Μυλωνογιάννη, Αλκ. Γιαννόπουλου, Στέφανου Στανέλλου, Γ. Θ. Βαφόπουλου, Δημ. Ν. Γαλάνη, Τάκη Τσιακού Πελασγού, Γιάννη Σφακιανάκη, Κώστα Κοφινιώτη, Καλλιόπης Λιακάκου, Γ. Πιερίδη, L. Ackermann (απόσπασμα από το ΟΙ ΔΥΣΤΥΧΙΣΜΕΝΟΙ, μετάφραση Ιουστίνας), Ντίμη Αποστολόπουλου και Κλαύδιου Μαρκίνα.
Ακολουθούν «Η κριτική του βιβλίου». Μουσική (Ο εορτασμός του Βάγκνερ - διάφορες συναυλίες. Ένα γράμμα. «Το Ξεκίνημα» από μήνα σε μήνα, Μάρτης 1933. Το ταχυδρομείο μας. Αξιοσημείωτη είναι η προτροπή του περιοδικού στην σελίδα 137: ΑΓΟΡΑΖΕΤΕ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ.
[Στην Τσαμαδού 44 βρισκόταν το «εργοστάσιον» του βιβλιοπωλείου, χαρτοπωλείου, τυπογραφείου, βιβλιοδετείου του Π. Σ. Βαρβαρέσου. Το κεντρικό κατάστημα ήταν στην Σωκράτους 37 (Ηρώων Πολυτεχνείου)]
  
Το εξώφυλλο του πέμπτου φύλλου του περιοδικού ΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ. 

*Φύλλο πέμπτο. Μάης 1933. Φροντιστής εκδόσεως Στέφ. Στανέλλος. Επιμελητής ύλης Νίκος Αϊβαλιώτης. Σελ. 139 -174 με το εξώφυλλο. Στην σελίδα 173: ΔΗΛΩΣΗ. Ο κ. Μ. ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΣ απεχώρησε από το «Ξεκίνημα» και καμμιά πια δεν έχει σχέση με το περιοδικό μας.
Συνεργασίες Στεφ. Δάφνη, Τέλλου Άγρα, Τάσου Αυλωνίτη, Μιχ. Γ. Πετρίδη, Μαρίκας Σφακιανάκη, Νίκου Χαντζάρα, Σάββα Παπαδόπουλου, Maria Ginnani («Η Πλατεία του χρόνου», μετάφραση Μιχ. Πριονιστή), Αλκ. Γιαννόπουλου, Αναστασίου Δρίβα, Αλέκου Σακελλάριου, Αλέκου Φράγκου, Phileas Lebesque 
(«Ο Μπωντλέρ και η αναγέννηση του Λυρισμού», μετάφραση Π. Σ.), Α. Καλαμπούση, Τάκη Τσάκωνα, Γιώργου Ιωάννου, Λιλής Πριονιστή.  

Από την σελίδα 149 του περιοδικού. Το παραπάνω ΕΙΔΥΛΛΙΟ του Χαντζάρα δεν περιλαμβάνεται στην ποιητική συλλογή ΕΙΔΥΛΛΙΑ που κυκλοφόρησαν στην Αθήνα το 1931 από τα "ΜΟΥΣΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ".

Ακολουθούν «Η κριτική του βιβλίου». Θέατρο - Ζωγραφική - Μουσική. Από μήνα σε μήνα «Το Ξεκίνημα» Απρίλης 1933. Το ταχυδρομείο μας.
Στην σελίδα 171 διαβάζουμε:
ΤΟ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ ΤΟΥ ΠΟΡΦΥΡΑ.
Την ερχομένη Κυριακή 7 του Μαΐου και ώρα 10 1)2 το πρωί, το «Ξεκίνημα» διοργανώνει την προαναγγελθείσαν συγκέντρωση στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς, τιμώντας με ελάχιστο φόρο τιμής τη μνήμη του εκλιπόντος ποιητή Λάμπρου Πορφύρα.
Για το έργο και τη ζωή του ποιητού θα μιλήση ο εκλεκτός ποιητής μας κ. Μ. Μαλακάσης.
Στίχους του δε θα απαγγείλη η εκλεκτή μας ποιήτρια κ. Μυρτιώτισσα.
Η είσοδος θα είναι ελευθέρα.
Τέλος διαφημίζεται η κυκλοφορία του βιβλίου του Μιχάλη Πετρίδη ΤΑ ΝΙΑΤΑ ΠΟΥ ΔΙΨΟΥΝ.
Ο εκδοτικός οίκος Βαρβαρέσου εξέδωσε τα διηγήματα του Σώτου Χονδρόπουλου ΗΡΩΕΣ ΧΩΡΙΣ ΑΘΛΟΥΣ και το έπος ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ του Αντρέα Μπέλιι (Andrei Bely, Οκτώβριος 1880 - Ιανουάριος 1934).    


ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2019.
Από αγορά της 26.2.2019 πρόσθεσα  στην συλλογή μου το όγδοο τεύχος:


Το εξώφυλλο του ογδόου φύλλου του περιοδικού ΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ.
 
                                
*Φύλλο όγδοο. Αύγουστος 1933. Γραφεία: Ανακρέοντος 44 Καλλιθέα. Σελ. 237 - 258 με το εξώφυλλο. Επιμελητής ύλης Νίκος Αϊβαλιώτης.
Στο εσώφυλλο υπάρχει η στήλη ΤΟ ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΟ ΜΑΣ με τηλεγραφικές απαντήσεις σε αποστολές διαφόρων που έστειλαν γράμματα με κείμενα ή ποιήματα.
Συνεργάστηκαν: Μιχ. Γ. Πετρίδης με τα ποιήματα «Φωτοχαρά» και «Μονόστιχα».
Ειρήνη η Αθηναία «Κάποιες παρατηρήσεις στον έμμετρο και πεζό λόγο». [Ειρήνη η Αθηναία ήταν το λογοτεχνικό ψευδώνυμο της Ειρήνης - Ευριδίκης Μεγαπάνου (πρώην σύζυγος του Πολύβιου Δημητρακόπουλου, επίσης συνδέθηκε με τον Αθανάσιο Σουλιώτη - Νικολαΐδη κα τον Ίωνα Δραγούμη)]. 
Ρίτα Ν. Μπούμη ποίημα «Προς την στιγμήν».
Conte Carlalberto Grillenzoni «Η λογοτεχνία της σημερινής Ιταλίας», μετάφραση Μ. Πριονιστή, άρθρο γραμμένο ειδικά για ΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ.
Γιάννης Γ. Σφακιανάκης. Ποίημα «Το σπιτάκι μας».
Μαρίκα Γ. Σφακιανάκη. Ποίημα «Ελεγεία».
Τέσσερα σοννέτα νέων ποιητών:
Ισιδώρα Καμαρινέα «Εσύ τα πρωτοφίλησες».
Παν. Χρ. Χατζηγάκης «Πλήξη στο νοσοκομείο».


ΠΛΗΞΗ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ
Περάσανε κι’ οι φίλοι  ένας, ένας
απ’ του νοσοκομείου μπρος την κλίνη
που υψώνεται μεταίωρη η οδύνη
και μούπανε δυό λόγια ο καθένας.
Περάσανε κι’ οι φίλοι ένας, ένας

Τώρα δεν έχει μείνει πια κανένας,
με λόγια τρυφερά να μ’ απαλύνη
την φοβερή μου πλήξη που εντείνει
ο πόνος ο φριχτός απ’ τους αδένας.

Περνάει μια νοσοκόμα και μ’ αλλάζει
με γάζες κι’ επιδέσμους απ’ ατλάζι
της χειρουργίας τη βαθειά πληγή.

Και μένω πάλι μόνος ολομόναχος.
Κι ’ ως ρέει το αίμα σαν από πληγή,
κάθε στιγμή μού φαίνεται σαν χρόνος.
[Παναγιώτης Χρίστου Χατζηγάκης, 1915 - 2011, δικηγόρος και λογοτέχνης]
 
Θ. Λ. Φανουράκης «Κάλλιο…».
Αλίκη Κρητικού «Προσευχή στο Θεάνθρωπο».
Μένος Φιλήντας «Γλωσσολογικά πάρεργα: Αγόρια» (Αγόρια: κρητική λέξη που σημαίνει ορεινοί τόποι).
Διευκρίνιση του Θεόδωρου Καρυωτάκη, εξαδέλφου και αχώριστου φίλου του Κώστα Καρυωτάκη, ότι το ποίημα ΟΤΑΝ που δημοσιεύτηκε στο φύλλο 7, Ιούλιος 1933, δεν είναι το τελευταίο του αλλά γράφτηκε πολλούς μήνες πριν πάει στην Πρέβεζα, μεταξύ Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου 1928.  
Μια έρευνα. Ρωτούμε τους διανοουμένους μας. Απαντούν οι Τέλλος Άγρας, Μιχ. Πετρίδης, Μιχ. Χαννούσης, Χρήστος Λεβάντας.
Γύρω από την κριτική: Γράμμα του Γιάννη Σκαρίμπα προς τον Αϊβαλιώτη και τον ποιητή Ι. Παναγιωτόπουλο.
Σελίδες με «Η κριτική του βιβλίου», «Από μήνα σε μήνα».
Ο διωγμός του βιβλίου, Τα νέα βιβλία, περιοδικός τύπος.
Εκδρομή της φιλολογικής συντροφιάς του «Ξεκινήματος» στην πευκόφυτη τοποθεσία της Αττικής «Μπογιάτι» την Κυριακή 27 Αυγούστου 1933.



Το οπισθόφυλλο του ογδόου φύλλου του περιοδικού ΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ. Προαγγελία κυκλοφορίας νέου περιοδικού με τίτλο Η ΦΥΛΛΑΔΑ. Κάτω, διαφήμιση του τυπογραφικού και εκδοτικού οίκου Παναγιώτη Βαρβαρέσου στην Σωκράτους (Ηρώων Πολυτεχνείου) και στην Τσαμαδού.  







Σάββατο 12 Οκτωβρίου 2013

Μια καταγραφή της σύγχρονης βιβλιογραφίας και επιλεγμένη αρθρογραφία για το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.


                                                                                       Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.

Επιστολικό δελτάριο, έκδοση Δέλτα, αριθμός 755.  «ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ. Το Δημοτικόν Θέατρον». Μεγαλοπρεπής και συμμετρική η πρόσοψή του.

Το «Δημοτικόν Θέατρον Πειραιώς», στην επίσημη γλώσσα και «το Δημοτικό», έτσι σκέτα και περιεκτικά στα στόματα των Πειραιωτών, μας υποδέχεται ανακαινισμένο, έτοιμο για μια νέα εποχή στην ιστορία του, στην προσφορά πολιτισμού και στην  πνευματική ανύψωση της πόλης.
Η κατασκευή του κτηρίου ολοκληρώθηκε στις 31.7.2012, σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα και εμπρόθεσμα. Στις 9.8.2012 εκδόθηκε η βεβαίωση περαίωσης του έργου και η προσωρινή παραλαβή του έπρεπε να ολοκληρωθεί εντός 6 μηνών από τη βεβαίωση περαίωσης, δηλαδή, μέχρι τις 9.2.2013.  Η επίσημη διοικητική παράδοση στο Δήμο Πειραιά έγινε στις 3 Σεπτεμβρίου 2013. Έπονται τα εγκαίνιά του σε χρόνο που θα αποφασίσει η Δημοτική μας Αρχή. Οι ημερομηνίες μετατίθονταν συνεχώς.
Με την ευκαιρία προσπάθησα να συγκεντρώσω την υπάρχουσα βιβλιογραφία των τελευταίων χρόνων 
(οι παρωχημένες καταγραφές είναι δυσεύρετες, μάλλον ανεπίκαιρες), δηλαδή εκείνα τα βιβλία που κυκλοφόρησαν στον Πειραιά και αλλού με αποκλειστικό περιεχόμενο το Θέατρο συμπεριλαμβάνοντας όμως (επειδή αυτά είναι πολύ λίγα) και όσα ενδιαφέροντα κύρια (αυτοτελή) άρθρα και ό,τι άλλο παρεμφερές κατατοπιστικό υλικό είχα υπ’ όψιν μου.
Φυσικά για το Δημοτικό γίνονται κατά καιρούς σύντομες ή εκτενείς αναφορές στα κεφάλαια πάμπολλων βιβλίων, περιοδικών και σε κάθε τυχόν [που θέλει να αναφερθεί στο θέμα] πολιτιστικό έντυπο ή εφημερίδα. Δε μνημονεύω εκείνα με αντικείμενο το Μουσείο Αραβαντινού και το Ιστορικό Αρχείο που στεγάζονταν στο Δημοτικό.
  
Έπιστολικό δελτάριο, «Έκδοσις Β. ΓΟΥΔΗ. 103 - ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ - Δημοτικόν Θέατρον». Το αντίτυπό αυτό σφραγίστηκε στην πίσω όψη στον Πειραιά, στις 30 Απριλίου 1966 για την Α΄ Πανελλήνιο Φιλοτελική Έκθεση. Επίσης φέρει ταχυδρομική στρογγυλή σφραγίδα ΜΟΣΧΑΤΟΝ ΑΦΙΞΙΣ 2 V 66 08. Απαθανατίζει  μια έγχρωμη στιγμή της δεκαετίας του ’60.

Βιβλιογραφία.
* Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. 1894 -1994. 100 Χρόνια ζωής και πολιτιστικής δημιουργίας. 1ο Γυμνάσιο Καλλίπολης Πειραιά. Πειραιάς 1995. Σελ. 72.   [Παρουσιάστηκε στο Δημοτικό Θέατρο την Δευτέρα 8 Μαΐου 1995]
* Νίκος Αξαρλής. 1895 - 1995: 100 χρόνια λειτουργίας Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Θέατρο και πόλη. 
Τα πρώτα χρόνια του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. 53 φύλλα, φωτοτυπίες δεμένες με σπιράλ.
* Νίκος Αξαρλής. Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Θέατρο και Πόλη. Οδός Πανός.
Απρίλιος 2001. Σελ. 168.
* Ο Πειραιάς και το Δημοτικό Θέατρο. Πρακτικά της Διεθνούς Επιστημονικής Συνάντησης. Πανεπιστήμιο Πειραιά. 13 Απρίλη 2003. Επιμέλεια Νίκος Αξαρλής - Κατερίνα Μπρεντάνου. Εκδόσεις Τσαμαντάκη. Πειραιάς 2008. Σελ. 8 + 120.
* Δήμος Πειραιά. Ιστορικό Αρχείο. Ιδιωτικές Συλλογές & Φωτογραφικό Αρχείο. Νεοκλασικά δημοτικά κτήρια στον Πειραιά: Δημοτικό Θέατρο, Παλαιό Ταχυδρομείο, Ρολόι. Ελένη Αναγνωστοπούλου - Ευαγγελία Μπαφούνη. Πειραιάς 2009. Σελ. 24.
* Διδακτορικές διατριβές κι εργασίες (Αγγελική Κωνστάντιου, Πολύμνια Θεοδωράκη, Κατερίνα Μπρεντάνου).
* Δήμος Πειραιά. Ιστορικό Αρχείο. Ιδιωτικές συλλογές & φωτογραφικό αρχείο. Οργανισμός Πολιτισμού Αθλητισμού Νεολαίας. Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Ελένη Αναγνωστοπούλου - Ευαγγελία Μπαφούνη. 
# Πειραιάς 2011. Σελ 8 με το εξώφυλλο.
* Παναγιώτης Εμμ. Δέγλερης. Δρ. Δικηγόρος. Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Μια νομική πρόταση για το θεσμικό πλαίσιο της νέας περιόδου λειτουργίας του. Πρόλογος: Γιώργος Κουρουπός, Συνθέτης - Ομότιμος Καθηγητής Ιονίου Πανεπιστημίου. ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ. 2012. Σελ. xiv + 194.
*Η ιστορία του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά από τον 19ο στον 20ο αιώνα. Επιμέλεια Κατερίνα Μπρεντάνου Νίκος Αξαρλής. Εκδόσεις Νέος Κύκλος. Πειραιάς 2013, σελ. 204.

Τρεις δεσποινίδες έξω από το Δημοτικό Θέατρο. Πίσω τους η προτομή του Θεόδωρου Αφεντούλη (είχε στηθεί στα 1940 επί δημαρχίας Μανούσκου) πριν μεταφερθεί στη νησίδα της οδού Ζαννή, στην είσοδο περίπου του Τζανείου Νοσοκομείου. Φωτο «ΣΙΚ» του Γεράσιμου Βαβάση, Κολοκοτρώνη 53 Πειραιεύς.
Αυτοτελή άρθρα, αφιερώματα, σε βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, ημερολόγια, πρακτικά. Εισηγήσεις.
* Πειραϊκοί Περίπατοι. Το Δημοτικόν Θέατρον Πειραιώς και η ιστορία του. Του κ. Μιχ. Επιφάνους. Πειραϊκή Αναγέννησις. Δελτίον του Συνδέσμου Γηγενών Πειραιωτών. Τεύχος 2ον. Απρίλιος 1955. Σελ. 12 - 14.
* Κόσμημα του Πειραιά. Το Δημοτικό Θέατρο. Θεόδωρος Βλάσσης. Πειραϊκόν Ημερολόγιον. Πειραιεύς 1966. 
Σελ. 157 - 164.
* Ο Ιωάννης Λαζαρίμος και το Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά. Ιορδάνης Δημακόπουλος. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Σπουδαστήριο Ιστορίας Αρχιτεκτονικής. Στα πρακτικά του πανελλήνιου συνεδρίου «Νεοκλασική Πόλη & Αρχιτεκτονική», 2 - 4 Δεκεμβρίου 1983. Σελ. 110 - 127.
* Το Δημοτικό Θέατρο (1882-1895). Η Αρχιτεκτονική του Νεοελληνικού Θεάτρου, 1720 -1940. Ελένη Φεσσά - Εμμανουήλ. Αθήνα 1994, τόμος Α΄, σελ. 322 - 345.
* Το «Δημοτικό μας Θέατρο». Κορυφώνονται οι εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια του Δημοτικού Θεάτρου. Επιμέλεια: Λιάνα Μαλανδρενιώτη. Πειραιάς. Δεκαπενθήμερη εφημερίδα του Δήμου Πειραιά. Αρ. φύλλου 41. 15 Νοεμβρίου 1995. 
Σελ. 10 - 11.
* Ε Ελευθεροτυπίας. Ένα θέατρο για το ελληνικό Μάντσεστερ. Του Νίνου Φένεκ Μικελίδη. Σελ. 56 - 60. [1995]
* Νικόλας Ντόριζας. Το Δημοτικό Θέατρο. Τα κτίρια του Πειραιά κατά το 19ο αιώνα. 1997, σελ. 110 -119 στα ελληνικά και 198 - 199 στην αγγλική γλώσσα.
* Ο Δημήτρης Ροντήρης και το Πειραϊκό Θέατρο. Δημήτρης Κρασονικολάκης, Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη, 
25 Σεπτεμβρίου 1997, σελ. 18.
* 6ο Λύκειο Πειραιά. Τα αντιπροσωπευτικά νεοκλασικά κτίρια του Πειραιά από το 1880 έως το 1928. 1997. Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Τα αντιπροσωπευτικά κτίρια του αρχιτέκτονα Ιωάννη Λαζαρίμου. Δημοτικό Θέατρο: Το πιο αξιόλογο επίτευγμα της Δημοτικής δραστηριότητας της πόλεως από την εποχή της συστάσεως του δήμου (1835) μέχρι σήμερα. Σελ. 27 - 32.    
* Δημοτικό Θέατρο: Περιμένοντας τη συντήρηση... Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης. 
Εφημερίδα ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ. Πέμπτη 9 Μαρτίου 2000, σελ. 17.
* Πειραϊκός ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ. Αρ. φύλλου 38. Δευτέρα 29 Οκτωβρίου 2001. Σελ. 8 - 9. 
Δημήτρη Κρασονικολάκη. Εν Πειραιεί τη... Βιβλίων εξήγησις. «Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Θέατρο και Πόλη. Του Νίκου Αξαρλή».
* Πειραϊκό Ορόσημο. Τριμηνιαία έκδοση του Συλλόγου «Φίλοι του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιά». 
Τεύχος 4. Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2002. Σελ. 12 - 13. Δημήτρης Κρασονιολάκης. Η οικία των Διονυσιαστών στη θέση του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά.
* Ινστιτούτο Μελέτης της Τοπικής Ιστορίας & της Ιστορίας των Επιχειρήσεων. Τόποι και φορείς πολιτισμού και αθλητισμού στον Πειραιά. Φωτογραφικό οδοιπορικό. # Επιμέλεια: Νίκος Μέλιος - Ευαγγελία Μπαφούνη. Πειραιάς 2003. Το Δημοτικό Θέατρο. Ευαγγελία Μπαφούνη. Σελ. 31 - 41.
* Πειραιάς 1834-1912. Λειτουργική συγκρότηση και πολεοδομική εξέλιξη. Σταματίνα Μαλικούτη. Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς. 2004. 3.6.1. Το Δημοτικό Θέατρο. Σελ. 265 - 266.
* Χρήστου Πατραγά. Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα. Εκδόσεις Μυτιληναίος Α.Ε. Πειραιάς 2004. Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Σελ. 262 - 263.
* Το Δημοτικό Θέατρο. (Ιστορία και σημερινή πραγματικότητα). Γιάννη Ε. Χατζημανωλάκη. 
Πειραϊκά Γράμματα, τριμηνιαία λογοτεχνική έκδοση. Τεύχος 43. Απρίλιος - Ιούνιος 2005. Σελ. 93 - 96.
* Ένα θέατρο, μια πόλη. [Παρουσίαση του βιβλίου του Αξαρλή και της Μπρεντάνου]. Του Γιώργου Μπαλούρδου. Η κυριακάτικη ΑΥΓΗ, 29 Ιουνίου 2008.
* Ημερολόγιο 2008. Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Χθες, σήμερα, αύριο; Το Λιμάνι της Αγωνίας. 
Κείμενα: Ν. Αξαρλής, Ν. Μπελαβίλας, Κ. Μπρεντάνου, Α. Φραντζεσκάκη, Α. Φωτοπούλου, 
Γ. Χατζημανωλάκης, Γ. Χρονάς. Σελ. 188. 
* Νίκος Αξαρλής. Εισήγηση στην παρουσίαση του βιβλίου «Ο Πειραιάς και το Δημοτικό Θέατρο, πρακτικά της διεθνούς επιστημονικής συνάντησης», εκδόσεις Τσαμαντάκη, Πειραιάς 2008. Αίθουσα Συνδέσμου Αποφοίτων Ιωνιδείου Σχολής, Δευτέρα 26 Μάη 2008.
* Το ΒΗΜΑ. Κυριακή 26 Απριλίου 2009. Αποκατάσταση. Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, ένα μεγάλο στοίχημα. Σελ. Β2 12 - 13.
* Τα μικρά Πειραϊκά. ΙΜΤΙΙΕ. Τεύχος 1, Μάιος - Αύγουστος 2009. Αναμνήσεις και ελπίδες: Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς. Γιώργος Κουρουπός, συνθέτης. Σελ. 2 - 3.
* Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Έκθεση Deus ex machina. Η μαγεία της σκηνής του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Πολυχώρος Απόλλων, Καμίνια. Εγκαίνια, 30.10.2009. Ημερίδα έκθεσης με θέμα «Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Παρελθόν, Παρόν, Μέλλον». Πολυτελής πρόσκληση και τετράπτυχο έντυπο.
* Δελτίο Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, αρ. 2560, 16.11.2009. 
* Πειραϊκά. Περιοδική έκδοση για την Τοπική Ιστορία και την Ιστορία των Επιχειρήσεων. Τόμος 3, Δεκέμβριος 2009. Δημοτικό Θέατρο. Η Αναγέννηση ενός Μύθου. Σελίδες 6 - 91.  
* Πειραϊκό Λεύκωμα. Έκδοση ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ. Πειραιάς 2010. Δημοτικόν Θέατρον Πειραιώς. Ένα διαχρονικό όραμα. Του Μάνου Περράκη. Αρχιτέκτονα. Σελ. 396 - 399. [Από το περιοδικό ΤΑ ΠΕΙΡΑΪΚΑ, τεύχος 3, 
σελ. 67 - 71]. Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά ως σύμβολο της πόλης. Του Βάσια Τσοκόπουλου. Ιστορικού. 
[Από το «Ο Πειραιάς και το Δημοτικό Θέατρο» Εκδόσεις Τσαμαντάκη, 2008, σελ. 21 - 26]. Σελ. 400 - 402. 
Ο περίφημος «Ορφέας» του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Κώστας Ανδρεάκος. Σελ. 403.
* Αρχιτεκτονικά. Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, του Γιώργου Γάρδα. Πειραϊκό Ορόσημο, τεύχος 34, 
Ιαν. - Μάρ. 2011, σελ. 5 - 7.
* Η επιστροφή της γηραιάς κυρίας. Άρθρο της Μαρίας Θέρμου. ΤΟ ΒΗΜΑ, 6.11.2011.
* Απάντηση του Νίκου Αξαρλή στο άρθρο της Μαρίας Θέρμου. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ, 9.11.2011, σελ. 4.
* Εφημερίδα ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ, Τετάρτη 30.11.2011. Πειραϊκό Σεντούκι. Γιώργος Μπαλούρδος. Εισαγωγή, επαναδημοσίευση του κειμένου «Θέατρον Πειραιώς» του περιοδικού ΑΠΟΛΛΩΝ του Οκτωβρίου 1884 από την εφημερίδα ΣΦΑΙΡΑ και σημειώσεις.
* «Καυτά» ερωτήματα για το μέλλον του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά από το Λιμάνι της Αγωνίας. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ, 26.5.2012, σελ. 4. Ημερίδα «Το μέλλον του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά», Σάββατο 26.5.2012, από 10.000 -15.00 στο Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη. [Δεν βγήκαν ακόμα τα πρακτικά].  
* Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Τέχνες & γράμματα. Κυριακή 2.9.2012. Το θέατρο λάμπει πάλι στον Πειραιά. 
Της Γιώτας Συκκά. Σελ. 1. [Αναδημοσίευση και στην ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ, Τρίτη 4 Σεπτεμβρίου 2012, σελ. 08 - 09.
  
Προπληρωμένο ταχυδρομικό δελτάριο (prepaid postcard) των ΕΛΤΑ με θέμα το Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς. Σχεδιαστής ο Χρήστος Παπανικολάου.  

Εξώφυλλα με την απεικόνιση του Δημοτικού Θεάτρου σε βιβλία και περιοδικά. Άλλα εφήμερα.
-Πειραϊκή Αναγέννησις. Δελτίον του Συνδέσμου Γηγενών Πειραιωτών. Τεύχος 1ον. 
Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 1955. Εξώφυλλο.
-Το περιοδικό της ΠΕΙΡΑΪΚΗΣ ΛΕΣΧΗΣ. Τεύχος 1 Φεβρουάριος 1993. Εξώφυλλο.
-Ντοκυμαντέρ του Διονύση Γρηγοράτου «Το Δημοτικό μας Θέατρο».
-2002. Λευκό πιάτο 25,8 εκ. με το έμβλημα του Δήμου, την εικόνα του Δημοτικού στο κέντρο του. 
«Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Έτος θεμελίωσης 1884». Πίσω αναγράφεται το όνομα του δημάρχου Αγραπίδη, του προέδρου Π. Κουβάτσου και των δημοτικών συμβούλων της δημαρχιακής περιόδου 1999 - 2002.
-Με πρωτοβουλία του Κεντρικού Ταχυδρομείου, είχαμε στις αρχές του 2004 το σε περιορισμένα αντίτυπα φύλλο γραμματοσήμων με θέμα «ο Πειραιάς μας χθες - σήμερα». Ένα από τα 15 έχει τη φωτογραφία του Δημοτικού.
-Γιώργος Μπαλούρδος. Πειραϊκό Πανόραμα. Πνευματικό και καλλιτεχνικό χρονολόγιο του πειραϊκού χώρου 1784 - 2005. Εκδόσεις Τσαμαντάκη. Πειραιάς 2006. Εξώφυλλο.
-Τα μικρά Πειραϊκά. ΙΜΤΙΙΕ. Τεύχος 1, Μάιος - Αύγουστος 2009, η πρώτη από τις φωτογραφίες.   
-Πειραϊκά. ΙΜΤΙΙΕ. Περιοδική έκδοση για την Τοπική Ιστορία και την Ιστορία των Επιχειρήσεων. 
Τόμος 3, Δεκέμβριος 2009. Εξώφυλλο. 
-Στις 16.11.2010 κυκλοφόρησε από τα ΕΛΤΑ ένα γραμματόσημο αξίας 20 λεπτών με απεικόνιση του Δημοτικού. (Σειρά «Νεότερα αρχιτεκτονικά μνημεία»). Βγήκε σε 1.500.000 κομμάτια σε φύλλα των 25 τεμαχίων. Επίσης είχαμε και μια αντίστοιχη κάρτα μάξιμουμ. [Ευκαιρία εδώ να αναφέρουμε παλαιότερους αναμνηστικούς φακέλους φιλοτελικών εκθέσεων και σφραγίδες διαφόρων πειραϊκών σωματείων (π.χ. της Φιλολογικής Στέγης για τα 50 χρόνια της, 29.12.1980) με παράσταση της πρόσοψης του θεάτρου].
-Εξώφυλλα από θεατρικά προγράμματα παραστάσεων του Δημοτικού Θεάτρου.                                       
-Απεικόνιση και αναφορά στο Θέατρο σε προσκλήσεις - εισιτήρια κι εξώφυλλα προγραμμάτων για εκδηλώσεις πειραϊκών φορέων στο Δημοτικό.
-Ένας μεγάλος αριθμός επιστολικών δελταριών - καρτποστάλ με θέμα το Δημοτικό Θέατρο.

Ευχόμαστε η αγάπη για το κτήριο κι όλα όσα αντιπροσωπεύει σαν ιδέα, να γίνει έναυσμα για μια ιδανική σχέση πολιτισμού - πολιτών, δηλαδή οι δημοτικές αρχές, να βρουν τον τρόπο μέσω του Δημοτικού μας Θεάτρου να προσφέρουν στους Πειραιώτες που διψούν για ποιοτικό θέαμα επιπέδου, την αναμενόμενη καλλιτεχνική ακουστική και οπτική ανάταση. 

[Αρχή γραφής του κειμένου, 16.9.2012. Ολοκληρώθηκε ειδικά για το blog στα μέσα του 2013]